17

ἔγραψεν. ἐπεὶ τοίνυν τρεῖς μαρτυρίαι κεῖνται ἀπὸ τοῦ ψαλμοῦ, ὅτι πρόσωπον τοῦ σωτῆρός ἐστιν τὸ λέγον, ὅλον τὸν ψαλμὸν ἐκ προσώπου αὐτοῦ ἀπαγγελθέντα δεῖ λαβεῖν. καὶ ἀναγκαίως τοῦτο λέγω-παρεθέμην δὲ αὐτὸ καὶ ἐν τοῖς περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως· ἐπεὶ δὲ ἀεὶ φέρουσιν ἡμῖν ῥη τὰ ὡς σῶμα ἐσχηκότος τοῦ σωτῆρος οἷον· "σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι", καί· "Χριστοῦ παθόντος ὑπὲρ ἡμῶν σαρκί", ἐλέγομεν ὅτι· εἰ προσέκειτο "μόνον"· "σῶμα δὲ μόνον κατηρτίσω μοι". ἔστιν ποτὲ ἱμάτια πλείονα φορεῖν. ἐὰν περί τινός τις λέγῃ, φέρε, ὅτι ἔχω φᾶρον, ἔχω λώπιον, ἱμάτιον, μὴ προσθῇ δὲ ὅτι "μόνον", οὐ κεκώλυται ἔχειν καὶ τὰ ἄλλα. πάλιν ἐχέτω τις, φέρε, ἀσπίδα καὶ ξίφος καὶ περικεφαλαίαν καὶ θώρακα. ἐὰν χρεία ἀπαιτήσῃ εἰπεῖν ὅτι ἔχω ἀσπίδα, μὴ προσθῇ δὲ ὅτι "μόνην", οὐκ ἀναιρεῖται τὸ προσεῖναι αὐτῷ τὰ ἄλλα. ἔχομεν οὖν ἐνταῦθα ὑπ' αὐτοῦ λεγόμενον τοῦ προσώπου τό· "ῥῦσαι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν ψυχήν μου". εἰ καὶ ἐν ἄλλῳ εἶ25 πεν· "σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι", καὶ μνήμη ψυχῆς οὐ γέγονεν, καὶ ὧδε μνήμη ψυχῆς γέγονεν, καὶ οὐκ ἤδη ὅτι λέγει· "ῥῦσαι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν ψυχήν μου", περὶ μόνης τῆς ψυχῆς ἑαυτοῦ εἴρηκεν.

2 ὁ θεὸς ὁ θεός μου, πρόσχες μοι· ἵνα τί ἐνκατέλιπές με; τὸ τῆς

ἐνκαταλείψεως ὄνομα κυριολεκτούμενον οὐ δηλοῖ τὸ ἐν σκυθρωποῖς γενέσθαι. οἱ μάρτυρες γοῦν οὐκ ἐνκατελείφθησαν λεβητισθέντες πυρὶ παραδοθέντες. οἱ δὲ θύσαντες κἂν μηδὲν πάθωσιν, ἐνκατελείφθησαν. ὅτε τις οὖν αἰτεῖται μὴ ἐνκαταλειφθῆναι, τοῦτο αἰτεῖ ται τὸ μὴ ἐκπεσεῖν τῆς προθέσεως αὐτοῦ. δοκοῦντος μὴ ἐμπίπτειν εἰς ἐνκατάλειψιν τοῦ μηδὲν πάσχοντος, ἀλλ' ἐνίοτε τότε διὰ κακίαν αὐτῷ γίνεται, ὡς εἶπον, οἱ θύσαντες. ἐνκατάλειψις οὖν ἐστιν τὸ ἀποστῆναι τὸν θεὸν ἀπὸ τοῦ ἐνκαταλειπομένου. ὅπερ πέπονθεν ὁ Σαούλ· "οὐκ ἐπακήκοές μου", φησίν, "οὐδὲ ἐν τοῖς ἐνυπνίοις"· καὶ ἀπῆλθεν πρὸς τὴν ἐνγαστρίμυθον. ἐάν ποτε οὖν ἴδῃς πλούσιον Χριστιανὸν πάντα προσηνῶς ἔχοντα, πρὸς ἀστρολόγους δὲ τὴν καταφυγὴν ἢ πρὸς νεκυίας ἢ πρὸς τοιαῦτα τὴν σπουδὴν ἔχοντας, οὗτοι ἐνκατελείφθησαν. καὶ ἐὰν ἴδῃς πένητα καὶ πλούτου ἐκπεσόντα, ἐχόμενον δὲ τοῦ θεοῦ, οἷος ἦν ὁ Ἰώβ, οὐκ ἐνκατελείφθη οὗτος. ἐπεὶ τοίνυν εἰς σταυρὸν ἐλήλυθεν ὁ σωτήρ, δοκεῖ δὲ τοῖς ἀνθρώποις ἐνκατάλειψις εἶναι τὸ ὑποπεσεῖν τοιούτῳ θανάτῳ, ὡς πρὸς τὴν ἐκείνων ὑπόλημψιν τοῦτο λέγει· "ὁ θεὸς ὁ θεός μου, πρόσχες μοι". τάχα δὲ καὶ ἐνκατάλειψιν λέγει τοῦ ὡσανεὶ σώματος αὐτοῦ· σῶμα γὰρ ἦσαν αὐτοῦ πρὸ τούτου οἱ Ἑβραῖοι. ἐνκατελείφθη οὖν ἐκεῖνος ὁ λαός. καὶ ἑαυτοῦ ἐνκατάλειψιν λέγει, ἐπεὶ κεφαλὴ ἦν αὐτῶν. "ὁ θεὸς ὁ θεός μου, πρόσχες μοι· ἵνα τί ἐνκατέλιπές με"; τὴν αἰτίαν καὶ τὸ τέλος τῆς ἐνκαταλείψεως ἀπαιτεῖ, ὃ γὰρ ἔστιν. "ἐπὶ τίνι με ἐνκατέλειψας"; ἀπαιτοῦντός ἐστιν τέλος, οὐχ ἵνα αὐτῷ γνωσθῇ, ἀλλ' ἵνα τῷ σώματι αὐτοῦ, τοῖς αὐτοῦ ἀνθρώποις. 2 μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας μου οἱ λόγοι τῶν παραπτωμάτων μου. ὧδε ἵνα μὴ δόξωμεν μυθολογεῖν, ἀναγκαζόμεθα βαθυτέρας θεωρίας ἅψασθαι. οὐ ταὐτόν ἐστιν πρᾶγμα καὶ ὁ τοῦ πράγματος λόγος. οἱ πολλοὶ ἴσασιν τὰ αἰσθητά, λόγον δὲ αὐτῶν οὐκ ἔχουσιν. μεγάλων ἐστὶν τὸ ἔχειν λόγον τῶν πραγμάτων. οὕτω γὰρ καὶ λόγῳ χωρίζομεν πρᾶγμα ἀπὸ πράγματος. καὶ ἐμνημόνευσα τοῦ χρώματος καὶ τῆς ἐπιφανείας. ἄλλο δέ ἐστιν τὸ χρῶμα καὶ ἄλλο ἡ ἐπιφάνεια, ἀχώριστα μέντοι ἑαυτῶν. λόγῳ οὖν χωρίζομεν αὐτά. τὸ χρῶμα ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον. ἡ δὲ ἐπιφάνεια οὐ δέχεται τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον, ὥστε ἕτερόν ἐστιν τὸ χρῶμα τῆς ἐπιφανείας, κἂν μηδέποτε χωρίζηται αὐτῆς, κἂν μηδέποτε ὑπάρχῃ ἄνευ αὐτῆς. ταῦτα δὲ λέγουσιν οἱ περὶ ἀπόδειξιν ἔχοντες ἐξ ἀφαιρέσεως. ἀφαιροῦμεν λόγῳ τόδε ἀπὸ τοῦδε, οὐκ αἰσθήσει, οὐχ ὑπάρξει. ὅταν οὖν λέγωμεν ὅτι ἡ γραμμὴ μῆκος ἀπλατές 26 ἐστιν, ἡ αἰσθητὴ οὔκ ἐστιν ἀπλατής. πάντως ἔχει πλάτος. λόγῳ δὲ