Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur

 Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur

 Notitiae Biographicae Necnon Et Bibliographicae De Sanctis Pontificibus Romanis Marcellino, Marcello, Eusebio, Melchiade, Et De Rheticio Aeduensi Epis

 Notitiae Biographicae Necnon Et Bibliographicae De Sanctis Pontificibus Romanis Marcellino, Marcello, Eusebio, Melchiade, Et De Rheticio Aeduensi Epis

 Sanctus Marcellinus Papa.

 Sanctus Marcellinus Papa.

 § I.— Quando et quamdiu sederit.

 §—II. De antiqua fabula qua Marcellinum idolis thus obtulisse vulgatum est.

 § III.— Vulgatae synodi Suessanae seu Sinuessanae de Marcellino papa gesta.

 Sanctus Marcellus Papa.

 Sanctus Marcellus Papa.

 § I.— Quando et quamdiu sederit.

 § II.— De constantia Marcelli in servanda poenitentiae disciplina.

 De Sancto Marcello Martyre Damasi Papae Carmen.

 § III.— De decreto quod Marcello adscribitur, ubi de usu quo pueros monasteriis parentes offerebant, disseritur.

 Sanctus Eusebius Papa.

 Sanctus Eusebius Papa.

 § I.— Quando et quamdiu sederit.

 § II.— In quo vulgatum de S. Eusebio carmen explicatur.

 Epigramma De S. Eusebio.

 § III.— De epistolis ac decretis Eusebio papae adscriptis.

 Sanctus Melchiades Papa.

 Sanctus Melchiades Papa.

 § I.— Quando et quamdiu sederit.

 § II.— De litteris Maxentii imperatoris ac praefecti praetorio Melchiadi datis, quibus illi ecclesiis quae fuerant ablata, restitui jubebant.

 § III.— Donatistarum causa Melchiadis cognitioni a Constantino imperatore demandatur.

 Exemplum Epistolae.

 ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ

 § IV.— Melchiadis sententia de Caeciliani causa.

 § V.— Melchiadis judicium Donastistae antiqui respuunt, eumque postmodum traditionis librorum recentiores falso accusant.

 § VI.— De decretis Melchiadi papae attributis.

 Rheticii, Episcopi Aeduensis, Dictum De Baptismo.

 Rheticii, Episcopi Aeduensis, Dictum De Baptismo.

 Anonymi Carmen De Laudibus Domini.

 Anonymi Carmen De Laudibus Domini.

 Celsi In Altercationem Jasonis Et Papisci Praefatio De Judaica Incredulitate, Ad Vigilium Episcopum.

 Celsi In Altercationem Jasonis Et Papisci Praefatio De Judaica Incredulitate, Ad Vigilium Episcopum.

 Praefatio Nicolai Lenglet Dufresnoy In Lactantium.

 Praefatio Nicolai Lenglet Dufresnoy In Lactantium.

 Lactantii Vita.

 Lactantii Vita.

 Insignium Virorum Testimonia De L. Caecilio Firmiano Lactantio.

 Insignium Virorum Testimonia De L. Caecilio Firmiano Lactantio.

 Eusebius Caesariensis, in Chronico, IV saeculo:

 S. Hieronymus, de Scriptoribus eccl., V saeculo:

 Idem, Commentar. in Eccles. cap. X:

 Idem, in cap. IV Epistolae Pauli ad Ephesios:

 Idem, in epistola 13, ad Paulinum:

 Idem, in epistola 83 (al. 84), ad Magnum:

 Eucherius episcopus, in epist. ad Valerianum, V saeculo:

 Honorius, Augustodun. presbyter, de Luminaribus Ecclesiae, sive de Scriptoribus eccles., XII saeculo:

 Abbas Trithemius, de Scriptoribus ecclesiasticis, XV saeculo:

 Raphael Volaterranus, Antropol., lib. XVI, ut sup., XV saeculo.

 Franciscus Petrarcha, Epistolarum Senilium lib. I, epistola 4, ad Joannem Boccacium, XIV saeculo:

 Et ibidem paulo infra:

 Idem, Invectivar. in medic. lib. primo, ad fin.:

 Et de Otio religiosorum lib. primo:

 Et libro secundo:

 Et paulo infra:

 Idem, Rerum Memorabilium lib. primo, in M. Varrone:

 Joannes Franciscus Picus, lib. de Stud. divinae atque humanae philosoph., cap. 7, XV saeculo:

 Idem, lib. III Epistolar., epistola 10:

 Leonardus Aretinus, in epistola ad Constantiam Sfortiam, XV saeculo:

 L. Coelius Rhodiginus, Antiquarum Lect. lib. VI, cap. 18, XV saeculo:

 Idem, libro IX, cap. 12:

 Et paulo post ibidem:

 Joannes Ludovicus Vives, Valentinus, ad finem libri tertii de Tradend. Discipl., XVI saeculo:

 Et libro quarto:

 Et libro quinto.

 Joannes Baptista Pius, Annotat. c. 98, XVI saeculo:

 Gregorius Giraldus Veronen., Dialogo quinto de Hist. poetarum, XVI saeculo:

 Franciscus Floridus, Subsecivarum Lect. lib. II, cap. 4, XVI saeculo:

 Gulielmus Canterus, Novar. Lect. lib. III, cap. 30, XVI saeculo:

 Synthesis Doctrinae Lactantii.

 Synthesis Doctrinae Lactantii.

 Naevi Lactantii, Et Errores.

 Naevi theologici sunt:

 Naevi chronologici.

 Naevi philosophici sunt:

 Annotationes Censoriae In Quaedam Lactantii Errata, Ex Codice Manuscripto Bibliothecae Regiae Numero MDCLXXIII, Inter Theologos, In-Folio.

 Annotationes Censoriae In Quaedam Lactantii Errata, Ex Codice Manuscripto Bibliothecae Regiae Numero MDCLXXIII, Inter Theologos, In-Folio.

 Propositiones Quae In Lactantio Reperiuntur Ad Fidem Pertinentes, A Catholicis Caute Legendae, In Notis, Vel Pio Sensu Explicatae, Vel Confutatae, Ex

 Propositiones Quae In Lactantio Reperiuntur Ad Fidem Pertinentes, A Catholicis Caute Legendae, In Notis, Vel Pio Sensu Explicatae, Vel Confutatae, Ex

 Elenchus Manuscriptorum Codicum Lactantii. Manuscripti Codices:

 Elenchus Manuscriptorum Codicum Lactantii. Manuscripti Codices:

 Admonitio In Sequentem Notitiam.

 Admonitio In Sequentem Notitiam.

 Notitia Manuscriptorum Codicum Lucii Caecilii Firmiani Lactantii, Qui Asservantur Romae, In Apostolica Bibliotheca Vaticana.

 Notitia Manuscriptorum Codicum Lucii Caecilii Firmiani Lactantii, Qui Asservantur Romae, In Apostolica Bibliotheca Vaticana.

 Codices Vaticani Quos non viderunt nec Josephus, nec Sigismundus Isaeus, in editione Firmiani Lactantii.

 Codices Nunc Vaticani, Olim Palatini.

 Bibliothecae Vaticanae Urbinatensis Codices Lactantii.

 Codices Vaticani Bibliothecae Regiae Alexandrinae, Id est, ex Bibliotheca Christinae Alexandrae, reginae Suecorum.

 Variae Editiones Lactantii.

 Variae Editiones Lactantii.

 Partes Lactantianorum Operum Seorsim Editae.

 Quaedam Lactantiana In Linguas Vulgares Versa.

 Dissertationes Ad Lactantium.

 Analysis Libri Primi Lactantii.

 Analysis Libri Primi Lactantii.

 Rationibus.

 Auctoritatibus.

 Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Divinarum Institutionum Liber Primus. De Falsa Religione Deorum.

 Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Divinarum Institutionum Liber Primus. De Falsa Religione Deorum.

 Praefatio. Quanti Sit Et Fuerit Semper Cognitio Veritatis.

 Caput Primum. De religione et sapientia.

 Caput II. Quod providentia sit in rebus humanis.

 Caput III. Uniusne potestate Dei mundus regatur, an multorum?

 Caput IV. Quod unus vere sit Deus a prophetis etiam praenuntiatus.

 Caput V. De testimoniis poetarum et philosophorum.

 Caput VI. De divinis testimoniis et de Sibyllis et earum carminibus.

 Caput VII. De testimoniis Apollinis et deorum.

 Caput VIII. Quod Deus sine corpori sit, nec sexu ad procreandum egeat.

 Caput IX. De Hercule et ejus vita et morte.

 Caput X. De Aesculapii, Apollinis, Neptuni, Martis, Castoris et Pollucis, Mercurii atque Liberi vita et gestis.

 Caput XI De Jovis ortu, vita, regno, nomine et morte, et de Saturno et Urano.

 Caput XII. Quod stoici figmenta poetarum ad philosophicam tranferunt rationem.

 Caput XIII. Quam vanae sint et inanes stoicorum interpretationes de diis et ibi de Jovis ortu, Saturno et Ope.

 Caput XIV. Quid de diis Euhemeri et Ennii doceat sacra historia.

 Caput XV. Quomodo, cum fuerint illi homines, dii fuerint nominati

 Caput XVI. Qua ratione dii esse non possint, quos sexus differentia discernit et quod in naturam Dei non cadit officium generandi.

 Caput XVII. De Stoicorum eadem sententia et ibi de deorum aerumnis et turpitudinibus.

 Caput XVIII. De deorum consecratione propter collata in homines beneficia.

 Caput XIX. Quod Deum verum simul cum diis vanis nemo possit colere.

 Caput XX. De diis Romanorum propriis et eorum sacris.

 Caput XXI. De diis Barbarorum quibusdam propriis, et eorum sacris, ac itidem de Romanis.

 Caput XXII. Quid auctor praedictarum vanitatum in Italia apud Romanos fuerit, et quis apud alias gentes.

 Caput. XXIII. De vanarum superstitionum aetatibus, et quibus coeperint temporibus.

 Analysis Libri Secundi, Qui Inscribitur De Origine Erroris.

 Analysis Libri Secundi, Qui Inscribitur De Origine Erroris.

 Liber Secundus. De Origine Erroris.

 Liber Secundus. De Origine Erroris.

 Caput Primum. Quod rationis oblivio faciat homines ignorantes veri Dei, qui colitur in adversis, et in prosperis contemnitur.

 Caput II. Quae fuerit prima causa fingendi simulacra de vera Dei imagine, et ejus vero cultu.

 Caput III. Quod Cicero aliique doctiores peccaverunt, non avertendo populos ab errore.

 Caput. IV. De Simulacris, ornamentisque templorum, et eorum contemptu, etiam ab ipsis Gentilibus.

 Caput V. Quod solus omnium creator Deus est colendus, non vero elementa, nec corpora coelestia: Refelliturque Stoicorum sententia, qui stellas et astr

 Caput VI. Quod nec mundus totus, nec elementa sint Deus, nec animata.

 Caput VII. De Deo, et religionibus insipientium de avaritia et majorum auctoritate.

 Caput VIII. De rationis usu in religione deque somniis, auguriis, oraculis, talibusque portentis.

 Caput IX. De Diabolo, Mundo, Deo, Providentia, Homine et ejus sapientia.

 Caput X. De mundo ejusque partibus, elementis et tempestatibus.

 Caput XI. De animantibus, homine, Prometheo, Deucalione, Parcis.

 Caput XII. Quod animalia non sponte nata sint, sed dispositione divina, cujus fecisset nos conscios Deus, si scire expediret.

 Caput XIII. Quare duo sexus in homine: quid sit mors ejus prima, quid secunda et de primorum parentum culpa et poena.

 Caput XIV. De Noe vini inventore: qui primi scientiam astrorum habuerint, ac de ortu falsarum religionum.

 Caput XV. De inquinatione angelorum, et duobus generibus daemonum.

 Caput XVI. Daemones nihil posse in eos qui in fide solidati sunt.

 Caput XVII. Astrologiam, aruspicinam et similes artes esse daemonum inventa.

 Caput XVIII. De Dei patientia et ultione, daemonum cultu, et falsis religionibus.

 Caput XIX. De simulacrum et terrenarum rerum cultu.

 Caput XX. De philosophis, deque veritate.

 Analysis Libri Tertii Lactantii. Vanitas Philosophiae Et Philosophorum.

 Analysis Libri Tertii Lactantii. Vanitas Philosophiae Et Philosophorum.

 Liber Tertius. De Falsa Sapientia Philosophorum.

 Liber Tertius. De Falsa Sapientia Philosophorum.

 Caput Primum. Veritatis collatio cum eloquentia cur eam non sunt assecuti philosophi: de stylo simplici Scripturarum.

 Caput II. De philosophia, et quam inanis fuerit ejus in exponenda veritate occupatio.

 Caput III. Philosophia quibus rebus constet et quis fuerit Academicae sectae auctor primarius.

 Caput IV. Scientiam a Socrate, opinationem a Zenone esse sublatam.

 Caput V. Multarum rerum scientiam esse necessariam.

 Caput VI. De sapientia, et Academicis et Physicis.

 Caput VII. De philosophia ethica et summo bono.

 Caput VIII. De summo bono, et animi corporisque voluptatibus et virtute.

 Caput IX. De summo bono, et de cultu veri Dei atque Anaxagorae refutatio.

 Caput X. Proprium hominis est Deum cognoscere et colere.

 Caput XI. De religione, sapientia, ac summo bono.

 Caput XII. De duplici pugna corporis et animae atque de appetenda virtute propter vitam aeternam.

 Caput. XIII. De animae immortalitate, deque sapientia, philosophia et eloquentia.

 Caput XIV. Quod Lucretius et alii erraverunt, ac ipse Cicero, in statuenda sapientiae origine.

 Caput XV. Senecae error in philosophia: et quomodo philosophorum oratio cum eorum vita pugnet.

 Caput XVI. Quod recte docentes philosophi male vivant, teste Cicerone unde non tam philosophiae, quam sapientiae studendum est.

 Caput XVII. A Philosophia ad philosophos transit, initio ab Epicuro sumpto et quomodo Leucippum et Democritum habuerit auctores erroris.

 Caput XVIII. Pythagorici et Stoici, animarum immortalitatem statuentes, voluntariam mortem inaniter persuadent.

 Caput XIX. Cicero et alii sapientissimi animarum immortalitatem, sed infideliter docent et quod bona vel mala mors ex ante acta vita sit ponderanda.

 Caput XX. Socrates aliis prudentior fuit in philosophia, quamvis in multis desipuerit.

 Caput XXI. De Platonis doctrina, quae respublicas destrueret.

 Caput XXII De Platonis praeceptis, iisdemque reprehensis.

 Caput XXIII. De erroribus quorumdam philosophorum, deque sole et luna.

 Caput XXIV. De antipodibus, de coelo ac sideribus.

 Caput XXV. De addiscenda philosophia et quanta ad ejus studium sint necessaria.

 Caput XXVI. Sapientiam sola doctrina coelestis largitur et quam sit efficax lex Dei.

 Caput XXVII. Quam parum philosophorum praecepta conferant ad veram sapientiam, quam in sola religione invenies.

 Caput XXVIII. De vera religione, deque natura fortuna num sit dea et de philosophia.

 Caput XXIX. De fortuna iterum et virtute.

 Caput XXX. Epilogus ante dictorum et qua ratione sit transeundum a vanitate philosophorum ad sapientiam veram et veri Dei cognitionem, in quo solo vi

 Analysis Libri Quarti Qui Inscribitur De Vera Sapientia Et Religione.

 Analysis Libri Quarti Qui Inscribitur De Vera Sapientia Et Religione.

 Liber Quartus. De Vera Sapientia Et Religione.

 Liber Quartus. De Vera Sapientia Et Religione.

 Caput Primum. De priore hominum religione, et quomodo error transfusus sit in omnem aetatem, ac de septem Graeciae sapientibus.

 Caput II. Ubi quaerenda sit sapientia quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Judaeos.

 Caput III. Sapientia et religio divelli non possunt necessarium est ut naturae Dominus sit uniuscujusque pater.

 Caput IV. De sapientia itidem et religione, atque de jure patris et domini.

 Caput V. Oracula prophetarum sunt inspicienda et de temporibus eorum, atque judicum et regum.

 Caput VI. Deus omnipotentem genuit Filium atque de eo testimonia Sibyllarum et Trismegisti.

 Caput VII. De nomine Filii atque unde Jesus et Christus appellatur.

 Caput VIII. De ortu Jesu in spiritu et in carne de spiritibus et testimoniis Prophetarum.

 Caput IX. De Verbo Dei.

 Caput X. De Jesu adventu de Judaeorum casibus ac eorum regimine usque ad Passionem Dominicam.

 Caput XI. De causa Incarnationis Christi.

 Caput XII. De Jesu ortu ex Virgine, de ejus Vita, Morte, et Resurrectione atque de iis rebus testimonia Prophetarum.

 Caput XIII. De Jesu Deo et homine atque de eo prophetarum testimonia.

 Caput XIV. De Jesu sacerdotio a Prophetis praedicto.

 Caput XV. De Jesu vita et miraculis atque de iis testimonia.

 Caput XVI. De Jesu Christi passione quod fuerit praedicta.

 Caput XVII. De Judaeorum religionibus, ac eorum odio in Jesum.

 Caput XVIII. De passione Dominica, et quod ea praenuntiata fuerit.

 Caput XIX. De Jesu morte, sepultura et resurrectione atque de iis rebus praedicta.

 Caput XX. De Jesu in Galilaeam post resurrectionem profectione atque de utroque Testamento, Vetere et Novo.

 Caput XXI. De Jesu ascensione, eaque praedicta et de discipulorum praedicatione et gestis.

 Caput XXII. Argumenta Infidelium contra Jesu incarnationem.

 Caput XXIII. De praecipiendo et agendo.

 Caput XXIV. Eversio argumentorum supra objectorum.

 Caput XXV. De Jesu adventu in Carne, et Spiritu, ut Deum inter et hominem mediator esset.

 Caput XXVI. De cruce Jesu et caeteris tormentis, et de Agni legalis figura.

 Caput XXVII. De mirandis per Crucis virtutem effectis, ac de Daemonibus.

 Caput XXVIII. De spe et vera religione, atque de superstitione.

 Caput XXIX. De religione christiana, et de Jesu cum Patre conjunctione.

 Caput XXX. De Haeresibus et Superstitionibus vitandis, et quae sit sola et vera Ecclesia Catholica.

 Analysis Libri Quinti. De Justitia.

 Analysis Libri Quinti. De Justitia.

 Liber Quintus. De Justitia.

 Liber Quintus. De Justitia.

 Caput Primum. De non damnandis reis, inaudita causa unde Litteras sacras contempserint philosophi de primis assertoribus religionis christianae.

 Caput II. Quantum a temerariis hominibus impugnata fuit veritas christiana.

 Caput III. De Veritate christianae doctrinae, et adversariorum vanitate atque Christum non fuisse magum.

 Caput IV. Cur istud opus editum sit atque iterum de Tertulliano et Cypriano.

 Caput V. Quae sub Saturno erat vera justitia, hanc Jupiter fugavit.

 Caput VI. Explosa justitia, cupiditas, iniquae leges, audacia, avaritia, ambitio, superbia, impietas, aliaque regnarunt vitia.

 Caput VII. De Jesu adventu et fructu atque de ejus saeculi virtutibus et vitiis.

 Caput VIII. De justitia omnibus nota ac non suscepta de vero Dei templo, atque de ejus cultu, ut cuncta conterantur vitia.

 Caput IX. De sceleribus impiorum, et Christianorum cruciatibus.

 Caput X. De falsa pietate, et de falsa et vera religione.

 Caput XI. De crudelitate gentilium in christianos.

 Caput XII. De vera virtute atque de existimatione boni aut mali civis.

 Caput XIII. De Christianorum incrementis et suppliciis.

 Caput XIV. De Christianorum fortitudine.

 Caput XV. De stultitia, sapientia, pietate, aequitate et justitia.

 Caput XVI. De officiis viri justi, et aequitate Christianorum.

 Caput XVII. De Christianorum aequitate, sapientia et stultitia.

 Caput XVIII. De justitia, sapientia et stultitia.

 Caput XIX. De virtute, et Christianorum cruciatibus ac de jure patris et domini.

 Caput XX. De vanitate et sceleribus impiarum religionum, et Christianorum cruciatibus.

 Caput XXI. De cultu deorum et Dei veri atque de bestiis quas coluerunt Aegyptii.

 Caput XXII. De furore daemonum in Christianos, et errore infidelium.

 Caput XXIII. De justitia et patientia Christianorum.

 Caput XXIV. De ultione divina in Christianorum tortores.

 Analysis Libri Sexti, De Vero Cultu.

 Analysis Libri Sexti, De Vero Cultu.

 Liber Sextus. De Vero Cultu.

 Liber Sextus. De Vero Cultu.

 Caput Primum. De Dei veri cultu et innocentia, atque de cultu falsorum deorum.

 Caput II. De falsorum deorum et veri Dei cultu.

 Caput III. De viis, et de vitiis et virtutibus ac de coeli praemiis et infernorum poenis.

 Caput IV. De viis vitae, de voluptatibus, necnon de incommodis Christianorum.

 Caput V. De falsa virtute, et eadem vera ac de scientia.

 Caput VI. De summo bono et virtute deque scientia ac justitia.

 Caput VII. De via erroris ac veritatis quod ea simplex sit, angusta et ardua, atque Deum habeat ducem.

 Caput VIII. De erroribus Philosophorum, ac varietate Legum.

 Caput IX. De Lege et Praecepto Dei de Misericordia, atque errore Philosophorum.

 Caput X. De Religione erga Deum, et Misericordia erga homines atque de Mundi principio.

 Caput XI. De personis in quas beneficium sit conferendum.

 Caput XII. De generibus beneficentiae, et operibus misericordiae.

 Caput XIII. De poenitentia, de misericordia, ac peccatorum venia.

 Caput XIV. De affectibus, ac de iis Stoicorum sententia, et de virtute, vitiis et misericordia.

 Caput XV. De affectibus ac de iis Peripateticorum sententia.

 Caput XVI. De affectibus, ac de iis Peripateticorum eversa sententia: quis sit verus affectuum, quique eorum malus usus.

 Caput XVII. De affectibus ac eorum usu de patientia et summo bono Christianorum.

 Caput XVIII. De quibusdam Dei mandatis et patientia.

 Caput XIX. De affectibus eorumque usu, atque de tribus furiis.

 Caput XX. De sensibus et eorum voluptatibus brutorum et hominis atque de oculorum voluptate et spectaculis.

 Caput XXI. De aurium voluptatibus, et sacris Litteris.

 Caput XXII. De saporis et odoris voluptatibus.

 Caput XXIII. De tactus voluptate et libidine, atque de matrimonio et continentia.

 Caput XXIV. De poenitentia, de venia, ac praeceptis Dei.

 Caput XXV. De sacrificio, et de dono Dei digno atque de forma laudandi Deum.

 Analysis Libri Septimi, De Vita Beata.

 Analysis Libri Septimi, De Vita Beata.

 Liber Septimus. De Vita Beata.

 Liber Septimus. De Vita Beata.

 Caput Primum. De mundo et qui sint credituri, qui vero non, atque ibi reprehensio perfidorum.

 Caput II. De errore philosophorum, ac de divina sapientia atque de aureo saeculo.

 Caput III. De natura et de mundo atque reprehensio Stoicorum et Epicureorum.

 Caput IV. Quod omnia in aliquem usum creata sunt, etiam quae mala videntur: quare homo in tam fragili corpore ratione fruatur.

 Caput V. De hominis creatione, atque de dispositione mundi, et de summo bono.

 Caput VI. Quare mundus et homo creati sunt quam sit inanis cultus deorum.

 Caput VII. De philosophorum varietate, eorumque veritate.

 Caput VIII. De immortalitate animae.

 Caput IX. De aeternitate animae, atque de virtute.

 Caput X. De vitiis et virtutibus, atque de vita et morte.

 Caput XI. De temporibus postremis, atque de anima et corpore.

 Caput XII. De anima et corpore atque de conjunctione eorum, et discessu ac reditu.

 Caput XIII. De Anima, ac testimonia de ejus aeternitate.

 Caput XIV. De Mundi temporibus primis ac postremis.

 Caput XV. De Mundi vastatione et mutatione imperiorum.

 Caput XVI. De mundi vestatione, ejusque prodigiis.

 Caput XVII. De falso propheta et incommodis piorum, et illius internecione.

 Caput XVIII. De mundi casibus in extremo, ac de iis praedictis a vatibus.

 Caput XIX. De adventu Christi ad judicium, et de falso propheta devicto.

 Caput XX. De Christi judicio, de Christianis, atque de anima.

 Caput XXI. De cruciatibus et poenis animarum.

 Caput XXII. De errore poetarum, atque de animae reditu ab inferis.

 Caput XXIII. De resurrectione animae, atque ejus rei testimonia.

 Caput XXIV. De renovato mundo.

 Caput XXV. De postremis temporibus, ac de urbe Roma.

 Caput XXVI. De daemonis emissione, alteroque maximo judicio.

 Caput XXVII. Adhortatio et confirmatio piorum.

 Admonitio In Sequens Fragmentum.

 Admonitio In Sequens Fragmentum.

 Sancti Augustini Fragmentum De Extremo Judicio.

 Sancti Augustini Fragmentum De Extremo Judicio.

 Dissertatio De Septem Divinarum Institutionum Libris, Auctore D. Nic. Le Nourry, O. S. B.

 Dissertatio De Septem Divinarum Institutionum Libris, Auctore D. Nic. Le Nourry, O. S. B.

 Caput Primum. Septem librorum analysis.

 Articulus Primus. Analysis libri primi.

 Articulus II. Analysis libri secundi.

 Articulus III. Analysis libri tertii.

 Articulus IV. Analysis libri quarti.

 Articulus V. Analysis libri quinti.

 Articulus VI. Analysis libri sexti.

 Articulus VII. Analysis libri septimi.

 Caput II. De horum librorum auctore, titulo, argumentis, numero, divisione in capita, ac quas ob rationes in lucem editi sint.

 Articulus Primus. De horum librorum auctore, ac titulo, quid Institutionum divinarum nomine intelligatur, de totius Operis, singulorumque librorum tit

 Articulus II. Quibus rationibus Lactantius ad hos libros conficiendos adductus sit, et utrum Minucius Felix, Tertullianus ac Cyprianus non plene susce

 Articulus III. De duobus philosophis gentilibus, quorum impiis scriptis Lactantius ad hos libros divulgandos impulsus est, et utrum ab ipso christiana

 Caput III. De horum librorum aetate, ac variis fragmentis, quae videntur inepte iis inserta, et de erroribus Lactantio adscriptis.

 Articulus Primus. Quo tempore Lactantius hos libros scripserit, et utrum duas divulgaverit eorum editiones.

 Articulus II. Utrum Lactantius hos libros Constantino Magno nuncupaverit eumque una et altera oratione allocutus sit.

 Articulus III. De fragmentis pluribus quae spuria videntur, et Lactantii textui praepostere inserta.

 Articulus IV. De variis erroribus Lactantio adscriptis.

 Notae In Libros Divinarum Institutionum. Josephi Isaei Caesenatis.

 Notae In Libros Divinarum Institutionum. Josephi Isaei Caesenatis.

 Notae In Primum Librum Divinarum Institutionum Lactantii Firmiani.

 Caput Primum.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Liber Secundus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Liber Tertius.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Caput XXVII.

 Caput XXVIII.

 Caput XXIX.

 Liber Quartus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput. XX.

 Caput XXI.

 Caput XXIII.

 Caput XXV.

 Caput XXVI.

 Caput XXVII.

 Caput XXVIII.

 Caput XXIX.

 Caput XXX.

 Liber Quintus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XXIII.

 Liber Sextus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Liber Septimus.

 Caput Primus.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Caput XXVI.

 Caput XXVII.

 Admonitio O. F. Fritzsche In Divinarum Institutionum Epitomen.

 Admonitio O. F. Fritzsche In Divinarum Institutionum Epitomen.

 Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Epitome Divinarum Institutionum, Ad Pentadium Fratrem.

 Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Epitome Divinarum Institutionum, Ad Pentadium Fratrem.

 Praefatio. Totius epitomes ac institutionum concilium et ratio.

 Caput Primum. (Div. Inst. lib. I, c. 3.) De Divina Providentia.

 Caput II. (Div. Inst. lib. I, c. 2.) Quod Deus sit unus, nec possint esse plures.

 Caput III. (Div. Inst. lib. I, c. 3 et 5.) De Deo uno testimonia poetarum.

 Caput IV. (Div. Inst. lib. I, c. 5.) Quod Deus sit unus testimonia philosophorum.

 Caput V. (Div. Inst. lib. I, c. 6.) Quod unum Deum vates, id est Sibyllae praedicant.

 Caput VI. (Div. Inst. lib. I, c. 8.) Deus, cum sit aeternus et immortalis, sexu et successione non eget.

 Caput VII. (Div. Inst. lib. I, c 9.) De Herculis vita facinorosa et morte.

 Caput VIII. (Div. Inst. lib. I, c. 10.) De Aesculapio, Apolline, Marte, Castore et Polluce, atque de Mercurio et Baccho.

 Caput IX. (Div. Inst. lib. I, c. 19 et 21.) De deorum turpitudinibus.

 Caput X. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) De Jove, ac ejus vita libidinosa.

 Caput XI. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) Varia emblemata, quibus Jovis turpitudines velarunt poetae.

 Caput XII. Poetae ea, quae ad deos spectant, non omnia fingunt.

 Caput XIII. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) Narrantur facta Jovis ex Euhemero historico.

 Caput XIV. Saturni et Urani gesta ex historicis desumpta.

 Caput XX. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) De Diis Romanorum propriis.

 Caput XXI. (Div. Instit. lib. I, c. 20.) De sacris deorum Romanorum.

 Caput XXII. (Div. Instit. lib. I, c. 22.) De sacris introductis a Fauno et Numa.

 Caput XXIII. (Div. Inst. lib. I, c. 21.) De diis et sacris barbarorum.

 Caput XXIV. (Div. Inst. lib. I, c. 22.) De origine sacrorum et religionem.

 Caput XXV. (Div. Inst. lib. I, c. 22 et 23.) De aureo saeculo de simulacris ac Prometheo, qui primus hominem effigiavit.

 Caput XXVI. (Div. Inst. lib. II, c. 5.) De elementorum et astrorum cultu.

 Caput XXVII. (Div. Inst. lib. II, c. 13.) De hominis creatione, peccato et poena ac de angelis, tum bonis, tum malis.

 Caput XXVIII. De daemonibus, ac eorum operationibus malis.

 Caput XXIX. (Div. Inst. lib. II, c. 9 et 18.) De Dei patientia atque providentia.

 Caput XXX. (Div. Inst. lib. I, c. 18 III, c. 2 et 3.) De falsa sapientia.

 Caput XXXI. (Div. Inst. lib. III, c. 3 et 4.) De scientia et opinatione.

 Caput XXXII. (Div. Inst. lib. III, c. 4 et 7.) De philosophorum sectis, ac dissentione.

 Caput XXXIII. (Div. Inst. lib. III, c. 7 et 8.) Quod summum bonum sit in vita quaerendum.

 Caput XXXIV. (Div. Inst. lib. III, c. 9.) Quod ad justitiam nati sint homines.

 Caput XXXV. (Divin. Inst. lib. III, c. 13.) Quod immortalitas sit summum bonum.

 Caput XXXVI. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18.) De philosophis, scilicet Epicuro et Pythagora.

 Caput XXXVII. (Div. Inst. lib. III, c. 18 et 20.) De Socrate, ac ejus contradictione.

 Caput XXXVIII. (Div. Inst. lib. III, c. 21.) De Platone, cujus doctrina ad veritatem propius accedit.

 Caput XXXIX. (Div. Inst. lib. III, c. 18, 23, 24.) De variis philosophis, ac de antipodis.

 Caput XL. (Div. Inst. lib. III, c. 28.) De philosophorum insipientia.

 Caput XLI. De vera religione ac sapientia.

 Caput XLII. (Div. Inst. lib. IV, c. 3 et 7.) De sapientia religiosa Christi nomen nulli notum, nisi ipsi et Patri.

 Caput XLIII. (Div. Inst. lib. I, c. 8 IV, c. 10 et 11.) De Jesu Christi nomine, et duplici nativitate.

 Caput XLIV. (Div. Inst. lib. IV, c. 12 et 13.) Duplex Christi nativitas ex prophetis probatur.

 Caput XLV. (Div. Inst. lib. IV, c. 14.) Christi virtus et opera probantur ex Scripturis.

 Caput XLVI. (Div. Inst. lib. IV, c. 18.) Probatur ex prophetis passionem ac mortem Christi praenuntiatam fuisse.

 Caput XLVII. (Div. Inst. lib. IV, c. 19 et 21.) De Jesu Christi resurrectione, apostolorum missione, Servatorisque in coelum ascensione.

 Caput XLVIII. (Div. Inst. lib. IV, cap. 20.) De Judaeorum exhaeredatione, et Gentilium adoptione.

 Caput XLIX. (Div. Inst. lib. IV, cap. 29.) Quod Deus non est nisi unus.

 Caput L. (Div. Inst. lib. IV, c. 25.) Cur Deus humanum corpus assumpsit, ac mortem passus fuit.

 Caput LI. (Div. Inst. lib. IV, c. 26.) De Christi morte in cruce.

 Caput LII. (Div. Inst. lib. V, c. 9.) Spes salutis hominum in veri Dei agnitione, et de odio ethnicorum in christianos.

 Caput LIII. (Div. Inst. lib. V, c. 21.) Rationes odii in christianos expenduntur, et refelluntur.

 Caput LIV. De religionis libertate in adorando Deo.

 Caput LV. Ethnici justitiam in sequendo Deo crimine impietatis infamant.

 Caput LVI. ( olim I.) (Div. Inst. lib. V, c. 16 et 17.) De justitia, quae est veri Dei cultus.

 Caput LVII. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18 V, 15 17 18 et 19.) De sapientia et stultitia.

 Caput LVIII, alias II. (Div. Inst. lib. VI, c. 1 et 2.) De vero cultu Dei et sacrificio.

 Caput LIX, olim III, al. De viis vitae, et primis mundi temporibus.

 Caput LX. (Div. Inst. lib. VI, c. 3.) De justitiae officiis.

 Caput LXI. (Div. Inst. lib. VI, c. 15, 16, 19, 24.) De affectibus.

 Caput LXII, alias V. (Lib. VI Inst., c. 12, 18, 20, 23.) De voluptatibus sensuum coercendis.

 Caput LXIII, olim VI. (Div. Inst. lib. VI, c. 18 et 20.) Spectacula esse potentissima ad corrumpendos animos.

 Caput LXIV. (Lib. VI Inst., c. 18.) Affectus sunt domandi, et a vetitis abstinendum.

 Caput LXV alias VII. (Lib. VI Inst., cap. 10 et seq.) Praecepta eorum quae jubentur et de misericordia.

 Caput LXVI, alias VIII. (Lib. VI Inst., cap. 23.) De fide in religione, et de fortitudine.

 Caput LXVII, alias IX. (Lib. VI Inst., c. 24 et 25 VII, c. 2 et 3.) De poenitentia, animae immortalitate, et de Providentia.

 Caput LXVIII. (Lib. VI div. Inst., cap. 4.) De mundo, homine et Dei providentia.

 Caput LXIX, alias X. (Lib. VII Inst., c. 5, 8 et seq.) Mundum propter hominem, et hominem propter Deum esse factum.

 Caput LXX. (Lib. VII Inst., c. 12, 13, 20, 21.) Animae immortalitas confirmatur.

 Caput LXXI, alias XI. (Lib. VII Inst., c. 15, 16, 17, 19.) De postremis temporibus.

 Caput LXXII. (Lib. VII Inst., c. 20, 24, 26.) De Christo e coelo descendente ad universale judicium, et de regno millenario.

 Caput LXXIII, alias XII. (Lib. VII Inst., c. ult.) Spes salutis in Dei religione et cultu.

 Syllabus Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Syllabus Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Sanctus Marcellinus Papa.

 Sanctus Marcellus Papa.

 Sanctus Eusebius Papa.

 Sanctus Melchiades Papa.

 Lactantii Divinarum Institutionum

 Dissertatio De Septem DIV. Institut. Libris, Auctore D. Le Nourry.

 Josephi Isaei Caesenatis notae in septem libros Div. Institut. Lactantii.

§ IV.— Melchiadis sententia de Caeciliani causa.

5. Eodem anno 313, Octobris secundo die, qui in 0033C sextam feriam incidebat, in domum Faustae, Constantini uxoris, in Laterano convenerunt et consederunt judices: Miltiades, episcopus urbis Romae; Maternus Agrippinae civitatis, Reticius Augustodunensis, Marinus Arelatensis, Merocles Medionalensis, aliique quatuordecim episcopi Itali, quorum et nomina et sedes Optatus recenset. «His decem et novem considentibus episcopis,» inquit idem Optatus, «causa Donati et Caeciliani in medium missa est a singulis. In Donatum (A Casis Nigris, ut liquet ex Augustino brevic. Coll. diei III, n. 36, et lib. ad Donat. post Coll. n. 17) sunt hae sententiae latae: Quod confessus sit se rebaptizasse, et episcopis lapsis manum imposuisse; quod ab Ecclesia alienum est. Testes inducti a Donato confessi sunt se non habere quod in Caecilianum 0033D dicerent.» Caecilianus omnium supra memoratorum 0034B sententiis innocens est pronuntiatus, etiam Miltiadis sententia, qua judicium clausum est his verbis: «Cum 0034C constiterit Caecilianum ab iis, qui cum Donato venerunt, juxta professionem suam non accusari, nec a Donato convictum esse in aliqua parte constiterit; suae communioni ecclesiasticae integro statu retinendum esse censeo.» Melchiadis sententiam integram ab Optato relatam non esse liquet ex Augustino, epist. 43, olim 162, n. 16, qui eam ibidem laudibus extollit in hunc modum: «Qualis ipsius Melchiadis ultima est prolata sententia, quam innocens, quam integra, quam provida atque pacifica, qua neque collegas, in quibus nihil constiterat, de collegio suo ausus est removere, et Donato solo (a Casis Nigris) quem totius mali principem invenerat, maxime culpato, sanitatis recuperandae optionem liberam caeteris fecit, paratus litteras communicatorias mittere 0034D etiam iis, quos a Majorino ordinatos esse constaret; ta ut quibuscumque locis duo essent episcopi, quos 0035A dissensio geminasset, eum confirmari vellet, qui fuisset ordinatus prior, alteri autem eorum plebs alia regenda provideretur! O virum optimum! o filium christianae pacis et patrem christianae plebis! . . . Hic nec mansuetudo integritatem corrupit, nec integritas mansuetudini repugnavit.»

6. Et in hac quidem sententia triplex suspicere est providi pastoris temperamentum, quod deinceps Ecclesiae similibus in causis magno usui fuit: primum, quod totius mali principem Donatum damnare contentus, caeteris ejus consortibus liberam resipiscendi facultatem reliquit. Alterum, quod etiam a Majorino, qui Carthaginensi ecclesiae in Caeciliani locum a schismaticis praefectus fuerat, ordinatos ad communionem suam admittere non recusavit. Postremum, 0035B quod in his ecclesiis, in quibus duo essent praesules, unus a Majorino, alter a Catholicis ordinatus, ei qui prior erat ordinatus ecclesiam ipsam, quam regebat, sic adjudicavit, ut et alteri plebem aliam regendam provideri simul juberet.

7. Primum ex his temperamentis secutus Hilarius Pictavensis episcopus se cum Gallicanis episcopis a Saturnini et Ursacii et Valentis, qui Arianorum in Occidente duces erant, communione separavit, «Indulta caeteris consortibus eorum resipiscendi facultate; ut nec pacis abesset voluntas, et principalium morborum foetida et in corruptionem totius corporis membra proficientia desecarentur.» Idque postea regulae instar in Ecclesia constanter obtinuit.

8. Alteri morem gesserunt non solum Africani catholici 0035C erga Donatistas ad unitatem redeuntes, sed et longe postea Felix II, papa, ut ecclesiarum ob Acacii causam scissarum redintegrationem expeditiorem facilioremque redderet, «nobis,» inquit epist. 12, ad Flavitam, n. 4, «Deo inspirante provisuris rationabiliter . . . ut eorum quos ordinavit vel baptizavit Acacius, salva confessione catholica, pro charitatis Ecclesiae redintegratione nihil pereat.» Quod quidem illaesa fide indulgeri posse Afri catholici in epistola, quae collationis Carthaginensis cognitioni 1, cap. 16, inserta est, hac ratione probant: «Neque enim in eis divinae sacramenta veritatis, sed commenta humani detestamur erroris; quibus sublatis, fraternum pectus amplectimur Christiana nobis charitate conjunctum.» Eamdem rationem pluribus 0035D explicat et illustrat Anastasius II, papa, scribens ad Anastasium imp., n. 8. Ubi in antecessum praemonemus, quam frustra idem Anastasius papa apud Hincmarum, tom. II, pag. 278, sacris canonibus et decretis decessorum non convenire atque concordare idcirco dicatur, quod ordinatos ab Acacio damnato in suis ordinibus recipere non detrectaret; cum illum ea in re, et decessorum suorum Melchiadis ac Felicis, et Afrorum decretis obsecutum esse palam sit.

9. Tertium imitati sunt Africani episcopi, per epistolam, quae collationis Carthag. cognit. I, cap. 16, inserta est, quaeque apud Augustinum exstat epist. 128, Donatistis pollicentes, eos a se, si convicti ad 0036A unitatem redierint, sic recipiendos esse, «ut non solum viam salutis inveniant, sed nec honorem episcopatus amittant. Poterit quippe, inquiunt, unusquisque nostrum, honoris sibi socio copulato, vicissim sedere eminentius, sicut peregrino episcopo juxta considente collega. Hoc cum alternis basilicis utrisque conceditur, uterque ab alterutro, mutuo honore praevenitur: quia ubi praeceptio charitatis dilataverit corda, possessio pacis non fit angusta; ut uno eorum defuncto deinceps jam singulis singuli pristino more succedant. Nec novum aliquid fiet: nam hoc ab ipsius separationis exordio, in eis qui damnato nefariae discissionis errore unitatis dulcedinem vel sero sapuerunt, catholica dilectio custodivit.»

10. Istud porro de duobus episcopis in una ecclesia 0036B simul relinquendis consilium primum Arelatensis synodi charitate inventum atque auctoritate fultum Tillemontius, tom. VI, pag. 49, existimat. Nec aliam affert opinionis suae rationem, nisi quod Romano in concilio aliud circa eosdem episcopos a Melchiade et sociis decretum fuit. Verum cum horum sententia neque ab Optato, neque ab Augustino, neque ab ullo alio integra transmissa fuerit, affirmari certo nequit, illud alterum, quod Afri «ab ipsius separationis exordio» apud se custoditum esse testantur, in illa sententia minime fuisse propositum. Potuit enim fieri, ut Romana synodus, cui Melchiades praeerat, non unam in ecclesiis, in quibus duo essent episcopi, componendae pacis viam panderet. Hoc certe ab iisdem Afris factum legimus, 0036C qui cum unius ecclesiae curam duobus episcopis simul permittendam proposuissent, hoc alterum de duobus amovendis statim subjiciunt: «Aut si forte Christiani populi singulis delectantur episcopis, et duorum consortium, inusitata rerum facie, tolerare non possunt: utrique de medio secedamus, et ecclesiis, in singulis damnata schismatis causa, in unitate pacifica constitutis, ab his qui singuli in ecclesiis singulis invenientur, unitati factae per loca necessaria constituantur episcopi.» Quae verba Augustinus in Breviculo, coll. primae diei, cap. 5, sic summatim reddit, pactum esse a catholicis docens, ut «si plebes duos in una ecclesia episcopos ferre non possent, utrisque de medio recedentibus, singuli constituerentur episcopi, ab eis episcopis ordinandi, qui in suis 0036D plebibus singuli invenirentur.» Et iis quidem novi hujus temperamenti ante Arelatensem synodum, si rem ex ordine narrat Optatus, jam praeluxerat exemplum: cum Carthaginem missi sint Eunomius et Olympius, qui duobus inde amotis, unum ordinarent.

11. Nempe Optatus verbis, quibus Melchiadis judicium clausum est, relatis proxime subjicit: «Sufficit ergo et Donatum tot sententiis percussum esse, et Caecilianum tanto judicio esse purgatum. Et tamen Donatus appellandum esse ab episcopis credidit.» Ubi si appellatio a Melchiadis sententia indicatur, ad eamdem attinere videtur, quod idem Optatus subnectit: «Ad quam appellationem Constantinus imperator sic respondit: O rabida furoris audacia! Sicut in 0037A causis Gentilium fieri assolet, appellationem interposuerunt. Eodem tempore idem Donatus petiit, ut ei reverti licuisset ( ita ms. German.), nec ad Carthaginem accederet. Tunc a Filumino suffragatore suggestum est, ut bono pacis Caecilianus Brixiae retineretur: et factum est. Tunc duo episcopi ad Africam missi sunt, Eunomius et Olympius: ut remotis duobus unum ordinarent. Venerunt et apud Carthaginem: fuerunt per dies 40, ut pronuntiarent ubi esset catholica. Hoc seditiosa pars Donati fieri passa non est. De studio partium strepitus quotidiani sunt habiti. Novissima sententia eorumdem episcoporum Eunomii et Olympii talis legitur, ut dicerent illam esse catholicam, quae esset in toto orbe terrarum, et sententiam decem et novem episcoporum ( hoc est 0037B Melchiadis et sociorum), jam dudum datam non posse dissolvi.» Sed appellationem ab Optato notari, quae Arelatense concilium excepit, et ad id, quod post idem concilium contigit, reliquam narrationem pertinere hinc plane nobis est persuasum: 1º quod superiora Constantini verba, «O rabida furoris audacia! Sicut in causis Gentilium, etc.,» ex Imperatoris hujus epistola ad episcopos qui Arelate convenerant (apud Lab., tom. I Concil., pag. 1431, d. c.) descripta sint: deinde quod Augustinus, epist. 43, n. 20, Arelatensis concilii judicium et ab eo appellationem, necnon aequam Imperatoris indignationem hoc ordine perstringat: «Neque enim ausus est christianus imperator sic eorum tumultuosas et fallaces querelas suscipere, ut de judicio episcoporum, 0037C qui Romae sederant, ipse judicaret; sed alios, ut dixi, episcopos dedit, a quibus tamen illi ad ipsum rursum Imperatorem provocare maluerunt: qua in re illos quemadmodum detestetur audistis.» Postremo quod Optatus Melchiadis et sociorum adversus Donatum sententiam non ut recens, sed ut jam dudum prolatam commemoret. Sed et illud observatione dignum, ut cum post Arelatense concilium Eunomius et Olympius Carthaginem ad sedandos Donatistarum tumultus missi fuerint, nulla hujus concilii mentione facta,» sententiam decem et novem episcoporum (Melchiade praeside) jam dudum datam non posse dissolvi» pronuntiarint. Unde id, quod Carthagine gesserunt, non tam ex Arelatensis concilii, quam ex Melchiadis sententia gessisse merito videantur.

0037D 12. Uno verbo Melchiades ea sententia, quam laudat Augustinus, unitatis resarciendae viam praemonstravit: adeo ut diversos illos modos, quibus Afri catholici schismaticos sibi conciliare et ad concordiam revocare, sive in collatione, sive ante, tentarunt, spectare liceat veluti diversos aditus pacificae ejus viae, quam Melchiades illis aperuerat. Ipse clericis et episcopis a schismate recedentibus gradus et honores suos per indulgentiam servando, gravissimum restaurandae pacis removit impedimentum. Deinde vero Afri pacem hac via initam, variis modis, qui ab illa non recedebant, coagmentare, prout tempus exigebat, studuerunt. Qua de re vide et Codicem canonum eccl. Afric., c. 117 et 118.

0038A 13. Unum adhuc, unde disciplina ecclesiastica illustratur, circa sententiam Melchiadis ab Augustino superius laudatam, observandum restat: quod videlicet in quibuscumque locis duo essent episcopi ita eum confirmari voluit qui fuisset prior ordinatus,» ut tamen «alteri eorum plebs alia regenda committeretur.» Cui judicio in Carthaginensi collatione, cogn. I, cap. 16, congruentes Afri, ubi non unus tantum, sed et ambo episcopi, postulante populo, removendi sunt, singulis singulas ecclesias tribuendas esse decernunt. Ideo vero istud observatu dignum puto, quia effluxisse hinc videtur mos subinde usitatus, episcopos qui a propriis plebibus aut non admissi aut expulsi sunt, ad alias ecclesias tranferendi. Inde sane nihil praeter antiquam disciplinam commisisse 0038B comprobantur, sive Leonis decessor Xystus III, epist. 8, cum Perigenem Patrensibus ordinatum episcopum, sed ab his recusatum, Corinthiis praeficiendum curavit; sive ejusdem Leonis successor Hilarius, ubi Hermen, qui se a Biterrensibus exclusum dicebat, Narbonensibus praeesse permisit (Hilar., ep. 8) , seu Joannes III, cum Joanni Alexandrino episcopo e propria civitatate expulso Nolanam ecclesiam regendam tradidit (Liberat., c. 18) . Ea ipsa ratione excusator quoque migratio Aprunculi, qui, uti Gregorius Turonensis, lib. II de Gestis Francorum, c. 23, et Baronius, ad annum 484, referunt, «Lingonicae civitatis episcopus, apud Burgundiones coepit haberi suspectus: cumque odium de die in diem cresceret, jussum est ut clam gladio feriretur. Quo 0038C ad eum perlato nuntio, nocte a castro Divionensi per murum demissus, Arvernos advenit, ibique juxta verbum Domini . . . undecimus datur episcopus.»