§ VI.— De decretis Melchiadi papae attributis.

18. Duas Melchiadi supposuit Isidorus Mercator epistolas, unam ad Leontium ac caeteros Hispaniarum 0041A episcopos, alteram de primitiva Ecclesia et de Constantini erga eam Munificentia inscriptam. Utramque ut pote non plus momenti quam authentiae habentem, hic excudere consulto negleximus.

19. In Pontificali libro eidem papae duo adscribuntur decreta: primum quo sancitur, «Ne ulla ratione die Dominica aut quinta feria jejunium quis fidelium ageret: quia eos dies pagani quasi sacrum jejunium celebrant.» Cui decreto in eodem Pontificali libro proxime subjicitur, «Et Manichaei inventi sunt in urbe Roma ab eodem.»

20. Verum hoc decretum Melchiadi falso adscribi duplici ratione liquet: primo quidem quia etiam ante hujus papae tempora fidelibus interdictum fuit die Dominica jejunium: deinde quia ut interdiceretur, 0041B non ea causa fuit, quod illa die pagani seu gentiles quasi sacrum jejunium agerent; sed quia christiani jejunium ei diei minime congruere censuerunt, qua Christus Ecclesiam resurrectione sua laetificavit. Quod autem sibi cavendum didicerant ipso usu et traditione, quae diem Dominicum festive agendum esse docet, majori religione cavere tum coeperunt, cum Manichaeos, non paganos, hoc die veluti sacrum jejunium agere coeperunt. Ne vero id gratis dicere videamur, utrumque paucis comprobandum est.

21. Ante Melchiadis aevum scripsit Tertullianus lib. de Corona, c. 3: «Die Dominico jejunium nefas ducimus.» Legitur et ad calcem libri V apostolicarum Constitutionum: «Reus enim erit peccati, qui Dominico die jejunaverit, cum sit dies resurrectionis.» 0041C Nulla hic alia ratio subjicitur. Sed subinde Augustinus, epist. 36, ad Casulanum, c. 12, n. 27, dicens: «Die Dominico jejunare scandalum est magnum,» hanc novam addidit causam: «maxime posteaquam innotuit detestabilis multumque fidei apostolicae Scripturisque divinis apertissime contraria haeresis Manichaeorum, qui suis auditoribus ad jejunandum istum tamquam constituerunt legitimum diem. Per quod factum est, ut jejunium diei Dominici horribilius haberetur.» Et n. 29, ne quis Dominico die celebret jujunium, tunc praesertim cavendum docet, «posteaquam haeretici, maxime impiissimi Manichaei, jejunia diei Dominici non aliqua necessitate occurente peragere, sed quasi sacra solemnitate statuta dogmatizare coeperunt.» De 0041D iisdem haereticis istud quoque Leo papa, epist. 17, ad Turibium, cap. 4, testatur: «Sicut in nostro examine detecti atque convicti sunt, Dominicum diem, quem nobis Salvatoris nostri resurrectio consecravit, exigunt in moerore jejunii.» Quocirca in libro Pontificali nihil absurdi videretur, si dictum esset: «Manichaei a Melchiade inventi sunt in urbe Roma. Tum is papa constituit, ne ulla ratione die Dominica jejunium quis fidelium ageret: quia hunc diem haeretici illi quasi sacrum jejunium celebrant.» Mercator tamen, librum Pontificalem nequaquam corrigens, sed eum de more imitatus. Melchiadem sic decernentem inducit: «Jejunium vero Dominici diei et quintae feriae nemo celebrare debet: ut inter jejunium 0042A christianorum et gentilium, veraciter credentium atque infidelium et haereticorum vera et non falsa discretio habeatur.»

22. Circa Nicaeni concilii tempus multa Manichaeorum placitis affinia gerebat ac docebat Eustathius quidam, adversus quem Gangrensis synodus congregata can. 18 ex interpretatione Dionysii Exigui statuit: «Si quis propter continentiam, quae putatur, aut contumaciam in die Dominico jejunat, anathema sit.» Ubi hoc concilium, sicut et Caesaraugustanum adversus Priscillianistas, etiam Manichaeos dici solitos, anno 381 celebratum, dum can. 2 prohibet, «ne quis jejunet die Dominica, causa temporis aut persuasionis aut superstitionis,» jejunium etiam die Dominico, modo absit superstitionis causa, permittere 0042B quodam modo videntur. Et Hieronymus quidem, epist. 28, ad Lucinium scribit: «Utinam omni tempore jejunare possimus: quod in Actibus Apostolorum (ut etiam Augustinus epist. 36, n. 28, observavit) diebus Pentecostes et die Dominico apostolum Paulum et cum eo credentes fecisse legimus.» Ne hinc tamen Ecclesiae morem ac legem improbare videatur, mox dictum temperans addit: «Nec hoc dico, quod Dominicis diebus jejunandum putem.»

23. Haec autem lex, Epiphanio teste (Epiph., Expos. fid., n. 22) , religiose adeo servabatur, ut ii etiam, qui summo pietatis studio perpetua sibi jejunia imponebant, solos Dominicos ac Pentecostes dies exciperent: «Namque, inquit, Dominicas omnes festas hilaresque sanxit Ecclesia, nec ulla jejunia celebrat. 0042C Absurdum est enim jejunare Dominica die . . . Nec ipsius quidem Quadragesimae Dominicis jejunare solet Ecclesia.» Contra idem sanctus, haer. 75, n. 3, Aerianos merito reprehendit, quod stulta libertatis ostentatione, «Dominica die potius jejunare affectent, quarta vero et sexta feria vescantur.» Neque minus vani nostra aetate heterodoxi, qui christianam ponunt libertatem in contemnendis abstinentiae jejuniorumque legibus, quas a Christo ejusque Apostolis edocta Ecclesia sapienter instituit. Ipsa est, quae dum fideles ad jejunandum vel adhortationibus vel praeceptis excitavit, semper excepit Dominicum diem, non ut eos a gentilibus secerneret, sed ut resurrectionis dominicae diem numquam non festive celebrandum doceret. Falso igitur Melchiades, ne quis Dominico 0042D die jejunium ageret, decrevisse ponitur. Neque minus falso idem de feria quinta constituisse in libro Pontificali narratur.

24. Numquam ea fuit christianorum erga feriam quintam religio, qua hoc die jejunare prohiberentur. Tantum invaluit mos, ut cum alii feriis quarta et sexta, alii sexta et sabbato jejunarent, plerique feria quinta, quae diebus illis jejunio consecratis vicina est, sibi a jejunio abstinendum censerent. Hinc apostolicae constitutiones (lib. V, c. 24) ab hypocritarum, qui singularia semper affectant, more nos dehortantes praecipiunt: «Jejunia vero nostra ne sint cum hypocritis communia; jejunant enim secunda feria et quinta.» Et Augustinus, epist. 36, Romani 0043A cujusdam, qui hebdomadae cujusque sex diebus jejunandum esse contendebat, scriptum refellens, num. 9 ait: «Apud Romanos omnibus istis sex diebus, praeter paucissimos clericos aut monachos, quotusquisque invenitur, qui frequentet quotidiana jejunia? maxime quia ibi jejunandum quinta feria non videtur.» Unde colligere est, Romae quidem vulgarem obtinuisse opinionem, qua feria quinta non jejunandum esse putaretur, sed nullam ea de re legem exstitisse, immo Augustini aevo ibi a nonnullis tum monachis tum clericis cum laude celebrata esse quotidiana sex dierum jejunia.

25. Certe non modo ex Cassiano, coll. 21, c. 24, sed ex Gregorio papa constat, etiam Romae quintis Quadragesimae feriis intermissa non fuisse jejunia. Sic porro Gregorius homil. 16, in Evangel., loquitur: 0043B «Sex hebdomadae veniunt, quarum videlicet dies quadraginta duo fiunt, ex quibus, dum sex dies Dominici abstinentiae subtrahuntur, non plus in abstinentia, quam sex et triginta remanent.» Ibi enim abstinentiae nomen pro jejunio usurpari nemo non videt: cum ideo sex subtrahantur Dominici dies, non quia iis diebus carnis abstinentia, sed quia jejunium intermittatur. Quocirca Gregorius horum triginta sex dierum jejunio anni nostri decimas offerre nos Deo docet. Hinc luculenter confutatur quod Walafridus Strabo cap. 20, et ex eo Micrologus cap. 50, libro Pontificali atque spuria Melchiadis epistola decepti scribunt: «Melchiades Romae praesulatum agens, statuit ut nulla ratione Dominica aut quinta feria jejunium quis 0043C fidelium ageret. Pagani enim his diebus quasi jejunia frequentabant. Ideo B. Gregorius in dispositione officiorum anni, infra quadragesimam, quintam feriam vacantem demisit; ut quia festiva erat veluti Dominica, etiam officio diei Dominicae celebris haberetur. Quae quinta feria quoniam postmodum coepit ut caeterae, jejuniis applicari; Gregorius junior statuit eam Missis et orationibus esse solemnem.» Istud porro aiunt, vita fulti Gregorii II, qui junior appellari tum solebat, ubi apud Anastasium legimus: «Hic quadragesimali tempore, ut in quinta feria jejunium, atque Missarum celebritas fieret in ecclesiis, quod non agebatur, instituit.» Sed et hoc loco convincuntur Walafridus ac Micrologus ex praeconcepta opinione potius, quam ulla auctoritate dixisse feria quinta Missam e Dominica fuisse repetitam; cum hoc 0043D die, nullam ante Gregorium II, agi consuevisse istinc doceamur. Ita error errorem facile parit.

26. Ad jejunium quod attinet, nullam S. Benedictus noverat legem, quae illud feria quinta servari prohiberet. Quippe regulae suae capite 41 continuum ad sanctum usque Pascha jejunium praescribens, feriam quintam non excipit. S. Isidorus Hispalensis, Reg. cap. 10, quotidiana per totum annum jejunia, solis Dominicis exceptis, ad imitationem patrum permittit. Postea quidem Magistri Regula, cap. 27, 28 et 53, feriis quintis jejunium remisit; sed ab hac remissione quintas quadragesimae ferias excipi voluit. Neque vero praedictae remissionis hanc dedit rationem, quia 0044A feria quinta solemne apud paganos jejunium sit, sed «quia adscensa Domini ipso die omni anno occurrit,» hoc est quia eum diem Dominus suo in coelum adscensu consecravit. Sane ab hoc die moerori ac jejuniis consecrando, procul aberant pagani, quibus eumdem in honore Jovis festivum agere solemne erat. Quocirca christianos quosdam, quos ad perversam eorum imitationem diabolus seduxerat, Caesarius Arelatensis episcopus, apud Augustinum, append. t. V, serm. 265, n. 5, vehementer corripit his verbis: «Quia audivimus quod aliquos viros vel mulieres ita diabolus circumveniat, ut quinta feria nec viri opera faciant, nec mulieres lanificium, coram Deo et sanctis angelis contestamur, quia quicumque hoc observare voluerint, nisi per prolixam 0044B et duram poenitentiam tale sacrilegium emendaverint, etc.» Eamdem rem concilium Narbonense, anno 589 habitum, quam indigne ferret, can. 15, aperuit his verbis: «Ad nos pervenit, quosdam de populis catholicae fidei exsecrabili ritu diem quintam feriam, qui et dicitur Jovis, multos excolere, et operationem non facere. Quam rem pro Dei timore exsecrantes, etc.» Neque vero Patribus tantopere displicuit ille mos nisi quia ab impia gentilium superstitione derivatus esset. Ad eum igitur abolendum, feria quinta potius jejunia indicenda erant, quomodo iisdem temporibus in kalendis Januariis eamdem ob causam factum est, quam prohibenda.

27. Decretum alterum in libro Pontificali expressum est in hunc modum: «Hic fecit ut oblationes 0044C consecratae per ecclesias ex consecratu episcopi diregerentur, quod declaratur fermentum.» Cui decreto simile est illud quod idem liber Siricio attribuit: «Hic constituit, ut nullus presbyter Missas celebraret per hebdomadam, nisi consecratum episcopi loci designati susciperet declaratum, quod nominatur fermentum.» Quamquam in Bollandiano libri Pontificalis exemplari, ut et in Fossatensi, nunc Colbertino, idem Siricii decretum simpliciter ita effertur: «Constituit ut sine consecrato episcopi, loci cujuslibet presbyteris non liceret consecrari.» Ubi nisi legamus consecrare, hoc decretum ad presbyterorum consecrationem referendum videbitur: quod aliquando factum esse ignoramus. Hoc tantum novimus olim nonnullis in ecclesiis usu receptum fuisse, 0044D ut presbyteri post ordinationem suam ab episcopo suo Dominici corporis acciperent portiones, de quibus certo dierum numero communionem perciperent. Quocirca in antiquo Pontificali Suessionensi apud nostrum Edmundum Martene, de antiq. Eccl. Rit., t. II, p. 322, istud edicitur: «Debent presbyteri portiones Dominici corporis ab episcopo accipere, de quibus percipiant communionem per quadraginta dies.» Et in antiquo Ordine Romano novitiis presbyteris praescribitur, ut ex data sibi oblata consecrata communicent usque septem dies. Verum, ex auctioribus libri Pontificalis codicibus, corrigendi videntur Bollandianus atque Fossatensis adeo ut in eis legatur consecrare, non consecrari, 0045A idque de consecratione eucharistiae seu Missarum celebratione intelligatur. Sed neque hinc conficitur, oblationis ab episcopo consecratae portiones per ecclesias ac titulos mittendi morem falso ad Melchiadem dem ut ad ejus auctorem referri: cum in eodem libro Romani pontifices id interdum constituisse dicantur, non quod instituerint primi, sed quod dumtaxat confirmarint. Nam ut a Siricio non recedamus, secundum hunc librum, «constituit haereticos sub manus impositione recipi et reconciliari,» quia epist. 1, ad Himer., cap. 1, confirmat, quod jam Stephanus traditionis auctoritate vindicarat.

28. Ut ut est, praedictum fermenti per ecclesias mittendi usum Innocentio antiquiorem esse constat ex his quae idem papa epist. 25, ad Decentium, n. 8, 0045B scribit: «De fermento vero, quod die Dominico per titulos mittimus, superflue nos consulere voluisti: cum omnes ecclesiae nostrae intra civitatem sint constitutae. Quarum presbyteri, quia die ipsa propter plebem sibi creditam nobiscum convenire non possunt, idcirco fermentum a nobis confectum per acolythos accipiunt, ut se a nostra communione, maxime illa die, non judicent separatos. Quod per parochias (extra urbem constitutas) fieri debere non puto: 0046A quia nec longe portanda sunt sacramenta. Nec nos per coemeteria diversa constitutis presbyteris destinamus.» Unde apparet id, quod in libro Pontificali dicitur: «cujuslibet loci presbyteris, nisi consecratum episcopi susceperint, per hebdomadam,» Missas celebrare seu consecrare non licere, minime accuratum esse; cum hoc non de quibuslibet, sed tantum de presbyteris in urbe constitutis, et quidem sola die Dominica, decretum sit. Praeterea hunc usum ideo, ut presbyterorum cum episcopo suo communionis indicium esset, inductum esse Innocentius palam indicat. Hinc eucharistia sic missa cur fermenti nomine donata sit, satis intelligitur. Fermenti quippe vicem gerebat, quatenus ecclesias ad quas mittebatur, sicut fermentum massam cui commiscetur, 0046B cum episcopo suo in uno Christi corpore copulabat atque uniebat. Porro istam oblationis ab episcopis consecratae particulam a presbyteris in calicem tunc missam esse, cum in Missa dicebant: «Pax Domini sit semper vobiscum,» hoc est, eo ipso tempore, quo etiam nunc hostiae consecratae minor particula in calicem a presbyteris demittitur, ex antiquis glossis in Decretales a Mabillonio nostro, Analect. t. IV, pag. 60, citatis comperimus.