Patrologiae Cursus Completus
Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur
Elenchus Rerum Quae In Hoc Volumine Continentur
Notitiae Biographicae Necnon Et Bibliographicae De Sanctis Pontificibus Romanis Marcellino, Marcello, Eusebio, Melchiade, Et De Rheticio Aeduensi Epis
Sanctus Marcellinus Papa.
§ I.— Quando et quamdiu sederit.
§—II. De antiqua fabula qua Marcellinum idolis thus obtulisse vulgatum est.
§ III.— Vulgatae synodi Suessanae seu Sinuessanae de Marcellino papa gesta.
Sanctus Marcellus Papa.
§ I.— Quando et quamdiu sederit.
§ II.— De constantia Marcelli in servanda poenitentiae disciplina.
De Sancto Marcello Martyre Damasi Papae Carmen.
Sanctus Eusebius Papa.
§ I.— Quando et quamdiu sederit.
§ II.— In quo vulgatum de S. Eusebio carmen explicatur.
§ III.— De epistolis ac decretis Eusebio papae adscriptis.
Sanctus Melchiades Papa.
§ I.— Quando et quamdiu sederit.
§ III.— Donatistarum causa Melchiadis cognitioni a Constantino imperatore demandatur.
§ IV.— Melchiadis sententia de Caeciliani causa.
§ VI.— De decretis Melchiadi papae attributis.
Rheticii, Episcopi Aeduensis, Dictum De Baptismo.
Rheticii, Episcopi Aeduensis, Dictum De Baptismo.
Anonymi Carmen De Laudibus Domini.
Anonymi Carmen De Laudibus Domini.
Celsi In Altercationem Jasonis Et Papisci Praefatio De Judaica Incredulitate, Ad Vigilium Episcopum.
Celsi In Altercationem Jasonis Et Papisci Praefatio De Judaica Incredulitate, Ad Vigilium Episcopum.
Praefatio Nicolai Lenglet Dufresnoy In Lactantium.
Praefatio Nicolai Lenglet Dufresnoy In Lactantium.
Lactantii Vita.
Insignium Virorum Testimonia De L. Caecilio Firmiano Lactantio.
Insignium Virorum Testimonia De L. Caecilio Firmiano Lactantio.
Eusebius Caesariensis, in Chronico, IV saeculo:
S. Hieronymus, de Scriptoribus eccl., V saeculo:
Idem, Commentar. in Eccles. cap. X:
Idem, in cap. IV Epistolae Pauli ad Ephesios:
Idem, in epistola 13, ad Paulinum:
Idem, in epistola 83 (al. 84), ad Magnum:
Eucherius episcopus, in epist. ad Valerianum, V saeculo:
Abbas Trithemius, de Scriptoribus ecclesiasticis, XV saeculo:
Raphael Volaterranus, Antropol., lib. XVI, ut sup., XV saeculo.
Franciscus Petrarcha, Epistolarum Senilium lib. I, epistola 4, ad Joannem Boccacium, XIV saeculo:
Idem, Invectivar. in medic. lib. primo, ad fin.:
Et de Otio religiosorum lib. primo:
Idem, Rerum Memorabilium lib. primo, in M. Varrone:
Joannes Franciscus Picus, lib. de Stud. divinae atque humanae philosoph., cap. 7, XV saeculo:
Idem, lib. III Epistolar., epistola 10:
Leonardus Aretinus, in epistola ad Constantiam Sfortiam, XV saeculo:
L. Coelius Rhodiginus, Antiquarum Lect. lib. VI, cap. 18, XV saeculo:
Joannes Ludovicus Vives, Valentinus, ad finem libri tertii de Tradend. Discipl., XVI saeculo:
Joannes Baptista Pius, Annotat. c. 98, XVI saeculo:
Gregorius Giraldus Veronen., Dialogo quinto de Hist. poetarum, XVI saeculo:
Franciscus Floridus, Subsecivarum Lect. lib. II, cap. 4, XVI saeculo:
Gulielmus Canterus, Novar. Lect. lib. III, cap. 30, XVI saeculo:
Synthesis Doctrinae Lactantii.
Synthesis Doctrinae Lactantii.
Annotationes Censoriae In Quaedam Lactantii Errata, Ex Codice Manuscripto Bibliothecae Regiae Numero MDCLXXIII, Inter Theologos, In-Folio.
Propositiones Quae In Lactantio Reperiuntur Ad Fidem Pertinentes, A Catholicis Caute Legendae, In Notis, Vel Pio Sensu Explicatae, Vel Confutatae, Ex
Elenchus Manuscriptorum Codicum Lactantii. Manuscripti Codices:
Elenchus Manuscriptorum Codicum Lactantii. Manuscripti Codices:
Admonitio In Sequentem Notitiam.
Admonitio In Sequentem Notitiam.
Notitia Manuscriptorum Codicum Lucii Caecilii Firmiani Lactantii, Qui Asservantur Romae, In Apostolica Bibliotheca Vaticana.
Codices Nunc Vaticani, Olim Palatini.
Bibliothecae Vaticanae Urbinatensis Codices Lactantii.
Variae Editiones Lactantii.
Partes Lactantianorum Operum Seorsim Editae.
Quaedam Lactantiana In Linguas Vulgares Versa.
Analysis Libri Primi Lactantii.
Analysis Libri Primi Lactantii.
Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Divinarum Institutionum Liber Primus. De Falsa Religione Deorum.
Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Divinarum Institutionum Liber Primus. De Falsa Religione Deorum.
Praefatio. Quanti Sit Et Fuerit Semper Cognitio Veritatis.
Caput Primum. De religione et sapientia.
Caput II. Quod providentia sit in rebus humanis.
Caput III. Uniusne potestate Dei mundus regatur, an multorum?
Caput IV. Quod unus vere sit Deus a prophetis etiam praenuntiatus.
Caput V. De testimoniis poetarum et philosophorum.
Caput VI. De divinis testimoniis et de Sibyllis et earum carminibus.
Caput VII. De testimoniis Apollinis et deorum.
Caput VIII. Quod Deus sine corpori sit, nec sexu ad procreandum egeat.
Caput IX. De Hercule et ejus vita et morte.
Caput XI De Jovis ortu, vita, regno, nomine et morte, et de Saturno et Urano.
Caput XII. Quod stoici figmenta poetarum ad philosophicam tranferunt rationem.
Caput XIV. Quid de diis Euhemeri et Ennii doceat sacra historia.
Caput XV. Quomodo, cum fuerint illi homines, dii fuerint nominati
Caput XVII. De Stoicorum eadem sententia et ibi de deorum aerumnis et turpitudinibus.
Caput XVIII. De deorum consecratione propter collata in homines beneficia.
Caput XIX. Quod Deum verum simul cum diis vanis nemo possit colere.
Caput XX. De diis Romanorum propriis et eorum sacris.
Caput XXI. De diis Barbarorum quibusdam propriis, et eorum sacris, ac itidem de Romanis.
Caput. XXIII. De vanarum superstitionum aetatibus, et quibus coeperint temporibus.
Analysis Libri Secundi, Qui Inscribitur De Origine Erroris.
Analysis Libri Secundi, Qui Inscribitur De Origine Erroris.
Liber Secundus. De Origine Erroris.
Liber Secundus. De Origine Erroris.
Caput II. Quae fuerit prima causa fingendi simulacra de vera Dei imagine, et ejus vero cultu.
Caput III. Quod Cicero aliique doctiores peccaverunt, non avertendo populos ab errore.
Caput. IV. De Simulacris, ornamentisque templorum, et eorum contemptu, etiam ab ipsis Gentilibus.
Caput VI. Quod nec mundus totus, nec elementa sint Deus, nec animata.
Caput VII. De Deo, et religionibus insipientium de avaritia et majorum auctoritate.
Caput VIII. De rationis usu in religione deque somniis, auguriis, oraculis, talibusque portentis.
Caput IX. De Diabolo, Mundo, Deo, Providentia, Homine et ejus sapientia.
Caput X. De mundo ejusque partibus, elementis et tempestatibus.
Caput XI. De animantibus, homine, Prometheo, Deucalione, Parcis.
Caput XV. De inquinatione angelorum, et duobus generibus daemonum.
Caput XVI. Daemones nihil posse in eos qui in fide solidati sunt.
Caput XVII. Astrologiam, aruspicinam et similes artes esse daemonum inventa.
Caput XVIII. De Dei patientia et ultione, daemonum cultu, et falsis religionibus.
Caput XIX. De simulacrum et terrenarum rerum cultu.
Caput XX. De philosophis, deque veritate.
Analysis Libri Tertii Lactantii. Vanitas Philosophiae Et Philosophorum.
Analysis Libri Tertii Lactantii. Vanitas Philosophiae Et Philosophorum.
Liber Tertius. De Falsa Sapientia Philosophorum.
Liber Tertius. De Falsa Sapientia Philosophorum.
Caput II. De philosophia, et quam inanis fuerit ejus in exponenda veritate occupatio.
Caput III. Philosophia quibus rebus constet et quis fuerit Academicae sectae auctor primarius.
Caput IV. Scientiam a Socrate, opinationem a Zenone esse sublatam.
Caput V. Multarum rerum scientiam esse necessariam.
Caput VI. De sapientia, et Academicis et Physicis.
Caput VII. De philosophia ethica et summo bono.
Caput VIII. De summo bono, et animi corporisque voluptatibus et virtute.
Caput IX. De summo bono, et de cultu veri Dei atque Anaxagorae refutatio.
Caput X. Proprium hominis est Deum cognoscere et colere.
Caput XI. De religione, sapientia, ac summo bono.
Caput XII. De duplici pugna corporis et animae atque de appetenda virtute propter vitam aeternam.
Caput. XIII. De animae immortalitate, deque sapientia, philosophia et eloquentia.
Caput XIV. Quod Lucretius et alii erraverunt, ac ipse Cicero, in statuenda sapientiae origine.
Caput XV. Senecae error in philosophia: et quomodo philosophorum oratio cum eorum vita pugnet.
Caput XX. Socrates aliis prudentior fuit in philosophia, quamvis in multis desipuerit.
Caput XXI. De Platonis doctrina, quae respublicas destrueret.
Caput XXII De Platonis praeceptis, iisdemque reprehensis.
Caput XXIII. De erroribus quorumdam philosophorum, deque sole et luna.
Caput XXIV. De antipodibus, de coelo ac sideribus.
Caput XXV. De addiscenda philosophia et quanta ad ejus studium sint necessaria.
Caput XXVI. Sapientiam sola doctrina coelestis largitur et quam sit efficax lex Dei.
Caput XXVIII. De vera religione, deque natura fortuna num sit dea et de philosophia.
Caput XXIX. De fortuna iterum et virtute.
Analysis Libri Quarti Qui Inscribitur De Vera Sapientia Et Religione.
Analysis Libri Quarti Qui Inscribitur De Vera Sapientia Et Religione.
Liber Quartus. De Vera Sapientia Et Religione.
Liber Quartus. De Vera Sapientia Et Religione.
Caput II. Ubi quaerenda sit sapientia quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Judaeos.
Caput IV. De sapientia itidem et religione, atque de jure patris et domini.
Caput V. Oracula prophetarum sunt inspicienda et de temporibus eorum, atque judicum et regum.
Caput VI. Deus omnipotentem genuit Filium atque de eo testimonia Sibyllarum et Trismegisti.
Caput VII. De nomine Filii atque unde Jesus et Christus appellatur.
Caput VIII. De ortu Jesu in spiritu et in carne de spiritibus et testimoniis Prophetarum.
Caput X. De Jesu adventu de Judaeorum casibus ac eorum regimine usque ad Passionem Dominicam.
Caput XI. De causa Incarnationis Christi.
Caput XIII. De Jesu Deo et homine atque de eo prophetarum testimonia.
Caput XIV. De Jesu sacerdotio a Prophetis praedicto.
Caput XV. De Jesu vita et miraculis atque de iis testimonia.
Caput XVI. De Jesu Christi passione quod fuerit praedicta.
Caput XVII. De Judaeorum religionibus, ac eorum odio in Jesum.
Caput XVIII. De passione Dominica, et quod ea praenuntiata fuerit.
Caput XIX. De Jesu morte, sepultura et resurrectione atque de iis rebus praedicta.
Caput XXI. De Jesu ascensione, eaque praedicta et de discipulorum praedicatione et gestis.
Caput XXII. Argumenta Infidelium contra Jesu incarnationem.
Caput XXIII. De praecipiendo et agendo.
Caput XXIV. Eversio argumentorum supra objectorum.
Caput XXV. De Jesu adventu in Carne, et Spiritu, ut Deum inter et hominem mediator esset.
Caput XXVI. De cruce Jesu et caeteris tormentis, et de Agni legalis figura.
Caput XXVII. De mirandis per Crucis virtutem effectis, ac de Daemonibus.
Caput XXVIII. De spe et vera religione, atque de superstitione.
Caput XXIX. De religione christiana, et de Jesu cum Patre conjunctione.
Caput XXX. De Haeresibus et Superstitionibus vitandis, et quae sit sola et vera Ecclesia Catholica.
Analysis Libri Quinti. De Justitia.
Analysis Libri Quinti. De Justitia.
Liber Quintus. De Justitia.
Caput II. Quantum a temerariis hominibus impugnata fuit veritas christiana.
Caput IV. Cur istud opus editum sit atque iterum de Tertulliano et Cypriano.
Caput V. Quae sub Saturno erat vera justitia, hanc Jupiter fugavit.
Caput VII. De Jesu adventu et fructu atque de ejus saeculi virtutibus et vitiis.
Caput IX. De sceleribus impiorum, et Christianorum cruciatibus.
Caput X. De falsa pietate, et de falsa et vera religione.
Caput XI. De crudelitate gentilium in christianos.
Caput XII. De vera virtute atque de existimatione boni aut mali civis.
Caput XIII. De Christianorum incrementis et suppliciis.
Caput XIV. De Christianorum fortitudine.
Caput XV. De stultitia, sapientia, pietate, aequitate et justitia.
Caput XVI. De officiis viri justi, et aequitate Christianorum.
Caput XVII. De Christianorum aequitate, sapientia et stultitia.
Caput XVIII. De justitia, sapientia et stultitia.
Caput XIX. De virtute, et Christianorum cruciatibus ac de jure patris et domini.
Caput XX. De vanitate et sceleribus impiarum religionum, et Christianorum cruciatibus.
Caput XXI. De cultu deorum et Dei veri atque de bestiis quas coluerunt Aegyptii.
Caput XXII. De furore daemonum in Christianos, et errore infidelium.
Caput XXIII. De justitia et patientia Christianorum.
Caput XXIV. De ultione divina in Christianorum tortores.
Analysis Libri Sexti, De Vero Cultu.
Analysis Libri Sexti, De Vero Cultu.
Liber Sextus. De Vero Cultu.
Caput Primum. De Dei veri cultu et innocentia, atque de cultu falsorum deorum.
Caput II. De falsorum deorum et veri Dei cultu.
Caput III. De viis, et de vitiis et virtutibus ac de coeli praemiis et infernorum poenis.
Caput IV. De viis vitae, de voluptatibus, necnon de incommodis Christianorum.
Caput V. De falsa virtute, et eadem vera ac de scientia.
Caput VI. De summo bono et virtute deque scientia ac justitia.
Caput VIII. De erroribus Philosophorum, ac varietate Legum.
Caput IX. De Lege et Praecepto Dei de Misericordia, atque errore Philosophorum.
Caput X. De Religione erga Deum, et Misericordia erga homines atque de Mundi principio.
Caput XI. De personis in quas beneficium sit conferendum.
Caput XII. De generibus beneficentiae, et operibus misericordiae.
Caput XIII. De poenitentia, de misericordia, ac peccatorum venia.
Caput XIV. De affectibus, ac de iis Stoicorum sententia, et de virtute, vitiis et misericordia.
Caput XV. De affectibus ac de iis Peripateticorum sententia.
Caput XVII. De affectibus ac eorum usu de patientia et summo bono Christianorum.
Caput XVIII. De quibusdam Dei mandatis et patientia.
Caput XIX. De affectibus eorumque usu, atque de tribus furiis.
Caput XXI. De aurium voluptatibus, et sacris Litteris.
Caput XXII. De saporis et odoris voluptatibus.
Caput XXIII. De tactus voluptate et libidine, atque de matrimonio et continentia.
Caput XXIV. De poenitentia, de venia, ac praeceptis Dei.
Caput XXV. De sacrificio, et de dono Dei digno atque de forma laudandi Deum.
Analysis Libri Septimi, De Vita Beata.
Analysis Libri Septimi, De Vita Beata.
Liber Septimus. De Vita Beata.
Liber Septimus. De Vita Beata.
Caput Primum. De mundo et qui sint credituri, qui vero non, atque ibi reprehensio perfidorum.
Caput II. De errore philosophorum, ac de divina sapientia atque de aureo saeculo.
Caput III. De natura et de mundo atque reprehensio Stoicorum et Epicureorum.
Caput V. De hominis creatione, atque de dispositione mundi, et de summo bono.
Caput VI. Quare mundus et homo creati sunt quam sit inanis cultus deorum.
Caput VII. De philosophorum varietate, eorumque veritate.
Caput VIII. De immortalitate animae.
Caput IX. De aeternitate animae, atque de virtute.
Caput X. De vitiis et virtutibus, atque de vita et morte.
Caput XI. De temporibus postremis, atque de anima et corpore.
Caput XII. De anima et corpore atque de conjunctione eorum, et discessu ac reditu.
Caput XIII. De Anima, ac testimonia de ejus aeternitate.
Caput XIV. De Mundi temporibus primis ac postremis.
Caput XV. De Mundi vastatione et mutatione imperiorum.
Caput XVI. De mundi vestatione, ejusque prodigiis.
Caput XVII. De falso propheta et incommodis piorum, et illius internecione.
Caput XVIII. De mundi casibus in extremo, ac de iis praedictis a vatibus.
Caput XIX. De adventu Christi ad judicium, et de falso propheta devicto.
Caput XX. De Christi judicio, de Christianis, atque de anima.
Caput XXI. De cruciatibus et poenis animarum.
Caput XXII. De errore poetarum, atque de animae reditu ab inferis.
Caput XXIII. De resurrectione animae, atque ejus rei testimonia.
Caput XXIV. De renovato mundo.
Caput XXV. De postremis temporibus, ac de urbe Roma.
Caput XXVI. De daemonis emissione, alteroque maximo judicio.
Caput XXVII. Adhortatio et confirmatio piorum.
Admonitio In Sequens Fragmentum.
Admonitio In Sequens Fragmentum.
Sancti Augustini Fragmentum De Extremo Judicio.
Sancti Augustini Fragmentum De Extremo Judicio.
Dissertatio De Septem Divinarum Institutionum Libris, Auctore D. Nic. Le Nourry, O. S. B.
Dissertatio De Septem Divinarum Institutionum Libris, Auctore D. Nic. Le Nourry, O. S. B.
Caput Primum. Septem librorum analysis.
Articulus Primus. Analysis libri primi.
Articulus II. Analysis libri secundi.
Articulus III. Analysis libri tertii.
Articulus IV. Analysis libri quarti.
Articulus V. Analysis libri quinti.
Articulus VI. Analysis libri sexti.
Articulus VII. Analysis libri septimi.
Articulus III. De fragmentis pluribus quae spuria videntur, et Lactantii textui praepostere inserta.
Articulus IV. De variis erroribus Lactantio adscriptis.
Notae In Libros Divinarum Institutionum. Josephi Isaei Caesenatis.
Notae In Libros Divinarum Institutionum. Josephi Isaei Caesenatis.
Notae In Primum Librum Divinarum Institutionum Lactantii Firmiani.
Admonitio O. F. Fritzsche In Divinarum Institutionum Epitomen.
Admonitio O. F. Fritzsche In Divinarum Institutionum Epitomen.
Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Epitome Divinarum Institutionum, Ad Pentadium Fratrem.
Lucii Caecilii Firmiani Lactantii Epitome Divinarum Institutionum, Ad Pentadium Fratrem.
Praefatio. Totius epitomes ac institutionum concilium et ratio.
Caput Primum. (Div. Inst. lib. I, c. 3.) De Divina Providentia.
Caput II. (Div. Inst. lib. I, c. 2.) Quod Deus sit unus, nec possint esse plures.
Caput III. (Div. Inst. lib. I, c. 3 et 5.) De Deo uno testimonia poetarum.
Caput IV. (Div. Inst. lib. I, c. 5.) Quod Deus sit unus testimonia philosophorum.
Caput V. (Div. Inst. lib. I, c. 6.) Quod unum Deum vates, id est Sibyllae praedicant.
Caput VII. (Div. Inst. lib. I, c 9.) De Herculis vita facinorosa et morte.
Caput IX. (Div. Inst. lib. I, c. 19 et 21.) De deorum turpitudinibus.
Caput X. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) De Jove, ac ejus vita libidinosa.
Caput XI. (Div. Inst. lib. I, c. 11.) Varia emblemata, quibus Jovis turpitudines velarunt poetae.
Caput XII. Poetae ea, quae ad deos spectant, non omnia fingunt.
Caput XIII. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) Narrantur facta Jovis ex Euhemero historico.
Caput XIV. Saturni et Urani gesta ex historicis desumpta.
Caput XX. (Lib. I Div. Instit. cap. 11.) De Diis Romanorum propriis.
Caput XXI. (Div. Instit. lib. I, c. 20.) De sacris deorum Romanorum.
Caput XXII. (Div. Instit. lib. I, c. 22.) De sacris introductis a Fauno et Numa.
Caput XXIII. (Div. Inst. lib. I, c. 21.) De diis et sacris barbarorum.
Caput XXIV. (Div. Inst. lib. I, c. 22.) De origine sacrorum et religionem.
Caput XXVI. (Div. Inst. lib. II, c. 5.) De elementorum et astrorum cultu.
Caput XXVIII. De daemonibus, ac eorum operationibus malis.
Caput XXIX. (Div. Inst. lib. II, c. 9 et 18.) De Dei patientia atque providentia.
Caput XXX. (Div. Inst. lib. I, c. 18 III, c. 2 et 3.) De falsa sapientia.
Caput XXXI. (Div. Inst. lib. III, c. 3 et 4.) De scientia et opinatione.
Caput XXXII. (Div. Inst. lib. III, c. 4 et 7.) De philosophorum sectis, ac dissentione.
Caput XXXIII. (Div. Inst. lib. III, c. 7 et 8.) Quod summum bonum sit in vita quaerendum.
Caput XXXIV. (Div. Inst. lib. III, c. 9.) Quod ad justitiam nati sint homines.
Caput XXXV. (Divin. Inst. lib. III, c. 13.) Quod immortalitas sit summum bonum.
Caput XXXVI. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18.) De philosophis, scilicet Epicuro et Pythagora.
Caput XXXVII. (Div. Inst. lib. III, c. 18 et 20.) De Socrate, ac ejus contradictione.
Caput XXXIX. (Div. Inst. lib. III, c. 18, 23, 24.) De variis philosophis, ac de antipodis.
Caput XL. (Div. Inst. lib. III, c. 28.) De philosophorum insipientia.
Caput XLI. De vera religione ac sapientia.
Caput XLIV. (Div. Inst. lib. IV, c. 12 et 13.) Duplex Christi nativitas ex prophetis probatur.
Caput XLV. (Div. Inst. lib. IV, c. 14.) Christi virtus et opera probantur ex Scripturis.
Caput XLVIII. (Div. Inst. lib. IV, cap. 20.) De Judaeorum exhaeredatione, et Gentilium adoptione.
Caput XLIX. (Div. Inst. lib. IV, cap. 29.) Quod Deus non est nisi unus.
Caput L. (Div. Inst. lib. IV, c. 25.) Cur Deus humanum corpus assumpsit, ac mortem passus fuit.
Caput LI. (Div. Inst. lib. IV, c. 26.) De Christi morte in cruce.
Caput LIII. (Div. Inst. lib. V, c. 21.) Rationes odii in christianos expenduntur, et refelluntur.
Caput LIV. De religionis libertate in adorando Deo.
Caput LV. Ethnici justitiam in sequendo Deo crimine impietatis infamant.
Caput LVI. ( olim I.) (Div. Inst. lib. V, c. 16 et 17.) De justitia, quae est veri Dei cultus.
Caput LVII. (Div. Inst. lib. III, c. 17 et 18 V, 15 17 18 et 19.) De sapientia et stultitia.
Caput LVIII, alias II. (Div. Inst. lib. VI, c. 1 et 2.) De vero cultu Dei et sacrificio.
Caput LIX, olim III, al. De viis vitae, et primis mundi temporibus.
Caput LX. (Div. Inst. lib. VI, c. 3.) De justitiae officiis.
Caput LXI. (Div. Inst. lib. VI, c. 15, 16, 19, 24.) De affectibus.
Caput LXII, alias V. (Lib. VI Inst., c. 12, 18, 20, 23.) De voluptatibus sensuum coercendis.
Caput LXIV. (Lib. VI Inst., c. 18.) Affectus sunt domandi, et a vetitis abstinendum.
Caput LXVI, alias VIII. (Lib. VI Inst., cap. 23.) De fide in religione, et de fortitudine.
Caput LXVIII. (Lib. VI div. Inst., cap. 4.) De mundo, homine et Dei providentia.
Caput LXX. (Lib. VII Inst., c. 12, 13, 20, 21.) Animae immortalitas confirmatur.
Caput LXXI, alias XI. (Lib. VII Inst., c. 15, 16, 17, 19.) De postremis temporibus.
Caput LXXIII, alias XII. (Lib. VII Inst., c. ult.) Spes salutis in Dei religione et cultu.
Syllabus Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.
Syllabus Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.
Lactantii Divinarum Institutionum
Dissertatio De Septem DIV. Institut. Libris, Auctore D. Le Nourry.
Josephi Isaei Caesenatis notae in septem libros Div. Institut. Lactantii.
Caput III. De natura et de mundo; atque reprehensio Stoicorum et Epicureorum.
Et quoniam de philosophorum erroribus loquimur, 0741A Stoici naturam 0741A in duas partes dividunt: unam, quae efficiat; alteram, quae se ad faciendum tractabilem praebeat. In illa prima esse vim sentiendi; in hac, materiam; nec alterum sine altero posse. Quomodo potest idem esse quod tractat, et quod tractatur? Si quis dicat idem esse figulum quod lutum, aut lutum idem esse quod figulum, nonne aperte insanire videatur? At isti uno naturae nomine duas res diversissimas comprehendunt, Deum et mundum, artificem et opus; dicuntque alterum sine altero nihil posse, tanquam natura sit Deus mundo permixtus. Nam interdum sic confundunt, ut sit Deus ipse mens mundi et mundus sit corpus Dei. Quasi vero simul esse coeperint mundus, et Deus; ac non ipse mundum fecerit: quod et ipsi fatentur alias, cum hominum causa 0741B praedicant esse fabricatum, et sine mundo esse, si velit, possit; siquidem Deus est divina et aeterna mens a corpore soluta et libera. Cujus vim majestatemque quoniam intelligere non poterant, miscuerunt 0742A eum mundo, id est, operi suo. Unde est illud Virgilianum:
Totamque infusa per artus
Mens agitat molem, et magno se corpore miscet.
Ubi est ergo illud, quod iidem ipsi aiunt, et factum esse divina providentia, et regi? Si enim fecit mundum, fuit ergo sine
mundo. Si regit, non utique sicut mens corpus regit, sed tanquam dominus domum, navim gubernator, auriga currum. Nec tamen
mixti sunt iis rebus, quas regunt. Nam si haec omnia, quae videmus, Dei membra sunt, jam insensibilis ab his constituitur
Deus, quoniam membra sensu carent, et mortalis, quoniam videmus membra esse mortalia.
Possum enumerare, quoties repentinis quassatae 0742B motibus vel hiaverint terrae, vel desederint in abruptum; quoties demersae fluctibus, et urbes, et insulae abierint in profundum; frugiferos campos paludes inundaverint; flumina et stagna siccaverint; montes 0743A etiam 0743A vel deciderint abrupti, vel planis fuerint adaequati. Plurimas regiones, et multorum fundamenta montium latens et internus ignis absumit. Et hoc parum est, si membris suis non parcit Deus, nisi etiam homini liceat aliquid in Dei corpus: maria extruuntur; montes exciduntur, et ad eruendas opes interiora terrae viscera effodiuntur. Quid quod ne arari quidem sine laceratione divini corporis potest? ut jam scelerati et impii simus, qui Dei membra violemus. Patiturne ergo vexari corpus suum Deus, et debilem se vel ipse facere, vel ab homine fieri sinit? nisi forte divinus ille sensus, qui mundo et omnibus mundi partibus permixtus est, primam terrae faciem reliquit, ac se in ima demersit, ne quid doloris de assidua laceratione sentiret. Quod si hoc vanum et absurdum 0743B est, tam igitur ipsi eguerunt, quam haec indigent sensu, qui non perspexerunt divinum quidem spiritum esse ubique diffusum, eoque omnia contineri, non tamen ita, ut Deus ipse, qui est incorruptus, gravibus et corruptibilibus elementis misceatur. Illud ergo rectius, quod a Platone ( in Timaeo) sumpserunt, a Deo factum esse mundum, et ejusdem providentia gubernari. Oportebat igitur et Platonem, et eos qui idem senserunt, docere atque explicare, quae causa, quae ratio fuerit tanti operis fabricandi; quare hoc, aut cujus gratia fecerit.
At iidem Stoici, hominum, inquiunt, causa mundus effectus est. Audio. Sed Epicurus ignorat, ipsos homines quare, aut quis effecerit. Nam Lucretius, cum diceret mundum non esse a diis constitutum, sic 0743C ait (lib. V de Natura rerum) :
Dicere porro hominum causa voluisse parare;
Praeclaram mundi naturam
0744A Deinde intulit:
Desipere est. Quid enim immortalibus atque beatis
Gratia nostra queat largirier emolumenti,
Ut nostra quidquam causa gerere aggrediantur?
Et merito. Illi enim nullam rationem afferebant, cur humanum genus vel creatum, vel constitutum esset a Deo. Nostrum hoc officium est, sacramentum mundi et hominis exponere, cujus illi expertes, sacrarium veritatis nec attingere, nec videre potuerunt. ergo (ut paulo ante dicebam) cum assumpsissent id quod erat verum, id est, mundum a Deo factum, et hominum causa esse factum; tamen, quoniam eos in consequentibus ratio defecit, non potuerunt defendere id quod assumpserant. Denique Plato, ne Dei opus imbecillum et ruinosum faceret, in aeternum 0744B dixit esse mansurum. Si hominum causa factus est, et ita factus est ut esset aeternus, cur ergo ipsi quorum causa factus est, non sunt sempiterni? Si mortales, propter quos factus est, ergo et ipse mortalis atque solubilis. Neque enim pluris est ipse, quam ii, quorum gratia factus est. Quod si ei ratio quadraret, intelligeret periturum esse, quia factus est; nec posse in aeternum manere, nisi quod tangi non potest.
Qui autem negat hominum causa factum, hic nullam rationem tenet. Si enim dicit, ipsum fabricatorem sua causa tanta haec opera esse molitum, cur ergo nos nati sumus? cur mundo ipso fruimur? Quid sibi vult humani generis caeterorumque animantium fictio? Cur aliena commoda intercipimus? Cur denique augemur, minuimur, interimus? Quid habet rationis 0744C ipsa generatio? quid perpetua successio? Nimirum videri nos Deus voluit, et suis variis imaginibus tanquam sigilla confingere, quibus se oblectaret; et 0745A nihilominus tamen, si ita esset, curae haberet animantes, praecipueque hominem, cujus imperio cuncta subjecit. Qui autem dicunt semper fuisse mundum, omitto illud, quod esse ipse 0745A sine aliquo principio non potest, unde extricare se nequeunt; sed hoc dico: si mundus semper fuit, nullam potest habere rationem. Quid enim potuit in eo ratio moliri, quod nunquam sumpsit exordium? Nam prius quam fiat aliquid, aut struatur, opus est consilio, ut disponi possit quemadmodum fiat, nec incipi quidquam potest sine provisione rationis. Itaque omne opus ratio praecedit. Non habet ergo rationem, quod factum non est. Atqui mundus rationem habet, qua et constat, et regitur; ergo et factus est: si factus est, et resolvetur. Reddant ergo isti rationem, si possunt, cur aut factus in 0745B principio sit, aut postea resolvatur.
Quod quia docere non poterat Epicurus, sive Democritus, sua sponte natum esse dixit, seminibus inter se passim coeuntibus, quibus iterum resolutis, dissidium atque interitum secuturum. Corrupit ergo quod recte viderat, et totam rationem penitus ignorantia rationis evertit; redegitque mundum, et omnia quae in eo geruntur, ad similitudinem cujusdam vanissimi somnii, siquidem rebus humanis ratio nulla subsistat. Cum vero mundum, omnesque partes ejus, ut videmus, mirabilis ratio gubernet; cum coeli temperatio, et aequalis in ipsa varietate cursus astrorum luminumque coelestium, temporum constans ac mira descriptio, terrarum varia foecunditas, plana camporum munimenta, et aggeres montium, viriditas ubertasque 0745C silvarum, fontium saluberrima eruptio, fluminum opportuna inundatio, maris opulenta et copiosa interfusio, ventorum diversa et utilis aspiratio, caeteraque omnia ratione summa constent: quis tam caecus est, ut existimet sine causa esse facta, in quibus mira dispositio providentissimae rationis elucet? 0746A Si ergo sine causa nec est, nec fit omnino quidquam: si et providentia summi Dei ex dispositione rerum, et virtus ex magnitudine, et potestas ex gubernatione manifesta est: hebetes ergo et insani, qui providentiam non esse dixerunt. Non improbarem; si deos idcirco non esse dicerent, ut unum dicerent: cum autem ideo ut nullum, qui eos delirasse non putat, ipse delirat.