Praefatio Generalis.

0011C Ecclesiam sincere diligere, et inclytum illius defensorem Hilarium summa observantia non colere difficillimum est. Dum viveret, nescio quas gravitatis simul et benignitatis notas prae se ferebat, ut cum catholicorum dux, haereticorumque terror esset, utrorumque 0011D tamen non admirationem solum, sed et reverentiam sibi conciliarit. Eum quidem nonnulli per fraudem oppugnare, at coram illi resistere nemo umquam ausus est. Illorum dolis ab Occidente divulsus, non tam huic parti ereptus visus est, quam Orienti datus, ut nulla pars orbis illius lumine non frueretur. Tum enim Occidentis ecclesiae consilia ipsius exquirere non desierunt, ut eorum sapientia regerentur, et ipsi morem gerere Orientis episcopi paulatim assueverunt. Quocirca tenebricosa haeresis, quae in iis regionibus principatum tenebat, tanti sideris accessum sustinere diutius non valens, sibique aut cedendum, aut Hilarium e finibus illis exturbandum esse 0012C prospiciens, cum nova splendore Galliis reddidit, cujus lucem extinguere se posse arbitrabatur. Inculpatum virum, in quem adversarii, calumniandi arte pollentes, non potuerunt tunc quidquam excogitare criminis, quo ipsum perderent! Felix culpa unica ei 0012D objecta, quod haeresis eo praesente nulla pace frui nihilque moliri sineretur! Et vero reditu ipsius in nihilum cessit, quidquid ante in Italia, Illyrico, Gallia tentaverat: et apud omnes constitit, unius Hilarii beneficio nostras (nominatim) Gallias a piaculo haeresis liberatas. (Sulp. Sev. lib. II Hist. sac.)

2. Haec et alia fortissimi confessoris gesta qui probe consideraverit, facile assentietur eum Ecclesiae datum, ne portae inferni adversus illam praevalerent: neque inficias ibit, summa cum veneratione a catholicis excipiendam esse doctrinam ejus, qui haereticis adeo reformidandus fuerit. Jam vero ut in eam quisque commodius utiliusque incumberet, opellam nostram, 0013A quam in aliorum Patrum editione nonnulli favore assensuque suo sese approbare testati sunt, ad scripta ipsius recognoscenda non recusavimus. Et certe hoc ei officium plurimis nos titulis debere confitemur. Cum enim eum cum omnibus Ecclesiae alumnis veneremur ut patrem ac magistrum, et nominatim cum Gallis ut Galliarum nostrarum decus et ornamentum amplexemur; eo tamen nomine nobis singulariter carus esse debet, quod prima in Galliis jecerit monasteriorum fundamenta. Demum si non quod nostra, sed quod Ecclesiae refert, respiciamus; quis neget tanto pluris ejus interesse, ut pura ac sincera habeat Hilarii scripta, quanto majoris sunt ad fidem illius adstruendam auctoritatis? Nam cum Ecclesia fidem suam a Christo et Apostolis teneat, illi 0013B eo graviores sunt testes, quo apostolicis temporibus viciniores. Neque multos e latinis Patribus recensere est, qui aetate Hilarium praecedant. Nam post Tertullianum, Lactantium atque Cyprianum, vix unum reperias alicujus nominis eo antiquiorem. Ille vero tot fere praecones habet, quot nobis post ipsum praestitit Deus fidei Doctores.

3. Primum a toto Concilio Parisiensi fidelis Dominici nominis praedicator cognominatus, subinde ab Augustino audiit Ecclesiae catholicae adversus haereticos acerrimus defensor: catholicus et insignis Ecclesiae catholicae doctor, et non mediocris auctoritatis in tractatione Scripturarum et in asseriione fidei vir. (August. lib. I cont. Julian. cap. 3; lib. II, c. 7; et lib. VI, de Trin., c. 10) . Tum a Cassiano (lib: VII de 0013C Inc. c. 2; lib. X, c. 5; lib. I, c. 4) laudatus est ut Magister Ecclesiarum, et a Facundo Hermian. nunc ut Arianorum potentissimus atque acerrimus expugnator, nunc ut doctissimus antistes et fortissimus confessor. Sed elogia caetera superat illud, quo eum Facundus ( Lib. contra Mocianum) idem vocat prudentem ac moderatum Ecclesiae gubernatorem: quasi qui non unius, sed totius Ecclesiae suscepisset prudenterque moderatus esset gubernaculum. Apud Hieronymum autem, ut caeteros interim sileamus, quantae auctoritatis fuit? Ille se satis purgatum putat, ubi ostenderit sibi praeluxisse Hilarii exemplum: Sic hoc crimen est, inquit epist. 75, arguatur et confessor Hilarius: et epist. 62: Hoc non solus ego feci, sed et confessor Hilarius; ac 0013D demum epist. 101, cum ipsi suppeteret unde se multorum exemplo tueretur, unum hoc protulit: Sufficit in praesenti nominasse Hilarium confessorem.

4. Ipsi etiam Graeci, in laudandis Latinis quamvis parcissimi, ab illius tamen laude minime abstinuerunt. Eum cum ob sanctitatem vitae, tum ob doctrinae atque eloquentiae praestantiam egregie commendant Socrates lib. III, c. 10; Sozomenus lib. III, c. 14 et 15, necnon lib. V, c. 13. Nicephorus Callixti lib. X, cap. 17. Ipsius etiam testimoniis dicta sua firmant Theodoretus Dial. 2; Ephrem. Theopolit. apud Photium page 807, ubi Gabalitarum episcopus falso nuncupatur. Quin et Chalcedonense concilium non modo act. I, pag. 310, et act. II, pag. 340, inter eos illum 0014A recenset, ex quorum doctrina exponendum esset fidei de Incarnationis mysterio decretum: sed et Act. II, p. 357, primo loco ponit quae ex scriptis illius excerpta sunt. Nunc quid in illorum variis editionibus praestitum sit videamus.