Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Incipit Psalmus LXIII. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXIV. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXV.

 Incipit Psalmus CXIX. Canticum graduum.

 Incipit Psalmus CXX. Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXI. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXIV. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXXII.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Praefatio Generalis.

 Praefatio Generalis.

 I. De variis Operum S. Hilarii editionibus.

 II. De codicibus mss.

 III. De Hilarii Operibus quae exciderunt.

 IV. Unde obscurus sit Hilarii sermo. Quid in hac editione praestitum.

 §I.—De Conceptione Christi Sana Sancti Hilarii Fides Demonstratur.

 I. Carnem Christi ex Mariae carne susceptam passim Hilarius docuit.

 II. Spiritus sancti vocabulo quid dixerit Hilarius a censoribus suis non intellectus est.

 III. Aliquot loci, in quibus Hilarius Christi carnem ex matre sumptam negare visus est, explanantur.

 §II.—De Naturali Hominum Unitate Cum Christo, Eoque Mediante Cum Patre: Ubi Et Vera Hilarii De Eucharistiae Sacramento Fides A Falsis Sculteti Interpr

 I Unitas hominum cum Christo ob naturam illorum ab eo assumptam.

 II. Hominum cum Christo unitas ob carnem illius in Eucharistia perceptam.

 III. Unitas Christi et hominum. Qui Christus nos cum Patre unum esse efficiat.

 § III.—An Hilarius Christum Esuriendi, Timendi, Dolendi, Aliisque Humanis Affectibus Obnoxium Negarit.

 I. Praecipui Hilarii in hac causa reprehensores, ac defensores.

 II. Quam multa Hilarius docuerit objecto sibi errori adversa.

 III. In libris Hilarii de Trinitate multa sunt Christi indolentiae contraria.

 IV. De haeresi quae Christi divinitatem passam esse asserebat.

 V. Hilarius de Christi tristitia, metu, dolore, etc., contra haereticos qui ea Verbo tribuebant, disputat. Qui eis resistat.

 VI. Quid Hilario sit passio seu pati, quid Christus, quid Christi natura aut virtus.

 VII. Synopsis argumentorum, quibus Hilarius de passione Christi recte sensisse approbatur.

 § IV. De Morte Christi. An Hilarius, moriente Christo, Verbum a carne secessisse senserit.

 I. Qui e veteribus videantur Verbum a carne Christi mortua separatum sensisse. Qua ratione ab haereticis dissideant.

 II. Qui verba Hilarii de Christi derelictione fidei sint consentanea.

 III. Hilarius Christum nunquam dividendum esse acerrime propugnat.

 § V. De Gloria Christi Hominumve Aliorum Post Resurectionem Singulares Locutiones Explicantur.

 § VI. De Regno Christi A Regno Dei Patris Distincto.

 I. Quomodo Hilarius regnum Christi a regno Dei distinguat.

 II. Hilarius a Millenariorum aliorumque eis affinium errore vindicatur.

 III. In quo Hilarius situm velit regnum Dei, in quo regnum Christi.

 § VII. De Judicio Novissimo: An Aliquos Hilarius Ab Eo Excluserit.

 § VIII.—De Igne Judicii.

 § IX.—An Hilarium Fugerit Rerum Spiritalium Notitia. Quid De Gratia Senserit.

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Admonitio In Duos Libros Subsequentes.

 Praefatio Auctoris In Librum I .

 Liber Primus.

 In Librum Secundum Fortunati Prologus.

 Liber Secundus. De Miraculis Sancti Hilarii.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Hieronymi ex epistola VI. ad Florentium.

 Ejusdem ex epistola VII, ad Laetam.

 Ejusdem ex epist. XIII, ad Paulinum.

 Ejusdem ex Apologia adversus Rufinum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIII, ad Magnum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIX, ad Augustinum.

 Ejusdem ex epist. CXLI, ad Marcellam.

 Ejusdem ex epist. CXLVII, ad Amandum.

 Ejusdem praefat. in lib. VIII, Comment. in Esaiam.

 Ejusdem praefat. in lib. II. Comment. ad Galatas.

 Rufini de adulteratione librorum Origenis.

 Augustini lib. VI de Trinit. cap.

 Ejusdem lib. I, contra Julianum, c.

 Et lib. II, cap. 8, n. 26, 27 et

 Cassiani lib. VII de Incarn., cap. 24, cujus verba exscripserunt Alcuinus lib. contra Felicem, et Ratramnus Spicil. tom. p.

 Vincentii Lirinensis in Commonitorio.

 Facundi Hermianensis lib. I, cap.

 Ejusdem lib. X, cap.

 Ejusdem lib. contra Mocianum.

 Cassiodori lib. de Instit. divin. litt. cap. 17 et 18.

 Venantii Fortunati lib. I, de Vita S. Martini.

 Ex veteri inscriptione.

 Alcuini Poem. 63.

 Hincmari de praedest. c. 3.

 Et cap. 25.

 Lanfranci testimonium videsis supra col. 53, D. Fulberti Carnot. epist. ad Abbonem.

 Ex Sacramentario biblioth. reg. 3865, in quo Nicaenum Symbolum sine additione filioque exstat,

 Ex eodem codice regio, necnon ex ms. Missali Ratoldi et Colb. 1927 in praefatione Missae.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon.

 Ex Benigniano Missali ms. necnon Noviom., Corb., Colb., Reg. etc.

 Ex iisdem mss. super Oblata.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon. Collecta.

 Ex Pontificali Ebroicensis ecclesiae, Bened.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 § 1. Vita.

 § 2. Scripta.

 § 3. Editiones.

 Saec. XV. 1489.

 Saec. XVI. 1510-1600. 1510.

 1523.

 1526.

 1528.

 1544.

 1550.

 1570.

 1572.

 1578.

 1598.

 Saec. XVII. 1605.

 1617.

 1625.

 1631.

 1652.

 1693.

 Saec. XVIII.—1730.

 1733.

 1749.

 1751.

 1769.

 1785-88.

 1789.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Tractatus Super Psalmos Collati Sunt Cum Mss.

 Commentarius In Matthaeum Castigatus Est Ad Mss.

 Libri De Trinitate

 Liber De Synodis

 Epistolam Ad Abram

 Libelli Duo Ad Constantium Collati Sunt Cum Mss.

 Liber In Constantium

 Liber Adversus Auxentium

 Fragmenta.

 Appendix.

 Appendix.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 In Librum Psalmorum Prologus

 Psalmus Primus.

 Clavis Sive Introitus In Primum Psalmum.

 Tractatus Psalmi I.

 Psalmus II. Sine titulo apud Hebraeos.

 Tractatus Psalmi II.

 Tractatus De titulo psalmi IX.

 Psalmus XIII.

 Tractatus Psalmi.

 68 Psalmus XIV.

 Tractatus Psalmi.

 78 Psalmus LI.

 Tractatus Psalmi.

 94 Psalmus LII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LIII.

 Tractatus Psalmi.

 116 Psalmus LIV.

 Tractatus Psalmi.

 127 Psalmus LV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVIII.

 Tractatus Psalmi.

 152 Psalmus LIX .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXII.

 Tractatus Psalmi.

 177 Psalmus LXIII

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIV.

 184 Tractatus Psalmi.

 194 Psalmus LXV.

 195 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVIII .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIX.

 Tractatus Psalmi.

 ((Psalmus XCI.))

 Tractatus De titulo Psalmi XCI.

 272 Tract. Psalmi CXVIII.

 Prologus.

 275 Prima Littera. Aleph.

 Littera II. Beth.

 Littera III. Gimel.

 Littera IV. Daleth .

 304 Littera V. He.

 Littera VI. Vau.

 319 Littera VII. Zain.

 Littera VIII. Heth.

 Littera IX. Teth.

 Littera X. Jod.

 Littera XI. Caph.

 Littera XII. Lamed.

 Littera XIII. Mem.

 Littera XIV. Nun.

 Littera XV. Samech.

 Littera XVI. Ain.

 Littera XVII. Phe.

 Littera XVIII. -Zade.

 Littera XIX. Koph.

 403 Littera XX. Resch.

 Littera XXI. Sin.

 Littera XXII. Tau.

 414 Prologus In Cantica Quindecim Graduum.

 Psalmus CXIX. Canticum Graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXI. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIII. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 457 Psalmus CXXV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Admonitio In Quinque Tractatus Subsequentes.

 465 Psalmus CXXVI. Canticum graduum Salomonis.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXVII. Canticum graduum.

 476 Tractatus Psalmi.

 483 Psalmus CXXVIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXI. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVI.

 Tractatus Psalmi.

 555 Psalmus CXXXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXL.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIX.

 649 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CL.

 Tractatus Psalmi.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Tractatus De Psalmo XV.

 Tractatus De Psalmo XXXI.

 Tractatus De Psalmo XLI.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 Caput Primum. De nativitate Christi, et de Magis cum muneribus, ac de infantibus occisis.

 673 Caput II. De Jesu regresso ex Aegypto, et de praedicatione Joannis et baptismo ipsius, et de Domino baptizato.

 Caput III. De tentatore diabolo, et de jejunio Jesu quadraginta diebus, de Petro et Andraea piscatoribus.

 Caput IV. De beatitudine et praeceptis, de reconciliatione fratrum, de adulterio, de oculo et manu eruenda, de juramentis et eleemosyna.

 Caput V. De oratione et jejunio, de thesauro in coelo, de lucerna corporis, de duobus dominis, de cibo et vestitu, de volatilibus et liliis agri et fo

 Caput VI. De margaritis ante porcos, de pseudopropheta, de domo aedificata supra petram.

 Caput VII. De leproso quem curavit, de puero tribuni paralytico, de socru Petri, de plurimis et diversis curis.

 Caput VIII. De discipulis in navi excitantibus Jesum, de duobus daemoniacis in terra Gerasenorum, de paralytico curato et lectum auferente.

 Caput IX. De Matthaeo publicano, de Pharisaeorum et discipulorum Joannis jejunio, de assuto panno rudi, de profluvio mulieris, de filia principis exci

 Caput X. Ubi duodecim discipulos praemittit cum doctrina.

 Caput XI. Joannes de carcere ad Jesum mittit, et Jesus de Joanne ad turbas loquitur. Item confessio Jesu ad Patrem.

 Caput XII. Discipuli spicas vellunt. Manus aridae hominem sabbato curavit Jesus. Caecum et daemoniacum curavit. De blasphemia Spiritus, de fructu arbo

 Caput XIII. Sedens in navicula Jesus turbis parabolas loquitur de seminante bonum semen, de zizania et tritico, de grano sinapis, de fermento absconso

 737 Caput XIV. De scriba in regno coelorum, de fratribus et sororibus Domini, de Joannis capite in disco, de quinque panibus et duobus piscibus, ubi s

 Caput XV. De lavandis manibus, et non ea quae in os intrant, sed ea quae ex ore exeunt inquinare, de filia Chananaeae mulieris, de septem panibus et p

 Caput XVI. De Jonae prophetae signo, et de fermento Pharisaeorum, de confessione Petri et benedictione Domini, et de se abnegando qui Christum sequi v

 Caput XVII. Ubi in monte cum Moyse et Elia videtur, et vox de coelo auditur, ubi puerum lunaticum solvit, de credentium fide, de didrachma postulata,

 Caput XVIII. De infantibus inhibitis, et de humilitate eorum assumenda, de manu et pede et oculo eruendo, de ove perdita, de corripiendis fratribus se

 761 Caput XIX. Uxorem non debere dimittere, de eunuchis, de infantibus inhibitis. Divitem difficile introire in regnum coelorum.

 765 Caput XX. De spe apostolorum, de novissimis primis efficiendis. Ubi conducuntur operarii ad vineam. De filiis Zebedaei, de primo accubitu, de duob

 771 Caput XXI. De asina et pullo ejus, de ejectis a templo nummulariis, de ficu maledicta, de duobus filiis ad vineam missis, de publicanis et meretri

 Caput XXII. De vinitoribus qui missos ad se ob repetendos fructus interficiunt, de invitatis promiscuis et veste nuptiali.

 Caput XXIII. De tributo et imagine Caesaris, de eadem septem fratrum uxore, de mandatis maximis, de David filio.

 Caput XXIV. De cathedra Moysi super quam sederunt Scribae et pharisaei, de clauso ab iisdem regno coelorum, et ab iisdem comedi domos viduarum, circum

 Caput XXV. De structura templi interrogantibus discipulis, et de his qui in tecto sunt, ne descendant tollere aliquid de domo et qui in agro sunt, ne

 791 Caput XXVI. De sole obscurato, luna et stellis. (De signo ficus, de diei adventus Domini incertitudine, de assumenais et relinquendis, et de vigil

 Caput XXVII. De servo fideli quem constituit dominus super familiam suam, de decem virginibus, de homine in peregre profecto, qui tradidit substantiam

 Caput XXVIII. De adventu filii hominis venientis in majestate sua.

 Caput XXIX. De muliere, quae accessit ad Jesum in domum Simonis leprosi habens alabastrum unguenti pretiosi.

 Caput XXX. De die prima azymorum, in qua accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere pascha?

 Caput XXXI. Cum venit Jesus in agrum qui dicitur Gethsemani, et dicit discipulis suis, Sedete donec eam illuc orare, et de tristi anima sua usque ad m

 Caput XXXII. De Juda, qui erat unus de duodecim discipulis, veniente ad Jesum cum plurima turba ut eum traderet de gladio quem jussit Petro converter

 Caput XXXIII. De Pilato: cum sederet pro tribunali, misit ad illum uxor sua, dicens: Nihil tibi sit et justo isti. De transeuntibus juxta crucem qui m

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Finis Indicis Tomi Noni.

I. De variis Operum S. Hilarii editionibus.

5. Ex Roberti Fortunati Macloviensis ad Badii editionem praefatione accipimus, libros de Trinitate, ad Constantium, contra Constantium, contra Auxentium et de Synodis, primum Georgii Cribelli presbyteri opera in lucem prodiisse; tum Commentarios in Psalmorum explanationem a Johanne Solido Cracovio, adhortante Jacobo Fabro Stapulensi, e situ et squallore fuisse redemptos; ac tandem anno 1510 Badium 0014B Ascensium, cum a Guillelmo Parvo regiae confessionis auditore Tractatus in Matthaeum una cum epistola ad Apram e sancti Benigni Divionensis coenobio erutos accepisset, eosdem cum praedictis Hilarii Operibus praelo suo Parisiis subjecisse ac divulgasse. Optandum fuerat, ut quemadmodum a supposititiis pura, ita et a mendis innumeris castigata prodiisset haec editio.

6. Tredecim post annis Erasmus ad libros potissimum de Trinitate castigandos animum appulit: Tractatus alios ut plurimum aut neglexit prorsus, aut propter veterum codicum penuriam emendare non valuit; laudem tamen suo ex labore relaturus, si se a declamatoria praefatione abstinuisset, quae et sacrae inquisitioni Romanae, et Parisiensi Theologiae 0014C Facultati censuris digna merito visa est. In hac quippe, ut Gillotii verbis utamur, vanissimis contumeliosisque digressionibus, quas gratiosis excusationibus involvit, plurima Hilarii dicta gestaque sinistram in partem sic interpretatur, ut videatur ex liberiori quadam carpendi sanctum virum licentia gloriam sibi facere voluisse. Modo enim Arianos excusat, quo pium Praesulem acrius mordeat modo quae virtutem in eo spirant, vitio tribuit. Ubi ille summae moderationis suae fidem hinc facere conatur, quod per totum exsilii tempus nihil contra Arianas partes famosum aut scripserit aut dixerit; eam etiam fingit Erasmus tam diuturni silentii causam, quod in tanto mundi dissidio nonnihil ambigeret illius animus quae vera fides esset (Lib. VI de Trin., n. 21) . Quasi 0014D vero de fide vel minimum dubitasse credendus sit, qui se pro ipsa tuenda commori posse, nec ab ea posse ulla ratione divelli et dixit et vere se dixisse tam longo tamque diuturno exsilio ac multis aliis praeclare gestis evidentissime comprobavit. Quid illud, quod cum sola Christi causa, ut silentium rumperet, permotum se testatur Hilarius (In Constant., n. 2 et 3) , Erasmus vult hoc factum esse exsilii impatientia? His aliisque indicavit, numquam sibi satis notum fuisse fortissimi confessoris animum, seque illius Opera, in quibus intrepidam fidei suae constantiam ubique graphice consignavit, 0015A festinanti animo attigisse. Hinc non satis accuratus lectionum delectus, saepe etiam neglectus. Hinc praepropera illius de doctoris nostri scriptis, doctrina, gestis, moribus, et plerumque falsa judicia. Hominis multis occupati lubenter excusamus lapsus, ultro etiam silentio premeremus, nisi natae inde quaedam opiniones Hilario contumeliosae plurimorum animis altius insedissent. Quamquam nemo eum facile excusatum habeat, quod in dicenda de rebus gravissimis sententia tam facilis tamque praeceps fuerit. Quis enim eum non damnet, quod quidquid Hieronymus contra Hilarium diaconum Luciferianum scribit, ad Hilarium Pictavensem episcopum referat, licet postmodum fateatur se incertum esse, an adversus ipsum Hieronymi dicta intelligenda sint? Ut enim mittamus 0015B quod non admodum abstrusa erat hujus rei perceptio, certe ab incerto in catholicum Ecclesiae doctorem ac defensorem praefractae haeresis suspicio nullo pacto injicienda erat. Hanc Erasmi editionem anno 1523 Basileae typis suis adornavit Frobenius: apud quem, adjecto de Patris et Filii unitate pseudo-Tractatu, anno 1535 recusa est.

7. Erasmi tamen laborem plurimum laudavit Ludovicus Miraeus, ipse diligentia vicit. Nam scriptis exemplaribus accurate collatis, quidquid in eis a Frobeniana editione diversum nactus est, non minore cura notavit. Plurimos codices mirae antiquitatis se contulisse testatur, unos nominat Victorinos, qui certe antiquitatis titulo a multis longe superantur. Ex eadem S. Victoris bibliotheca eruit librum de essentia 0015C Patris et Filii, duas ad Augustinum epistolas, ac Metrum in Genesim: quae cum genuinis Hilarii Operibus anno 1544 Parisiis apud viduam Carolam Guillar excudi curavit.

8. Haec Miraei editio omnium, quae ante et post prodiere, licet nostro judicio castigatior, ita tamen rara est, ut lustratis pluribus Parisinis bibliothecis, eam detegere nos posse jam desperaremus, cum in magno Carmelitarum Conventu offendimus. Et ea quidem neglecta, immo nec memorata, Hilarii lucubrationes, quales ab Erasmo prodierant, tertio Basileae apud Frobenium anno 1550, vulgatae sunt vigilantissime et ad plura exemplaria per D. Martinum Lypsium collata et recognita. Neque neganda est in mendis typicis emaculandis. Lypsii vigilantia: sed in 0015D conquirendis ac recensendis mss. curam posuisse videtur longe minorem, quam in excogitandis conjecturis, in quibus non semper, immo raro felix fuit.

9. Nemini hactenus venerat in mentem, ut vitam Hilarii Operibus ipsius praemitteret. Primus hoc opus suscepit Johannes Jac. Grinaeus, quod anno 1570 Eusebio Episcopo Basileae in fronte lucubrationum sancti Doctoris edendum tradidit. At quam jejuna, arida, imperfecta ac falsa est illius narratio! Tempora vix usquam recte assignat, plurima omittit Hilarii gesta, falsa aliunde adsciscit, et in nascentis haereseos gratiam aliquot adjungit fabellas valde pueriles. Haec porro vita ex iis potissimum conflata est, 0016A quae adversus Hilarium diaconum baptisma haereticorum non recipientem Hieronymus dialogo contra Lucifer, scripsit. Animadvertit quidem Grinaeus objectari sibi posse, eum ibi ab Hieronymo Hilarium notari, qui in diaconi munere defunctus ad episcopatum numquam pervenerit: sed brevis ei succurrit expeditaque responsio, mendum in Hieronymi libros irrepsisse. Non levioris momenti est, quod in eadem vita asserit, quosdam ex D. Hilarii collegio sodales, sive Canonicos quos vocant, extitisse qui dicerent, licere ipsis honorabile conjugium contrahere ex instituto Hilarii, qui legem de caelibatu suis minime scripsisset, tam gravis assertionis audi lepidam probationem, ut mihi narravit vir clarissimus Gasparus Hervagius J. U. consultissimus et amicus meus. Quibus 0016B ineptiis confutandis, aliisque referendis supersedemus.

10. Ut primum hujusmodi vitam, eique adhaerentem Erasmi praefationem perlegit Gillotius, utrumque opus, ut sanctissimo praesuli contumeliosum, ac pietati catholicae valde noxium, a christianis lectoribus abjiciendum judicavit. Ipse melioris voti compos commentationem eis substituit, in qua primum veniunt quae ad Hilarii historiam spectant, ex illius aliorumque veterum scriptis collecta; tum de ipsius stylo et scriptis disserit; ac postremo locos suspectos notat, et quantum potest benigne interpretatur: opus pro illa aetate exquisitum et laude dignum, quamvis permulta in eo reperire sit, quae historiae jam limatiori atque. accuratiori assuefactos nonnihil offendant. 0016C Commentationi huic Hilarii aliquot elogia, ac vitam per Hieronymum ex lib. de Script. eccl. per Fortunatum et Gregorium Turon. necnon Petri Damiani de translatione S. Hilarii Sermonem adjecit: libros autem de essentia, ac de unitate Patris et Filii, centonibus dumtaxat ex quibus constant notatis, suppressit. Ac demum in indicandis plerisque Scripturarum locis suam probavit diligentiam: at illibatum prorsus reliquit Hilarii textum in quem etiam incuria Nivellii, qui hanc editionem an. 1572 typis elegantibus sed manu minus accurata adornavit, menda irrepserunt non pauca.

11. Tandem ut puriora et limpidiora Rhodani hujus latinae eloquentiae fluenta laberentur, anno 1605, animum adjecere typographi Parisienses; a quibus 0016D quid eo in negotio praestitum sit, nunc audiamus.

Primum, inquiunt, ab eo qui praelegere preloque adornare libros excudendos solet, Hilarii Opera curavimus cum optimis quibusque mss. codicibus conferri: quos benigne nobis ac liberaliter locupletissimis suis bibliothecis viri clarissimi atque eruditissimi suppeditarunt, ad libros de Trinitate Nicolaus Faber, ad Tractatus in Psalmos Jacobus Bongarsius, ad Commentarios in Matthaeum recensendos Paulus Petaveus Senator Parisiensis. Deinde vero cum adscriptis ad oram marginis variis lectionibus suam nobis operam vir quidam doctissimus non denegasset, ut earum delectu habito, quae jam receptis praeferendae viderentur, reliquas expungeret; visum est etiam ab altero impetrandum, ut 0017A eas, quae in superioribus editionibus toleratae fuerant, sub libri calcem colligeret: ne forte a te illae quoque desiderarentur, sive quod earum verbis alibi citata testimonia quaedam possent occurrere, sive quod utrum his novis posthabendae fuerint, judicio tuo velles expendi. Adjecimus praeterea Fragmenta ex opere historico, quae an. 1598 (apud Ambrosium Drouar Nicolai Fabri opera) v. c. P. Pitheus publici juris fecit, et exscriptos ex iisdem mss. libris Tractatus in Psalmos 13, 14, 149 et 150.

12. Post tot tamque variorum hominum in hac editione impensos labores, non multo tamen puriora prodierunt disertissimi Doctoris scripta. Qui enim variis lectionibus seligendis operam suam commodavit, sive judicii fuerit non admodum exquisiti, sive, 0017B ut saepe fit in iis quae alieno nomine laborantur, hoc perfunctorie obierit, saepe numero mutavit quae retinenda fuerant, et contra quae fuissent mutanda retinuit. Hinc qui in editione anni 1631 variantes lectiones, quae primum ad calcem conjectae fuerant, propriis locis aptavit atque ad marginem adscripsit, eas revocavit non semel, quae in prioribus editionibus obtinuerant. Sed et Parisienses typographi, qui quod artis suae non erat aliunde mendicarunt, ita neglexerunt quod erat industriae suae, ut eorum editioni, prae multitudine mendorum, facile anteferendae videantur Basileenses. Illa Coloniae Agrippinae an. 1617, ac rursum Parisiis an. 1631 et 1652, recusa est.

13. Vel ex hac simplici expositione liquet, nihil umquam in edendis Hilarii scriptis praestitum fuisse, 0017C quod omnibus numeris suis absolutum esset. Badii namque editio mendis scatet innumeris. Erasmus praeter libros de Trinitate vix alios ad mss. fidem recognovit, et eos quidem non magno examine adhibito correxit. Eo diligentior Miraeus nec magnam mss. copiam nec in omnes Hilarii Tractatus habuit, et plusculum credidit praecessoris sui ingenio et conjecturis. Novas deinde dum ex proprio excogitat Martinus Lypsius, singulos Hilarii libros pluribus in locis contaminat, quam castigat. Hunc tamen maxime secuti sunt, qui Parisiensibus typographis operam suam contulerunt: post quos easdem lucubrationes nemo amplius limandas suscepit.