III. Aliquot loci, in quibus Hilarius Christi carnem ex matre sumptam negare visus est, explanantur.

69. Cum nulla esset de Christi ex carne Virginis generatione controversia, non multum laboravit Hilarius, ut eam comprobaret. Immo cum hanc ultro concederent adversarii, atque ex ejus humilitate Christi divinitatem extenuare et infirmare contenderent; hoc ei maxime enitendum erat, ut in Christo, praeter humanam naturam, etiam divinam esse demonstraret; 0040B argumentumque dilueret, quod ex humili illius de Maria generatione conficiebatur. Quod ut praestet, ostendit Mariam virginem nequaquam virtute naturali, sed praeter legem communem, Christum peperisse; sanctum vero Spiritum, hoc est ipsummet Dei Filium, in eam supervenientem, divina virtute sua corpus suum ex virginis carne efformasse atque assumsisse.

70. Qui haec observaverit, illud libri X, n. 16, quod Johannem tantopere commovit: Non enim (Erasmus obnitentibus mss. addidit ex se) corpori Maria originem dedit, nullo negotio percipiet ita dictum, quod videlicet Maria corpori Christi originem atque principium naturali sua virtute non dederit: ut quia, inquit Leo laudata ad Flavianum epistola c. 2, conceptus 0040C Virginis divini fuerit operis, non de natura concipientis fuerit caro concepti. Nec cum Johanne Hilarium secum pugnantem censebit, sed in conceptione Christi quid Dei, quid matris sit accurate distinguentem suspiciet, cum post allata verba: Non enim Maria corpori originem dedit, continuo legerit, licet ad incrementa partumque corporis omne quod sexus sui est, praestiterit. Aut si haec pugnant, pugnet et illud Leonis mox memorato loco, ubi ipsam Hilarii sententiam aliis dumtaxat verbis videtur exprimere: Fecunditatem enim Virgini Spiritus sanctus dedit, veritas autem corporis sumpta de corpore est; pugnet et quod Gregorius Naz. Or. 36, n. 93, scribit, Mariam esse Christi matrem juxta legem et non juxta legem generationis, νόμῳ καὶ οὐ νόμῳ γεννήσεως; vel quod epist. 1, ad Cledonium, defendit, 0040D Christum scilicet in Maria divino modo, quia absque viri opera, et humano, quia procreationis lege, formatum esse; secum denique pugnet haec de mirabili ejusdem Virginis conceptione Tertulliani sententia, Peperit, et non peperit: peperit enim, quae ex sua carne; et non peperit, quae non ex viri semine, sed ex Verbi virtute. Certe cum in Virgine numquam conceptum fuisset Christi corpus, nisi superveniens in eam Spiritus fecunditatem ei praestitisset; non ipsa Virgo, sed Spiritus dicendus est corpori Christi originem praebuisse. Recte igitur dixit Hilarius num. 16: Non enim corpori Maria originem praebuit: nec minus vere num. 18 subjecit, Ipse enim corporis sui origo est.

71. Ut probet Scultetus, videri Hilarium Christi ex 0041A Maria carnem negasse, hunc unum ex lib. X, allegat locum, Hominis habitus est, origo non hominis: quem in toto libro frustra quaesivimus. Verba tamen modo explicata num. 16: Non enim Maria corpori originem dedit, eum indicare voluisse suspicamur: quibus connexuerit haec num. 25: Non fuit habitus ille tamquam hominis, sed ut hominis . . . dum et habitus carnis in nativitatis est veritate. Ut igitur nihil novi affert, ita nihil novi hinc a nobis desideratur. Tantum notanda hominis in verbis Patrum referendis fides, et quaedam ad labefactandam eorum fidei famam propensio. Nam in solo numero 25 unde assuit verba: Hominis habitus est, Hilarius Christum ob veram ex homine nativitatem verum hominem esse ter diversis modis repetit: et hoc ipsum in numero subsequenti non semel inculcat. 0041B At vero nativitatem eam veram non esse, quae propriam ejus ex quo ortum habet, substantiam non acceperit, quanto studio ubique defendit?

72. Ab illo autem divino Spiritu, cujus virtute Virgo concepit, Hilarius, lib. X, n. 35, conceptionem Christi spiritalem cognominat: Dum et corpus illud corporis veritas est, quod generatur ex Virgine; et extra corporis nostri infirmitatem est quod spiritalis conceptionis sumpsit exordium. Eamdem ob causam caro Christi a Tertulliano (l. de carne Christi, n. 19) , spiritalis nuncupatur: et ipsismet conceptionis spiritalis vocabulis Leo papa, Serm. 5 de Nat. Dom. c. 5, utitur.

73. Idem Christi corpus coeleste vocant alii propter coelestem unionem, commixtis videlicet ut naturis, ita etiam nominibus, atque ob arctissimam conjunctionem 0041C inter se vicissim commeantibus, ut loquitur Gregorius Naz., Or. 51, n. 12, concinente Augustino (lib. contra Serm. Arianorum, c. 8) , cujus verba sic describit S. Leo epist. ad Flavian., c. 5: Propter hanc unitatem personae in utraque natura intelligendam, et Filius hominis legitur descendisse de coelo, cum Filius Dei carnem de ea Virgine de qua est natus, assumpserit. At Hilarius denominationis hujus rationem ex eo maxime explicat, quod sacrum illud corpus Verbi opus sit de coelo descendentis. Caro illa, inquit, lib. X, n. 23, id est panis ille de coelis est, et num. 18, ut per hoc, quod descendens de coelis panis est, non ex humana conceptione (sed de Spiritu e coelis superveniente), origo esse corporis existimaretur; dum coeleste esse corpus ostenditur. Quanquam cum inter conditionem corporis, et 0041D ejus assumptionem nullum intervallum constituat, sed unum et idem esse innuat momentum quo Spiritus sanctus desuper veniens Virginis interiora sanctificavit et quo naturae se humanae carnis admiscuit, et id quod alienum a se erat, vi sua ac potestate praesumpsit (lib II, de Trin., n. 26) , ipsius interpretatio non multum abest ab explicatione caeterorum: insuper et confirmat, quod communi fide receptum, Leo in eadem epistola Augustinum ex eodem loco rursum imitatus sic enuntiat: Natura nostra non sic assumptu est, ut prius creata, post assumeretur, sed ut ipsa assumptione crearetur.

74. Erasmum praeterea movit illud libro III, n. 19: Et certe non suscepit (Maria) quod edidit, sed caro carnem sine elementorum nostrorum pudore provexit. Nullus 0042A enim in toto libro tertius alius locus est, qui suspicioni ipsius faveat. At vero si obscura sunt postrema verba, lucem praeferunt prima. Si enim Maria aliunde non suscepit quod edidit, necesse est ut propriam ipsa substantiam subministraverit. Quid est igitur elementorum nostrorum pudor, sine quo carnem Christi provexit? Hoc ipsum, quod Gregorius Naz., Or. 35, n. 26, in communi hominum generatione dictu pudendum significat, cum ait: Haud magna esset haec generatio (Verbi), si a te percipi posset; quippe qui nec tuam quidem noris, aut certe exigua quadam ex parte perceperis, quantumque te dicere pudeat. Nec aliud sibi vult apud Hilarium, carnem Christi sine elementorum nostrorum pudore provectam esse, quam quod apud Leonem, Serm. 5 de Nat. Dom., c. 4, conceptui 0042B spiritali nulla fuisse terreni seminis mixta contagia. Mentem ipse suam absque ulla ambiguitate aperit lib. XII de Trin., n. 50, ubi quaestione instituta cur Christum factum ex muliere Apostolus dixerit, acute respondet, eum non extra rationem factum de muliere locutum esse, quem natum sciebat, frequenterque dixisset ut et nativitas veritatem generationis ostenderet, et factura unius ex uno nativitatem protestaretur; quia humanae permixtionis conceptum facturae nomen excluderet, cum factus esse ex Virgine disceretur, qui natus magis esse non ambigebatur. Qua, quaeso, ratione planius potuit Christi ex Virgine singularis conceptionis modus ita explicari, ut et ipsius ex vera matre vera nativitas assereretur? Cui non perspicuum est, Hilarium, dum libro III elementorum nostrorum 0042C pudorem a conceptione Christi removet, non maternae carnis substantiam, sed tantum humanae permixtionis conceptum negare, et adstruere unius ex uno nativitatem.

75. Igitur id ei omnino sunt elementa nostra, quod initia nostra: neque his verbis tam rei conceptae substantiam, quam modum quo concipitur explicat. Quod illustrat numerus 35, lib. VI de Trin. ubi ineffabilem aeternae generationis modum non ad nostram nascendi rationem cogitandum esse sic admonemur: Non enim per consuetudinem humani partus Deus ex Deo nascitur, neque per elementa originis nostrae ut homo ex homine propellitur. Hinc et id diluitur, quod Joannes, ut ex epistola Hunaldi apud laudatum Philippum, pag. 97, apparet. ex lib. X de Trin., n. 35 objiciebat: 0042D Quia quamvis forma nostri corporis esset in Domino, non tamen in vitiosae infirmitatis nostrae esset corpore, qui non esset in origine, quod ex conceptu Spiritus sancti Virgo progenuit: quod licet sexus sui officio genuerit, tamen non terrenae conceptionis genuit elementis. Genuit etenim ex se corpus; sed quod conceptum esset ex Spiritu; habens quidem in se sui corporis veritatem, sed non habens naturae infirmitatem: dum et corpus illud corporis veritas est, quod generatur ex Virgine; et extra corporis nostri infirmitatem est, quod spiritalis conceptionis sumpsit exordium. Nemo forte non mirabitur imprudentiam, ne iniquitatem dicam, censorum Hilarii; qui ne unum quidem locum reprehendere valuerunt, in quo non disertis verbis assereret 0043A aliud, quam quod eum opinari voluerunt. Quid enim magis iniquum, ut altius dicta non repetamus, quam carpere quod postremo loco dicitur: Non terrenae conceptionis genuit elementis; nec curare, aut non attendere quae proxime praecedunt; quod sexus sui officio genuerit, aut quae statim subjunguntur: Genuit etenim ex se corpus? At eamdem iniquitatem longe antea passus est Cyrillus. Quippe epist. ad Joannem pag. 106, tom. V queritur, se ab adversariis insimulatum, quasi sanctum Christi corpus non ex sancta Virgine sumptum diceret: Cum, inquit, intelligere oportuisset, universum fere certamen pro fide a nobis esse susceptum, quod sanctam Virginem Dei genitricem esse constanter affirmamus. At si sanctum corpus nostri omnium Salvatoris Christi non ex Virgine natum, sed 0043B e coelo allatum asserimus; quomodo illam Dei genitricem esse intelligemus?