III. In libris Hilarii de Trinitate multa sunt Christi indolentiae contraria.

109. Inficiandum non est iis, qui Christi indolentiam ab Hilario propugnatam volunt, in libro 10 adesse plurima, quae ipsorum opinioni faveant. Quid enim aliud sonare videatur hoc num. 23 quod in Christum quamvis ictus aut vulnus inciderent, afferrent haec quidem impetum passionis, non tamen dolorem passionis inferrent? Id porro cum illustratur similitudine 0057C teli in aquam aut ignem aut aerem immissi, quod quamvis a natura habeat ut et foret et pungat et vulneret, nec forat tamen, nec pungit, nec vulnerat, quia de natura non sit aut aquae forari, aut aeris pungi, aut ignis vulnerari; praeconcepta ex prioribus verbis opinio mirum in modum confirmatur. Aliter autem sentientibus non levius negotium facessit illud num. 15 quo negatur Christus dolorem corporis nostri sensisse, quia non humano more, sed ex virtute Spiritus sancti et Virgine conceptus ac natus sit: adeo ut vere quidem in forma servi exstiterit ob carnem ex Virgine assumptam, sed ob spiritalem conceptionem (num. 25) a peccatis et vitiis humani corporis liber fuerit.

110. Et quidem delibatis prioribus hujus libri paginis 0057D ab ipso sanctum virum vindicandi proposito poene absterriti sumus, satius ducentes cedere, quam apertae contradicere veritati. At cum assensum, ipsius praecepto admoniti, ad finem usque libri sustinuissemus, ex dictis posterioribus affulsit lux, qua priorum caligo depelleretur. Quamquam neque de ipso libri 10 initio male existimandi locus ullus fuerat, si indubitata fuissent postrema haec libri 9 verba: Sicuti neque cum secundum hominem aut flet, aut dormit, aut tristis est; Deus obnoxius esse aut lacrymis, aut timori, aut somno est confitendus; sed salva Unigeniti in se veritate, secundum carnis infirmitatem, fletum, somnum, sitim, lassitudinem, metum (supple passus esse:) pari necesse est secundum hominem natura diei atque 0058A horae professus esse intelligatur inscientiam. In his enim veluti certum et quod extra controversiam sit, ponitur Christum ut hominem expertum esse metum, tristitiam, etc., quamvis ea ut Deus nescierit: unde hoc quod obscurius esset conficitur, eum pari ratione ut hominem professum esse se nescire diem judicii, quamvis eam non ignoraverit ut Deus. Quo posito, catholica fides adstruitur, ac praecluditur omnis de libro subsequente male judicandi occasio. At vero haec Hilarii esse nemo hactenus dubitavit: nulli igitur idonea fuit causa de fidei illius sinceritate dubitandi. Sed hanc nunc ex certioribus demonstremus.

111. Primum occurrit illud lib. III, num. 10: A cunis et infantia usque ad consummatum venerat virum: 0058B per somnum, famem, sitim, lassitudinem, lacrymas hominem egerat, etc. Deinde, lib. VI, n. 25, Christum corpoream humilitatem suam non solum non siluisse, sed et saepe numero declarasse cum Hilarius multis exemplis probet, hoc etiam refert illius dictum, Nunc anima mea turbata est. Sensit igitur animam Christi turbari potuisse, ac re ipsa fuisse turbatam: adeoque passionis motum in animam illius aeque ac in carnem incidere potuisse.

112. Quod autem libro decimo in eadem prorsus sententia steterit, vel ex n. 24 et 66 manifestum est. Ac tristitiam quidem a Christo susceptam esse frequens in eo docet. Qui ergo, inquit num. 36, non propter mortem, sed usque ad mortem tristis est, quaerendum est unde sit tristis. Et mox: Adeo autem non 0058C propter mortem suscepta tristitia est, ut sit destituta per mortem: quod et repetit num. 39. Sic num. 63 docet, Christum non sibi flere, sed nobis; ut assumpti hominis veritatem ipse quoque affectus humanae consuetudinis susceptus protestaretur. Si plura cupis, habes num. 42: Nec propter mortem timet, qui usque ad mortem anxius est; num. 54: Vagit infans; n. 55: Vere Jesum Christum flesse non dubium; n. 56: qui et flevit et doluit. Hoc autem eo magis notandum, quod eo loci verum Christi fletum, proindeque verum dolorem propugnet. Denique num. 67 generatim audies, Passus quidem est unigenitus Deus quae homines pati possunt.

113. Neque etiam quatenus a Christo arceret timorem, tristitiam, dolorem, ambigi permisit, cum 0058D num. 48 iis quae ad humanam ipsius naturam, et quae ad divinam pertinerent, diffuse enumeratis concludit eum secundum hominem pro nobis infirma omnia pati, sed secundum Deum in his omnibus triumphare. Ea ipsa distinctione rursum utens num. 62, ait: Habes in conquerente ad mortem se relictum esse, quia homo est: habes eum, qui moritur, profitentem se in paradiso regnare, quia Deus est.

114. Sensim sine sensu labitur et ruit conjectura eorum, qui Hilarium ab infirmitatis nostrae affectionibus divinam humanamque Christi naturam eximere, eo argumento confirmare se putant, quod cum adhibita duplicis hujus naturae distinctione ab objectis sese expedire facile potuisset, aliam tamen viam 0059A inierit, et ad alia confugerit responsionum praesidia. Certe distinctionis hujus quam non negligens fuerit, rursum testis erit Tractatus psalmi LV, num. 2, ubi sermonem ita sibi temperandum proponit, ut quia (Christus) infirmitates omnium portavit, et peccatorum nostrorum frequenter et voce sit usus et lacrymis; extra contumeliam Dei sit et affectus et sermo qui hominis est. Ibi quippe in Christo secernuntur Deus et homo: et cum in homine hominis infirmi non tantum sermo, sed et affectus fuisse concedatur, hoc extra contumeliam Dei intelligendum esse admonemur. Ita et commentariis in Matthaeum, quos ante libros de Trinitate scriptos esse prope certum est, in Christo carnis infirmitatem a Verbi virtute distinguit: sicque veram illius esuritionem fuisse concedit secundum 0059B infirmitatem carnis, ut non obrepserit illa, nisi quantum Verbi virtus voluerit ac permiserit. Igitur, inquit cap. 3, n. 2, cum esuriit Dominus, non mediae subrepsit operatio, sed Virtus illa quadraginta dierum non mota jejunio, naturae suae hominem dereliquit. Non enim erat a Deo diabolus, sed a carne vincendus: quam utique tentare non ausus fuisset, nisi in ea per esuritionis infirmitatem quae sunt hominis recognovisset. Et num. 3: Eam ergo in tentando conditionem operis proposuit, per quam et in Deo, ex demutatione lapidum in panes, virtutem potestatis agnosceret; et in homine, oblectamento cibi, patientiam esuritionis illuderet. Adeo novit in Christo distinguere quae Dei quaeque hominis sunt, ut cum in ipso adstruat virtutem, quae famem arcere valeat; ultro etiam confiteatur 0059C infirmitatem, quae esuritioni permissa sit ita verae, ut propter hanc ei patientiae meritum attribuat.

115. Sed et cum Hilarius passim ac nominalim lib. XI, n. 6, observet hunc errorum omnium, quos refutandos suscepit, fontem esse, quod adversarii dispensationem assumpti corporis rapiunt ad contumeliam divinitatis, et impietatis causas arripiunt de salutis nostrae sacramento; atque cum illis ita agendum, ut distinctis iis quae Dei essent, et quae essent temporum ac mysteriorum, nec contumeliam divinitas susciperet, nec dispensatio afferret errorem; eaque ratione omnia eorum objecta dilui, seque superioribus libris diluisse admoneat: mirari satis non possumus unde hanc respondendi rationem dictus sit neglexisse. An 0059D quod ei uni non haeret; aut saltem illam non satis frequens inculcat? At Arianis Christi divinitatem ob ea quae passus est negantibus, num fecisset satis, si haec in humanam, non in divinam illius naturam cecidisse dumtaxat respondisset? annon visus esset principium, ut loquuntur, petere? Non tantum dicendum, sed et demonstrandum ei erat, praeter naturam infirmam nostraeque similem, aliam in Christo esse longe potiorem, infirmitatis prorsus nesciam, incorruptibilem, immutabilem, cujus potestati nihil non cederet. Hoc tum opus, hic labor erat. Is etiam est totius libri X scopus, ex cujus potissimum cognitione pendet intelligentia eorum, ob quae catholicus Praesul in erroris suspicionem venit. Ut autem 0060A manifestior fiat, de haereticis illis, qui passam esse volunt Christi divinitatem, quosque ideo Theopaschitas vocant, nonnihil hic necessario praeloquendum.