III. In quo Hilarius situm velit regnum Dei, in quo regnum Christi.

209. Regnum Dei est, ut ipse definit in Psal. II, n. 42, ubi peccatum vincitur, ubi mors perimitur, ubi non regnat hostis. Mors autem non perimitur nisi per 0100D gloriosam resurrectionem, secundum illud Augustini Serm. 233, n. 5: Morietur et in nobis mors: sed quando? In fine saeculi, in resurrectione mortuorum. Unde et Hilarius paulo post allata verba subjicit: Hoc nobis erit regnum Dei, cum omnibus vitiorum nostrorum aculeis contusis labes erit corporeae infirmitatis absorpta. Dei igitur regnum gloria est corporis, cui mors non amplius dominatura sit, sed beata et aeterna vita: adeo ut Christum Deo patri regnum tradere nihil aliud sit, quam gloriae corporis sui nos conformes efficere. Nec latet cur hoc regnum Dei vocet, curve dicat ei a Christo tradi. Nam cum aeternitas Dei propria sit, ejus proprietati nos subjicit Christus, cum aeternos efficit. Hoc sensu explicans Hilarius traditionem 0101A regni, ea nihil Christo demi, sed nobis multum acquiri non immerito testatur in his lib. XI de Trin. n. 39: Tradet ergo regnum Deo Patri: non ita, tanquam tradens potestate concedat, sed quod nos conformes gloriae corporis sui facti regnum Dei erimus. Non enim ait, Tradet suum regnum; sed, Tradet regnum, effectos nos per glorificationem corporis sui regnum Deo traditurus. Quibus similia sunt isthaec Tract. Ps. CXLVIII, n. 8, jam superius relata: Regnat itaque Dominus traditurus Deo patri regnum; non regni potestate cariturus, sed nos, qui regnum ejus sumus, Deo patri traditurus in regnum. Regni traditio nostra provectio est. Enimvero si regnum Deo tum trademur, cum gloriae corporis Christi efficiemur conformes; traditione illa multum accedet nobis, sed Christi regno 0101B nihil detrahetur: immo cum hanc gloriam ab eo simus mutuaturi, ei tum longe absolutius subjiciemur. Apertius et hoc approbari sic potest: Christus nos regnum tradit, cum reges efficit; reges autem efficit, cum Dei, qui maximus est rex, haeredes; haeredes autem Dei nos constituit, cum sui cohaeredes. Neque haec nostra sunt, sed Hilarii ipsius in Psal. II, n. 43, sic sententiam suam explicantis: Qui haeredes Dei patris, cohaeredes autem Domini nostri Jesu Christi erunt, per id quod aeterno Regi cohaeredes sunt, id necesse est consequantur ut reges sint. Atqui Christo de haereditate et gloria ipsius nihil tum peribit: nihil igitur et de regno; sed, ut loquitur in Psal. LX, n. 5, conregnabit ipse qui reges sunt, cum hac scilicet speciali gloria, quod hi ab ipso habeant ut reges sint. Et tunc quemadmodum 0101C ipse regnans in gloria corporis subjicienti sibi universa subdetur, ita nos gloriae regnantis corporis sui subdemur; ut in ea simus claritate, qua regnat in corpore: quia corpori ejus conformes erimus.

210. Itaque cum Hilarius a millenariorum opinione longe sit alienus, cumque regnum Dei, quod sanctis tantum post resurrectionem concedit, gloriam intelligat corporis; nihil vetat quominus sensisse existimetur, aeternam beatitudinem ipsumque Dei conspectum sanctis statim a morte indulgeri. Neque aliud conficitur ex eo quod ait lib. XI de Trin. num. 39: Tradet autem Deo Patri regnum, et tunc quos regnum Deo tradiderit, Deum ridebunt. Inde enim non magis sequitur ut non antea viderint, quam cum in Psal. LXV, n. 13, docet Christum tunc saeculo dominaturum 0101D eum evacuaverit omnem principatum, non sequitur ut non ante dominatus sit. Idem dicendum de his tract. Psal. LXII, num. 3: Hoc animae desiderium, haec sitis spei ejus est, ut Dei sibi proveniat adspectus, ut quam primum raptus in nubibus, Deo Christo obviam elevatus appareat. Imo ut hinc concludatur, verbis ut Dei sibi proveniat adspectus, judicii diem notari velut quo optatus sanctis Dei intuitus obveniat; prius impetrandum est, haec ad idem tempus pertinere, ad quod subsequentia, ut quamprimum raptus in nubibus, etc. Sed et hoc obtento, consignatam habebis diem valde in Scripturis testatam; qua Dei conspectus universo justorum coetui concedendus sit: at hanc beatitudinem sanctis singulis quotidie a nobis migrantibus 0102A negari indidem non habebis, aut certe qui iniqua agentes ad novissimum judicium appellat, parijure credendus sit criminum vindictam ad illum diem prorogatam arbitrari. Si vero verborum superiorum ordine rerum ordo significetur; sanctis ante Dei provenit adspectus, quam Christo ad judicium venienti obviam eant: adeoque ante judicium et in regno Christi faciem Dei contemplantur. Sed de illo Christi regno si quid expiscari distinctius liceat, indagemus.

211. Occurrit 1º in Psalm. II, n. 42: Christus regnat in nobis, cum per eum ipsi dominorum in nos jure regnamus. Quod licet generalius dictum, et ad eos coaptari posse videatur, qui adhuc in carne degant; quamdiu tamen nobis est non modo adversus spiritales nequitias, sed et adversus carnem et sanguinem 0102B assidua colluctatio, quis nos pleno et absoluto dominorum in nos jure regnare concedat? Quatenus autem hoc justi per Christum obtineant, necdum exploratum.

212. Liquidius nonnihil prae se fert tractatus Psal. CXIX, n. 1, ubi Hilarius nixus apostoli verbis, Cupio dissolvi et esse cum Christo, disertis verbis eloquitur, quod justis consortium Christi mors acquirat. Neque aliunde quaerendum putamus, cur regnum Christi nuncupet tempus illud quod justorum mortem excipit, quam ex illo Christi consortio quod apostolus dissoluto corpore sibi sperat. Ipsum etiam modum, quo justos carne exutos intelligat cum Christo habitare, in Psal. XCI, n. 9, aliis ejusdem apostoli verbis sic explicat: Oportet autem cognosci quidem quomodo in requiem, quam impii non adibunt, pii et 0102C Deo subjecti poterunt introire: necesse est enim spem, quae malis negata est, bonis relinqui. Sed si Christus Dei requies est, ergo hi, qui in Christo erunt, erunt in Dei requie. In Christo velle esse se Apostolus clamat, dicens: Sequor autem, si apprehendam in quo et apprehensus sum, etc., et mox concludit: Ergo per conjunctionem carnis assumptae sumus in Christo; nos quidem interim fide, sancti autem, ut ita dicam, re. Omnes enim, inquit et in Psal. XIII, n. 4, currimus apprehendere in quo apprehensi sumus a Christo, id est, inveniri in ejus corpore quod ex nobis ipse praesumpsit, in quo ante constitutionem mundi a Patre sumus electi, in quo reconciliati ex inimicis, et acquisiti sumus ex perditis, in quo apostolus cum damno universorum optat inveniri dicens, Et omnia arbitror ut stercora, ut 0102D Christum lucrifaciam, et inveniar in illo.

213. Quid, quaeso, haec sibi volunt? Nisi nostra nos fallit opinio, Hilarius Pauli verba, Cupio dissolvi et esse cum Christo, ex istis ejusdem apostoli, Sequor autem si apprehendam in quo et apprehensus sum, interpretatus, sensit sanctos, carne deposita, carni quam Christus ex nobis assumpsit conjungi, in eaque requiescere donec proprium corpus recipiant: et hanc sanctorum in corpore Christi requiem, regnum Christi nuncupavit. Intellectum hunc confirmat quod in verba Psal. XIV: Quis requiescet in monte sancto tuo, sic edisserit n. 5: Quid sublimius Christo? quidve excelsius Deo nostro? Mons autem ejus est illud, quod ex homine corpus assumpsit, in quo nunc habitat et sublimis 0103A et excelsus super omnem principatum et potestatem et omne nomen. Et post pauca: Si ergo requiei nostrae spes omnis est in Christi corpore, et cum in monte sit quiescendum; montem non aliud possumus intelligere, quam corpus quod suscepit ex nobis. Ad illud enim post habitationem Ecclesiae scanditur, in illo in Domini sublimitate requiescitur, in illo cum angelorum choris, cum et nos simus Dei civitas, sociabimur. Illud quippe quo post habitationem Ecclesiae scanditur, nihil aliud intelligere est, quam quo proxime post mortem migrant, qui in Ecclesiae sinu et charitate obierint. Quam gratiam nobis precantur postrema haec ejusdem Tractatus verba: Habitantes in Ecclesia, tandem in gloria corporis Christi quiescamus.

214. Huc referri potest quod cap. 4 in Matth. n. 3, 0103B habet: Beati mites; quoniam ipsi haereditabunt terram. Mitibus terrae haereditatem pollicetur, id est, ejus corporis, quod ipse Dominus assumpsit, habitaculum. Neque jam obscurum esse debet, quod in Psal. LXII, n. 4, memoratis nonnullis sancti viri virtutibus adjicit: Non nisi per haec probati (qui fuerint), vel assumpti habebuntur a Christo, vel ei obviam rapientur in nubibus. Eorum enim, qui probatae vitae fuerint, pro diverso tempore quo hinc excesserint, merces diversa ratione enuntiatur: ut si imminente judicio obierint, cum propriis corporibus obviam Christo in nubibus rapiantur; si ante, a Christo assumpti in ejus corpore requiescant. Aut certe (quod eodem redit), sanctorum eorumdem duplex status distinguitur, ut primum post hanc vitam habeantur a Christo assumpti 0103C et in ejus corpore requiescant; ac demum judicii die, propriis corporibus receptis, obviam Christo in nubibus rapiantur. Eodem sensu in eodem loco pro diverso illo statu sancti dicuntur apparentes Filio, vel suscepti a Filio: puta apparentes Filio, dum ei obviam in nubibus rapiuntur; suscepti autem a Filio, dum in ipsius corpore requiescunt. Hinc in memoriam revocatur, quod supra ex tract. Psal. LIII, n. 10 audivimus, excedentem e corporis habitaculo animam in susceptione Dei (vel Domini) requiescere, hoc est, a Filio susceptam esse, donec recepto corpore in nubibus ei obvia appareat.

215. Hilarius quidem in Psal. LXI, n. 5, necnon in Psal. LVIII, n. 6, et alibi in unum respiciens jus, quod a Christo, ex susceptione carnis nostrae, universis 0103D hominibus factum est, ut in glorioso ejusdem corpore habitarent, generatim ait, homines in Christo coexcitatos et a dextris Dei in coelestibus collocatos esse. At habitationis hujus gloriam eis solis, qui in Christi fide ac dilectione ad mortem usque perseverantes, ab indulto jure non ceciderint, obtingere haud ambigue in Psal. LI, n. 17, declarat his verbis: Qui enim non manebit in Christo, regni Christi incola non erit. Non erit autem, non quod sibi non patuerit incolatus; universis enim patet ut consortes sint corporis Dei atque regni; quia Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, naturam scilicet in se totius humani generis assumens, etc. Ex eo quippe loco observare est, 1º unum Hilario et idem esse, regni Christi et 0104A corporis Christi fieri consortem: deinde hoc ab eo inter homines qui in carne degant, et eos qui corpus exuerint, discrimen statui, quod illis ad Christi regnum patens aditus, his in eodem jam incolatus concedatur. Ex quo etiam consequitur, eorum maxime, qui ex hac vita migraverint, proprium esse ut in Christi regno habitent; quamvis alii quoque, ob indultum eis jus patentemque aditum, in corpore et perinde in regno Christi esse interdum praedicentur. Quocirca in Psal. LI, n. 19, Judaeos quia a jure illo ceciderunt, et infidelitate sua aditum sibi patentem praecluserunt, avulsos vocat non modo a Christi corpore, sed et ex illo beatitudinis regno. Immo in Psal. CXVIII, lit. 15, n. 12, fideles, qui in peccatis demorantur, a coelo cadere, eoque coeli peccatores esse 0104B ubi affirmavit in hunc modum: Quisquis coeli doctrinae et spiritalis gratiae particeps factus, in peccato demorabitur, non terrae peccator est ille, sed coeli: hanc dicti sui rationem subjicit: Omnes enim credentes in se Dominus noster Jesus Christus coexcitavit et collocavit in coelestibus: ex quibus qui decidet, tamquam coeli peccator arguitur. Sicut igitur haeredes vocamus filios sive quibus patris obtigerit haereditas, sive quibus tantum destinata sit; ita et Hilarius in Christi corpore ac regno habitare dixit cum eos quibus hanc gratiam meruit Christus, tum eos quibus illam concessit. At quantum distat inter haereditatem destinatam, et acquisitam; tantum distare credidit inter homines quibus habitandi in Christi regno potestas facta est, et inter justos quibus consortium Christi 0104C mors acquirat.

216. An vero sancti illi, quibus nova quadam ratione consortium Christi mors acquirit, aliter in Christo habitent, quam quod ei per dilectionem cohaerentes in beata corporis illius contemplatione conquiescant, donec propriis corporibus receptis gloriae corporis illius conformes efficiantur, ut non explicat Hilarius, ita nec definire libet. Aliis etiam definiendum permittimus, utrum eis, praeter corporum gloriam, nihil ad beatitudinem deesse senserit. Quanquam quid eis desiderandum, si Deo fruantur? Aut qui eos Deo frui non sensit, quos cum Christo et in Christo esse credidit? Ut enim ratiocinatur Gregorius, lib. IV Dial., c. 25, veritas per se testatur: Ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et 0104D aquilae: quia ubi ipse redemptor noster est corpore, illuc procul dubio colliguntur justorum animae. Et Paulus: Cupio dissolvi, et esse cum Christo. Qui ergo Christum in coelo esse non dubitat, nec Pauli animam in coelo esse negat. Hoc certe non negarit Hilarius, qui cum Christum in coelo esse non dubitet, nihilominus ibi justos, ubi Christus est, post mortem esse affirmat. Nam cum, inquit lib. IX de Trin. num. 50, Pater velit credentes in Filio vitam aeternam habere, Filius vult illic ubi ipse sit esse credentes. Nisi forte cohabitare Christo non sit aeternitas. Si autem Christo cohabitare vita aeterna est, aeterna igitur vita potiuntur qui cum Christo sunt. Atqui ex sententia Hilarii cum Christo sunt, qui in regno ejus sunt: illi 0105A ergo potiuntur vita aeterna. Potest et illinc hoc aliud confici argumentum. Qui Christo cohabitant, illic sunt ubi Christus est: atqui Christus est in coelis: in coelis itaque sunt qui Christo cohabitant. Porro qui in regno Christi sunt, Christo cohabitant: illi igitur pariter sunt in coelis.

217. Praeterea eos, qui post hanc vitam Christi consortes fieri merentur, faciem Dei intueri in Psal. CXLII, num. 9, non obscure significat his verbis: Non avertas faciem a me; et similis ero descendentibus in lacum. Lacum poenalem inferorum locum Scriptura commemorat . . . . Ergo nisi facies Dei, qui utique Christus est, qui imago Dei invisibilis est, unicuique sancto adfuerit; erit illis similis, qui poenae inferni deputati e vita hac sine spe quietis excesserint. Unde in Psal. CXIX, 0105B n. 4 Adam jam gloria donatum dicere non dubitat: Adam confessus, veniae reservatus, glorificatus in Christo est.

218. Aliunde etiam constat, nunquam eam Hilarii sententiam fuisse, ut nulli sancto ante judicium coelum pateret. Hujus hodieque incolas esse qui in passione Domini resurrexerint, se existimare declarat in Psal. II, n. 26. Neque eum de Domini sui benignitate tam male sensisse crediderim, ut cum in Psal. LXVII, num. 27, narret eum Virtutibus coelestibus animisque Sanctorum iter ejus praeeuntibus coelum conscendisse; Christus beatos illos Sanctorum animos itineris sui comites passus, eos secum in patriam coelestem recipere dedignatus sit. Immo etiam post Christi in coelos adscensum, protomartyrem Stephanum eo se recepisse, 0105C ac venienti ei a Patre in primoribus coeli occursum esse innuit in Psal. LVIII, num. 6, ut ibi observabitur. Hanc quoque caeterorum Martyrum spem fuisse ut, mactatis corporibus, in coelum evolarent, sic in Psal. LXV, num. 23, testificatur: Per haec igitur genera poenarum martyres in fidei testimonium corpora sua holocausta voverunt, ut in Dei domum, id est, in coelestis domicilii habitationem, consummatis hostiarum suarum sacrificiis introirent. Certe si, ut ait Ambrosius, epist. 29 ad Irenaeum, num. 8, ipse est Dominus Jesus summum bonum; aegre admodum percipi potest, quomodo ii, quibus consortium Christi mors acquisivit, non fruantur summo bono, aut non summe felices sint; maxime ex sententia Hilarii superiore § explicata, qua Christum etiam secundum hominem 0105D totum Deum profitetur. Et vero libro X de Trin. n. 34, latronem Christi regni, quod confessus fuerat, sic consortem facit, ut in eo non qualemcumque felicitatem, sed consummatae beatitudinis delicias sit adeptus.

219. Hanc de justorum a nobis migrantium statu disputationem curiosius prosecuti, an eis coelum continuo donari firma Ecclesiae traditione demonstrari posset, inquisivimus. Hinc non modica parata erat dissertatio, in qua primo quid de martyribus tum quid de caeteris justis majores nostri senserint, exponebatur. Sed ne praefatio, quae modum jam excessit, in immensum crescat, et ne extra Hilarii nostri fines excurrere videamur, eam supprimendam duximus. Si 0106A qui tamen de fide, qua coelum a Christo apertum sanctis numquam non patere credimus, adhuc dubitant; ultro hic expendant ipsi momenta praecipua, quibus eamdem in Ecclesia semper viguisse nobis constitit. Et martyres quidem coelo gaudere graeci latinique Patres, si paucos excipias qui millenariorum errore imbuti sunt, magno consensu docent. Immo fidem nostram jam aevo suo receptam probat Irenaei atque Tertulliani labor, ut eam ex animis fidelium extorqueant. Tum sincera martyrum acta relegentes, vix unum reperient Justinum, qui non hac spe passus sit, quod moriens coelum migraret. Hanc fidem, quam conceptis verbis plerique profitentur, saepe Deus visis certiorem fecit. Adeo vero publica erat, ut martyres Christi de ea et a judicibus suis interrogatos, et 0106B ab ethnicis populis irrisos legamus. Nec leve ejusdem fidei testimonium est pia plebis christianae consuetudo, qua ad martyres festinare solebant, eosque rogare, ut cum ad Deum in coelum pervenissent, sui apud eum memores esse dignarentur. Quid eos memoremus qui martyrum acta conscripserunt, cum illos coelo ac Deo potiri quam plurimi significent, ne unus quidem neget? Denique fidem eamdem olim in publicis Ecclesiae precibus consignatam non negabit, qui antiquum Ordinem Romanum, aut Missale Gotthicum lib. III de Liturgia Gallic. editum, necnon Sacramentarium Gallicanum, quod e ms. ante annos mille exarato tom. I Musaei italici insertum est, aliaque id genus sacrae antiquitatis monumenta consulet. Jam vero cum coelum non sanguis noster, sed charitas aperiat; 0106C eo martyribus aperto, caeteris quoque justis patere facile comprobatur: idque revera Patrum eorumdem auctoritate et iisdem fere argumentis compertum habuimus.