§ 1. Vita.

0207B

Natus est Hilarius Pictavii in Gallia sub initium saeculi IV, parentibus gentilibus, non infimi loci. Quo factum est, ut optime litteris et inge 0207C nuis disciplinis, utut tunc temporis in Galliis erat earum conditio, erudiretur, litterarumque assectatione in libros sacros incideret, quorum praestantia et imprimis sententiarum gravitate captus, se uxoremque et filiam Apram nomine fidei christianae addixit. Prima quidem, quam in contubernio Christianorum exegit, aetas pariter ac tempus, quod gentilis adhuc traduxit, in obscuro latet. Summum ecclesiasticae dignitatis fastigium quin eruditione, morum integritate et devoto penitus religioni animo meruerit, nullum dubium est. Num vero ab inferioribus clericorum gradibus sensim ascenderit, an subito in sedem episcopalem sit evectus, divinare difficile sit. Certius videtur annus, quo episcopi sedem occupaverit, CCCL, poni. Hilarius hoc officio imprimis sibi datum existimabat, fidem orthodoxam, quae audiebat, contra Arianorum vexationes defendere; quod scriptis juxta ac viva voce animoque intrepido, sed nimio fervore ac vehementia nec ea ubivis, quam res imperii et ecclesiae poscebant, 0207D prudentia praestitit. Ac primum quidem in hac causa an 355, post concilia Arelate et Mediolani an. 353 et 355, celebrata librum unum ad Constantium misit, adhortatus imperatorem, ut orthodoxae fidei sectatores persequi desisteret. Simul Saturnino Arelatis episcopo, Ursacioque et Valenti episcopis, Arianae factionis per Gallias, Pannoniam ac Moesiam 0208B statoribus, omnem secum communionem interdixit. Non impune. Nam Saturninus, qui plurimum gratia apud imperatorem valebat, effecit, ut Biterras , 0208C concilium decerneretur, a quo abesse Hilario per Constantium non licebat, quamvis quae Athanasio et ipsi intenderentur ibi pericula, facile praevideret. Ergo quicquid in illo concilio pro Athanasio et concilii Nicaeni formulis contra Arianos ab eo proferebatur, quod non nisi desultorie per illos fieri poterat, ad ipsum solum apud imperatorem invidia opplendum valuit jussuque Constantii Phrygiam in exilium missus est, Rhodano, Tolosae episcopo, comite. Quo loco inimici ejus hud dubie putaverant exilii poenam non leviter fore exacerbatam, quando non Phrygiam solum, sed omnem Asiam minorem Arianis plenam cognosceret. Et accidit sane, sed mitigabatur dolor Gallicanorum episcoporum litteris, quibus vinculum et communionem inter eum et ecclesiam Gallicanam salvam fore ac integram, Saturninum contra in Ecclesiae societatem non admissum iri significabant. Hinc ad eos perscripsit librum de Synodis s. de fide Orientalium et libros de Trinitate absolvit. Anno autem 359, cum 0208D concilia Arimini et Seleuciae haberentur, Hilarius quoque, incertum quo auctore et impulsore, certe injussu imperatoris accitus est. Cumque Anomoei vicissent, Constantinopolim cum legatis synodi petiit expectaturus, Phrygiamne an Gallias repetere juberetur. 0209A Ex quo colligas Hilarium in ea opinione fuisse, se imperatoris jussu Ariminum missum esse. Ibi Orientales quosdam episcopos, Nicaenam formulam tantum non totam amplexos, Gallicanis conciliavit, quo facilius conjuncti se tuerentur. Utque copia sibi daretur cum Arianis disputandi, flagitavit et post concilium Constantinopoli (360) habitum, quod in gratiam Anomoeorum cesserat, ad Constantium alterum libellum non mitiori pectore scriptum dedit. Sed protinus Constantinopoli decedere et Gallias reverti jussus est. Lente tamen in hoc itinere perrexit, in quo librum etiam contra Constantium, atrae bilis foetum emisit. In Gallias deinde, forsan Juliano jam imperatore, reverso, prima cura fuit, ut episcopos Gallicanos, qui Ariminensis concilii formulae subscripserant, 0209B et pro lapsis habebantur ab orthodoxae fidei defensoribus, Ecclesiae recuperaret, quod imprimis conciliis hinc ibi habitis effecit. Aliquot annis post Valentiniano et Valente imperatoribus de Italia ab haereticis purganda sollicitudo eum incessit et prae caeteris Auxentium Mediolani episcopum Arianae factionis per occidentales regiones ingens columen et in aula Caesarea magnopere gratia florentem debellavit, sed post varias machinationes et editum adversus eumdem librum, qui nunc quoque extat, ipse ex urbe secedere jussus, reliquum vitae tempus tranquille degit, ultimoque opere Expositionum in Psalmos exarato a. 368, d. 13 Jan. vitam reliquisse putatur.