Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Incipit Psalmus LXIII. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXIV. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXV.

 Incipit Psalmus CXIX. Canticum graduum.

 Incipit Psalmus CXX. Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXI. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXIV. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXXII.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Praefatio Generalis.

 Praefatio Generalis.

 I. De variis Operum S. Hilarii editionibus.

 II. De codicibus mss.

 III. De Hilarii Operibus quae exciderunt.

 IV. Unde obscurus sit Hilarii sermo. Quid in hac editione praestitum.

 §I.—De Conceptione Christi Sana Sancti Hilarii Fides Demonstratur.

 I. Carnem Christi ex Mariae carne susceptam passim Hilarius docuit.

 II. Spiritus sancti vocabulo quid dixerit Hilarius a censoribus suis non intellectus est.

 III. Aliquot loci, in quibus Hilarius Christi carnem ex matre sumptam negare visus est, explanantur.

 §II.—De Naturali Hominum Unitate Cum Christo, Eoque Mediante Cum Patre: Ubi Et Vera Hilarii De Eucharistiae Sacramento Fides A Falsis Sculteti Interpr

 I Unitas hominum cum Christo ob naturam illorum ab eo assumptam.

 II. Hominum cum Christo unitas ob carnem illius in Eucharistia perceptam.

 III. Unitas Christi et hominum. Qui Christus nos cum Patre unum esse efficiat.

 § III.—An Hilarius Christum Esuriendi, Timendi, Dolendi, Aliisque Humanis Affectibus Obnoxium Negarit.

 I. Praecipui Hilarii in hac causa reprehensores, ac defensores.

 II. Quam multa Hilarius docuerit objecto sibi errori adversa.

 III. In libris Hilarii de Trinitate multa sunt Christi indolentiae contraria.

 IV. De haeresi quae Christi divinitatem passam esse asserebat.

 V. Hilarius de Christi tristitia, metu, dolore, etc., contra haereticos qui ea Verbo tribuebant, disputat. Qui eis resistat.

 VI. Quid Hilario sit passio seu pati, quid Christus, quid Christi natura aut virtus.

 VII. Synopsis argumentorum, quibus Hilarius de passione Christi recte sensisse approbatur.

 § IV. De Morte Christi. An Hilarius, moriente Christo, Verbum a carne secessisse senserit.

 I. Qui e veteribus videantur Verbum a carne Christi mortua separatum sensisse. Qua ratione ab haereticis dissideant.

 II. Qui verba Hilarii de Christi derelictione fidei sint consentanea.

 III. Hilarius Christum nunquam dividendum esse acerrime propugnat.

 § V. De Gloria Christi Hominumve Aliorum Post Resurectionem Singulares Locutiones Explicantur.

 § VI. De Regno Christi A Regno Dei Patris Distincto.

 I. Quomodo Hilarius regnum Christi a regno Dei distinguat.

 II. Hilarius a Millenariorum aliorumque eis affinium errore vindicatur.

 III. In quo Hilarius situm velit regnum Dei, in quo regnum Christi.

 § VII. De Judicio Novissimo: An Aliquos Hilarius Ab Eo Excluserit.

 § VIII.—De Igne Judicii.

 § IX.—An Hilarium Fugerit Rerum Spiritalium Notitia. Quid De Gratia Senserit.

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Admonitio In Duos Libros Subsequentes.

 Praefatio Auctoris In Librum I .

 Liber Primus.

 In Librum Secundum Fortunati Prologus.

 Liber Secundus. De Miraculis Sancti Hilarii.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Hieronymi ex epistola VI. ad Florentium.

 Ejusdem ex epistola VII, ad Laetam.

 Ejusdem ex epist. XIII, ad Paulinum.

 Ejusdem ex Apologia adversus Rufinum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIII, ad Magnum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIX, ad Augustinum.

 Ejusdem ex epist. CXLI, ad Marcellam.

 Ejusdem ex epist. CXLVII, ad Amandum.

 Ejusdem praefat. in lib. VIII, Comment. in Esaiam.

 Ejusdem praefat. in lib. II. Comment. ad Galatas.

 Rufini de adulteratione librorum Origenis.

 Augustini lib. VI de Trinit. cap.

 Ejusdem lib. I, contra Julianum, c.

 Et lib. II, cap. 8, n. 26, 27 et

 Cassiani lib. VII de Incarn., cap. 24, cujus verba exscripserunt Alcuinus lib. contra Felicem, et Ratramnus Spicil. tom. p.

 Vincentii Lirinensis in Commonitorio.

 Facundi Hermianensis lib. I, cap.

 Ejusdem lib. X, cap.

 Ejusdem lib. contra Mocianum.

 Cassiodori lib. de Instit. divin. litt. cap. 17 et 18.

 Venantii Fortunati lib. I, de Vita S. Martini.

 Ex veteri inscriptione.

 Alcuini Poem. 63.

 Hincmari de praedest. c. 3.

 Et cap. 25.

 Lanfranci testimonium videsis supra col. 53, D. Fulberti Carnot. epist. ad Abbonem.

 Ex Sacramentario biblioth. reg. 3865, in quo Nicaenum Symbolum sine additione filioque exstat,

 Ex eodem codice regio, necnon ex ms. Missali Ratoldi et Colb. 1927 in praefatione Missae.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon.

 Ex Benigniano Missali ms. necnon Noviom., Corb., Colb., Reg. etc.

 Ex iisdem mss. super Oblata.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon. Collecta.

 Ex Pontificali Ebroicensis ecclesiae, Bened.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 § 1. Vita.

 § 2. Scripta.

 § 3. Editiones.

 Saec. XV. 1489.

 Saec. XVI. 1510-1600. 1510.

 1523.

 1526.

 1528.

 1544.

 1550.

 1570.

 1572.

 1578.

 1598.

 Saec. XVII. 1605.

 1617.

 1625.

 1631.

 1652.

 1693.

 Saec. XVIII.—1730.

 1733.

 1749.

 1751.

 1769.

 1785-88.

 1789.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Tractatus Super Psalmos Collati Sunt Cum Mss.

 Commentarius In Matthaeum Castigatus Est Ad Mss.

 Libri De Trinitate

 Liber De Synodis

 Epistolam Ad Abram

 Libelli Duo Ad Constantium Collati Sunt Cum Mss.

 Liber In Constantium

 Liber Adversus Auxentium

 Fragmenta.

 Appendix.

 Appendix.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 In Librum Psalmorum Prologus

 Psalmus Primus.

 Clavis Sive Introitus In Primum Psalmum.

 Tractatus Psalmi I.

 Psalmus II. Sine titulo apud Hebraeos.

 Tractatus Psalmi II.

 Tractatus De titulo psalmi IX.

 Psalmus XIII.

 Tractatus Psalmi.

 68 Psalmus XIV.

 Tractatus Psalmi.

 78 Psalmus LI.

 Tractatus Psalmi.

 94 Psalmus LII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LIII.

 Tractatus Psalmi.

 116 Psalmus LIV.

 Tractatus Psalmi.

 127 Psalmus LV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVIII.

 Tractatus Psalmi.

 152 Psalmus LIX .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXII.

 Tractatus Psalmi.

 177 Psalmus LXIII

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIV.

 184 Tractatus Psalmi.

 194 Psalmus LXV.

 195 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVIII .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIX.

 Tractatus Psalmi.

 ((Psalmus XCI.))

 Tractatus De titulo Psalmi XCI.

 272 Tract. Psalmi CXVIII.

 Prologus.

 275 Prima Littera. Aleph.

 Littera II. Beth.

 Littera III. Gimel.

 Littera IV. Daleth .

 304 Littera V. He.

 Littera VI. Vau.

 319 Littera VII. Zain.

 Littera VIII. Heth.

 Littera IX. Teth.

 Littera X. Jod.

 Littera XI. Caph.

 Littera XII. Lamed.

 Littera XIII. Mem.

 Littera XIV. Nun.

 Littera XV. Samech.

 Littera XVI. Ain.

 Littera XVII. Phe.

 Littera XVIII. -Zade.

 Littera XIX. Koph.

 403 Littera XX. Resch.

 Littera XXI. Sin.

 Littera XXII. Tau.

 414 Prologus In Cantica Quindecim Graduum.

 Psalmus CXIX. Canticum Graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXI. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIII. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 457 Psalmus CXXV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Admonitio In Quinque Tractatus Subsequentes.

 465 Psalmus CXXVI. Canticum graduum Salomonis.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXVII. Canticum graduum.

 476 Tractatus Psalmi.

 483 Psalmus CXXVIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXI. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVI.

 Tractatus Psalmi.

 555 Psalmus CXXXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXL.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIX.

 649 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CL.

 Tractatus Psalmi.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Tractatus De Psalmo XV.

 Tractatus De Psalmo XXXI.

 Tractatus De Psalmo XLI.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 Caput Primum. De nativitate Christi, et de Magis cum muneribus, ac de infantibus occisis.

 673 Caput II. De Jesu regresso ex Aegypto, et de praedicatione Joannis et baptismo ipsius, et de Domino baptizato.

 Caput III. De tentatore diabolo, et de jejunio Jesu quadraginta diebus, de Petro et Andraea piscatoribus.

 Caput IV. De beatitudine et praeceptis, de reconciliatione fratrum, de adulterio, de oculo et manu eruenda, de juramentis et eleemosyna.

 Caput V. De oratione et jejunio, de thesauro in coelo, de lucerna corporis, de duobus dominis, de cibo et vestitu, de volatilibus et liliis agri et fo

 Caput VI. De margaritis ante porcos, de pseudopropheta, de domo aedificata supra petram.

 Caput VII. De leproso quem curavit, de puero tribuni paralytico, de socru Petri, de plurimis et diversis curis.

 Caput VIII. De discipulis in navi excitantibus Jesum, de duobus daemoniacis in terra Gerasenorum, de paralytico curato et lectum auferente.

 Caput IX. De Matthaeo publicano, de Pharisaeorum et discipulorum Joannis jejunio, de assuto panno rudi, de profluvio mulieris, de filia principis exci

 Caput X. Ubi duodecim discipulos praemittit cum doctrina.

 Caput XI. Joannes de carcere ad Jesum mittit, et Jesus de Joanne ad turbas loquitur. Item confessio Jesu ad Patrem.

 Caput XII. Discipuli spicas vellunt. Manus aridae hominem sabbato curavit Jesus. Caecum et daemoniacum curavit. De blasphemia Spiritus, de fructu arbo

 Caput XIII. Sedens in navicula Jesus turbis parabolas loquitur de seminante bonum semen, de zizania et tritico, de grano sinapis, de fermento absconso

 737 Caput XIV. De scriba in regno coelorum, de fratribus et sororibus Domini, de Joannis capite in disco, de quinque panibus et duobus piscibus, ubi s

 Caput XV. De lavandis manibus, et non ea quae in os intrant, sed ea quae ex ore exeunt inquinare, de filia Chananaeae mulieris, de septem panibus et p

 Caput XVI. De Jonae prophetae signo, et de fermento Pharisaeorum, de confessione Petri et benedictione Domini, et de se abnegando qui Christum sequi v

 Caput XVII. Ubi in monte cum Moyse et Elia videtur, et vox de coelo auditur, ubi puerum lunaticum solvit, de credentium fide, de didrachma postulata,

 Caput XVIII. De infantibus inhibitis, et de humilitate eorum assumenda, de manu et pede et oculo eruendo, de ove perdita, de corripiendis fratribus se

 761 Caput XIX. Uxorem non debere dimittere, de eunuchis, de infantibus inhibitis. Divitem difficile introire in regnum coelorum.

 765 Caput XX. De spe apostolorum, de novissimis primis efficiendis. Ubi conducuntur operarii ad vineam. De filiis Zebedaei, de primo accubitu, de duob

 771 Caput XXI. De asina et pullo ejus, de ejectis a templo nummulariis, de ficu maledicta, de duobus filiis ad vineam missis, de publicanis et meretri

 Caput XXII. De vinitoribus qui missos ad se ob repetendos fructus interficiunt, de invitatis promiscuis et veste nuptiali.

 Caput XXIII. De tributo et imagine Caesaris, de eadem septem fratrum uxore, de mandatis maximis, de David filio.

 Caput XXIV. De cathedra Moysi super quam sederunt Scribae et pharisaei, de clauso ab iisdem regno coelorum, et ab iisdem comedi domos viduarum, circum

 Caput XXV. De structura templi interrogantibus discipulis, et de his qui in tecto sunt, ne descendant tollere aliquid de domo et qui in agro sunt, ne

 791 Caput XXVI. De sole obscurato, luna et stellis. (De signo ficus, de diei adventus Domini incertitudine, de assumenais et relinquendis, et de vigil

 Caput XXVII. De servo fideli quem constituit dominus super familiam suam, de decem virginibus, de homine in peregre profecto, qui tradidit substantiam

 Caput XXVIII. De adventu filii hominis venientis in majestate sua.

 Caput XXIX. De muliere, quae accessit ad Jesum in domum Simonis leprosi habens alabastrum unguenti pretiosi.

 Caput XXX. De die prima azymorum, in qua accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere pascha?

 Caput XXXI. Cum venit Jesus in agrum qui dicitur Gethsemani, et dicit discipulis suis, Sedete donec eam illuc orare, et de tristi anima sua usque ad m

 Caput XXXII. De Juda, qui erat unus de duodecim discipulis, veniente ad Jesum cum plurima turba ut eum traderet de gladio quem jussit Petro converter

 Caput XXXIII. De Pilato: cum sederet pro tribunali, misit ad illum uxor sua, dicens: Nihil tibi sit et justo isti. De transeuntibus juxta crucem qui m

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Finis Indicis Tomi Noni.

403 Littera XX. Resch.

Vide humilitatem meam, et eripe me: quia legem tuam non sum oblitus. Judica judicium meum, et redime me: propter eloquium tuum vivifica me. Longe est peccatoribus salus: quia justificationes tuas non exquisierunt. Miserationes tuae multae nimis (Infra, sunt Domine valde) Domine: secundum judicia tua (judicium tuum) vivifica me. Multi qui persequuntur et tribulant me: a judiciis tuis (de testimoniis) non declinavi. Vidi non servantes pactum, et tabescebam: 0631D quia eloquia tua non custodierunt. Vide quia mandata tua dilexi, Domine: in tua misericordia vivifica me. Principium verborum tuorum veritas: in aeternum omnia judicia justitiae tuae.

1. In humilitate mandatorum omnium caput ac 0632A summa, omnia fidei nomina et praemia.—Multa quidem nobis atque magna sanctus propheta fidei confessionisque suae toto in psalmo proposuit exempla: per quae formam in se ipso caeteris credendi, agendi, intelligendi, ignorandi, sperandi, precandique constituit, evangelicum virum perfecta legis observatione consummans. Et quamquam omnia, quae vel divinae voluntati placita, vel humanae spei proposita sunt, aut agat aut testetur aut speret; meminit tamen in quo observantiae genere mandatorum omnium caput ac summa consistat; scitque quid a Domino suo, etiam ab ipsis, quibus committendae claves coelorum erant, Apostolis quaereretur. Namque cum inter se opinionibus ac studiis dissiderent, sibique singuli principatum humana contentione 0632B praesumerent, dum praestantiorem se caeteris unusquisque esse aut optat aut poscit; Dominus meriti hujus ac nominis praemium unde petendum esset ostendens, ait: Qui vult esse ex vobis major, fiat omnium minimus (Luc. XXII, 26) : omnis enim qui se humiliaverit exaltabitur, et qui se exaltaverit humiliabitur (Matth. XXIII, 12) . In humilitate scilicet docuit omnia fidei nomina et praemia contineri. Utilissimum itaque est, obedientes divinis praeceptis omnem intra se ipsos humanae insolentiae ac petulantiae inanitatem fractam protritamque cohibere, seseque, Dei et magnificentia et miseratione 404 reputata, intra humilitatis modestiam continere.

2. Humilitatem solam David ostentat. Ultionem sui Deo reservat.—Ob quod hic nunc sanctus et rex 0632C propheta et Deo ac Domino suo secundum carnem in seminis sui originem deputatus, inter has saeculi infestationes ac spiritalium nequitiarum pugnas sola ac tali ad Deum precationis suae ambitione proclamat, Vers. 153: Vide humilitatem meam, et eripe me: quia legem tuam non sum oblitus. Non regni opes, non spiritum prophetiae, non alia aliqua humanae jactantiae nomina conspici in se, sed humilitatem, precatur. Non enim adversum insectantes se armis belli resistit, nec humanae indignationis impatiens rapit ad ultionem suam et potentiae tempus et regni. Sed sciens hanc divinae voluntatis esse sententiam: Mihi vindictam, et ego retribuam, dicit Dominus (Rom. XII, 19) , non obliviscitur legis Dei in humilitate retinendae , sed eripi se ob id quia 0632D sit humilis deprecatur: memoriam legis Dei in humilitatis conservatione esse declarans.

3. Judicium illius rectum.—Reservans itaque omnia judicio divino, et eripi se ob humilitatis meritum deposcens, qui in nullo adversum Dei constitutiones, adversum 0633A odia humana, adversum praesentium molestiarum patientiam moveretur, nihilque in hoc nunc saeculo sibi de his judicandum esse decerneret, consequenter haec addidit, Vers. 154: Judica judicium meum, et redime me; propter eloquium tuum vivifica me. Magnae et securae conscientiae vox est, judicii sui judicium postulare: ut ad id quod statutum a se sibique complacitum est, etiam divinae sententiae examen exoptet. Non hic aut alios aut se ipsum dijudicans, corrupti sensus opinione deflectitur: neque a veri judicio, ira, aut gratia, aut odio, aut amore decedit: non ignarus hujus evangelici mandati: Quo enim judicio judicaveritis, judicabitur de vobis (Matth. VII, 2) .

4. Redemptionem per Christum exspectat.—Sed 0633B ne ille quidem judicii sui judicium pertimescit, qui ait: Ego autem non judicavi quidquam scire me, nisi Christum Jesum, et hunc crucifixum (I Cor. II, 2) . In hac igitur judicii sui securitate propheta tempus redemptionis exspectans, redimi se et propter eloquia Dei vivificari precatur. Venundati enim sub peccato, redemptione et justificatione in sanguine Domini liberabimur. Hoc legislatio, hoc omnis spiritus prophetiae, hoc patriarcharum spes, hoc Angelorum voces, hoc toto saeculi tempore divini eloquii sermo testatus est: ob quod redimi ac vivificari se deprecatur.

5. Ignoratio voluntaria caret venia.—Sed haec eadem eloquia Dei, ut piis spebus 405 vitam redemptionemque denuntiant, ita impiis non relinquunt. 0633C Nam expectationem prophetae haec de peccatoribus mox sequuntur; Vers. 155: Longe est a peccatoribus salus; quoniam justificationes tuas non exquisierunt. Non habet veniam ignoratio voluntatis: quia sub scientiae facultate nescire, repudiatae magis quam non repertae scientiae est reatus. Ob id enim longe a peccatoribus salus est, quia non exquisierunt justificationes Dei: cum non utique ob aliud consignatae litteris maneant, quam ut ad universorum scientiam notionemque defluerent. Sed sciens propheta, cum a peccatoribus non exquirentibus justificationes Dei salus longe sit, juxta tamen Dominum esse his qui recto sunt corde (Psal. XXXIII, 19) ; secundum etiam illud Apostoli, Vos qui eratis longe, facti estis prope (Ephes. II, 13) ; ne et ipse, et ab ipso salus longe 0633D sit, cognitionem justificationum Dei expetit.

6. Legis sacramentis aeterna praeformabantur.—Non ignorat quantum in his sacramentum nostrae salutis expressum sit per quasdam praefigurationum aeternarum 0634A in rebus praesentibus notiones; in Hebraeo scilicet sex tantum annis serviente, et post hoc idem sexenii tempus, et terra omni in otium relinquenda, et fructibus ejus etiam bestiis deputandis; in Jubilaei quoque anni, id est, quinquagesimi lege, per quam et laxatis pactionibus debitorum, et agris omnibus ad dominorum si qui forte veniissent jura redeuntibus, nova et coelestis rerum omnium et remissio et reformatio praenuntiatur. Et quia ab his, qui non ista exquisierint, salus longe est; totus in exquirendis his Propheta detentus, et divinae atque aeternae misericordiae justificationes in speculo contemplans subjecit, Vers. 156: Miserationes tuae multae sunt, Domine, valde secundum judicium tuum vivifica me. Valde itaque multae sunt miserationes Dei: 0634B modum enim humanae opinionis excedunt.

7. In aerumnis a Deo non movetur David.—Sed confidentem in his Prophetam, ac se vivificandum in Dei judiciis sperantem multorum extrinsecus odia et insectationes fatigant. Verum misericordiarum ejus, quarum secundum eumdem Prophetam non est numerus, non immemor, de testimoniis ejus non declinavit. Sequitur enim, Vers. 157: Multi qui persequuntur me et tribulant me : de testimoniis tuis non declinavi. Non impellitur , non movetur: et cum multi praesequantur, ne declinat quidem.

8. Zelus illius pro Dei lege.—Sed qui ita in mandatis Dei permanet, ut ab insectantibus impelli deflectique non possit, habet quod se gravi dolore non solum 406 perturbet, sed etiam usque ad tabem 0634C liquescentis quodam modo animae dissolvat: cum se a testimoniis Dei non declinante, alii a Dei lege desciscunt, et susceptam legis fidem pactionemque corrumpunt. Hos habet aestus, has tantum defatigationes sentit Propheta, cum dicit, Vers. 158: Vidi non servantes pactum, et tabescebam: quia eloquia tua non custodierunt. Consignati testamenti Israel haeres nuncupatus est, et audita de monte Domini voce respondit: Omnia quaecumque dixit Deus, et audiemus et faciemus (Exod. XXIV, 7) . At vero ubi deos alienos adoravit, ubi omnium se scelerum vitiis contaminavit; pactum et auditae nuncupationis et professae observationis amisit. Eloquia enim Dei non custodierunt, quae se esse facturos auditurosque responderunt. Nec nova prophetae hujus super praevaricatione 0634D populi tabes est: quippe cum et Dominum ipsum ad impietatem Jerusalem illacrymasse noscamus (Luc. XIX, 41) , et ex doctrina eadem super impoenitentes Apostolus fleat (Philip. III, 17) , et insuper 0635A ipse si quis scandalizetur uratur (II Cor. XI, 29) .

9. Legem implet amore, non timore.—Sed qui dolet super non servantes pactum, atque tabescit, mandatorum in se Dei non refugit examen. Dicit enim, Vers. 159: Vide quoniam mandata tua dilexi, Domine: in tua misericordia vivifica me. Parum Prophetae est, per metum explere mandata: sed ea magis diligit; quia extra necessitatem timoris sit dilectionis operatio. Et quamquam amor legis potior quam metus sit: non tamen ita sui fidens est, ut non magis vivificari se per misericordiam Dei deprecetur. Non nunc se ille vivere putat: sed vitam exempto hoc mortali corpore et absorpto in gloriam immortalitatis expectat.

10. Sermo Dei primus de homine.—Scit enim sibi 0635B hoc jam in exordio creationis suae esse promissum, cum a Deo dicitur: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26) . Hoc super homine principium vocis est Dei, cum ad imaginem interminatae aeternitatis originis nostrae exordium conderetur. Certus ergo se vita illa atque imagine Dei esse victurum, ait, Vers. 160: Principium verborum tuorum veritas: in aeternum omnia judicia justitiae tuae. Verba Dei coelo et terra praetereunte non transeunt (Matth. XXIV, 35) . Quaecumque de labiis ejus effusa sunt, non irrita sunt. Aeternae sunt justificationes, et aeterna justitia est. Principium ergo verborum Dei veritas est: neque de se, id est, de hominis creatione, ullum alium anteriorem Dei scit esse sermonem, quam ut secundum imaginem 0635C Dei ac similitudinem fieret. Haec 407 itaque indemutandae veritatis est constitutio: sic in principio verborum Dei veritas est, ut novus homo regeneratus in Christo, vivat deinceps secundum aeterni Dei, id est, coelestis Adae imaginem jam aeternus.