Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Incipit Psalmus LXIII. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXIV. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXV.

 Incipit Psalmus CXIX. Canticum graduum.

 Incipit Psalmus CXX. Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXI. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXIV. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXXII.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Praefatio Generalis.

 Praefatio Generalis.

 I. De variis Operum S. Hilarii editionibus.

 II. De codicibus mss.

 III. De Hilarii Operibus quae exciderunt.

 IV. Unde obscurus sit Hilarii sermo. Quid in hac editione praestitum.

 §I.—De Conceptione Christi Sana Sancti Hilarii Fides Demonstratur.

 I. Carnem Christi ex Mariae carne susceptam passim Hilarius docuit.

 II. Spiritus sancti vocabulo quid dixerit Hilarius a censoribus suis non intellectus est.

 III. Aliquot loci, in quibus Hilarius Christi carnem ex matre sumptam negare visus est, explanantur.

 §II.—De Naturali Hominum Unitate Cum Christo, Eoque Mediante Cum Patre: Ubi Et Vera Hilarii De Eucharistiae Sacramento Fides A Falsis Sculteti Interpr

 I Unitas hominum cum Christo ob naturam illorum ab eo assumptam.

 II. Hominum cum Christo unitas ob carnem illius in Eucharistia perceptam.

 III. Unitas Christi et hominum. Qui Christus nos cum Patre unum esse efficiat.

 § III.—An Hilarius Christum Esuriendi, Timendi, Dolendi, Aliisque Humanis Affectibus Obnoxium Negarit.

 I. Praecipui Hilarii in hac causa reprehensores, ac defensores.

 II. Quam multa Hilarius docuerit objecto sibi errori adversa.

 III. In libris Hilarii de Trinitate multa sunt Christi indolentiae contraria.

 IV. De haeresi quae Christi divinitatem passam esse asserebat.

 V. Hilarius de Christi tristitia, metu, dolore, etc., contra haereticos qui ea Verbo tribuebant, disputat. Qui eis resistat.

 VI. Quid Hilario sit passio seu pati, quid Christus, quid Christi natura aut virtus.

 VII. Synopsis argumentorum, quibus Hilarius de passione Christi recte sensisse approbatur.

 § IV. De Morte Christi. An Hilarius, moriente Christo, Verbum a carne secessisse senserit.

 I. Qui e veteribus videantur Verbum a carne Christi mortua separatum sensisse. Qua ratione ab haereticis dissideant.

 II. Qui verba Hilarii de Christi derelictione fidei sint consentanea.

 III. Hilarius Christum nunquam dividendum esse acerrime propugnat.

 § V. De Gloria Christi Hominumve Aliorum Post Resurectionem Singulares Locutiones Explicantur.

 § VI. De Regno Christi A Regno Dei Patris Distincto.

 I. Quomodo Hilarius regnum Christi a regno Dei distinguat.

 II. Hilarius a Millenariorum aliorumque eis affinium errore vindicatur.

 III. In quo Hilarius situm velit regnum Dei, in quo regnum Christi.

 § VII. De Judicio Novissimo: An Aliquos Hilarius Ab Eo Excluserit.

 § VIII.—De Igne Judicii.

 § IX.—An Hilarium Fugerit Rerum Spiritalium Notitia. Quid De Gratia Senserit.

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Admonitio In Duos Libros Subsequentes.

 Praefatio Auctoris In Librum I .

 Liber Primus.

 In Librum Secundum Fortunati Prologus.

 Liber Secundus. De Miraculis Sancti Hilarii.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Hieronymi ex epistola VI. ad Florentium.

 Ejusdem ex epistola VII, ad Laetam.

 Ejusdem ex epist. XIII, ad Paulinum.

 Ejusdem ex Apologia adversus Rufinum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIII, ad Magnum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIX, ad Augustinum.

 Ejusdem ex epist. CXLI, ad Marcellam.

 Ejusdem ex epist. CXLVII, ad Amandum.

 Ejusdem praefat. in lib. VIII, Comment. in Esaiam.

 Ejusdem praefat. in lib. II. Comment. ad Galatas.

 Rufini de adulteratione librorum Origenis.

 Augustini lib. VI de Trinit. cap.

 Ejusdem lib. I, contra Julianum, c.

 Et lib. II, cap. 8, n. 26, 27 et

 Cassiani lib. VII de Incarn., cap. 24, cujus verba exscripserunt Alcuinus lib. contra Felicem, et Ratramnus Spicil. tom. p.

 Vincentii Lirinensis in Commonitorio.

 Facundi Hermianensis lib. I, cap.

 Ejusdem lib. X, cap.

 Ejusdem lib. contra Mocianum.

 Cassiodori lib. de Instit. divin. litt. cap. 17 et 18.

 Venantii Fortunati lib. I, de Vita S. Martini.

 Ex veteri inscriptione.

 Alcuini Poem. 63.

 Hincmari de praedest. c. 3.

 Et cap. 25.

 Lanfranci testimonium videsis supra col. 53, D. Fulberti Carnot. epist. ad Abbonem.

 Ex Sacramentario biblioth. reg. 3865, in quo Nicaenum Symbolum sine additione filioque exstat,

 Ex eodem codice regio, necnon ex ms. Missali Ratoldi et Colb. 1927 in praefatione Missae.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon.

 Ex Benigniano Missali ms. necnon Noviom., Corb., Colb., Reg. etc.

 Ex iisdem mss. super Oblata.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon. Collecta.

 Ex Pontificali Ebroicensis ecclesiae, Bened.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 § 1. Vita.

 § 2. Scripta.

 § 3. Editiones.

 Saec. XV. 1489.

 Saec. XVI. 1510-1600. 1510.

 1523.

 1526.

 1528.

 1544.

 1550.

 1570.

 1572.

 1578.

 1598.

 Saec. XVII. 1605.

 1617.

 1625.

 1631.

 1652.

 1693.

 Saec. XVIII.—1730.

 1733.

 1749.

 1751.

 1769.

 1785-88.

 1789.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Tractatus Super Psalmos Collati Sunt Cum Mss.

 Commentarius In Matthaeum Castigatus Est Ad Mss.

 Libri De Trinitate

 Liber De Synodis

 Epistolam Ad Abram

 Libelli Duo Ad Constantium Collati Sunt Cum Mss.

 Liber In Constantium

 Liber Adversus Auxentium

 Fragmenta.

 Appendix.

 Appendix.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 In Librum Psalmorum Prologus

 Psalmus Primus.

 Clavis Sive Introitus In Primum Psalmum.

 Tractatus Psalmi I.

 Psalmus II. Sine titulo apud Hebraeos.

 Tractatus Psalmi II.

 Tractatus De titulo psalmi IX.

 Psalmus XIII.

 Tractatus Psalmi.

 68 Psalmus XIV.

 Tractatus Psalmi.

 78 Psalmus LI.

 Tractatus Psalmi.

 94 Psalmus LII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LIII.

 Tractatus Psalmi.

 116 Psalmus LIV.

 Tractatus Psalmi.

 127 Psalmus LV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVIII.

 Tractatus Psalmi.

 152 Psalmus LIX .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXII.

 Tractatus Psalmi.

 177 Psalmus LXIII

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIV.

 184 Tractatus Psalmi.

 194 Psalmus LXV.

 195 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVIII .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIX.

 Tractatus Psalmi.

 ((Psalmus XCI.))

 Tractatus De titulo Psalmi XCI.

 272 Tract. Psalmi CXVIII.

 Prologus.

 275 Prima Littera. Aleph.

 Littera II. Beth.

 Littera III. Gimel.

 Littera IV. Daleth .

 304 Littera V. He.

 Littera VI. Vau.

 319 Littera VII. Zain.

 Littera VIII. Heth.

 Littera IX. Teth.

 Littera X. Jod.

 Littera XI. Caph.

 Littera XII. Lamed.

 Littera XIII. Mem.

 Littera XIV. Nun.

 Littera XV. Samech.

 Littera XVI. Ain.

 Littera XVII. Phe.

 Littera XVIII. -Zade.

 Littera XIX. Koph.

 403 Littera XX. Resch.

 Littera XXI. Sin.

 Littera XXII. Tau.

 414 Prologus In Cantica Quindecim Graduum.

 Psalmus CXIX. Canticum Graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXI. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIII. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 457 Psalmus CXXV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Admonitio In Quinque Tractatus Subsequentes.

 465 Psalmus CXXVI. Canticum graduum Salomonis.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXVII. Canticum graduum.

 476 Tractatus Psalmi.

 483 Psalmus CXXVIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXI. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVI.

 Tractatus Psalmi.

 555 Psalmus CXXXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXL.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIX.

 649 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CL.

 Tractatus Psalmi.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Tractatus De Psalmo XV.

 Tractatus De Psalmo XXXI.

 Tractatus De Psalmo XLI.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 Caput Primum. De nativitate Christi, et de Magis cum muneribus, ac de infantibus occisis.

 673 Caput II. De Jesu regresso ex Aegypto, et de praedicatione Joannis et baptismo ipsius, et de Domino baptizato.

 Caput III. De tentatore diabolo, et de jejunio Jesu quadraginta diebus, de Petro et Andraea piscatoribus.

 Caput IV. De beatitudine et praeceptis, de reconciliatione fratrum, de adulterio, de oculo et manu eruenda, de juramentis et eleemosyna.

 Caput V. De oratione et jejunio, de thesauro in coelo, de lucerna corporis, de duobus dominis, de cibo et vestitu, de volatilibus et liliis agri et fo

 Caput VI. De margaritis ante porcos, de pseudopropheta, de domo aedificata supra petram.

 Caput VII. De leproso quem curavit, de puero tribuni paralytico, de socru Petri, de plurimis et diversis curis.

 Caput VIII. De discipulis in navi excitantibus Jesum, de duobus daemoniacis in terra Gerasenorum, de paralytico curato et lectum auferente.

 Caput IX. De Matthaeo publicano, de Pharisaeorum et discipulorum Joannis jejunio, de assuto panno rudi, de profluvio mulieris, de filia principis exci

 Caput X. Ubi duodecim discipulos praemittit cum doctrina.

 Caput XI. Joannes de carcere ad Jesum mittit, et Jesus de Joanne ad turbas loquitur. Item confessio Jesu ad Patrem.

 Caput XII. Discipuli spicas vellunt. Manus aridae hominem sabbato curavit Jesus. Caecum et daemoniacum curavit. De blasphemia Spiritus, de fructu arbo

 Caput XIII. Sedens in navicula Jesus turbis parabolas loquitur de seminante bonum semen, de zizania et tritico, de grano sinapis, de fermento absconso

 737 Caput XIV. De scriba in regno coelorum, de fratribus et sororibus Domini, de Joannis capite in disco, de quinque panibus et duobus piscibus, ubi s

 Caput XV. De lavandis manibus, et non ea quae in os intrant, sed ea quae ex ore exeunt inquinare, de filia Chananaeae mulieris, de septem panibus et p

 Caput XVI. De Jonae prophetae signo, et de fermento Pharisaeorum, de confessione Petri et benedictione Domini, et de se abnegando qui Christum sequi v

 Caput XVII. Ubi in monte cum Moyse et Elia videtur, et vox de coelo auditur, ubi puerum lunaticum solvit, de credentium fide, de didrachma postulata,

 Caput XVIII. De infantibus inhibitis, et de humilitate eorum assumenda, de manu et pede et oculo eruendo, de ove perdita, de corripiendis fratribus se

 761 Caput XIX. Uxorem non debere dimittere, de eunuchis, de infantibus inhibitis. Divitem difficile introire in regnum coelorum.

 765 Caput XX. De spe apostolorum, de novissimis primis efficiendis. Ubi conducuntur operarii ad vineam. De filiis Zebedaei, de primo accubitu, de duob

 771 Caput XXI. De asina et pullo ejus, de ejectis a templo nummulariis, de ficu maledicta, de duobus filiis ad vineam missis, de publicanis et meretri

 Caput XXII. De vinitoribus qui missos ad se ob repetendos fructus interficiunt, de invitatis promiscuis et veste nuptiali.

 Caput XXIII. De tributo et imagine Caesaris, de eadem septem fratrum uxore, de mandatis maximis, de David filio.

 Caput XXIV. De cathedra Moysi super quam sederunt Scribae et pharisaei, de clauso ab iisdem regno coelorum, et ab iisdem comedi domos viduarum, circum

 Caput XXV. De structura templi interrogantibus discipulis, et de his qui in tecto sunt, ne descendant tollere aliquid de domo et qui in agro sunt, ne

 791 Caput XXVI. De sole obscurato, luna et stellis. (De signo ficus, de diei adventus Domini incertitudine, de assumenais et relinquendis, et de vigil

 Caput XXVII. De servo fideli quem constituit dominus super familiam suam, de decem virginibus, de homine in peregre profecto, qui tradidit substantiam

 Caput XXVIII. De adventu filii hominis venientis in majestate sua.

 Caput XXIX. De muliere, quae accessit ad Jesum in domum Simonis leprosi habens alabastrum unguenti pretiosi.

 Caput XXX. De die prima azymorum, in qua accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere pascha?

 Caput XXXI. Cum venit Jesus in agrum qui dicitur Gethsemani, et dicit discipulis suis, Sedete donec eam illuc orare, et de tristi anima sua usque ad m

 Caput XXXII. De Juda, qui erat unus de duodecim discipulis, veniente ad Jesum cum plurima turba ut eum traderet de gladio quem jussit Petro converter

 Caput XXXIII. De Pilato: cum sederet pro tribunali, misit ad illum uxor sua, dicens: Nihil tibi sit et justo isti. De transeuntibus juxta crucem qui m

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Finis Indicis Tomi Noni.

Tractatus Psalmi.

1. Psalmorum intelligentia spiritalis nequit prorsus respui.—Nisi essent in psalmis quaedam tales prophetiae, ut in res atque homines eorum temporum, quibus scripta sunt non convenirent; profecto auderent 0685B multi nihil in psalmis spiritaliter dictum existimare, putarentque nos quasdam commentitias assertiones, et ementitias interpretationes inquirere, quibus videremur altius nescio quid ac profundius caeterorum sensu intellexisse: perinde quasi nos sensui nostro ea quae scripta sunt coaptemus, et non magis ex his quae scripta sunt, sensum diligentis et sollicitae intelligentiae consequamur. Scriptura enim legis manet atque est anterioribus, quam adesset Dominus, temporibus consummata a prophetis, edita a Judaeis, pertractata a regibus, suscepta a gentibus; sed intellecta et probata a Christianis.

2. Legis intelligentia Christianis a Deo indulta.—Hoc forte insolens existimetur. Plane insolens est, 0685C si nobis hanc gloriam praesumimus, si tantum infirmitati nostrae licere volumus, ut tantis temporibus abstrusa, tantis humani generis obscura aetatibus, in quibus intelligendis frustra reges laboraverint, ipsi doctores et magistri legis erraverint, nos stulti saeculo, et purgamenta mundi, et deliramenta sapientibus eorum intelligentiam gloriemur. Sed tamen intelligimus, quia non 458 mendax est qui dicit: Petite, et dabitur vobis; quaerite, et invenietis; pulsate, et aperietur vobis (Matth. VII, 7) . Et scriptum est, quia qui dixit, Quoniam oportebat impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et in prophetis, et in psalmis de me (Luc. XXIV, 44) , tunc aperuit sensum eorum, ut intelligerent Scripturas, et dixit illis, Quoniam sic scriptum est, Christum pati, et resurgere ex mortuis tertia die, et praedicari in nomine ejus poenitentiam 0685D et remissionem peccatorum in omnes gentes (Ibid., 45, 46) . Non ergo ex nobis est quod intelligimus; 0686A sed ex eo, qui quae ignorabilia erant fecit intelligi. Itaque ab eo speranda intelligentia est: qui et pulsantibus aperiet, et quaerentibus demonstrabit, et petentibus non negabit.

3. Captivitas corporalis non narratur hoc psalmo. Psalmi argumentum.—Nam quomodo intelligi poterit hic psalmus, qui a rerum gestarum historia dissentit? Nusquam enim captivitas populi hujus usque ad David tempora scribitur: sed longe postea quam Salomon filius ejus regnum obtinuit, servivit captus Israel Assyriis, dehinc Juda Babyloniis. Quomodo ergo David in eodem psalmo tamquam captus orat? Aut quomodo aversa a se captivitate laetatur? dicens, Vers. 1-3: Dum avertit Dominus captivitatem Sion, facti sumus tamquam consolati. Tunc repletum 0686B est gaudio os nostrum, et lingua nostra exultatione. Tunc dicent inter gentes, Magnificavit Dominus facere cum illis. Quamquam autem religiosum sit existimare, futurae captivitatis demutationem secundum prophetiae scientiam praenuntiatam fuisse; et ea quae indubitate essent gerenda, per fidem gerendorum commemorasse pro gestis; tamen dictorum ratio verborumque virtus ejus reditus gratulationem, qui post captivitatem Babyloniae indultus est, nunc nos intelligere non patitur: cum praesertim eumdem reditum gravior postea sit consecuta captivitas, et indignum sit propheta, tanquam ignorantem, amoto omni captivitatis opprobrio gratulari, cum indemutabili rursum opprobrio captivitas iterata successerit. Est autem nunc omnis in psalmo, 0686C sicuti singularum rerum expositione monstrabimus, ex captivitate vitiorum in libertatem cognitionis Dei redeuntis animae gratulatio.

4. Gravior est animae, quam corporis captivitas.—Et quidem gravis est captivitas corporalis, quae, jure libertatis amisso, victorum dominatui subditur. Et serviunt tum quidem corpora, sed nequaquam capitur fidelis animae libertas. Testes sunt mihi tres pueri inter flammas cantantes; testis Daniel in fame 459 leonum, prophetae prandio saturatus; testis Eleazar inter jura dominorum, patriis suis legibus liber (II Machab. VI) ; testes cum matre sua Martyres septem, Deo gratias inter nova mortis tormenta referentes (Ibid. VII) . At vero quanto infelicior est animae captivitas! Si eam avaritia ceperit, per corpus latrocinatur ac grassatur: si 0686D libido vicerit, communicat cum corpore servitutem: si luxus, ira, odium, temeritas, ebrietas, invidia 0687A subegerit; his imperantibus sibi dominis et anima et corpus in commune famulantur: atque ita captivitatem animae, et corporis sequitur captivitas. Caeterum conditionem corporis religiosae animae generositas despicit. Officium quidem durum, tamen homini non omnino miserabile, quia serviatur a servis: at vero animae captivitas quam infelix est!

5. Servitus avaritiae, libidinis, ebrietatis, aliorum vitiorum.—Avarus cariturus semetipso, carere timet pecunia; negotiosus, tristis, anxius, sine requie ulla, damni metu semper detinetur; honestatis immemor, amicitiarum inobservans, humanitatis fugax, religionem nescit, bonitatem omnino odit. At vero cui libido domina est, in quo coeno dedecoris 0687B volutatur! Pendet ad occasiones adulteriorum: anxius circa lasciviae suae furta, oculis, memte, corpore totus in scortis est. Videns quotidie atque audiens humanas in adulteros leges, adulterium in ipso foro cogitat; quod agit timet, et quod timet non fugit. Quid vero infelicius ebrietatis dominatu? ventri ultra capacitatem infundere, officium suum corpori invidere, sensui rationem adimere, non loqui, non meminisse, non stare, et mortem quamdam naturae incolumi imperare? Quam dedecorosus autem est furentium motus, temeritatis impetus, odiorum stimulus, livoris anxietas? Quanta ergo perturbatio eorum est, quanta calamitas, qui supra memoratis malis serviunt!

6. Liberatorum a vitiis voces.—Verum si cognita 0687C sapientiae doctrina, et Dei praedicatione, et remissione peccatorum , 460 et resurrectione corporum, et aeternitatis consortio, et regno coelesti, a dominantibus ( supple, vitiis) superioribus de avaritia ad munificentiam transeamus, de libidinibus ad continentiam migremus, de ebrietate ad jejunia revertamur, de furore, temeritate, odio, livore ad 0688A placabilitatem, rationem, misericordiam, benignitatem evolemus: discentes haec omnia a lege et prophetis, evangeliis et apostolis; et cantantes ex lege: Dominus conterens bella, Dominus nomen est illi (Judith. XVI, 3) ; cognoscentes a propheta: Ego sum qui feci coelum et terram ex nihilo (Esaiae XLVIII, 13) ; reddentes ab Evangelio: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1) ; pronuntiantes ab Apostolo: Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturae, quia in ipso constituta sunt omnia in coelis et in terra (Coloss. I, 15 et 16) : et cum gentes conversionem nostram ex vitiis in virtutes, ex ignorantia Dei in confessionem ejus effectam admirabuntur; tunc psalmi prophetiam a nobis intelligi posse 0688B testabimur, dicentes: Dum avertit Dominus captivitatem Sion, facti sumus sicut consolati. Tunc repletum est gaudio os nostrum, et lingua nostra exultatione. Tunc dicent inter gentes, Magnificavit Dominus facere cum illis. Avertit enim Dominus captivitatem nostram per remissionem peccatorum. A dominatu enim vitiorum animam liberavit, anteriora delicta non reputans, et nos in vitam novam renovans, et in novum hominem transformans, constituens nos in corpore carnis suae. Ipse est enim Ecclesia, per sacramentum corporis sui in se universam eam continens. Non erat Sion ante quam liberaretur; sed Sion est quae liberata est. Nomen cum libertate convenit. Neque enim manentis, sed aversae captivitatis hoc nomen est.

7. Nunc nonnulla, sed non plena nobis consolatio. 0688C —Quod vero ait: Facti sumus consolati, meminit et Apostolus interim tamquam consolatum esse se, dicens: Miser ego 461 homo, quis me liberabit a corpore mortis hujus (Rom. VII, 24) ? et qui nunc pro parte scit, et pro parte prophetat (I Cor. XIII, 9) , et qui scit repositam nobis esse Jerusalem in coelo, et cum dicit: Dissolvi me melius est, et cum 0689A Christo manere (Phil. I, 23) . Sumus nunc quidem consolati: quia Dominus ait: Mittet vobis et alium consolatorem (Joan. XIV, 16) . Cum dicit, alium, superesse se docet. Superest enim: exspectat namque omnis creatura revelationem filiorum Dei. Revelatio illa, consummata consolatio est. Caeterum nunc tamquam consolatio est; ipsa interim non carentes, licet sit consummationis suae nobis residua perfectio.

8. Conversio nostra Dei munus. Conversorum status quam melior statu peccatorum.—Repletur etiam gaudio os nostrum, et lingua nostra exultatione: non enim sufficientia sunt ad referendas Deo laudes linguae nostrae atque oris officia. Mutavimus crimina in innocentiam, vitia in virtutes, ignorantiam in cognitionem, interitum in immortalitatem: 0689B et hoc a Deo, gratiam faciente poenitendorum et novorum bonorum initia reddente. Quod enim optabilius nobis est tempus? quo adulterabamus, aut quo maluissemus virgines fuisse? quo ebrii eramus, aut quo jejuniis laetamur? quo pecuniae serviebamus, aut quo pecunia nostra benignitatis est usus? quo daemonia adorabamus, aut quo daemoniis imperamus? quo placere saeculo gestiebamus, aut quo saeculum vincimus? quo Deum nesciebamus, aut quo haeredes Deo praeparamur?

9. Hanc spei nostrae fidem gentes contemplantes, dicunt: Magnificavit Dominus facere cum illis. Hanc in virtutes vitiorum demutationem contuentes, Dei in nos magnificentiam admirantur. Idipsum etiam ex sensu adeptae hujus beatitudinis, nos quoque 0689C confitemur in oris gaudio et linguae exultatione: Magnificavit Dominus facere nobiscum: facti sumus laetantes. Laetamur enim de profundo ac miserabili coeno nunc ablutos nos fuisse, et novos ex omnibus vitae anterioris vitiis constitisse.

10. Cur superiora in praeterito, in futuro sequentia. —Et quia propheta futurae spei gaudia loquebatur, licet secundum Scripturae consuetudinem tamquam de praeteritis gratularetur: tamen per consequentem precem non 462 sui temporis res has esse declarat, dicens, Vers. 4: Converte, Domine, captivitatem nostram. Si fuit tamquam consolatus cum aversa est 0690A captivitas; quomodo nunc ut a se avertatur orat? Sed in superioribus propheticae scientiae fuit sermo futurorum gaudia tamquam de praeterito nuntiantis: nunc autem de avertendis ( subaud. malis, vel vitiis) communis est oratio, cui se propheta tametsi ipse non est captus admisceat, tamquam adhuc in iisdem se esse cognoscat. Scriptum est enim: Justus in principio sermonis sui, ipse sibi accusator est (Prov. XVIII, 17) ; et rursum: Confitere primum peccata tua, ut justificeris (Esa. XLIII, 26) : et: Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 5) . Scit quidem propheta se liberum; sed tamquam captus Deo subditus est, sive per propriae confessionis disciplinam: quia ubi peccati confessio est, ibi et justificatio a Deo est; quod in publicano et 0690B pharisaeo Dominus testatus est, cum pharisaeus justum se gloriatus est, publicanus vero pro peccatis orasset, ait enim: Amen dico vobis, quoniam magis justificatus est publicanus quam pharisaeus (Luc. XVIII, 14) . Sive ergo ob id propheta converti captivitatem in commune precatur, seu quod populum omnem a peccatis captum sciebat; et sicut, cum Apostolo (juxta Apostolum), membro uni corpus omne compatitur (I Cor. XII, 26) , ita et populo captivo a peccatis propheta concaptus est.

11. Sationes duae.—Sed tamen orare pro captivitate sua bonum sibi esse demonstrat, dicens, Vers. 5 et 6: Qui seminat in lacrymis, in gaudio metet. Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua. Venientes autem venient in exultatione, portantes manipulos suos. 0690C Quis hic ad Judaeos sermo est, ut eorum in hoc psalmo videatur prophetata captivitas? Quae vero ad communem humani generis consuetudinem ratio est? Quis enim umquam serens flevit? aut numquid hujus lamentabilis sationis Judaeis usus ex lege est? Nequaquam igitur istud scriptum usquam aut gestum est: sed est prophetia superioribus dictis connexa. Duas autem esse sationes sanctus apostolus Paulus docuit, carnis et spiritus (Gal. VI, 8) : demonstratis et enumeratis seminibus sationis utriusque, cum caro adulteria, veneficia, comessationes, ebrietatem, avaritiam, 463 idololatriam, et caetera his similia sereret 0691A (Gal. V, 19) ; spiritus vero pacem, gaudium, continentiam, caritatem, sobrietatem, mansuetudinem et quae sunt his consequentia seminaret (Ibid. 22) ; et sata sua uno quoque messuro. Cum igitur optimum Deo sacrificium sit cor contribulatum (Ps. L, 29) , et beati sint lugentes, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 5) , et unusquisque quae severit metet, operum suorum fructus in judicium tamquam manipulos laturus: seminandum nobis est cum confessione peccatorum, 464 cum luctu corporalis infirmitatis, cum lamentatione ac dolore conscientiae nostrae, quod nequaquam possimus digne Dei praecepta secundum propositum voluntatis explere. Tunc quae in lacrymis severimus, metemus in gaudio: euntesque flentes, cum exultatione veniemus, repleti fructibus nostris, 0691B et manipulis elaboratae a nobis messis onerati, consolati per Christum, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.