Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Editionis Maffei Praefatio.

 Incipit Psalmus LXIII. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXIV. In Finem Psalmus David.

 Incipit Psalmus LXV.

 Incipit Psalmus CXIX. Canticum graduum.

 Incipit Psalmus CXX. Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXI. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXIV. Feliciter Canticum Graduum.

 Incipit Psalmus CXXXII.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Epistola Nuncupatoria Editionis Benedictinae Eminentissimi D. D. Caesari Estraeo S. R. E. Cardinali.

 Praefatio Generalis.

 Praefatio Generalis.

 I. De variis Operum S. Hilarii editionibus.

 II. De codicibus mss.

 III. De Hilarii Operibus quae exciderunt.

 IV. Unde obscurus sit Hilarii sermo. Quid in hac editione praestitum.

 §I.—De Conceptione Christi Sana Sancti Hilarii Fides Demonstratur.

 I. Carnem Christi ex Mariae carne susceptam passim Hilarius docuit.

 II. Spiritus sancti vocabulo quid dixerit Hilarius a censoribus suis non intellectus est.

 III. Aliquot loci, in quibus Hilarius Christi carnem ex matre sumptam negare visus est, explanantur.

 §II.—De Naturali Hominum Unitate Cum Christo, Eoque Mediante Cum Patre: Ubi Et Vera Hilarii De Eucharistiae Sacramento Fides A Falsis Sculteti Interpr

 I Unitas hominum cum Christo ob naturam illorum ab eo assumptam.

 II. Hominum cum Christo unitas ob carnem illius in Eucharistia perceptam.

 III. Unitas Christi et hominum. Qui Christus nos cum Patre unum esse efficiat.

 § III.—An Hilarius Christum Esuriendi, Timendi, Dolendi, Aliisque Humanis Affectibus Obnoxium Negarit.

 I. Praecipui Hilarii in hac causa reprehensores, ac defensores.

 II. Quam multa Hilarius docuerit objecto sibi errori adversa.

 III. In libris Hilarii de Trinitate multa sunt Christi indolentiae contraria.

 IV. De haeresi quae Christi divinitatem passam esse asserebat.

 V. Hilarius de Christi tristitia, metu, dolore, etc., contra haereticos qui ea Verbo tribuebant, disputat. Qui eis resistat.

 VI. Quid Hilario sit passio seu pati, quid Christus, quid Christi natura aut virtus.

 VII. Synopsis argumentorum, quibus Hilarius de passione Christi recte sensisse approbatur.

 § IV. De Morte Christi. An Hilarius, moriente Christo, Verbum a carne secessisse senserit.

 I. Qui e veteribus videantur Verbum a carne Christi mortua separatum sensisse. Qua ratione ab haereticis dissideant.

 II. Qui verba Hilarii de Christi derelictione fidei sint consentanea.

 III. Hilarius Christum nunquam dividendum esse acerrime propugnat.

 § V. De Gloria Christi Hominumve Aliorum Post Resurectionem Singulares Locutiones Explicantur.

 § VI. De Regno Christi A Regno Dei Patris Distincto.

 I. Quomodo Hilarius regnum Christi a regno Dei distinguat.

 II. Hilarius a Millenariorum aliorumque eis affinium errore vindicatur.

 III. In quo Hilarius situm velit regnum Dei, in quo regnum Christi.

 § VII. De Judicio Novissimo: An Aliquos Hilarius Ab Eo Excluserit.

 § VIII.—De Igne Judicii.

 § IX.—An Hilarium Fugerit Rerum Spiritalium Notitia. Quid De Gratia Senserit.

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Ex Ipsius Scriptis Ac Veterum Monumentis

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii, Auctore Hieronymo. ( Lib. de Script. eccl.

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Vita Sancti Hilarii A Fortunato Scripta .

 Admonitio In Duos Libros Subsequentes.

 Praefatio Auctoris In Librum I .

 Liber Primus.

 In Librum Secundum Fortunati Prologus.

 Liber Secundus. De Miraculis Sancti Hilarii.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 De Translatione Sancti Hilarii, Petri Damiani Sermo.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Selecta Veterum Testimonia De Sancto Hilario.

 Hieronymi ex epistola VI. ad Florentium.

 Ejusdem ex epistola VII, ad Laetam.

 Ejusdem ex epist. XIII, ad Paulinum.

 Ejusdem ex Apologia adversus Rufinum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIII, ad Magnum.

 Ejusdem ex epist. LXXXIX, ad Augustinum.

 Ejusdem ex epist. CXLI, ad Marcellam.

 Ejusdem ex epist. CXLVII, ad Amandum.

 Ejusdem praefat. in lib. VIII, Comment. in Esaiam.

 Ejusdem praefat. in lib. II. Comment. ad Galatas.

 Rufini de adulteratione librorum Origenis.

 Augustini lib. VI de Trinit. cap.

 Ejusdem lib. I, contra Julianum, c.

 Et lib. II, cap. 8, n. 26, 27 et

 Cassiani lib. VII de Incarn., cap. 24, cujus verba exscripserunt Alcuinus lib. contra Felicem, et Ratramnus Spicil. tom. p.

 Vincentii Lirinensis in Commonitorio.

 Facundi Hermianensis lib. I, cap.

 Ejusdem lib. X, cap.

 Ejusdem lib. contra Mocianum.

 Cassiodori lib. de Instit. divin. litt. cap. 17 et 18.

 Venantii Fortunati lib. I, de Vita S. Martini.

 Ex veteri inscriptione.

 Alcuini Poem. 63.

 Hincmari de praedest. c. 3.

 Et cap. 25.

 Lanfranci testimonium videsis supra col. 53, D. Fulberti Carnot. epist. ad Abbonem.

 Ex Sacramentario biblioth. reg. 3865, in quo Nicaenum Symbolum sine additione filioque exstat,

 Ex eodem codice regio, necnon ex ms. Missali Ratoldi et Colb. 1927 in praefatione Missae.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon.

 Ex Benigniano Missali ms. necnon Noviom., Corb., Colb., Reg. etc.

 Ex iisdem mss. super Oblata.

 Ex ms. Missali S. Gatiani Turon. Collecta.

 Ex Pontificali Ebroicensis ecclesiae, Bened.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 Notitia Litteraria In Sanctum Hilarium, Auctore Schoenemann. ( Biblioth. Pp. t. 1. p.

 § 1. Vita.

 § 2. Scripta.

 § 3. Editiones.

 Saec. XV. 1489.

 Saec. XVI. 1510-1600. 1510.

 1523.

 1526.

 1528.

 1544.

 1550.

 1570.

 1572.

 1578.

 1598.

 Saec. XVII. 1605.

 1617.

 1625.

 1631.

 1652.

 1693.

 Saec. XVIII.—1730.

 1733.

 1749.

 1751.

 1769.

 1785-88.

 1789.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Syllabus Manuscriptorum, Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Emendata Sunt Sancti Hilarii Opera.

 Tractatus Super Psalmos Collati Sunt Cum Mss.

 Commentarius In Matthaeum Castigatus Est Ad Mss.

 Libri De Trinitate

 Liber De Synodis

 Epistolam Ad Abram

 Libelli Duo Ad Constantium Collati Sunt Cum Mss.

 Liber In Constantium

 Liber Adversus Auxentium

 Fragmenta.

 Appendix.

 Appendix.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Admonitio In Tractatum Hilarii Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 Sancti Hilarii Pictaviensis Episcopi Tractatus Super Psalmos.

 In Librum Psalmorum Prologus

 Psalmus Primus.

 Clavis Sive Introitus In Primum Psalmum.

 Tractatus Psalmi I.

 Psalmus II. Sine titulo apud Hebraeos.

 Tractatus Psalmi II.

 Tractatus De titulo psalmi IX.

 Psalmus XIII.

 Tractatus Psalmi.

 68 Psalmus XIV.

 Tractatus Psalmi.

 78 Psalmus LI.

 Tractatus Psalmi.

 94 Psalmus LII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LIII.

 Tractatus Psalmi.

 116 Psalmus LIV.

 Tractatus Psalmi.

 127 Psalmus LV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LVIII.

 Tractatus Psalmi.

 152 Psalmus LIX .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXII.

 Tractatus Psalmi.

 177 Psalmus LXIII

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIV.

 184 Tractatus Psalmi.

 194 Psalmus LXV.

 195 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXVIII .

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus LXIX.

 Tractatus Psalmi.

 ((Psalmus XCI.))

 Tractatus De titulo Psalmi XCI.

 272 Tract. Psalmi CXVIII.

 Prologus.

 275 Prima Littera. Aleph.

 Littera II. Beth.

 Littera III. Gimel.

 Littera IV. Daleth .

 304 Littera V. He.

 Littera VI. Vau.

 319 Littera VII. Zain.

 Littera VIII. Heth.

 Littera IX. Teth.

 Littera X. Jod.

 Littera XI. Caph.

 Littera XII. Lamed.

 Littera XIII. Mem.

 Littera XIV. Nun.

 Littera XV. Samech.

 Littera XVI. Ain.

 Littera XVII. Phe.

 Littera XVIII. -Zade.

 Littera XIX. Koph.

 403 Littera XX. Resch.

 Littera XXI. Sin.

 Littera XXII. Tau.

 414 Prologus In Cantica Quindecim Graduum.

 Psalmus CXIX. Canticum Graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXI. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIII. Canticum graduum David.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 457 Psalmus CXXV. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Admonitio In Quinque Tractatus Subsequentes.

 465 Psalmus CXXVI. Canticum graduum Salomonis.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXVII. Canticum graduum.

 476 Tractatus Psalmi.

 483 Psalmus CXXVIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXIX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXX. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXI. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIII. Canticum graduum.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXV. Alleluia.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVI.

 Tractatus Psalmi.

 555 Psalmus CXXXVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXXXIX.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXL.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLV.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVI.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLVIII.

 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CXLIX.

 649 Tractatus Psalmi.

 Psalmus CL.

 Tractatus Psalmi.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Monitum De Commentario In Psalmos XV, XXXI, XLI. ( Ex Biblioth. Galland.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Sancti Hilarii Psalmorum XV, XXXI Et XLI Interpretatio, Quae hactenus in editis desideratur. ( Indidem.

 Tractatus De Psalmo XV.

 Tractatus De Psalmo XXXI.

 Tractatus De Psalmo XLI.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Admonitio De Commentario In Evangelium Sancti Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 Capitula Commentarii Sancti Hilarii In Evangelium Matthaei.

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 (Scriptus Circa Annum CCCLV.)

 Caput Primum. De nativitate Christi, et de Magis cum muneribus, ac de infantibus occisis.

 673 Caput II. De Jesu regresso ex Aegypto, et de praedicatione Joannis et baptismo ipsius, et de Domino baptizato.

 Caput III. De tentatore diabolo, et de jejunio Jesu quadraginta diebus, de Petro et Andraea piscatoribus.

 Caput IV. De beatitudine et praeceptis, de reconciliatione fratrum, de adulterio, de oculo et manu eruenda, de juramentis et eleemosyna.

 Caput V. De oratione et jejunio, de thesauro in coelo, de lucerna corporis, de duobus dominis, de cibo et vestitu, de volatilibus et liliis agri et fo

 Caput VI. De margaritis ante porcos, de pseudopropheta, de domo aedificata supra petram.

 Caput VII. De leproso quem curavit, de puero tribuni paralytico, de socru Petri, de plurimis et diversis curis.

 Caput VIII. De discipulis in navi excitantibus Jesum, de duobus daemoniacis in terra Gerasenorum, de paralytico curato et lectum auferente.

 Caput IX. De Matthaeo publicano, de Pharisaeorum et discipulorum Joannis jejunio, de assuto panno rudi, de profluvio mulieris, de filia principis exci

 Caput X. Ubi duodecim discipulos praemittit cum doctrina.

 Caput XI. Joannes de carcere ad Jesum mittit, et Jesus de Joanne ad turbas loquitur. Item confessio Jesu ad Patrem.

 Caput XII. Discipuli spicas vellunt. Manus aridae hominem sabbato curavit Jesus. Caecum et daemoniacum curavit. De blasphemia Spiritus, de fructu arbo

 Caput XIII. Sedens in navicula Jesus turbis parabolas loquitur de seminante bonum semen, de zizania et tritico, de grano sinapis, de fermento absconso

 737 Caput XIV. De scriba in regno coelorum, de fratribus et sororibus Domini, de Joannis capite in disco, de quinque panibus et duobus piscibus, ubi s

 Caput XV. De lavandis manibus, et non ea quae in os intrant, sed ea quae ex ore exeunt inquinare, de filia Chananaeae mulieris, de septem panibus et p

 Caput XVI. De Jonae prophetae signo, et de fermento Pharisaeorum, de confessione Petri et benedictione Domini, et de se abnegando qui Christum sequi v

 Caput XVII. Ubi in monte cum Moyse et Elia videtur, et vox de coelo auditur, ubi puerum lunaticum solvit, de credentium fide, de didrachma postulata,

 Caput XVIII. De infantibus inhibitis, et de humilitate eorum assumenda, de manu et pede et oculo eruendo, de ove perdita, de corripiendis fratribus se

 761 Caput XIX. Uxorem non debere dimittere, de eunuchis, de infantibus inhibitis. Divitem difficile introire in regnum coelorum.

 765 Caput XX. De spe apostolorum, de novissimis primis efficiendis. Ubi conducuntur operarii ad vineam. De filiis Zebedaei, de primo accubitu, de duob

 771 Caput XXI. De asina et pullo ejus, de ejectis a templo nummulariis, de ficu maledicta, de duobus filiis ad vineam missis, de publicanis et meretri

 Caput XXII. De vinitoribus qui missos ad se ob repetendos fructus interficiunt, de invitatis promiscuis et veste nuptiali.

 Caput XXIII. De tributo et imagine Caesaris, de eadem septem fratrum uxore, de mandatis maximis, de David filio.

 Caput XXIV. De cathedra Moysi super quam sederunt Scribae et pharisaei, de clauso ab iisdem regno coelorum, et ab iisdem comedi domos viduarum, circum

 Caput XXV. De structura templi interrogantibus discipulis, et de his qui in tecto sunt, ne descendant tollere aliquid de domo et qui in agro sunt, ne

 791 Caput XXVI. De sole obscurato, luna et stellis. (De signo ficus, de diei adventus Domini incertitudine, de assumenais et relinquendis, et de vigil

 Caput XXVII. De servo fideli quem constituit dominus super familiam suam, de decem virginibus, de homine in peregre profecto, qui tradidit substantiam

 Caput XXVIII. De adventu filii hominis venientis in majestate sua.

 Caput XXIX. De muliere, quae accessit ad Jesum in domum Simonis leprosi habens alabastrum unguenti pretiosi.

 Caput XXX. De die prima azymorum, in qua accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere pascha?

 Caput XXXI. Cum venit Jesus in agrum qui dicitur Gethsemani, et dicit discipulis suis, Sedete donec eam illuc orare, et de tristi anima sua usque ad m

 Caput XXXII. De Juda, qui erat unus de duodecim discipulis, veniente ad Jesum cum plurima turba ut eum traderet de gladio quem jussit Petro converter

 Caput XXXIII. De Pilato: cum sederet pro tribunali, misit ad illum uxor sua, dicens: Nihil tibi sit et justo isti. De transeuntibus juxta crucem qui m

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Finis Indicis Tomi Noni.

Caput XII. Discipuli spicas vellunt. Manus aridae hominem sabbato curavit Jesus. Caecum et daemoniacum curavit. De blasphemia Spiritus, de fructu arboris bonae et malae, de omni verbo otioso, de Ninivitis et regina Austri, de septem spiritibus et octavo, de matre 0984C Jesu et fratribus.

1. Christi gesta aliud portendunt.In illo tempore abiit Jesus per segetes sabbatis: discipuli autem ejus esurientes coeperunt vellere spicas, et manducare (Matth. XII, 1) . Et egressus in segetem, et dies sabbati, et discipulorum esuritio, et spicarum praecerptio, et Pharisaeorum insimulatio, et Domini responsio habent, ut caetera, subjacentem interioris causae intelligentiam. Omnes enim, ut diximus, factorum veritates, in ipsis illis gestorum effectibus sui similem atque ex se intelligendam futurae veritatis imaginem consequuntur.

2. Gentium fides et Judaeorum infidelitas praemonstrantur.—Ac principio contuendum, sermonem 0984D hunc ita coeptum esse: In illo tempore abiit Jesus per segetes, id est, in eo tempore quo patri Deo gratiam 0985A de data gentibus salute confessus est: ut idem sensus et superiora et consequentia contineret. Ergo per reliqua curramus. Ager mundus est, sabbatum otium est, seges crediturorum profectus in messem est. Ergo sabbato in agrum profectus, in legis otio Domini progressus in hunc mundum est, segetem eam, id est, sationem humani generis invisens. Et quia esuritio fames est salutis humanae; 727 spicas praecerpere ac vellere, scilicet sanctorum se salute satiare discipuli festinant. Neque enim homini congruit cibus spicae, neque praecerptarum esus est utilis aristarum: sed futuri fidem facti species exsequitur, et virtus interjecta verborum sacramentum et esuritionis et satietatis absolvit.

3. Pharisaei, qui penes se clavem coelorum esse existimarent, 0985B illicita agere discipulos coarguunt (Matth. XII, 2) : quos Dominus facti ejus, in quo sub rerum argumento prophetiae ratio continetur, admonuit David una cum his qui secum aderant esurientem panibus illicitis expletum fuisse (Ibid. 3) . Neque enim si non licebat fieri, David creditus fuisset fecisse sine crimine. Verum sine criminis piaculo factis prophetat in lege; ut ipse cum caeteris, panibus propositionis expletus sit: ita ostendens Christum cum apostolis gentium salute satiandum, quod Judaeis illicitum videretur.

4. Alterius quoque eos admonet prophetiae, ut consummari in se omnia, quae anterius sunt dicta, cognoscerent in lege; sabbatum in templo sacerdotes violare sine crimine (Ibid. 5) ; templum se ipsum 0985C scilicet indicans, in quo per apostolicam doctrinam, populo legis infideliter otiante, salus gentibus datur: quia major ipse sit sabbato, et absque violatae legis culpa, evangelica fides operetur in Christo.

5. Lege cessante Dei bonitate salvamur.—Atque ut ostenderet omnem rerum efficientiam hanc speciem futuri operis continere, adjecit: Si enim sciretis quid est, Misericordiam volo, non sacrificium; numquam condemnassetis innocentes (Ibid. 7) . Opus salutis nostrae non in sacrificio, sed in misericordia est: et lege cessante, in Dei bonitate salvamur. Cujus rei donum si intellexissent, numquam condemnassent innocentes, id est, apostolos: quos insimulaturi erant transgressae legis invidia, cum sacrificiorum vetustate cessante universis per eos misericordiae novitas subveniret; 0985D neque existimassent sabbati praescripto Dominum sabbati contineri. Haec in campo dicta gestaque sunt.

6. Manci curatio.—Et post haec synagogam ingresso hominem aridae manus offerunt, interrogantes 0986A an curare sabbatis liceret (Ibid. 9) : occasionem arguendi eum ex responsione quaerentes. Quos decidentis in foveam ovis conclusit exemplo, quam sine crimine sabbato extrahere sint solliciti (Ib. 11) : rectiusque homini, qui ovi praestet, medendum esse; neque ministerio salutis humanae existimandum sabbatum posse violari, quod extrahendae de fovea ovis sollicitudo non violet.

7. Eos significat, quibus virtutum potestatem fecit Christus.—Subjicitur recte talis Domini curatio. Nam post reditum de segete, ex qua jam apostoli fructus sationis acceperant, ad synagogam venit: etiam illinc messis suae operarios paraturus, qui plures postmodum una 728 cum apostolis exstiterunt. Hi igitur curantur in manco. Dandae enim salutis substantiam 0986B non habebant, et manus officium cessabat, et ministerium corporis, quo aliquid agitur atque impertitur, aruerat. Dominus igitur manum eum jussit extendere, quae restituta est ei sicut altera (Ibid. 13) . Curatio omnis in verbo est, et manus sicut altera redditur, id est, similis ministerio apostolorum in officium dandae salutis efficitur: docetque Pharisaeos aegre ferre non oportere operationem humanae salutis in apostolis; cum ipsis ad officii ejusdem ministerium manus sit reformanda, si credant.

8. Sed invidia facti Pharisaeos commovet, et adversus eum ineunt consilium (Ibid. 14) : quia contuentes hominem in corpore, Deum in operibus non intelligebant. Sciensque eorum consilia secessit (Ibid. 15) ; ut a consiliis malignantium procul affuturus 0986C cognosceretur. Pluresque turbae eum secutae sunt: ab infidelibus videlicet recedenti, fidelium comitatus assistit.

9. Cur sanatis silentium de se jubeat Christus.—His vero, quos curat, silentium imperavit (Ibid. 16) . Sed numquid curationis taciturnitas jubebatur? Non utique; nam salus unicuique reddita, erat sibi ipsa testis. Sed jubendo secretum, et gloriandi de se jactantiam declinat, et nihilominus cognitionem sui praestat in eo ipso, dum admonet de se taceri; quia observantia silentii ex re quae sit silenda proficiscitur.

10. Qui arundinem quassatam non frangat. Qui linum fumigans non exstinguat.—Quin etiam per hanc tacendi de se voluntatem, dictorum per Esaiam effectus 0986D impletur (Ibid. 17; Esai. XLII, 1 et seqq.) : de cujus prophetia illud nunc tantum admonemus, hunc et dilectum a Deo, et in eo paternae beneplacitum voluntati, et Spiritum Dei super eum esse, et ab eo judicium gentibus nuntiari, et arundinem quae quassata 0987A sit non esse confractam, et linum fumigans non exstinctum: id est, caduca et quassata gentium corpora non fuisse contrita, sed in salutem potius reservata: neque exiguitatem ignis tantum jam in lino fumigantis exstinctam, exiguum Israel ex reliquiis veteris gratiae spiritum non ablatum; quia resumendi totius luminis in tempore poenitentiae sit facultas. Sed istud intra certi temporis statuta praescribitur, donec cum ejiciat victoriam ad judicium (Matth. XII, 20) , sublata scilicet mortis potestate judicium claritatis suae reditu introducat, in nomine ejus per fidem gentibus credituris.

11. Daemoniaci caeci et muti curatio, gentium salus. Tunc oblatus est ei homo daemonium habens caecus et mutus, et reliqua (Ibid. 22) . Sequitur daemoniaci 0987B et caeci et muti opportuna curatio. Non enim sine ratione, cum turbas omnes curatas in commune dixisset, nunc extrinsecus daemonium habens caecus et mutus offertur: ut sine ambiguitate aliqua idem intelligentiae ordo sequeretur. Spicas vellere, id est, homines saeculi praecerpere, apostolos Pharisaei arguebant, misericordia 729 super sacrificium praedicabatur, manus aridae homo oblatus in synagoga curabatur: atque haec ad convertendum Israel non solum nihil proficiunt, verum etiam Pharisaei consilium necis ineunt. Oportebat igitur, ut post haec in unius hujus forma gentium salus fieret: ut qui erat habitatio daemonis et caecus et mutus, Deo capax pararetur, et Deum contueretur in Christo, et Christi opera Dei confessione laudaret. Stupuerunt facti 0987C istius opus turbae; sed Pharisaeorum ingravescit invidia. Nam quia humanam infirmitatem haec tanta ejus opera excederent, pudorem confessionis suae majore perfidiae scelere declinant: ut quia haec opera esse existimare hominis non possent, confiteri Dei nollent, omnemque hanc ejus ex Beelzebub principe daemonum esse dicerent in daemonas potestatem (Ibid. 24) .

12. Sermo Dei quam dives.Jesus autem sciens cogitationes eorum dixit illis: Omne regnum divisum contra se desolabitur (Ibid. 25) . Sermo Dei dives est, et ad argumentum positus intelligentiae, plurimam de se exemplorum copiam praebet: et vel simpliciter intellectus, vel inspectus interius, ad omnem profectum est necessarius. Sed relictis his, quae ad communem 0987D intelligentiam patent, causis interioribus immoremur.

13. Praedicitur regni Israel jactura.Omne regnum divisum contra se desolabitur. Responsurus ad id quod de Beelzebub erat dictum, in eos ipsos, quibus 0988A respondebat, responsionis ipsius conditionem retorsit. Lex enim a Deo est, et regni Israel pollicitatio ex lege est, et Christi ortus et adventus ex lege est. Si regnum legis contra se dividitur, dissolvatur necesse est. Et potestas omnis divisione detrahitur, et regni virtus adversum se separata consumitur: ac sic regnum Israel amisit ex lege, cum quando adimpletionem legis in Christo plebs legis impugnet.

14. Jerusalem excidium.Sed et civitas et domus divisa contra se, non stabit (Ibidem) . Domus quoque et civitatis eadem est ratio, quae regni. Sed civitas hic Jerusalem indicatur, gentium semper gloriosa dominatu. Nunc posteaquam in Dominum suum furore plebis exarsit, et apostolos ejus cum credentium 0988B turbis effugavit, discedentium illinc divisione non stabit: atque ita, quod mox consecutum est per hanc divisionem, civitatis illius denuntiatur excidium.

15. Virtute divina Christum ejicere daemonia.Si enim satanas satanam ejicit, adversus se divisus est (Ibid. 26) . Dicti superioris malevolentiam, quo cum in Beelzebub haec agere loquebantur, eo ipso quo locuti sunt genere condemnant: non intelligentes confessos se fuisse, Beelzebub esse divisum: et si ad divisionem suam coactus est, ut daemon daemones proturbaret, et adversus se divisio ipsa consisteret; hinc quoque existimandum esse, plus in eo qui diviserit, 730 quam in his qui divisi sint, inesse virtutis. Ergo jam divisus est, et adversum se coactus est, regnumque ejus divisione tali est dissolutum. 0988C Quod si in virtute Beelzebub Christus daemones ejicit, filii eorum, id est apostoli, in cujus nomine ejiciunt (Ibid. 27) ? Atque idcirco digne sunt in eos judices constituti, quibus id dedisse Christus adversus daemones potestatis reperietur, quod ipse sit negatus habuisse. Ergo si discipuli operantur in Christo, et ex Spiritu Dei Christus operatur; adest Dei regnum, jam in Apostolos mediatoris officio transfusum. Sed cum per Beelzebub posse Christus arguitur, Deus blasphematur in Christo: atque ita in Deum inexpiabilis convicii contumelia per Pharisaeos in Beelzebub nomine comparatur.

16. Quomodo potest intrare quis in domum fortis, et vasa ejus diripere? et reliqua (Ibid. 29) . Contusam a se in tentatione prima omnem diaboli indicat potestatem, 0988D quia nemo domum fortis introeat ejusque vasa diripiat, nisi fortem alligaverit, et tunc domum ejus diripiet: et necesse est haec agens illo forte sit fortior. Ligatus est ergo tum, cum satanas a Domino nuncupatus, ipsa nequitiae suae nuncupatione constrictus 0989A est (Matth. IV, 10) : cui ita vincto spolia detraxit, et domum abstulit, nos scilicet quondam arma ejus, regnique militiam in jus suum redegit, victoque atque vincto domum sibi ex nobis vacuam et utilem comparavit. Longe autem a se esse, ut aliquid ab eo mutuatus sit potestatis ostendit: quando qui secum non est, adversum se sit; et qui secum non congregat, dispergat (Matth. XII, 30) . Ex quo ingentis periculi res intelligitur, male de eo opinari, cum quo non esse, idipsum est quod contra esse: et non congregare, dispergere sit.

17. Blasphemia Spiritus, negare Christo divinitatem, quam operibus prodit.Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus; Spiritus autem blasphemia non remittetur (Ibid. 31) . Pharisaeorum sententiam, 0989B et eorum qui ita cum his sentiunt perversitatem severissima definitione condemnat; peccatorum omnium veniam promittens, et blasphemiae Spiritus indulgentiam abnegans (Ibid. 32) . Nam cum caetera dicta gestaque liberali venia relaxentur, caret misericordia, si Deus negetur in Christo. Et in quo sine venia peccator, benevolentiam iteratae admonitionis impendit: omnino peccata cujusque generis remittenda, blasphemiam in Spiritum 731 sanctum non remittendam. Quid enim tam extra veniam est, quam in Christo negare quod Deus sit, et consistentem in eo paterni Spiritus substantiam adimere: cum in Spiritu Dei opus omne consummet, et ipse sit regnum coelorum, et in eo Deus sit mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19) ? Ergo quidquid contumeliae 0989C exstiterit in Christo, id omne exstabit in Deo: quia et in Christo Deus, et Christus in Deo sit.

18. Contra Judaeos et Arianos. Christum qui colunt, sed Deum negant, pejores sunt quam qui ignorant.Aut facite arborem bonam, et fructus ejus bonos: aut facite arborem malam, et fructus ejus malos, et reliqua 0990A (Matth. XII, 33) . Sermo se et in praesens exserit, et effert in futurum. Nam in praesens Judaeos refellit, qui cum intelligerent Christi opera ultra humanam esse virtutem, nollent tamen quod Dei sint confiteri. In futurum vero omnem fidei perversitatem coarguit, eorum scilicet, qui divinitatem et communionem paternae substantiae Domino detrahentes, in diversa haereseos studia efferbuerunt: neutrum facientes, nec inter gentes sub venia ignorationis habitantes, nec in veritatis cognitione versantes. Arborem se in corpore positum significat: quia per interiorem virtutis suae fecunditatem exeat ubertas omnis in fructus. Igitur aut arbor bona facienda cum bonis fructibus est, aut mala constituenda cum malis fructibus; quia ex fructibus suis de se arbor ipsa testabitur: non quod 0990B secundum arborum naturam arbor mala possit constitui quae bona sit, aut eadem ipsa cum ramis suis bona esse si mala sit; sed ut per hanc significantiam intelligeremus, Christum aut tamquam inutilem relinquendum, aut tamquam bonum bonorum fructuum utilitate retinendum: quia adversum filium hominis dicta sub venia sint, blasphemia autem Spiritus careat venia. Caeterum medium se agere, et Christo aliqua deferre, negare quae maxima sunt; venerari tamquam Deum, Dei communione spoliare, haec blasphemia Spiritus est: ut cum per admirationem operum tantorum Dei nomen detrahere non audeas; per malevolentiam mentis et sensus, generositatem ejus, quam confiteri es coactus in nomine, abnegata paternae substantiae communione decerpas. 0990C Atque ideo etiam in eo Dominus bonitatis suae munus extendit, dicens aut malam arborem cum malis fructibus, aut bonam cum 732 bonis fructibus esse faciendam: quia in malae arboris opinione sub secreto , indulgentiae Dei reposita sit venia; (quia omne peccatum sit remittendum); in bonae confessione fructus aeternus sit: ne incidentes ( f. incedentes) 0991A mediam inter utrumque sententiam, cum constituere malum non audeamus; confiteri bonum nolimus, indissolubili corruptae de se opinionis judicio relinquamur.

19. Omnem autem ita sentiendi corruptelam, ex naturae vitio proficisci docuit, dicens: De malo thesauro non nisi quae mala sunt posse proferri, et omnis otiosi, id est, inepti et inutilis dicti rationem Deo esse reddendam (Matth. XII, 35) : quia de confessionis nostrae verbis aut condemnandi simus, aut justificandi; talem futuri judicii benevolentiam recepturi, qualem de coelestis gloriae Domino sententiam tenuerimus.

20. Fide gentium arguitur infidelitas Judaeorum.—Signum deinde rogatur ut praestet, quod se ex Jonae 0991B signo daturum esse respondit (Ibid. 38) : et sicut triduo et totidem noctibus Jonas in ceti ventre detentus sit, ita se intra interiora terrae pari temporis spatio demoraturum. Sed majorem futuram gentium fidem monstrat. Ninivitae enim Jona praedicante poenitentiam egerunt, et a Deo veniam poenitendi confessione meruerunt. Sed et Austri regina nunc in exemplum Ecclesiae praesumpta, sapientiam admirata Salomonis, ex ultimis terrae partibus venit audire quam erat admirata sapientiam (Ibid. 41 et 42) . Cumulat igitur invidiam comparatio, et Judaeos sine excusatione facit fides gentium: ut cum illi prophetis, id est, Jonae Salomonique crediderint, Christo isti non credant Jona Salomoneque potiori. Et idcirco in resurrectione eos judicabunt, quia in his repertus timor Dei fuerit, 0991C quibus lex non erat praedicata: hoc magis indigni venia qui ex lege sunt infideles, quo plus fidei in eis qui legem ignoraverunt sit repertum.

21. Cum autem immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida, quaerens requiem, et non inveniet, et reliqua (Ibid. 43) . Continens lectio est, et, ex ipso initi sermonis exordio, ex sensu superiore proficisci indicatur: ex verbi enim conjunctione coepit. Sed totius propositae comparationis ratio tractanda est. Exiens ab homine immundus spiritus, arida et inaquosa loca circuit, in quibus nullus fons vitae effluebat. Et cum requiem non inveniet, tum intra se loquetur, congruum sibi esse, ad domum suam unde exivit reverti; quam inveniet vacantem, scopis mundatam et ornatam; assumetque secum 733 septem 0991D spiritus se nequiores, introeuntesque habitabunt ibi, et novissima hominis illius primis pejora erunt. 0992A Et quidem Dominus absolvit, dicens: Sic erit generationi huic pessimae (Ibid. 45) .

22. Judaeis superiora aptantur. Daemon ante legem Israelitas obtinebat. Lege expulsus gentes invasit.—Non igitur ambigere possumus, totum hoc ad personam populi hujus esse referendum: sed contuendum est quatenus proposita singula singulis temporibus rebusque reddantur. Superius, nempe in Ninivitarum et reginae Austri nomine, justificata fides gentium est: sed longe antea, post multa in Deum et gravia peccata, Judaeis data lex est. Et peccata quidem eorum libris Moysi continentur. Verum post tot divinae virtutis documenta, id est, decem plagis percussam Aegyptum, et columnam nubis ac luminis nocte dieque famulantem, et in Erythreo mari iter 0992B praebitum, et fontes ruptis saxis effluentes, et ministratam esurientibus mannam, et ad postremum in quadraginta annorum tempore vita atque habitu angelorum populum viventem; adoratum supplicatumque postea pecudibus et saxis, hisque cum choris canticisque saltatum, et metalla deos nuncupata. Ergo insidentem plebis istius pectoribus spiritum immundum lex, quae postea data est, interventu suo ejecit, et veluti quadam custodia circumjectae potestatis exclusit. Qui illinc exiens, circum gentes desertas atque aridas oberravit, domum veterem derelinquens: ut in his usque in diem judicii non inquietata habitatione requiesceret.

23. Gentibus indulta gratia ad Judaeos rediit. Cur septem secum assumat.—Sed rursum Dei gratia impertita 0992C gentibus, postquam in aquae lavacro fons vivus effluxit, habitandi cum his locus nullus est: et cum jam in his requiem non haberet, intra se reputans, optimum credit regredi in eam ex qua profectus est domum. Haec emundata per legem, et prophetarum ornata praeconiis, et Christi adventu praeparata, vacua invenitur: a qua et custodia legis abscesserit (quia omnis lex usque ad Joannem est (Matth. II, 13) , et ad habitandum non receptus sit Christus. Atque ita et habitatore vacua est, et deserta custodibus: cum tamen veniente habitatore, praeeuntium sollicitudine, et mundata sit et ornata. Septem igitur spiritus nequiores assumuntur; quia tot erant gratiarum munera destinata cum Christo, quae in eo multiformis illa Dei sapientia septiformi gloria collocavit: ut 0992D tanta iniquitatis fieret possessio, quanta futura fuerat gratiarum. Atque ita novissima hominis illius pejora 0993A erunt prioribus: quia ex Judaeis immundus spiritus metu 734 legis excesserat, nunc autem in eos cum ultione repudiatae ab eis gratiae revertetur.

24. Propinquitatum jus jam unde sumendum. Christi propinqui foris stantes, Synagoga.—Et quia totum istud in paternae majestatis virtute loqueretur; nuntianti sibi quod foris a matre atque a fratribus exspectaretur, manum in discipulos extendens, eos sibi fratres esse matremque respondit; et quicumque voluntati paternae obsecutus esset, eum esse et fratrem et sororem et matrem: formam se ipsum universis agendi sentiendique constituens, propinquitatum omnium jus atque nomen, jam non de conditione nascendi, sed de Ecclesiae communione retinendum. 0993B Caeterum non fastidiose de matre sua sensisse existimandus est, cui in passione positus maximae sollicitudinis tribuerit affectum (Joan. XIX, 26 et 27) . Est autem etiam in eo typica ratio servata, ut mater ejus et fratres foris starent, cum utuiqe ingrediendi ad eum haberent ut caeteri potestatem. Sed quia in sua venit, et sui eum non receperunt; in matre ejus ac fratribus Synagoga et Israelitae praefigurantur, ingressu ejus atque aditu abstinentes.