((LXXVII)) Caput I. Quaedam De Aeterna Verbi Dei Generatione S. Zenonis Formulae A Petavii Censura Vindicantur, Earumdemque Sententia Exponitur.

0084B § I.— Proponitur Petavii censura.

Si eam locutionem, qua divinum Verbum a Patre tum processisse traditum est, cum de creatione mundi consilium captum fuit, P. Dionysius Petavius Societatis Jesu insigne ornamentum apud unum vel alterum ex Antenicaenis Patribus nactus esset; adhuc, quoad fieri licet, fuisset interpretanda, ne Arianum sensum continere videretur: vel si dubium esse potuisset, ne Arianae sententiae unus aut alter quibusdam locutionibus praecinuisset; cum non omnes iis primis temporibus definitae et enucleate expositae fuerint formulae quibus catholici de generatione Verbi loquentes uterentur, parcendum Petavio crederemus, si errorem aut erroris periculum non excusans, sed prodens, cavendum monuisset. At cum 0084C non unus aut alter, sed plures Antenicaeni iidemque praestantissimi Patres eam locutionem usurpasse inventi fuerint, abstinendum ipsi omnino erat ab ea nota quae, si quid valeret, traditionis et Patrum auctoritati plurimum detraheret, nec aperiendus haereticis aditus, ut hoc catholici doctissimique theologi testimonio adversus traditionem et Patres non sine magno catholicorum dogmatum praejudicio insurgerent. Cum porro non Antenicaeni solum aliquot Patres, sed nonnulli etiam Nicaena synodo posteriores, qui adversus Arianos pro recta fide acerrime dimicarunt, eadem loquendi formula usi deprehendantur, videre profecto debeat ei locutioni rectum catholicumque sensum inesse oportere, qui ab Ariana haeresi plurimum distet; et cum in eo laborare debebat, 0084D ut hunc sensum, quicumque sit, erueret tum vero in eamdem sententiam tot Antenicaenos Patres interpretari, non vero Ariani ferme erroris praecentores omnes traducere. At Petavius, Antenicaenis aliquot Patribus male traductis, cum venit ad S. Zenonem episcopum Veronensem, eum, quem post Nicaenam synodum florentem subindicat, nec non adversus Arianos testimonium dicentem alicubi allegat, una cum Mario Victorino, ejusdem saeculi scriptore, ob aliquot ejus generis locutiones in ejusdem erroris suspicionem inducere nihil dubitat. Recitemus totam ejus longiorem licet censuram, ne quid videamur importare, cum praesertim ea hoc capite refellenda nobis sit. Itaque 0085A consideratis Patrum antiquiorum, quibus succensuit, testimoniis, Athenagorae, Tatiani, Theophili Antiocheni, Tertulliani atque Lactantii, haec de Zenone similia loquente mox subjicit lib. I de Trinitate, cap. 5, num. 7: Ac de antiquioribus quidem istis minus est mirandum, sic eos de divini Verbi productione sensisse. Zenonem Veronensem episcopum satis admirari nequeo, qui sermone tertio de aeterna Filii Dei generatione (nunc tract. 5 lib. II) eadem cum priscis illis existimasse videtur. Principium, fratres, inquit, Dominus noster incontanter est Christus: quem ante omnia saecula Pater adhuc utcumque in semet ipso Deus, beatae perpetuitatis indiscreta spiritus plenitudine nescio qua sua conscientia velatum, Filii non sine affectu, sed sine discrimine amplectebatur. 0085B Sed excogitatarum ut ordinem instrueret rerum, ineffabilis illa virtus incomprehensibilisque sapientia e regione cordis eructat verbum, omnipotentia se propagat. De Deo nascitur Deus, totum Patris habens, nihil derogans Patri, etc. Quomodo autem generatus sit qui processit, dementis est opinari. Namque temperat se propter rerum naturam Filius, ne aeternae majestatis Dominum possit mundi istius mediocritas sustinere. Cum imperat ((LXXVIII)) Pater orbem fieri, opus cum dicto completur a Filio. Hic Zeno Verbum Dei ex omni aeternitate in Patris sinu et essentia, velut indiscretum et affixum haesisse, latuisseque demonstrat: postea vero cum designatam a se rerum universitatem moliri vellet, eum ipsum ex sese propagasse ac genuisse dicit; atque hanc primam e duabus 0085C esse nativitatibus quam in sequentibus sermonibus (nunc tract. 7 et 8 lib. II) exponit. Id ipsum et antecedentibus duobus sermonibus (qui nunc sunt tract. 3 et 4 ejusdem libri II) aperit, qui de aeterna Filii Dei generatione inscripti sunt. Nam in primo (nunc tract. 3) paululum immutatis verbis, postquam principium dixit esse Christum, ita loquitur: Quem ante omnia saecula Pater in profundo suae sacrae mentis arcano insuspicabili, ac soli sibi nota conscientia Filii non sine affectu, sed sine revelamine amplectebatur. Igitur ineffabilis illa incomprehensibilisque sapientia sapientiam, omnipotentia omnipotentiam propagat. De Deo nascitur Deus, de ingenito unigenitus, de solo solus, de toto totus, de vero verus, de perfecto perfectus; totum Patris habens; nihil derogans 0085D Patri. Procedit in nativitatem, qui erat antequam nasceretur in Patre. Ergo Filium, antequam a Patre gigneretur, in Patre exstitisse significat, generatio vero et nativitas tum fuit, cum res omnes procreare voluit, quod in secundo sermone (nunc tract. 4) declarat: Cujus ex ore, ut rerum natura, quae non erat, fingeretur, prodivit unigenitus Filius cordis ejus nobilis inquilinus, exinde visibilis effectus, quia humanum genus visitaturus erat, etc. Cujusmodi antiquorum fuit a nobis explicata illa sententia. Hactenus Petavii censura, qui cum postremis verbis antiquorum appellut sententiam, eorum nuper memoratorum sententiam appellat, qua ii, ut eodem num. 7 dixerat, aevo, dignitate ac potentia superiorem esse Verbo Patrem 0086A arbitrati sunt, ac tametsi de Patris esse substantia, sive natura, Filium assererent, qua una re ab caeteris, quae creaturae proprie vocantur, illius conditionem diversam faciebant; non minus tamen quam creaturas initium habuisse, hoc est minime ex aeterno distinctam hypostasim fuisse putarunt: ex quibus antiqui illi Patres, et Zeno cum ipsis consentiens, Dei Filium in tempore genitum, Petavio interprete, prodiderunt.

At quod is mirari se affirmat de Zenone, qui eadem cum priscis existimasse videtur, seu ut Victorini loca consideraturus ait num. 8, esse etiam inter catholicos posterioresque Nicaena synodo Scriptores aliquos qui in eadem esse causa videntur; id mirari nos aequius dixerimus de Petavio, qui Patres Arianam etiam haeresim impugnantes, ejusdem erroris, quem impugnant, 0086B reos traduxerit. Neque ad hunc tot Patrum censorem plane purgandum ea declaratio sufficit, quam Praefationi inseruit cap. 1, num. 12, ubi Patres, quos ita perstringit, non re, sed loquendi duntaxat modo dissidere ab usitata praescriptione contendit; quod idem fusius profitetur lib. I, cap. 6, num. 4. Quid enim profuit id semel et iterum monere, si ipsa illorum testimonia allegans, earum locutionum interpretandarum rationem non subjicit, sed ita ea recitat atque ingerit, ac si re, non loquendi duntaxat modo, illi dissentire videri possint? Haeretici quidem recentiores qui extremis hisce temporibus Arianam haeresim jamdiu sepultam exsuscitarunt, non ea, quam locis laudatis Petavius indidit, declaratione utuntur, quo eosdem Patres re sibi contrarios et 0086C solo loquendi modo faventes praeferant, sed ipsas eorum locutiones, quas Petavius toto in lumine exposuit, unas arripiunt, ut eos, ipso Petavio teste, secum sensisse suadeant. Nostrarum quidem partium id tantummodo esset, unum Zenonem ab horum manibus eripere, ejusque locutiones vindicare; idque ipsum paucis proponere satis esset, siquidem quae ab aliis in ejus vindicias scripta sunt, cum Nicaenae fidei traditionem defenderunt, ex Zenonis mente scripta fuissent. At cum ea non adamussim referant Auctoris sententiam, nec plane vindicent omnes ejus locutiones, longiori disputatione nobis erit utendum. Cum porro eaedem fere locutiones sint caeterorum Patrum quos Petavius pungit, jam ex interpretatione quam dabimus, Zenone vindicato caeteros 0086D quoque una vindicatos habebis; idque ut clarius perspiciatur, de singulis sub finem dicenda erunt non nulla, ut collatione testimoniorum alteri ex alteris illustrentur et confirmentur.