Caput II. Quo Consilio S. Zeno De Aeterna Filii Dei Generatione Haud Scribendum Duxerit, Quosque Fidei Tractatus Et Quas Formulas Rephrehenderit.

0114A

Difficultatem non modicam quibusdam injiciunt non nullae sententiae in tract. 1 de Fide, quibus primo adspectu videtur S. Zeno et fidei didascaliam negare, et reprehendere nec non impugnare illos, qui in tractatibus fidem exponunt, atque argumentis confirmant. Sed si quis S. Zenonis mentem, ac tractatus ejus scribendi occasionem probe calleat, quaecumque in hanc rem duriora occurrunt, facile intelliget. In concilio Sardicensi ad compescendam Arianorum audaciam, qui Nicaenae fidei formula non 0114B contenti, novas subinde explicationes, additiones, correctionesque commentabantur, illud cautum fuit, quod refert S. Athanasius in tomo ad Antiochenos, qui tamquam concilii Alexandrini synodica habetur: Quamvis, inquit num. 5, pag. 772, non nulli postularint, ut quaedam de fide scriberentur, quasi aliquid Nicaenae synodo deesset, atque id obtinere conati temere fuerint; synodus tamen Sardicae coacta rem indigne tulit, sancivitque, ut nullum ultra de fide ederetur rescriptum, sed sufficeret fides a Patribus Nicaeae promulgata, quippe quae in nullo deficeret, sed plena pietatis esset; statuitque, ne altera ederetur fidei professio, ne quae Nicaeae scripta fuerat, imperfecta reputaretur, neque occasio iis daretur, qui saepe numero de fide scribere ac definire volunt. At hac cautione ab Arianis 0114C contempta, in eo quotidie laborabatur, ut quo quisquis suas partes (in quas ipsi inter se quoque erant divisi) augeret, simplicioresque deciperet; varias ederet fides, seu tractatus fidei, in quibus suam quisque sententiam et errorem multis ratiocinationibus et argumentis statueret.

Harum formularum et horum tractatuum multiplicitatem ac pugnam praeclare depingit coaevus auctor S. Hilarius lib. II ad Constantium num. 4, pag. 545, ubi postquam affirmavit Arianos, dum fidem requisiti, sua scribunt, et dum quae Dei sunt, praedicant, orbem aeternum erroris et redeuntis in se semper certaminis circumtulisse. Sub cujus necessitatis tamquam improbabili occasione, scribendae atque innovandae fidei exinde usus inolevit. Qui postquam nova potius 0114D coepit condere, quam accepta retinere; nec veterata defendit, nec innovata firmavit: et facta est fides temporum, potius quam Evangeliorum, dum et secundum annos describitur, et secundum confessionem baptismi non tenetur. Periculosum nobis admodum atque etiam miserabile est, tot nunc fides exsistere, quot voluntates; et tot nobis doctrinas esse, quot mores; et tot causas blasphemiarum pullulare, quot vitia sunt: tum aut ita fides scribuntur, ut volumus, aut ita, ut nolumus, intelliguntur. ((XCIX)) Et cum, secundum unum Deum et unum Dominum et unum baptisma, etiam fides una sit, excedimus ab ea fide, quae sola est: et dum plures fiunt, ad id coeperunt esse, ne ulla sit; et num. 5, ubi contradictionum exempla subjicit: Conscii enim nobis, inquit, 0115A invicem sumus, post nicaeni conventus synodum, nihil aliud quam fidem scribi. Dum in verbis pugna est, dum de novitatibus quaestio est, dum de ambiguis occasio est, dum de auctoribus querela est, dum de studiis certamen est, dum in consensu difficultas est, dum alter alteri anathema esse coepit: prope jam nemo Christi est. Incerto enim doctrinarum vento vagamur: et aut dum docemus, perturbamus; aut dum docemur, erramus. Jam vero proximi anni fides, quid jam de immutatione in se habet? Primum, quae homousion decernit taceri: sequens rursum, quae homousion decernit, et praedicat: tertium deinceps, quae usiam simpliciter a Patribus praesumptam, per indulgentiam excusat: postremum quartum, quae non excusat, sed condemnat. Et post pauca: Annuas atque menstruas (adeo frequenter mutabantur, et 0115B novae subinde edebantur) de Deo fides decernimus, decretis poenitemus, poenitentes defendimus, defensos anathematizamus; aut in nostris aliena, aut in alienis nostra damnamus; et mordentes invicem, jam assumpti sumus ab invicem. Erant quippe plures fidei formulae, tum variis Arianorum et Semiarianorum in synodis editas, tum quae a quibusdam episcopis in suae sectae defensionem promulgabantur. Haec itaque sunt illi multi tractatus, multae fides, et quidem novellae, et litis labore et favore nutritae, quas S. Zeno commemorat tractat. I lib. I, num. 3.

In his autem quanta subtilitate ingenii, quantaque argumentationum vi uterentur haeretici magno cum legentium periculo, patet ex Athanasii epistola ad Episcopos Aegypti et Libyae pag. 278, num. 8, ubi 0115C catholicos ab ejusmodi scriptorum lectione deterrere conatur his verbis: Nam etiamsi voces ex Scripturis mutuentur, scribentes nihilominus repellite, licet orthodoxae fidei verba protulerint, nec sic loquentes velitis attendere. Nec etiam recta mente loquuntur, sed his verbis velut ovium pelle induti, intus eadem ac Arius sentiunt . . . . . Itaque si quae scriberent, ea scriberent orthodoxi, ut magnus Hosius, etc. (alios catholicos recenset) . . . . . . . Si illi (Ariani) his (catholicis) essent similes, nullus profecto in illorum scriptis esset suspicionis locus: simplex enim ac candidum est virorum Apostolicorum ingenium. Et numero 9: Quia vero scripta auctores eos habent, qui pro propugnanda haeresis causa mercede sunt conducti . . . . . . . evigilandum et cavendum est, fratres . . . . . ne qua fraus ex verborum elegantia astutiaque 0115D oriatur. Hanc Arianorum in rebus fidei perperam philosophantium calliditatem alii quoque Patres testantur. Vide plura Gregorii Nyssaeni, Nazianzeni, Basilii, Epiphanii, Faustini, Cyrilli, et Ambrosii testimonia a Petavio collecta in Prolegomenis cap. 3, a num. 3. Hanc vero sophisticam calliditatem et humanam argumentorum ratiocinationem, quae Arianos in tot errores sententiasque distraxerat, utpote periculi plenam catholici Patres maxime fugiendam putarunt: et hinc jam patet, quid in causa fuerit, cur S. Zeno fidei tractatus fieri prohiberet. Frater ille, quem tractatu 1 alloquitur, is erat, qui ipsum fontem divinitatis philosophicis argumentis exhaurire conabatur, num. 5; qui sub sono legis 0116A ac fidei saecularis amore jactantiae accensus, nascentis Dei de Deo Spiritusque sancti inaestimabilem incomprehensibilemque divinitatis perpetuitatem, jure ipso, quo ex se est, argumentis cogere, examinare, metiri, ac discernere posse praesumebat. Huic ergo, licet fortassis non mala mente hanc disputationem aggredi vellet, ut ab hocce curioso studio avocaret, periculum ejusmodi disputationum ante oculos posuit: et hac occasione tractatus fidei, qui similibus ratiocinationibus ab Arianis in dies edebantur, in invidiam vocat; quippe qui fidem, quam explicandam et argumentis confirmandam sibi sumpserant, discidisse et destruxisse convincebantur. In hanc rem credulitatem, seu fidem simplicem prae subtili doctrina commendat, quod ea una universim necessaria sit, haec 0116B autem praesumptionis et periculi plena; unde ait numer. 1: Manifestissimum puto, nimis astuto esse simplicem meliorem: quia simplex omnibus Dei verbis simpliciter credit; astutus autem nimia sapientia infatuatus, inquisitionibus vanis semet ipsum confundit. Non itaque simplicem didascaliam fidei S. Zeno hoc loco reprehendit, quam non negat necessariam, ut quis sciat, quidquid credere debet; sed argutas fidei disputationes, quas vocat, seu nimium in fide ((C)) acumen, curiositatem, dialecticenque pluribus perniciosam unice condemnat: Disputatio enim, inquit n. 2, sicut excolit fidem; ita, si versuta sit, eradicat fidem, ut in Arianorum disputationibus atque tractatibus experientia docebat. Itaque similia, ac alii Patres, S. Zeno tradidit sive hoc sermone 1 de Fide, quem hactenus 0116C commentati sumus, sive alibi, et pluribus quidem in locis, quae enumerare nimis esset longum; cum scilicet Arianorum petulans ingenium coercere, et nimiam arcanorum fidei investigandorum curiositatem reprimere studens, credendum quidem esse docuit, quidquid de Filii nativitate traditur; at argumentationibus vanis opinari velle, non colentis, sed dementis esse affirmavit. Vide tract. 8 lib. II, numero 1.

Quod si S. Zeno tract. fidei a catholicis etiam hominibus scribi adversatus vere fuit, fecit, quod caeteri Occidentales faciebant episcopi, qui proinde de Orientalibus non bene sentiebant, cum de fidei formulis seu tractatibus per eosdem editis auditum fuit. Hinc S. Hilarius ut catholicos Orientales Occidentalibus 0116D ea de re indignatis conciliaret, eorum mentem consiliumque ex necessitate purgare studuit in lib. de Synodis ad episcopos Galliae num. 63: Nihil autem mirum videri vobis debet, Fratres charissimi, quod tam frequenter exponi fides coeptae sunt: necessitatem hanc furor haereticus imponit. Ex mox: Atque utinam penitus nescirent! cum procliviore enim venia ignorarent, quam obtrectarent. Sed horum Episcoporum dolor se intra silentium non continens, unitatem fidei hujus quaerit, quae jam pridem per alios amisit. Interim tamen ipsos Gallicanos episcopos commendat, tamquam beatos in Domino et gloriosos, qui, ait, perfectam atque Apostolicam fidem conscientiae professione retinentes, conscriptas fides huc usque nescitis: quibus 0117A Zenonis mens Occidentalibus communis, et ipsi etiam Hilario pro Orientalibus disserenti commendata cognoscitur.

Verum displicebit fortasse, quod sub finem tr. de Fide inculcatur, ubi non modo universam divinorum mysteriorum investigationem disputationemque, sed ipsam pariter illorum adversus haereticos defensionem improbare videtur. Disputare devita. Negat quodam modo Deum, quisquis adserit (id est vindicat et defendit) Deum: defensio enim non nisi imbecilli praestatur. Verum hic non aliam defensionem reprehendit, quam quae philosophicis argumentis in Arianorum rationem hic frater aggredi volebat: eam vero, quae ratiocinationibus omissis totum ingenium ad vindicandam fidem, et auctoritatem sacram explicandam 0117B transferebat, nequaquam reprobavit; nam num. 5, ait: Si peritiam legis ostendere cupis, lectionum nubila disserena. Doce eam sibi non esse contrariam. Doce omnia, quae canit, esse credenda. Uni auctoritati sacrae in tractatibus, quos probat, voluit insisti; et solum repudiavit ratiocinationem philosophicam Arianis usitatam, ac errorum fontem; quae, ut eadem in causa notavit Ambrosius lib. I de Fide cap. 5, num. 42, non adstruendi vim habet, sed studium destruendi. Quod si ad Arianorum tela retundenda ratiocinatione aliqua subtiliori uti opus esset; hic quoque S. Zenonem minime adsentientem ex periculi metu inveniremus: quem sane metum ipsi Hilario incussum videmus, cum ea necessitate ductus, inter Occidentales primus libros de Trinitate 0117C concinnare coactus est. Compellimur, inquit lib. II de Trin., num. 2, haereticorum blasphemantium vitiis, inlicita agere, ardua scandere, ineffabilia eloqui, inconcessa praesumere. Et cum sola fide expleri, quae praecepta sunt, oporteret, adorare videlicet et venerari cum eo Filium, sancto Spiritu abundare; cogimur sermonis nostri humilitatem ad ea, quae inenarrabilia sunt, extendere, et in vitium vitio coarctamur alieno: ut quae contineri religione mentium oportuissent, nunc in periculum humani eloquii proferantur. Et num. 5: Horum igitur infidelitas in anceps nos ac periculum protrahit, ut necesse sit de tantis ac tam reconditis rebus aliquid ultra praescriptum coeleste proferre . . . . . Immensum est autem, quod exigitur, incomprehensibile est, quod audetur, ut ultra praefinitionem Dei sermo 0117D de Deo sit. Posuit naturae nomina Patrem, Filium, Spiritum sanctum. Extra significantiam sermonis est, extra sensus intentionem, extra intelligentiae conceptionem quidquid ultra quaeritur: non enuntiatur, non attingitur, non tenetur. Verborum significantiam rei ipsius natura consumit, sensus contemplationem imperspicabile lumen obcaecat, intelligentiae capacitatem, quidquid fine nullo continetur, excedit. Sed nos necessitatis hujus ab eo, qui haec omnia est, ((CI)) veniam deprecantes, audebimus, quaeremus, loquemur. Si hac scriptione se Hilarius rem inlicitam agere, in vitium cantare, in anceps et periculum protrahi confitetur; et ecclesiastica licet necessitate premeretur, eam nihilominus non sine venia deprecanda, nec sine tam 0118A longa excusatione arripiendam duxit; quis jam hinc non pervideat, quo jure S. Zeno fratrem non ea utique necessitate, qua Hilarius premebatur, sed sola, uti apparet, curiositate ad disputandum adductum, ab hac scriptione deterrere et avertere conatus est; non quod vere inlicitum putaret de mysteriis divinis sana sententia disserere, sed quod quotidiano Arianorum experimento edoctus, ex hujusmodi disputationibus haereseos incurrendae periculum immineret; quod nemo prudens ne dum non reprehenderit, sed commendatione potius dignum putarit, vel ea ratione, quam idem S. Zeno suggerit num. 5, sit quippe tutius imperitum videri, quam esse sacrilegum. Quod quidem consilium etiam post Zenonem harum quoque in partium Episcopis praestitisse cognoscimus 0118B cum ex multis, tum praesertim ex S. Gaudentio, qui paulo post Zenonis obitum Brixianam rexit Ecclesiam: is enim, serm. 14, pag. 169, haec scripta reliquit: Credere itaque nos oportet non aliter esse Deum, quam se ipse proprio sermone revelavit esse credendum. Facta quoque ejus non debemus rebelli spiritu discutere, sed fideli studio admirari; quoniam rectus est sermo Domini; et omnia opera ejus in fide . . . . . Desinamus ergo fide neglecta contumeliosis quaestionibus divinum pulsare mysterium. S. Petrus Chrysologus, Ravennas archiepiscopus, sermon. 62 de Symbolo, Adtende homo, inquit, qua reverentia tibi fides insinuatur et traditur; audi Patrem, ut sentias, intelligas, credas; non discutias Filium: et quia est confitearis; non unde et quando et quomodo sit, temerarius inquiras. 0118C Plura ejusdem generis occurrunt, quae referre nec vacat, nec opus est, cum satis ex dictis Zenoniana sententia explicata et vindicata videatur.