Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Elenchus Operum Quae In Hoc Volumine Continentur.

 Operum Sancti Zenonis Prolegomena.

 Operum Sancti Zenonis Prolegomena.

 ((I-VIII)) Epistola Dedicatoria.

 ((I-VIII)) Epistola Dedicatoria.

 ((IX-XXVI)) Balleriniorum Praefatio.

 ((IX-XXVI)) Balleriniorum Praefatio.

 Dissertationes De S. Zenonis Operibus, Actis, Cultu Et Aetate .

 Dissertationes De S. Zenonis Operibus, Actis, Cultu Et Aetate .

 ((XXXIII)) Dissertatio Prima. De Genuinis Tractatibus S. Zenonis Et De Ejusdem Aetate.

 Prooemium. In quo variis Criticorum censuris ac difficultatibus recensitis, ac separatis subinde certo codicum indicio supposititiis tractatibus, qui

 Caput I. Unum Esse Auctorem Tractatuum XCIII Quos Ab Undecim Addititiis Separavimus, Multis Statuitur.

 Caput II. Demonstratur Auctorem Scripsisse Quarto Saeculo, Eidemque Omnia Congruere, Quae In Omnibus Tractatibus Continentur.

 ((LVII)) § VII.— Insignis Auctoris locus de captivorum redemptione cum aliis duobus S. Ambrosii mirifice congruens, spectare ostenditur captos a barba

 ((LIX)) § VIII.— Objectio de persecutionibus et martyribus disjicitur. Brevis historia persecutionum quarti saeculi.

 Caput III. Probatur Auctorem Tractatuum, Quem Vixisse Ostendimus Saeculo IV, Esse S. Zenonem Episcopum Veronensem.

 ((LXXI)) § V.— S. Zenonis aetas certis finibus clausa, qua cum omnia convenire monstrantur.

 ((LXXV)) Dissertatio Secunda, Zenonianae Doctrinae Vindicias Complectens.

 Prooemium. In quo de Zenonianorum tractatuum praestantia pauca quaedam praemonentur.

 ((LXXVII)) Caput I. Quaedam De Aeterna Verbi Dei Generatione S. Zenonis Formulae A Petavii Censura Vindicantur, Earumdemque Sententia Exponitur.

 ((LXXIX)) § II.— S. Zenonis testimonia, quibus Nicaenum dogma adversus Arianam haeresim diserte asseritur, indicantur.

 ((LXXX)) § III.— Objecti a Petavio textus expenduntur. Interpretatio Bulli proposita et expensa.

 ((LXXXIV)) § IV.— Vera Zenonianae locutionis interpretatio exponitur.

 ((XCII)) § VII.— Antenicaenorum Patrum a Petavii censuris breves vindiciae.

 Caput II. Quo Consilio S. Zeno De Aeterna Filii Dei Generatione Haud Scribendum Duxerit, Quosque Fidei Tractatus Et Quas Formulas Rephrehenderit.

 Caput III. Variae Zenonis De Incarnatione Christi Formulae Vindicantur.

 Caput IV. De Priorum Parentum Peccato Quid Auctor Tradiderit.

 ((CV)) Caput V. Quam Recte De Divina Gratia S. Zeno Senserit.

 Caput VI. Num S. Zeno De Fide Vel Charitate Loquens Excesserit.

 Caput VII. De Secundis Nuptiis, Et De Christianorum Cum Infidelibus Conjugio.

 ((CXVI)) Caput VIII. Singulare S. Zenonis Testimonium De Quibusdam Energumenis Expensum.

 Caput IX. Quid Auctor Senserit De Novissimo Judicio.

 Caput X. Sententia S. Zenonis De Justarum Animarum Statu Post Mortem.

 ((CXXI)) Dissertatio Tertia, De Actis Sancti Zenonis Et De Ejusdem Cultu.

 Prooemium.

 ((CXXII)) Caput I. De Actis S. Zenonis Ad Mortem Usque.

 ((CXXVIII)) § IV.— S. Zeno ob miracula celeber. De ejusdem emortuali die.

 Caput II. Controversia De Martyrio S. Zenonis Utrinque Expensa.

 ((CXXXI)) § I.— Proponuntur argumenta pro vindicando S. Zenonis martyrio, et contraria refelluntur.

 Caput III. De Iis, Quae Post S. Zenonis Obitum Insigniora Feruntur.

 Caput IV. De Antiquissimo Ac Late Pervagato S. Zenonis Cultu.

 ((CLV)) Monumenta De Sancto Zenone Episcopo Veronensi.

 Admonitio.

 Admonitio.

 ((CLXIII)) Sermo Venerabilis Coronati Notarii De Vita Sancti Zenonis.

 ((CLXIII)) Sermo Venerabilis Coronati Notarii De Vita Sancti Zenonis.

 ((CLXIX)) Rhythmus De S. Zenone Ex codice Capitulari saeculi circiter

 Historia Translationis Sancti Zenonis Subjecta Vitae Ejusdem Sancti, Ab Anonymo Scripta.

 Historia Translationis Sancti Zenonis Subjecta Vitae Ejusdem Sancti, Ab Anonymo Scripta.

 ((CLXXIX)) Missae Sancti Zenonis E Vetustis Mss. Sacramentorum Libris Veronensis Ecclesiae.

 ((CLXXIX)) Missae Sancti Zenonis E Vetustis Mss. Sacramentorum Libris Veronensis Ecclesiae.

 Missa I.

 Missa II.

 Missa III.

 Missa IV.

 Missa V.

 Alia Communia Ad Missas S. Zenonis Pertinentia Ex Ms. Veronensi Monasterii S. Zenonis.

 Missa VI. ( Ex Missalibus Ambrosianis mss, et editis.

 Orationes Tres Ex monumentis monasterii S. Zenonis Hallensis in dioecesi Salisburgensi.

 Die XII Aprilis. In Festo S. Zenonis Episcopi et Martyris.

 Die XXI Maii. In Festo Translationis S. Zenonis Episcopi et Martyris.

 Die IX Decembris. In Festo Ordinationis S. Zenonis episcopi.

 ((CLXXXVII)) Selecta Ex Officio Zenonis Loca.

 I.—Antiphonae Et Responsoria. ( Ex duobus mss. Veron.

 ((CXC)) II.—Lectiones Breves Et Hymni. ( Ex variis cod. et breviariis.

 S. Zenonis ad Vesperas, hymnus I.

 ((CXCIII)) Ad Laudes, Hymnus III.

 ((CXCIV)) Hymnus. Ex codice Vatic. num.

 ((CXCV)) III.—Commemoratio S. Zenonis Ad Preces Seu Suffragia In Vesperis Et Laudibus. ( Ex ms. Capituli Veronensis saeculi

 IV.— Benedictio In Festo S. Zenonis Episcopi Et Confessoris. Ex codice saeculi Sodalitii S. Mariae de Domo inscripto.

 ((CXCVI)) V.—Constitutio Theobaldi Episcopi Veronensis, Excerpta E Constitutionibus Ab Eodem Editis Anno 1305, Postea Ab Episcopo Petro Scaligero Repe

 Testimonia Selecta De Sancto Zenone Veronensi Episcopo.

 Testimonia Selecta De Sancto Zenone Veronensi Episcopo.

 ((CXCVIII)) Anonymus Pipinianus in Rhythmo de Veronae laudibus.

 ((CCI)) Flavius Blondus Ital. Illustrata reg. 9, edit. Basileensis.

 Indices Operibus Sancti Zenonis Facem Praeferentes.

 Indices Operibus Sancti Zenonis Facem Praeferentes.

 Index I, Tractatuum Sancti Zenonis Secundum Ordinem Praesentis Editionis.

 Index II Tractatuum Sancti Zenonis, Exhibens Ordinem Antea Vulgatum Collatum Cum Novo.

 Index III. Tractatuum Sancti Zenonis Secundum Mss. Omnium Ordinem.

 Index IV, Codicum Et Editionum Quibuscum Tractatus Zenonis Collati Sunt.

 Augustini Valerii Cardinalis Episcopi Veronensis Epistola Nuncupatoria Ad Sixtum V Pontificem Maximum Praemissa Editioni Veronensi Anni 1586.

 Augustini Valerii Cardinalis Episcopi Veronensis Epistola Nuncupatoria Ad Sixtum V Pontificem Maximum Praemissa Editioni Veronensi Anni 1586.

 Raphaelis Bagatae Et Baptistae Peretti Praefatio In Eamdem Editionem Veronensem An. 1586.

 Raphaelis Bagatae Et Baptistae Peretti Praefatio In Eamdem Editionem Veronensem An. 1586.

 Notitia Litteraria In Zenonem. (Ex Schoenemanno T. I, P. 312-328.)

 Notitia Litteraria In Zenonem. (Ex Schoenemanno T. I, P. 312-328.)

 Tractatus Sancti Zenonis Episcopi Veronensis.

 Tractatus Sancti Zenonis Episcopi Veronensis.

 Liber Primus.

 Tractatus Primus. De Fide.

 19 Tractatus II. De Spe, Fide et Charitate.

 30 Tractatus III. De Justitia.

 Tractatus IV. De Pudicitia.

 Tractatus V. De Continentia.

 63 Tractatus VI. De Patientia.

 Tractatus VII. De Humilitate.

 Tractatus VIII. De Timore.

 Tractatus IX. De Avaritia.

 85 Tractatus X. De Avaritia

 Tractatus XI. De Avaritia

 91 Tractatus XII. De Spiritu et Corpore.

 99 Tractatus XIII. De circumcisione.

 109 Tractatus XIV. De spirituali aedificatione domus Dei.

 117 Tractatus XV. De triplici genere sacrificiorum.

 125 Tractatus XVI. De Resurrectione.

 141 Tractatuum Sancti Zenonis Episcopi Veronensis Liber Secundus.

 Tractatus Primus. De Genesi.

 Tractatus II. De Genesi.

 Tractatus III. De Genesi seu de aeterna Filii Dei generatione.

 Tractatus IV. De Genesi, de aeterna Filii Dei generatione.

 154 Tractatus V. De Fide, De aeterna Filii Dei generatione.

 158 Tractatus VI. De eo, quod scriptum est:

 163 Tractatus VII. De Nativitate Domini.

 Tractatus VIII. De Nativitate Domini II.

 Tractatus IX. De Nativitate Domini et Majestate.

 Tractatus X. De Abraham

 178 Tractatus XI. De Abraham II. ( Initium deest.

 Tractatus XII. De Abraham. III.

 186 Tractatus XIII. De Somnio Jacob.

 Tractatus XIV. De Juda.

 199 Tractatus XV. De Job.

 203 Tractatus XVI. De Susanna.

 205 Tractatus XVII. De Jona propheta.

 211 Tractatus XVIII. De natali S. Arcadii, qui habet natale pridie idus Januarii in civitate Cesareae Mauritaniae.

 217 Tractatus XIX. In illud Geneseos:

 219 Tractatus XX. In eumdem locum Geneseos.

 Tractatus XXI. De Psalmo centesimo.

 Tractatus XXII. In Isaiam I.

 228 Tractatus XXIII. In Isaiam

 Tractatus XXIV. In Isaiam

 230 Tractatus XXV. In Isaiam IV.

 Tractatus XXVI. In Isaiam V.

 Tractatus. XXVII. In Isaiam

 236 Tractatus XXVIII. In Isaiam VII.

 Tractatus XXIX. In Isaiam De adventu Christi in mundum.

 238 Admonitio In Tractatus Sequentes.

 Tractatus XXX. Invitatio ad fontem

 Tractatus XXXI. Invitatio ad fontem II.

 243 Tractatus XXXII. Invitatio ad fontem

 Tractatus XXXIII. Invitatio ad fontem

 Tractatus XXXIV. Invitatio ad fontem

 246 Tractatus XXXV. Invitatio ad fontem

 Tractatus XXXVI. Invitatio ad fontem

 Tractatus XXXVII. Invitatio ad fontem

 250 Tractatus XXXVIII. Ad Neophytos post baptisma

 253 Tractatus XXXIX. Ad Neophytos post baptisma

 255 Tractatus XL. Ad Neophytos post baptisma

 257 Tractatus XLI. Ad Neophytos post Baptisma.

 259 Tractatus XLII. Ad Neophytos post baptisma

 261 Tractatus XLIII. Ad Neophytos post baptisma De duodecim signis.

 Tractatus XLIV. Ad Neophytos post baptisma

 269 Tractatus XLV. De die Dominico Paschatis

 272 Tractatus XLVI. De Pascha

 273 Tractatus XLVII. De Pascha

 Tractatus XLVIII. De Pascha

 275 Tractatus XLIX. De Pascha

 Tractatus L. De Pascha

 278 Tractatus LI. De Pascha

 279 Tractatus LII. De Pascha

 Tractatus LIII. De Pascha

 281 Tractatus LIV. De Exodo In die Paschae.

 Tractatus LV. De Exodo

 Tractatus LVI. De Exodo

 Tractatus LVII. De Exodo

 Tractatus LVIII. De Exodo

 Tractatus LIX. De Exodo

 288 Tractatus LX. De Exodo

 289 Tractatus LXI. De Exodo

 291 Tractatus LXII. De Exodo

 292 Tractatus LXIII. De Exodo

 Tractatus LXIV. De Exodo

 294 Tractatus LXV. De Exodo

 295 Tractatus LXVI. De Exodo

 296 Tractatus LXVII. De Exodo

 Tractatus LXVIII. De Exodo

 Tractatus LXIX. De Daniele in Pascha

 Tractatus LXX. De Daniele

 Tractatus LXXI. De Daniele

 Tractatus LXXII. De Daniele

 Tractatus LXXIII. De Daniele

 Tractatus LXXIV. De Daniele

 Tractatus LXXV. De Daniele

 303 Tractatus LXXVI. De Daniele

 Tractatus LXXVII. De Daniele

 Appendix Prima Ad Opera Sancti Zenonis Episcopi, Complectens: 1 º Potamii Tractatus Duos Et Epistolam Unam 2 º Sancti Hilarii Interpretationem Quinqu

 Appendix Prima Ad Opera Sancti Zenonis Episcopi, Complectens: 1 º Potamii Tractatus Duos Et Epistolam Unam 2 º Sancti Hilarii Interpretationem Quinqu

 Monitum Editoris.

 Monitum Editoris.

 Balleriniorum Observationes Primae Zenonis Operum Appendici Praemissae. 307

 Balleriniorum Observationes Primae Zenonis Operum Appendici Praemissae. 307

 Potamii Episcopi Tractatus Duo, Quibus Accessit Epistola Ad Athanasium.

 Tractatus I. De Lazaro.

 Tractatus II. De Martyrio Isaiae Prophetae.

 Epistola Ad Athanasium Ab Arianis (Impetitum), Postquam In Concilio Ariminensi Subscripserunt.

 Sancti Hilarii Episcopi Tractatus Psalmorum CXXVI—CXXX.

 Tractatus Psalmi CXXVI.

 Tractatus Psalmi CXXVII.

 Tractatus Psalmi CXXVIII.

 Tractatus Psalmi CXXIX.

 Tractatus Psalmi CXXX.

 Sancti Basilii Caesareensis Tractatus Quatuor, Rufino Interprete.

 Tractatus I. De Livore Et Invidia.

 Tractatus II. De Adtende Tibi.

 Tractatus III. De Jejunio.

 Tractatus IV. De Avaro Divite.

 Admonitio In Sparaverii Annotationes.

 Admonitio In Sparaverii Annotationes.

 Francisci Sparaverii Adnotationum In B. Zenonis Veronensis Sermones ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΑ.

 Francisci Sparaverii Adnotationum In B. Zenonis Veronensis Sermones ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΑ.

 In Tract. I Lib. I De Fide.

 In Tract. II Lib. I. De Fide, Spe Et Charitate.

 In Tract. VII Lib. I, De Humilitate.

 In Tract. XIII Lib. I, De Circumcisione.

 In Tract. XIV Lib. I, De Spiritali Aedificatione Domus Dei.

 In Tract. XV Lib. I. De Triplici Genere Sacrificiorum.

 In Tract. I Lib. II. De Genesi.

 In Tract. II Lib. II, De Genesi.

 In Tract. III Lib. II, De Genesi.

 In Tract. IV Lib. II, De Genesi.

 In Tract. V Lib. II, De Fide.

 In Tract. VI Lib. II, De Eo Quod Scriptum Est, etc.

 In Tract. VII Lib. II, De Nativitate Domini. I.

 In Tract. VIII lib. II, De Nativitate Domini II.

 In Tract. IX Lib. II, De Nativitate Domini Et Majestate.

 In Tract. X Lib. II, De Abraham. I.

 In Tract. XI Lib. II, De Abraham. II.

 In Tract. XII Lib. II, De Abraham III.

 In Tract. XIII Lib. II, De Somnio Jacob.

 In Tractat. XIV, Lib. II, De Juda.

 In Tract. XV Lib. II, De Job.

 In Tract. XVII Lib. II De Jona Propheta.

 In Tract. XIX Lib. II, In Illud Geneseos, etc.

 In Tract. XX Lib. II, In Eumdem Locum Geneseos.

 In Tract. XXI Lib. II, De Psal. C.

 In Tract. XXII, Lib. II, In Isaiam I.

 In Tract, XXIII, Lib. II, In Isaiam II.

 In Tract. XXIV, Lib. II, In Isaiam III.

 In Tract. XXV Lib. II, In Isaiam IV.

 In Tract. XXVI Lib. II, In Isaiam V.

 In Tract. XXVII Lib. II, In Isaiam VI.

 In Tract. XXVIII Lib. II, In Isaiam VII.

 In Tract. XXX Lib. II, Invit. Ad Font. I.

 In Tract. XXXI, Lib. II, Invit. Ad Font. II.

 In Tract. XXXII Lib. II, Invit. Ad Font. III.

 In Tract. XXXIII Lib. II, Invit. Ad Font. IV.

 In Tract. XXXIV Lib. II, Invit. Ad Font. V.

 In Tract. XXXV, Lib. II, Invit. Ad Font. VI.

 In Tract. XXXVI Lib. II, Invit. Ad Font. VII.

 In Tract. XXXVII, Lib. II, Invit. Ad Font. VIII.

 In Tract. XXXVIII Lib. II, Ad Neophytos I.

 In Tract. XXXIX Lib. II, Ad Neopytos II.

 In Tract. XL, Ad Neophytos III.

 In Tract. XLII, Ad Neophytos V.

 In Tract. XLIII, Ad Neophytos VI.

 In Tract. XLIV, Lib. II, Ad Neophytos VII.

 In Tract. XLV Lib. II, De Die Dominico Paschat. I.

 In Tract. XLVI Lib. II, De Pascha II.

 In Tract. XLVIII, Lib. II, De Pascha IV.

 In Tract. L Lib. II, De Pascha VI.

 In Tract. LII Lib. II, De Pascha VII.

 In Tract. LIV Lib. II, De Exodo I.

 In Tract. LV Lib. II, De Exodo II.

 In Tract. LV Lib. III, De Exodo III.

 In Tract. LVII Lib. II, De Exodo IV.

 In Tract. LVIII Lib. II, De Exodo V.

 In Tract. LIX Lib. II, De Exodo VI.

 In Tract. LXI, Lib. II, De Exodo VIII.

 In Tract. LXVI, Lib. II, De Exodo XIII.

 In Tract. LXX, Lib. II, De Daniele II.

 In Tract. LXXIV, Lib. II, De Daniele VI.

 In Tract. LXXV, Lib. II, De Daniele VII.

 In Tract. LXXVI, Lib. II, De Daniele VIII.

 In Tract. LXXVII, Lib. II, De Daniele IX.

 In Tract. De Lazaro In Appendicem Rejectum.

 In Tract. De Martyrio Isaiae Prophetae, In Appendicem Rejectum.

 In Interpretationem Ps. CXXVI, In Appendicem Rejectam.

 In Interpretationem Psal. CXXVII, In Appendicem Rejectam.

 In Interpretationem Psal. CXXVIII, In Appendicem Rejectam.

 In Interpretationem Psal. CXXX, In Appendicem Rejectam.

 Appendix Secunda Complectens Duos De Sermonibus Et Martyrio Sancti Zenonis Libros, Cum Duplici Dissertatione Ipsis Subjuncta, Auctore Francisco Bonacc

 Appendix Secunda Complectens Duos De Sermonibus Et Martyrio Sancti Zenonis Libros, Cum Duplici Dissertatione Ipsis Subjuncta, Auctore Francisco Bonacc

 Liber Primus. De Sermonibus Sancti Zenonis Episcopi Veronensis.

 Caput Primum. Rationes dubitandi an S. Zeno Sermonum qui ipsius nomine inscribuntur sit auctor.

 Caput II. Sermones Sancti Zenonis antiquitus noti.

 Caput III. Sixti Senensis de Sermonibus S. Zenonis judicium consideratur.

 Caput IV. De annis quadringentis est amplius in Sermone de Continentia illapsis.

 Caput V. Tillemontii errores in redarguendo Baronio.

 Caput VI. De styli diversitate a Sixto Senensi et aliis recentioribus in Sermonibus D. Zenonis notata.

 Caput VII. Sermones S. Zenonis, ubi contra Arii errores agit, temporibus ejusdem S. Zenonis conveniunt.

 Caput VIII. De Eminetissimi Bellarmini judicio circa Sermones S. Zenonis.

 Caput IX. Philippi Labbe de S. Zenone dissertatio expenditur.

 Caput X. De Dupinio et Combefisio.

 Caput XI. Unus est S. Zeno Veronae Episcopus.

 Caput XII. Nulli alii sermones, de quibus agitur, quam S. Zenoni sunt adscribendi.

 Liber II. De Martyrio Sancti Zenonis, Episcopi Veronensis,

 Caput Primum. Probatur S. Zenonis Martyrium ex veteribus Veronensis Ecclesiae monumentis.

 Caput II. Monumenta Ecclesiae Pistoriensis S. Zenonem Martyrem demonstrant.

 Caput III. Externis auctoritatibus probatur Martyrium S. Zenonis.

 Caput IV. Romani Martyrologii auctoritas Martyris nomen S. Zenoni decernit.

 Caput V. Quam fidem mereatur Vita S. Zenonis a Coronato quodam Notario conscripta, in qua S. Zeno Confessor dicitur.

 Caput VI. Explicatur Panvinius, qui libro quarto Antiq. Veron. dicit, Ecclesiam Veronensem antiquitus S. Zenonem non coluisse uti Martyrem: et Aloysiu

 Caput VII. De Martyrologio Usuardi a Molano correcto, et de Martyrologio Romano antiquo, et de aliis Martyrologiis.

 Caput VIII. Ea expenduntur, quae contra S. Gregorii auctoritatem aliqui auctores, Dupinius praesertim et Tillemontius, objiciunt.

 Caput IX. Quam leviter Dupinius et Tillemontius, S. Zenonem non Martyrem, sed Confessorem jactitent.

 Caput X. Examinantur reliqua quae Papebrochius refert pridie idus aprilis, quibus S. Zeno Confessor asseritur.

 Caput XI. Quae de S. Zenonis martyrio superius digesta sunt, brevi colliguntur epilogo.

 Dissertationes Duae In Appendicis Vicem Duobus Praecedentibus Libris De Sermonibus Et Martyrio S. Zenonis Superadditae, Auctore Francisco Bonacchi.

 Dissertationes Duae In Appendicis Vicem Duobus Praecedentibus Libris De Sermonibus Et Martyrio S. Zenonis Superadditae, Auctore Francisco Bonacchi.

 Dissertatio Prima, Sive Sancti Zenonis Episcopi Veronensis Epocha.

 Caput Primum.

 Caput II. Plura E Sermonibus S. Zenonis Argumenta Petunt Doctissimi Ballerinii, Ut Ejusdem Epocham Quarto Saeculo Astruant: Potiora Circa Arianorum Er

 Caput III.

 Cap. Ecce Sacerdos Magnus:

 Hymnus.

 Hymnus.

 Caput IV. Ea, Quae Contra S. Zenonis Epocham Tertio Saeculo Manutenendam Facere Videbantur, Sublata Jam Esse Confidimus Eamdem Nunc Tertio Saeculo Co

 Dissertatio Secunda. Rationum, Quas D. D. Ballerinii Pro Et Contra Sancti Zenonis Martyrium Afferunt, Examen Et Judicium.

 Judicium.

 Anno Domini CCCLXX-CCCLXXIV. Sanctus Optatus Episcopus Milevitanus.

 Anno Domini CCCLXX-CCCLXXIV. Sanctus Optatus Episcopus Milevitanus.

 Prolegomena.

 Praefatio. ( Auctore Ludov. Ell. Du Pin.

 Praefatio. ( Auctore Ludov. Ell. Du Pin.

 I.—De Vita Optati.

 II.—De Libris Optati.

 III.—De Hac Nova Optati Librorum, Aliorumque Ad Donatistas Pertinentium Monumentorum Editione.

 De Optato Et Ejus Libris Veterum Testimonia. 7

 De Optato Et Ejus Libris Veterum Testimonia. 7

 Historia Donatistarum 1

 Historia Donatistarum 1

 Geographia Sacra Africae Seu Notitia Omnium Episcopatuum Ecclesiae Africanae Ex Collatione Carthaginensi, Notitia Episcoporum Africae Sub Hunerico, Ex

 Geographia Sacra Africae Seu Notitia Omnium Episcopatuum Ecclesiae Africanae Ex Collatione Carthaginensi, Notitia Episcoporum Africae Sub Hunerico, Ex

 Provincia Proconsularis.

 Provincia Numidiae.

 Provincia Byzacena.

 Mauritania Caesariensis. Et Tingitana.

 41 Mauritania Sitifensis.

 Provincia Tripolitana.

 Incertae Provinciae.

 Index Episcopatuum Qui Sub Aliis Nominibus In Notitia Reperiuntur. Quoniam Plures Episcopatus Ex Supra Scriptis Apud Varios Diversa Habent Nomina Vel

 Index Episcopatuum Qui Sub Aliis Nominibus In Notitia Reperiuntur. Quoniam Plures Episcopatus Ex Supra Scriptis Apud Varios Diversa Habent Nomina Vel

 Admonitio In Tabulam Geographicam. 45

 Admonitio In Tabulam Geographicam. 45

 Notitia Litteraria. ( Ex Schaeneman. t. p.

 Notitia Litteraria. ( Ex Schaeneman. t. p.

 Saec. XVI, 1549-1600.

 Saec. XVII, 1613.

 Saec. XVIII, 1701.

 Codices Manuscripti

 Sancti Optati Afri Milevitani Episcopi

 Sancti Optati Afri Milevitani Episcopi

 Liber Primus. In hoc libro primo continentur, qui in persecutione fuerint traditores, et causae schismatis, et ubi, et a quibus schisma sit factum.

 28 Liber Secundus . In hoc secundo libello declaratur quae sit una et vera Ecclesia catholica, et ubi et apud quos maneat, et quinque dotes Ecclesiae

 50 Liber Tertius. Hic liber tertius continet quatuor causas quibus effectum est, ut non sine asperitate unitas fieret. Prima, quod basilicas schismati

 71 Liber Quartus. In hoc quarto volumine indicio Dei ostenduntur qui sint hoc tempore peccatores et quia Deus per Jeremiam prophetam Judaeis irascitu

 79 Liber Quintus. In hoc quinto libello ostenditur quia in baptismate homines operantur, et quia Deus lavat, et Christus ejus dat quod in baptismate a

 90 Liber Sextus. In hoc sexto libro ostenditur episcopos partis Donati contra legem fregisse altaria, et inconsiderate conflasse, et passim vendidisse

 De Sequentibus Annotationibus Monitum. 111

 De Sequentibus Annotationibus Monitum. 111

 Praefationes Fr. Balduini Ad Primam Editionem Optati.

 Praefationes Fr. Balduini Ad Primam Editionem Optati.

 Fr. Balduinus Reverendo Viro D. Joanni Lentallerio, Antistiti Aquiscinctensi, S.

 Joanni Lucanio. Id. Calvino.

 Francisci Balduini J C. Praefatio Ad Lectorem. Praefixa secundae Editioni Optati.

 Annotationes In Septem Libros Optati Milevitani Ex Fr. Balduini Jc. Commentariis rerum Ecclesiasticarum.

 Annotationes In Septem Libros Optati Milevitani Ex Fr. Balduini Jc. Commentariis rerum Ecclesiasticarum.

 In Librum Primum.

 In Librum Secundum.

 In Librum Tertium.

 In Librum Quartum.

 In Librum Quintum.

 In Librum Sextum.

 In Librum Septimum.

 Gabrielis Albaspinaei Episcopi Aurelianensis Observationes In Sanctum Optatum Episcopum Milevitanum.

 Gabrielis Albaspinaei Episcopi Aurelianensis Observationes In Sanctum Optatum Episcopum Milevitanum.

 Observatio Prima. De erroribus et criminibus Donatistarum.

 Observatio II. Quomodo congruerent aut different Novatiani et Donatistae.

 Observatio III. Nonnulla quae in hac historia sunt obscura.

 Observatio IV. An Melchiades datus fuerit judex a Constantino, in causa Donatistarum.

 Observatio V. De manus impositione quae est in sententia Melchiadis.

 Observatio VI. In qua ex antiquae disciplinae rationibus eadem explicatio confirmatur.

 Observatio VII. In qua objectiones quaedam solvuntur.

 Observatio VIII. An quosdam reordinarint Donatistae.

 Observatio IX. Solvuntur quaedam contra proximam observationem.

 Observatio X. De concilio Arelatensi.

 Observatio XI. De die et consulibus judicii proconsularis quo Felix Apungitanus purgatus fuit.

 Monumenta Vetera Ad Donatistarum Historiam Pertinentia A Reddita Sibi A Juliano Libertate Ad Schismatis Exstinctionem. 201

 Monumenta Vetera Ad Donatistarum Historiam Pertinentia A Reddita Sibi A Juliano Libertate Ad Schismatis Exstinctionem. 201

 Anno Domini 362. I. Rescriptum Juliani Imperatoris In Gratiam Donatistarum. ( Ex Augustino l. contr. litt. Petil. cap. XCVII.

 202 Anno Domini 373. II. Valentiniani Senioris In Rebaptizantes Constitutio. ( Ex Cod. Theod. lib. Tit. L. Valentinianus Valens

 203 Anno Domini 377. III. Imperatoris Gratiani Constitutio In Rebaptizantes. ( Ex Cod. Theod. Lib. Tit. L.

 Anno Domini 393. IV. Decretum Hipponensis Concilii De Donatistis Clericis In Numero Laicorum Recipiendis, Recitatum in concilio Carthaginensi anni 397

 205 Anno Domini 393. V. Epistola Cabarsussitani Concilii A Donatistis Maximianensibus Habiti Contra Primianum Donatistam Carthaginensem. ( Edita ex Au

 Anno Domini 394. VI. Sententia Concilii Bagaiensis A Donatistis Episcopis CCCX Pro Primiano habiti, in Maximianum ejusque ordinatores ac socios pronun

 Anno Domini 395. VII. Supplex Libellus Peregrini Presbyteri Et Seniorum Ecclesiae Mustitanae Regionis Primianistarum Adversus Maximianistas. ( Ex Augu

 208 Anno Domini 397. VIII. Decretum Carthaginensis Concilii De Parvulis A Donatistis Baptizatis. Can. XLVIII.

 Anno Domini 398. IX. In Haereticos Theodosii Majoris Constitutio, Decernens mulctam aurariam, ad quam ipsos etiam Donatistas cum caeteris haereticis p

 Anno Domini 398. X. Lex Honorii Adversus Irruentes In Ecclesias. ( Ex Cod. Theod. Lib. Tit. l.

 Anno Domini 400. XI. Lex Honorii De Rescripto Quod Donatistae A Juliano Impetrarant. ( Ex Cod. Theod. L. Tit. L.

 210 Anno Domini 401. XII. Concilii Carthaginensis Legatio Ad Consulendum Anastasium Et Venerium De Parvulis Apud Donatistas Baptizatis, Ut in catholic

 211 XIII. Carthaginense Concilium Africae Universale, De Reconciliandis Donatistis.

 212 Anno Domini. 402. XIV. Concilii Milevitani Universalis Africae Arcadio Et Honorio Aa. V. Coss. VI Kalend. Septembris habiti, Decretum de Maximiano

 Anno Domini 403. XV. Carthaginensis Concilii Ex Tota Africa Habiti Theodosio Augusto Et Rumorido V. C. Coss. VIII Kal. Septembr. Decretum de convenien

 Anno Domini 403. XVI. Libellus, Ab Eodem Carthaginensi Totius Africae Concilio Datus Septimino Proconsuli.

 214 Anno Domini 404. XVII. Concilii Carthaginensis, Adversus Donatistas Ad Honorium Imperatorem Legatio Et Commonitorium Legatis Datum.

 215 Anno Domini 405. XVIII. Honorii Lex In Rebaptizantes. Ex Cod. Theod., lib. titulus lib.

 216 Anno Domini 405. XIX. Ejusdem Imperatoris Lex Altera In Rebaptizantes Ex Cod. Theod., lib. titul. l.

 XX. Tertia Honorii Lex In Rebaptizantes. Ex Cod. Theod., lib. titul. l.

 XXI. Quarta Lex Honorii In Rebaptizantes. Ex Cod. Theod. Lib. Tit. L.

 XXII. Lex Honorii De Edicto Unitatis Per Africam proponendo. Ex Cod. Theod. Lib. Tit. L.

 219 XXIII. Decretum Concilii Habiti Stilichone Iterum Et Anthemio V. C. Coss. X. Kalend. Septembr. Carthagine in Basilica regionis secundae.

 XXIV. Lex Honorii Qua Multa Statuitur In Donatistas. Ex Cod. Theod. Lib. Tit. L.

 XXV. Decretum Concilii Habiti Honorio VII, Et Theodosio II, Aug. Coss. Idibus Junii Carthagine in Basilica Regionis secundae. De plebibus vel dioecesi

 XXVI. Occasio Legum Subsequentium.

 221 Anno Domini 408. XXVII. Leges Honorii Quibus Poenas Adversus Donatistas Aliosque Haereticos Latas Renovat. Ex Cod. Theod. l. tit. 5, De Haereticis

 XXVIII. Ibid. L. XLIII.

 222 XXIX. Ibid. L. XLIV

 223 XXX. Ibid., L. XLV

 Anno Domini 409. XXXI. Ibid., L. XLVI

 Anno Domini 410. 224 XXXII. Ibid., L LI

 Anno Domini 411. Gesta Collationis Carthagini Habitae Honorii Caesaris Jussu Inter Catholicos Et Donatistas Coram Marcellino V. C. Trib. Et Not. P. C.

 Anno Domini 411. Gesta Collationis Carthagini Habitae Honorii Caesaris Jussu Inter Catholicos Et Donatistas Coram Marcellino V. C. Trib. Et Not. P. C.

 Praefatio Operis P. Massonno Auctore.

 Praefatio Operis P. Massonno Auctore.

 Praefatio Clarissimi Viri Baluzii In Eamdem Collationem. 226

 Praefatio Clarissimi Viri Baluzii In Eamdem Collationem. 226

 Liber Oblatus Ad Altare Sancti Stephani Voto Fulcherii Canonici.

 Nomina Et Sedes Episcoporum XVIII Utriusque Partis Qui Electi Sunt Ad Collationem Habendam. 228

 Nomina Et Sedes Episcoporum XVIII Utriusque Partis Qui Electi Sunt Ad Collationem Habendam. 228

 Actores VII.

 Ex Parte Catholicorum.

 Ex Parte Donati.

 Consiliarii Totidem.

 Ex Parte Catholicorum.

 Ex Parte Donati.

 Custodes Chartarum IV.

 Ex Parte Catholicorum.

 Ex Parte Donati.

 Notarii IV.

 Ex Parte Catholicorum.

 Ex Parte Donati.

 Notitia Episcoporum Supra Memoratorum Qui Collationem Carthaginensem Susceperunt. 229

 Notitia Episcoporum Supra Memoratorum Qui Collationem Carthaginensem Susceperunt. 229

 Praefatio Marcelli Memorialis Ad Severianum Et Julianum.

 Praefatio Marcelli Memorialis Ad Severianum Et Julianum.

 Incipiunt Capitula Gestorum. 231

 Incipiunt Capitula Gestorum. 231

 Incipiunt Capitula Secundae Cognitionis.

 Incipiunt Capitula Tertiae Cognitionis.

 Huc Usque Gesta. Reliqua Desunt.

 246 Anno Domini 411. Incipiunt Gesta Primae Cognitionis.

 290 Incipiunt Gesta Secundae Cognitionis.

 Incipiunt Gesta Tertiae Cognitionis.

 Sententia Cognitoris.

 Leges Et Fragmenta De Donatistis.

 Leges Et Fragmenta De Donatistis.

 326 Anno Domini Ccccii. XXXIV. Lex Honorii Imperatoris, Qua Mulctae Pecuniariae Imponuntur Donatistis. ( Ex Cod. Theod., Tit. L.

 328 Anno Domini Ccccxiv. XXXV. Alia Lex Ejusdem Imperatoris In Donatistas. ( Ex eodem Cod., ibid., L.

 330 Anno Domini Ccccxv. XXXVI. Alia Lex Ejusdem Imperatoris, Qua Contra Donatistas Gesta Anno 411, Sub Marcellino Cognitore Eo Quamlibet Mortuo Et Inv

 331 XXXVII. Alia Lex Ejusdem Imperatoris In Donatistas. ( Ibid., L.

 Anno Domini Ccccxviii. XXXVIII. Lex Imp. Theodosii Junioris. In Qua Inter Haereticos Quibus Nusquam In Romano Solo Conveniendi Orandique Locus Relinqu

 333 Anno Domini CCCXL. XXXIX. Leo Papa I. Ad Episcopos Mauritaniae Caesariensis. ( Ex epistola prima

 XL. Fastidiosus Arianus. ( Apud Fulgentium Ep.

 XLI. Sanctus Petrus Chrysologus. Archiepiscopus Ravennatis. ( Serm.

 XLII. Cassiodorus. ( In Psal.

 Anno Domini DII. XLIII. Gregorius Magnus. ( Lib. Epist., Indict. Ep.

 XLIV. Idem eodem in Lib. Ep. LXXV.

 Anno Domini DXCII. XLV. Idem Lib. II, Ep.

 Anno Domini DXCIV. XLVI. Idem Lib. III, Ep.

 XLVII. Idem, Ibid., Ep. XXXV.

 Anno Domini DXCVI. XLVIII. Idem, Lib. V, Ep.

 336 XLIX. Idem, ibid., Ep. LXIII.

 337 Appendix Ad Monumenta Praecedentia.

 337 Appendix Ad Monumenta Praecedentia.

 Historia Carthaginensis Collationis Olim Habitae Inter Catholicos Et Donatistas. Auctore Franc. Balduini. J. C.

 Historia Carthaginensis Collationis Olim Habitae Inter Catholicos Et Donatistas. Auctore Franc. Balduini. J. C.

 339 Lectori.

 343 Historia Carthaginensis Collationis.

 Nomina Episcoporum Quae Recitata Sunt In Collatione. N. B. In hoc Catalogo ad numeros crassioribus characteribus in nostra editione expressos lector r

 Episcopi Catholici.

 Episcopi Donatistae.

 Index Analyticus Operum Sancti Zenonis. Numerus arabicus designat paginas sermonum crassioribus characteribus in nostra editione expressas, Romanus Pr

 Index Analyticus Operum Sancti Zenonis. Numerus arabicus designat paginas sermonum crassioribus characteribus in nostra editione expressas, Romanus Pr

 Index Analyticus Operum Sancti Optati.

 Index Analyticus Operum Sancti Optati.

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Index Rerum Quae In Hoc Tomo Continentur.

 Opera S. Zenonis.

 Tractatus S. Zenonis.

 Opera S. Optati.

 S. Optati De Schismate Donatistarum Libri Septem.

 Leges In Donatistas.

 Fragmenta De Donatistis.

 Finis Indicis Rerum.

((CXXXI)) § I.— Proponuntur argumenta pro vindicando S. Zenonis martyrio, et contraria refelluntur.

In primis quae pro martyrio sunt, monumenta considerentur. S. Gregorius Magnus omnium testium antiquissimus, S. Zenonem martyrem bis appellat 0157D lib. III Dialogorum, c. 19, ubi indicatum Athesis exundantis, et ad januam ecclesiae S. Zenonis apertam stantis miraculum describit. Primo his verbis: Apud Veronensem urbem fluvius Athesis excrescens ad B. Zenonis martyris atque pontificis ecclesiam venit. Deinde: Stans autem ante januam, ad ostendendum cunctis meritum martyris, et aqua erat, etc. Haec omnium tum editorum, cum mss. est lectio; inter codices autem memorandus praesertim pervetustus ille nostrae bibliothecae Capitularis, in quo martyris nomen palam legitur. Cum S. Gregorio neque ob antiquitatem, neque ob auctoritatem conferendus est Coronatus Notarius, qui aliis in rebus non nulla falsa et incredibilia inseruit: ejusque testimonium, quo Zenonem 0158A non solum non appellat martyrem, sed in pace receptum (quae formula confessorum mortem significare solet) testatur, nihil contra Gregorium potest; ac proinde nihilum pariter valent, quae ex simili locutione sive Monachi Zenoniani, sive Petri de Natalibus, sive aliorum, qui a Coronato palam sumpserunt, colligi et obtrudi possent.

Paulus Diaconus, qui ineunte IX saeculo scripsit, idem Athesis miraculum describens lib. III de Gestis Longobardorum, cap. 23, S. Gregorii Magni auctoritatem, quam allegat, secutus, S. Zenonem martyrem pariter vocat: et similiter Joannes Diaconus in Vita ejusdem Gregorii, post medium nonum saeculum exarata, lib. I, num. 35, totidem Gregorii verbis S. Zenonem martyrem atque pontificem nominat. Rabanus 0158B in Martyrologio quater Zenonis meminit, quaterque martyris nomine eumdem nuncupat. Wandelbertus in Martyrologio Metrico scripto an. 842, quod integrum editum est tom. II Spicilegii Acheriani, die 8 Decembris Zenonem nostrum appellans, martyrem vocat. Eodem saeculo Notkerius in Martyrologio per Canisium promulgato tom. II Antiq. Lect., part. III, novissimae editionis, tum pridie Idus Aprilis, tum XI Cal. Junii S. Zenonis mentionem faciens, ei martyris titulum semper apponit. Usuardus ex ms. S. Germani martyrem pariter vocat, in quo tamen Bollandistae non levibus argumentis repugnant. Cum enim contendunt illum ms. non esse ipsum autographum, uti vulgo traditur, Usuardi librum; tum vero ex alio vetustiori codice additiones ms. Sangermanensi ab 0158C aliis insertas volunt, et inter has S. Zenonis nomen nec non Martyris titulum Zenoni appositum recensent, putantque Usuardum hujus sancti nullam mentionem fecisse, sicuti nullam faciunt nec Florus, nec genuinus Ado a Rosweido editus tom. XVI Bibliothecae Patrum, nec authenticum Bedae Martyrologium ab iisdem Bollandistis vulgatum, id quod confirmatur ex antiquo Capituli Veronensis codice idem Bedae Martyrologium continente, in quo secunda manu S. Zenonis nomen additum liquet. Martyris tamen nomen legitur apud auctorem Martyrologii, quod Bedae vulgo tribuitur, et die 8 Decembris in additionibus ad Martyrologium Adonis, et in plerisque codicibus, qui auctum et interpolatum praeferunt Usuardi Martyrologium. In Calendario coenobii Cassinensis edito 0158D tom. 7 Rerum Italicarum pag. 936, mense Aprili, Zeno martyrio coronatus dicitur, et similiter in alio Calendario, quod praemittitur Sacramentario Gregoriano ms. saeculi IX, inter Vatican. num. 3806, eodem mense legitur Sancti Zenonis martyris.

Hactenus constitutis magna opponi solet objectio, quae maximam praeter caeteras vim habere videtur. Dicitur ergo Veronensis Ecclesia, quae de sui Patroni ac episcopi martyrio (si quidem martyr obiisset) prae omnibus rescire debuit, eum confessorem semper appellasse, non martyrem, et uti confessorem in officiis atque in missis coluit ad Aloysium ((CXXXII)) Lippomanum episcopum usque, qui circa medium saeculum XVI, veteri ritu commutato, officia et missas de martyre 0159A celebrandas primus instituit: eidemque veteri ritui sese conformantes aliquot externae quoque Ecclesiae cap. 4, § 2 et 3, indicandae, quae diem S. Zenonis festum singulis annis ex antiqua disciplina concelebrant, confessoris, non vero martyris officia et missas id quoque temporis peragunt. At huic objectioni ductae ex Veronensis praesertim Ecclesiae ritu quem alias Ecclesias subsecutas apparet, facilis responsio est. Nam praeter quam quod in Carpso ms. Veronensis Ecclesiae nunc nuper memorando antiphonae ad Introitum, Offertorium, et Communionem pro festo S. Zenonis in missa recitandae, eae indicantur, quae vel nunc in missis martyrum Paschali tempore dici solent, et similiter in Lectionario S. Euphemiae laudato in scholiis a Baptista Peretto, pro 0159B die translationis S. Zenonis adsignatur Evangelium Ego sum vitis vera, quod hodie pariter in iisdem missis Paschalibus martyrum recitamus, in eamdemque rem ex alio ms. Missali monasterii S. Zenonis discimus, idem Evangelium lectum fuisse, cum quaepiam ejusdem Sancti festivitas in Paschale tempus incidisset: praeter haec, inquam, nostra Veronensis Ecclesia eum antiquum tenuisse ritum videtur, quem Micrologus notavit in libro de Ecclesiasticis observationibus cap. 45, testimonium indicante Baptista Peretto in iisdem Scholiis ad Vitam S. Zenonis, legitur autem tom. XVIII Bibliothecae Patrum, pag. 485: Nota autem, inquit, S. Gregorium papam primum in Graduali libro de his martyribus (Romanis Pontificibus) sicut de confessoribus Pontificalia instituisse officia, 0159C ut de S. Marcello Antiph. Statuit, et de S. Felice Antiph. Sacerdotes, et hoc utique satis congrue propter excellentiam dignitatis Apostolicae. Hoc etiam attendendo majores nostri de iisdem sanctis confessorum officia ad cursum diei et noctis leguntur observasse: quae et Pontificis dignitatem eodem modo insinuant, nec tamen in aliquo eorum martyrio praejudicant. Idem de S. Apollinare observandum esse Gradualis liber demonstrat. Hactenus Micrologus. Equidem hunc ritum in hac praesertim Veronensi Ecclesia viguisse illud demonstrat, quod in antiquis ejusdem Ecclesiae ritualibus libris Episcopi, etsi martyres, confessores tamen nominantur; et officium de confessoribus recitandum innuitur. Ut autem omittamus pauca eorum, qui ibidem recensentur, Romanorum Pontificum nomina 0159D quorum martyrium certis documentis non probatur, eos tantum episcopos commemorabimus, quos fuisse martyres exploratum est; et ne singulos hujus Ecclesiae rituales libros percurramus, satis erit ms. illum considerare Carpsum appellatum, qui post praefationem Auctoris a Scipione Maffeio editam in Addendis postremae partis Veronae Illustratae, Calendarium exhibet, notatque subinde officiorum hac in Ecclesia celebrandorum ritum, nec non antiphonarum, responsoriorum, psalmorum initia, quae cuique officio conveniunt. Hoc Carpsum a Stephano presbytero et cantore ejusdem Ecclesiae scriptum fuit ante medium saeculum XII, cum in Calendario quinque hae chronicae adnotationes alia manu in margine adjectae legantur 0160A inter dies VIII, VII et VI Cal. Julii: Heic emergitur Oprandus Archipresbyter MCLXVI.

VI. Id. Augusti Θ Beatrix MCLXXI.

V. Id. Octobris Nat. S. Placidiae V. et in margine Institutio . . . . . MCLXXV.

IV. Id. Aprilis electio Adriani Archipresbyteri MCLXXXVI.

VII. Id. Junii consecratio Adriani Archipresbyteri in presbyterum MCLXXXVI.

In hujus ergo Carpsi Calendario haec in rem nostram scribuntur:

IV. Nonas Febr. Sancti Blasii conf.

VIII. Cal. Maji S. Adalberti conf.

Non. Junii S. Bonifacii Epi. et conf.

VI. Cal. Julii. Nat. Ss. Joannis et Pauli m. et 0160B S. Vigilii conf.

((CXXXIII)) Hi itaque omnes certissimi martyres, ut aliunde supponimus, in ipsius Carpsi Calendario confessores vocantur. Porro licet in eo Calendario legatur: VIII. Idus Augusti Natale Sixti, Felicissimi, et Agapiti martyrum; tamen in Carpso S. Sixti officium notatur de Confessore Pontifice, aliorum autem duorum antiphonae de Martyribus. Itaque apud Veronensem Ecclesiam is ritus obtinuisse apparet, ut confessores dicerentur, qui caeteroqui veri sunt martyres, et de iisdem non uti martyribus, sed uti confessoribus officia celebrarentur. Ex ipso Ughellio, pag. 781, Veronensem inscriptionem referente id ipsum eruditi suspicari et conjicere poterant: in illa enim, quae temporibus Andreae Patriarchae Aquileiensis, id est 0160C saeculo IX, in templo olim S. Gregorii, nunc autem vulgo S. Helenae in dedicationis monumentum erecta adhuc cernitur, inter Sanctorum, quae ibidem continentur, reliquias hae recensentur S. Vigilii confes., S. Proculi confes., S. Zenonis confes. ubi non tam S. Zenonem cum Proculo, quam S. Vigilium utique Tridentinum episcopum, qui indubie martyr occubuit, confessores peraeque appellatos vides, quam appellationem officiorum ac missarum ritus sequebatur. Ex hoc porro Veronensis Ecclesiae ritu illud dimanasse videtur, ut S. Zeno in aliis quoque ejusdem Ecclesiae monumentis confessor inscribatur, non martyr; ut ne tamen id ad martyrium inficiandum traduci possit.

Etsi vero in plerisque monumentis Veronensibus unus confessoris titulus eidem vindicetur; tamen 0160D quaedam non desunt, in quibus martyr diserte asseritur. Henricus imperator, in privilegio quod an. 1055 abbati monasterii S. Zenonis concessum fuit, pag. 763 tom. V Italiae Sacrae Ughellii, bis martyrem illum vocat: et in alio privilegio, quod rogante Vitali episcopo Vicetino Beringarius eidem S. Zenonis monasterio tradidit an. 901, quamquam bis appelletur confessor, tamen et martyr semel nominatur. Vide Ughellium in Vicetinis episcopis tom. V, pag. 1031. Anonymus Pipinianus, qui de Veronae laudibus Rhythmum lucubravit, peritus quidem ejus Veronensis ritus, quem diximus, nonne adhuc S. Zenonem et confessorem et martyrem simul affirmandum putavit?

0161A Octavus pastor et confessor Zeno martyr inclytus.
Guillelmus Pastrengus Veronensis inter saeculi XIV scriptores eruditissimus, cui eum ritum latuisse incredibile plane est, nonne de Zenone scripsit aperte martyrium patitur?

Neque opponatur S. Zenonem martyrio coronari non potuisse, si post Juliani imperium vixit, ut dissert. 1 ostendimus. Etsi enim post Julianum nullas in Italia adversus Christianos persecutiones fuisse conceditur, de quo satis eadem dissert., cap. 2, § ultimo; adhuc nihilominus S. Zeno occidi potuit in aliquo Paganorum, quibus sese imperterrite objecit, tumultu, quemadmodum simili de causa non multos post annos in finitimis Tridentinis vallibus gloriosam pro Christo mortem oppetierunt tres sancti 0161B martyres Anaunenses, et subinde S. Vigilius episcopus: vel tot tantasque pro fide propaganda persecutiones potuit obire et pati, quot quantasque passus fuit coaevus Brixiae episcopus sanctus Philastrius, de quo haec litteris prodidit successor ejus S. Gaudentius in sermone de vita S. Philasirii pag. 241 et 242: Contra gentiles atque Judaeos . . . et maxime . . . Arianam perfidiam tanto vigore pugnavit, ut etiam verberibus subderetur, et in corpore suo stigmata Domini nostri Jesu Christi portaret. In hanc sententiam Joannes Veronensis Ecclesiae presbyter mansionarius in Imperiali Historia manuscripta haec de Zenone scribit: Post multa supplicia quievit in Christo II Idus Aprilis. Licet enim mortem in illis persecutionibus atque suppliciis non obierit, nihil tamen id refert, quominus 0161C martyr appelletur, unde martyres a S. Cypriano appellantur et illi confessores, qui multa pro Christo passi nondum in suppliciis excesserant, et martyr aeque confessor vocatur a S. Paulino Felix Nolanus, et martyres item praedicantur, ac officio martyris coluntur idem S. Felix Nolanus, S. Euseb. Vercel. atque alii, qui caeteroquin quaedam solum pro fide passi, in pace mortui deinceps ((CXXXIV)) sunt. Itaque cum Aloysius Lippomanus an 1554 (Peretto teste in Latinis scholiis ad vitam S. Zenonis) universo clero Veronensis dioecesis praecepit, ut de uno martyre pontifice officium celebraretur, quod antea de uno confessore pontifice celebratum fuerat, haud reprehendendus est, neque iis succensendum Ecclesiis, quae ut ad Veronensis exemplum sese conformarent, hunc 0161D eumdem ritum subinde arripuisse satis credibile nobis est, de quibus capite quarto dicemus. Haec sunt, quaecumque pro martyrii Zenoniani sententia colligere potuimus, et haec quidem majori, qua per nos licuit vi, proposita atque inculcata, lector, vides, ut ne quid roboris huic parti, quam Veronensis Ecclesia nunc sequitur, decerperetur. Nunc de iis, quae pro contraria sententia suppetunt.

§ II.— Asseruntur argumenta contrariae sententiae.

Antiquissimus omnium, qui Zenonis meminerunt, testis est S. Ambrosius archiepiscopus Mediolanensis, auctor cum pluribus nominibus accuratissimus et maximae fidei, tum vero Zenoni suppar, quem 0162A proinde Zenonis non latuisset martyrium, siquidem is, ipso jam episcopo, pro Christiana fide gloriosam mortem oppetiisset. Ambrosius ergo delata ad se Indiciae Virginis a S. Zenone olim probatae ac benedictae causa, cum pro illa multa scripsit ad Syagrium Zenonis successorem, tum vero hujus sancti, qui illam approbaverat, judicium proferens, martyris titulum, qui ad auctoritatem contulisset plurimum, procul dubio non omisisset. At Zenonem sanctae memoriae episcopum unice appellat, non martyrem, inquiens: Tu autem sine alicujus fratris consilio hoc judicium praejudicium feceris, ut puellam, Zenonis sanctae memoriae judicio probatam ejusque, sanctificatam benedictione, post tot annos sine auctore criminationis, sine accusatore, sine professore delationis, in periculum reatus 0162B deducendam arbitrarere. Itaque nihil de martyrio ejus Ambrosium cognovisse palam videtur: et si Ambrosius nihil de illo rescivit, jam Zenonem non martyrio, sed naturali morte in pace functum probabilissimum est, nisi quo paris aetatis atque auctoritatis documento Ambrosii testimonium elidatur. Prae hoc autem Ambrosii testimonio sequior nimis est S. Gregorii Magni, quae pro martyrio antiquior suppetit, auctoritas. Is enim qui duobus post saeculis vixit, cum Athesis miraculum recitans, martyrem illum appellavit, fieri potuit ut memoria lapsus eum martyrem dictum crediderit, quem Joannes, a quo de miraculo fuerat instructus, simplicem episcopum et confessorem pronuntiaverat: nisi forte ipse Joannes eo in titulo lapsus probabilius credatur. In S. Gregorio 0162C quidem defectus id generis sine exemplo non sunt: nam Molano animadvertente in secunda Usuardi editione, S. Juvenalis Narniensis episcopus, cujus festa dies V Nonas Maii in Romano martyrologio signatur, martyr dicitur lib. IV, cap. 12, a S. Gregorio, cum merus confessor fuerit. Aliud nos exemplum adserimus ex epistola olim 73 lib. IX, nunc 62 l. VI, ubi idem pontifex beatissimum martyrem vocat S. Leucium episcopum Brundusinum, qui in laudato Martyrologio nec non in Calendario ms. Bibliothecae Casanatensis scripto ineunte saeculo IX, ad monasterium quoddam Beneventanum olim pertinente, III Idus Januarii episcopus et confessor nominatur, atque uti confessor quidem in ipsa ejus Ecclesia Brundusina nunc quoque temporis colitur. Verum 0162D quidem est Leontium in editionibus post Romanam illum appellari, non Leucium: at cum ejus corpus Brundusii requiescens ibidem tradatur, Brundusina autem urbs nullum cujusquam sancti Leontii corpus apud se requiescens umquam agnoverit, ut illud S. Leucii episcopi olim habuit, antequam Beneventum transferretur: melior videtur lectio priorum Gregorii editionum, quae cum quinque mss. in Benedictina allegatis Leucium praeferunt. Ex his autem duobus S. Pontificis lapsibus in martyris titulo Confessoribus tributo; haud temere similis lapsus suspicio exoritur, cum idem S. Pontifex Zenonem martyrem scripsit, quem S. Ambrosius martyrem non agnovit. Coronati Notarii Vita cum pluribus improbabilibus, 0163A quae alibi consideravimus, adjunctis scateat, ((CXXXV)) levissimae quidem est fidei; at negari illud non potest, quod cum ille de Zenone affirmavit receptus est in pace, inter tot improbabilia, quae ad exaggerandam S. Episcopi gloriam ex ipsa populari fama congessit, nihil de martyrio ejusdem audierat, nihilque id temporis, septimo scilicet vel octavo saeculo, non multo post S. Gregorii obitum, hac ipsa in Veronensi Ecclesia de eodem ferebatur. Adde quod Coronati Vitae, quae in perantiquo Remensi Codice legitur, ubi exponitur miraculum Athesis, inserta apparent ipsa S. Gregorii verba, ut in adnotatione 10 ad eamdem Vitam dicemus: et in his pro eo quod apud S. Gregorium scribitur ad ostendendum meritum martyris, ibidem positum fuit ad ostendendum meritum 0163B confessoris; unde suspicio est Veronensem, quicumque fuerit, qui eam additionem in ms. illo olim Veronensi, nunc autem Remensi apposuit, ex Gregorii verbis martyrem in confessorem correxisse, sanctumque Pontificem in eo lapsum putasse, quod S. Zeno Veronae confessor haberetur, non martyr: qua eadem de causa monachus Zenonianus Gregorium appellans, ejusque verba recitans, martyris nomine praetermisso Sancti supposuit scribens, ad ostendendum meritum Sancti, vel, ut in ms. lectionario Brixiano legitur, cujus mentionem facit Maffeius noster in praefatione ad Monachum Zenonianum, pag. 317 Hist. diplom., ad ostendendum meritum confessoris: nisi forte hoc ms. lectionarium Brixianum ipsam Coronati Vitam ex simili exemplo Remensi sumptam 0163C contineat, uti sane illam continet lectionarium aliud ms. Ecclesiae Tridentinae, quod eamdem additionem et formulam Gregorii verbis praefert. Si porro ex his probabile sit S. Gregorium, dum Zenonem appellavit martyrem, unius nominis errore defecisse, nihil prosunt Pauli Diaconi, Joannis item Diaconi, Rabani Mauri, Notkerii testimonia, quippe quos ex S. Gregorii Dialogis sicuti miraculum Athesis, quod memorant, ita et martyris titulum, quem Zenoni affigunt, derivasse manifestum est. Eadem ratione cadunt etiam caeteri posteriores, Wandelbertus, Usuardus, aut potius Usuardi additamentorum et Adonis auctores, et alii, qui adferri solent, quos vel ex S. Gregorio, vel ex aliis Gregorii asseclis profecisse satis credibile est. Duos tantum codices praecipua 0163D consideratione dignos in confirmationem adferre libet, Vaticanum 3806, superiori paragrapho allegatum, et alium Veronensem monasterii S. Spiritus. Vaticanus, qui Aprili mense S. Zenonis martyris in Calendario meminit, eodem mense in Sacramentario nihil ponit, et solum mense Decembri, in quo Calendarium de eodem Sancto nihil notat, ipsius Missam exhibet, eamdem quae in nostris codicibus legitur, et in ea ille confessor pontifex unice dicitur, ut ex tertia missa videre poteris. Haec non aliunde videntur profecta, quam quod martyris nomen mense Aprili in Calendario insertum, e S. Gregorio vel ex alio ejus exscriptore sumptum fuit; missa autem derivavit e Veronensi fonte, cui id nomen ignoratum 0164A mox videbimus. Simili plane ratione in ms. Martyrologio monasterii Veronensis S. Spiritus, mense Aprili brevis martyrii S. Zenonis descriptio fit in Martyrologiorum formam iisdem fere verbis, quae in vulgato Usuardo leguntur, martyriique testimonium e S. Gregorii auctoritate ab aliis Martyrologiorum scriptoribus excepta deduxerunt; at subinde in duobus aliis festis S. Zenonis mense Maio et Decembri, quae ex solis Veronensibus libris notata sunt, ille confessor pontifex solummodo appellatur.

Argumentum, quod ex antiquo Veronensis Ecclesiae ritu ducebatur, ut S. Zeno, cujus festa dies ad Lippomanum usque confessoris, non martyris officio ac missa celebrabatur, et celebratur adhuc ex antiqua consuetudine apud plures externas Ecclesias, 0164B uti c. 4 videbimus, hoc, inquam, argumentum ex Veronensis praesertim Ecclesiae ritu ductum, etsi ad martyrium a Zenone adjudicandum non tanti est, quanti illud plures cum Henschenio fecerunt et faciunt, quod superiori paragrapho latius ostendimus: certe tamen quae ibidem attulimus in medium, non sunt ejusmodi, ut, cum aliquot certi martyres hac in Ecclesia confessorum ritu culti fuerint, martyr etiam convincatur S. Zeno, nisi aliunde probetur. Negari quidem non potest antiphonas missae S. Zenonis pro paschali tempore in Carpso indicatas, nec non Evangelium ejusdem temporis duobus aliis in codicibus descriptum ejusmodi esse, quae per id tempus de martyribus dici solent: at ea ((CXXXVI)) antiquis temporibus paschalis quidem temporis, non tamen 0164C martyrum propria fuisse videntur. Enim vero in antiquis Missarum libris a venerabili Cardin. Thomasio editis haec rubrica, In communi unius martyris, vel confessoris apposita legitur tum in Antiphonario, pag. 281, tum in Lectionario, pag. 80, tum in Capitulare Evangeliorum, pag. 217, et id ipsum quoque notatur. in Responsoriale et Antiphonario pro officio temporis paschalis, pag. 314, et pro officio communi, pag. 361, adeo ut quod ex id generis antiphonis et Evangeliis eruitur argumentum, ad statuendum cultum martyris potius, quam confessoris traduci non possit. Illud autem, quod ex missis certum elicere possumus cultus testimonium, sunt orationes, vel gradale responsorium, siquidem proprium Sancti nomen praeferat; ibi enim martyris vel confessoris 0164D titulus nomini proprio additus, utrum confessor an martyr habitus fuerit, tute indicabit. Omnes vero orationes, quas in sex mss. Veronensis Ecclesiae libris, et in omnibus quidem S. Zenonis missis inferius describendis legere licet, unum confessoris pontificis, non autem martyris titulum constanter ingerunt; et responsorium gradale subjectum epistolae ipso in Carpso designatum, non alio titulo eumdem sanctum appellat: Sancte confessor Zeno, etc. Quis ergo ex antiphonis et Evangelio, quae pro martyre vel confessore olim communia fuisse deprehenduntur, contra expressum orationum testimonium pro martyrio statuendo arguere velit? Imo hinc potius confirmare licet, eas antiphonas et Evangelium 0165A paschalis missae S. Zenonis, quae martyrum propriae nunc habentur, confessoribus etiam communia olim fuisse, cum praesertim idem Carpsum et alii rituales libri officium etiam paschale S. Zenonis totum de confessore pontifice recitandum exhibeant, quod non fecissent profecto, si paschalis missa, quae cum officio concordare debebat, martyris propria judicata fuisset. Hinc porro quod oppositum superiori paragrapho fuit ex Micrologo scribente officia Romanorum pontificum caeteroquin martyrum propter excellentiam dignitatis Apostolicae peracta fuisse de confessoribus, inane prorsus cognoscitur: illi enim martyres explorate dicebantur in orationibus, ac praeterea de iisdem, uti ipse Micrologus eodem loco 0165B notat, in officio hymnus, invitatorium, versus Gloria et honore, Posuisti eum, Domine, magna est ejus cantantur ut de martyribus; cum e contra in S. Zenonis officio inter monumenta referendo, hymnus ipse, invitatorium, versus, omnia denique de confessore dicerentur. Equidem illi pontifices, qui certi sunt martyres, in orationibus quoque Sacramentariorum nostrae Veronensis Ecclesiae martyres nominantur, et martyr, non autem confessor inter caeteros vocatur S. Sixtus in orationibus, quae leguntur sane distinctae ab illis Ss. Felicissimi et Agapiti martyrum, perinde ac Carpsum distinctas ipsorum antiphonas posuit. Similiter etiam S. Blasius, qui confessor dicitur non tam in Calendario Carpsi, quam in alio alterius libri Sacramentorum saeculi XII, 0165C praeter quam quod in aliis Calendariis mss. martyr inscribitur, in orationibus certe omnium librorum martyris appellatione constanter donatur. De caeteris autem tribus martyribus Adalberto, Bonifacio, Vigilio, quos confessoribus accenset Calendarium Carpsi, Vigilium autem inscriptio in S. Helenae, rationem adferre nullam possumus, utrum in orationibus martyres dicerentur necne, cum in tribus memoratis Sacramentorum libris nullibi memorentur. Neque illud praetermittendum, quod in Carpso, unde totum argumentum pendet, aliquot errores occurrant, qui fidem ejus non nihil extenuant. Unum in rem praesentem commodum exempli gratia proponamus. In praemisso Calendario: XV Cal. Augusti Nat. S. Mamae et Filastri m.; et in ipso Carpso: In 0165D Nat. Sanctorum Mamae et Filastri a. et ps. et R. et totum officium de pluribus martyribus. In his mirum profecto accidere debet, S. Philastrium, qui et Brixiae et ubique semper confessoris cultu prosecutus fuit, et confessor item appellatur a S. Gaudentio, qui eidem successit, et a Ramperto etiam Brixiano Antistite, nec non in inscriptione nuper memorata Veronensis Ecclesiae in S. Helenae, ubi legitur S. Philastrii confess., hunc eumdem, inquam, S. Philastrium inter martyres nihilominus recenseri in Carpso, et in eo quidem Carpso, qui non nullos pontifices certo martyres confessorum nomine designat. Id ab errore purgari posse ((CXXXVII)) nemo dixerit. In hac autem parte si Carpsi auctor erravit, quis in aliis 0166A errare similiter potuisse non statim intelligat? Sed transeamus ad alia.

Duo documenta Veronensis Ecclesiae superiori paragrapho allegata pro martyrii titulo quis cum aliis quam pluribus contrariis comparet? His iisdem, quae contrariam ejusdem Ecclesiae traditionem luculentissime videntur statuere, infirmari quoque seu potius elidi videtur Anonymi Pipiniani et Guillelmi Pastrengi scriptorum licet Veronensium auctoritas, quos in appellatione martyris unum S. Gregorium secutos credibile est. Quin Anonymus Pipinianus cum S. Zenonem martyrem una et confessorem appellet, vel ex hoc apparet, eum inscium, martyrne, an confessor S. Zeno fuerit, utrique, quae ferebatur, appellationi, ne erraret, voluisse satisfacere, et idcirco martyris titulum 0166B a S. Gregorio ita sumpsisse, ut confessoris tamen nomen ex antiqua totque testimoniis firmata suae Ecclesiae traditione praetermittendum nequaquam putaret; qua eadem de causa accidisse quispiam existimet, ut tum in ms. Medoetiensi Pauli Diaconi tom. I Rerum Italic. pag. 447, tum in uno e duobus objectis documentis utrumque nomen pariter jungatur. Monumenta autem Veronensis Ecclesiae, quae cum unum confessoris titulum praeferant, traditionis Ecclesiae ejusdem testes exsistunt, plura suppetunt apud Ughellium tom. V Italiae sacrae a pag. 705, et alia non pauca, quae ex archiviis addi possent: quibus omnibus antiquitate praestat charta anno 769, in vico Campelione Mediolanensis dioecesis scripta, et edita a marchione Maffeio inter monumenta, quae ipsi in Veronensi 0166C historia illustranda usui fuerunt part. I, pag. 375; in hac autem memoratur Basilica beatissimi et confessoris Christi Zenonis. His adde inscriptiones. Praeter illam in S. Helenae superius allegatam idem Scipio Maffeius aliam publici juris fecit tom. II Veronae Illustr. pag. 515, quae anno 1123, in ipso S. Zenonis monasterio collocata confessorem Zenonem solummodo nominat. Aliam addere licet in ecclesia Montis Aurei dioecesis Veronensis sitam, quam nondum hactenus editam, et a P. Josepho Blanchinio olim diligenter exscriptam hic appingendam putamus. 0166D id est: Anno Domini 1060, indictione 13, consecrata est haec ecclesia, 16 Cal. Septembris, ad honorem Sanctae Crucis et S. Michaelis, et Sanctorum martyrum Castorii et Victoris, et Sanctorum Confessorum Martini, Zenonis, et Remigii a Teopaldo Veronensi episcopo. Praeterea in lectionibus, quae ante Lippomanum in S. Zenonis festo lectae fuerunt, nulla martyrii occurrit mentio; et solum ibidem legitur: Requievit, 0167A aut receptus est in pace. In Veronensis civitatis Statutis, et in iis, quae adhuc vigent, cum S. Zeno magnus urbis Patronus nominatur, Confessor tantum dicitur, id ipsumque accidit in caeteris civitatis decretis, quae pro ejus cultu lata fuerunt. In omnibus litaniis tum nostrae tum aliarum Ecclesiarum, quas cap. 4 ((CXXXVIII)) indicabimus, ille inter confessores constanter recensetur, et in illis quoque litaniis adhuc post Lippomanum in commendatione animae recitari solitis in Ecclesia Veronensi, quae a Joanne Matthaeo Giberto an. 1536 primum impressae in libro catechumenorum ad usum Ecclesiae cathedralis Veronae, anno subinde 1573, Augustino Valerio episcopo nihilum immutante recusae fuerunt: quam quidem mutationem solum anno 1609, sub Alberto Valerio factam legimus in Rituali 0167B Veronensis ecclesiae, S. Zenone a confessoribus ad martyres in iisdem litaniis traducto pag. 86, et iterum in aliis post Psalmos poenitentiales, pag. 209. Quatuor praeterea Sacramentorum libri Veronensis Ecclesiae, nimirum tres Capitulares, et unus Sodalitii S. Mariae de Domo, in Canone missae S. Zenonem inter confessores referunt, et tres ex his, nimirum Capitulares, ita S. Zenonem confessoribus addunt, ut Ss. Firmum et Rusticum inter martyres recitent sic: Communicantes . . . . Laurentii, Firmi et Rustici, Crysogoni, Joannis et Pauli, Cosmae et Damiani, Hilarii, Martini, Augustini, Gregorii, Hieronymi, atque Benedicti, Proculi et Zenonis, etc. Nullum, ut credimus, exemplum adferre quispiam poterit, quo aliquis martyr sive in litaniis sive in Canone missae inter 0167C confessores positus ostendatur: et si S. Zeno noster vere fuisset martyr, sicut Sanctos Firmum et Rusticum inter martyres inserere non dubitarunt, ita S. Zenonem magnum Patronum inter eosdem multo magis recensendum judicassent. Simili quidem ratione in suffragiis, quae vel olim hac in Ecclesia inter officia recitabantur, etsi Tebaldus an. 1305, in ipsa constitutione ab episcopo Petro Scaligero eodem saeculo confirmata, qua eadem suffragia indixit, de S. Zenone Patre et Patrono hujus Civitatis primum honorificentissimam mentionem faciat, tum vero Ss. martyrum Georgii et Firmi ac Rustici: tamen suffragiorum ordinem adsignans, Ss. martyrum primo loco, dein S. Zenonis commemorationem agendam insinuat, quod sane factum non fuisset, nisi quod hac 0167D in Ecclesia confessor haberetur S. Zeno, non martyr: commemorationes autem martyrum, confessorum commemorationibus semper praeeunt. Hinc in vetustiori quoque codice Capitulari saeculi circiter XIII, in quo orationes, lectiones, et antiphonae per annum et propriae et communes Sanctorum continentur, haec suffragia eodem ordine praescripta reperiuntur in matutinis et vesperis: ut primum de Cruce, tum de pace, dein de S. Maria (cujus quotidie mutabatur Antiphona) postea de S. Georgio, de Ss. Hermagora et Fortunato, Firmo et Rustico, subinde de S. Zenone, et tandem de omnibus Sanctis; et in ipsis quidem suffragiis, quae ex eodem codice dabimus, S. Zeno solo Confessoris nomine gaudet. Adde quod 0168A nec Ratherius, qui S. Zenonem suis in operibus et honorificis quidem titulis allegat, nec manuscripti tractatus ejus continentes, inter quos Remensis antiquissimus huic ipsi Ecclesiae inter sacra officia inservivit, nec Calendaria sive nostra, sive aliena, quorum plura vidit indicatque P. Henschenius cap. 1, num. 3, pag. 70, martyrem illum vocant, sed solo confessoris titulo insigniunt.

Videtur etiam difficile, S. Zenonem, qui Gratiano, Valentiniano Juniore, et Theodosio imperantibus e vivis excessit, persecutionibus jam consopitis, passum fuisse martyrium: quod si a Paganis tumultuantibus illi obvenisset, ut Anaunensibus martyribus ac S. Vigilio Tridentino episcopo accidit, id factum non minus fuisset celebre, quam in Tridentinis illis martyribus 0168B exstitit, ejusque mentio aliqua, ad genus mortis quod pertinet, posteritati transmissa fuisset. Probabile quidem est illum, ut Veronam ad fidem perduceret, dum sese Paganorum superstitioni fortiter opponens, idola destruenda fanaque subvertenda curavit, ab ethnicis praesertim rusticis multa fuisse perpessum, vel etiam ab Arianis, dum eorum artes detegere, impetusque reprimere, eorumque pestem a sua dioecesi arcere naviter laboravit, ut S. Philastrio episcopo Brixiano evenisse S. Gaudentius commemorat. At sicut S. Philastrius numquam idcirco martyr est habitus, ita nec S. Zeno; unde ab Ambrosio martyr dictus non fuit. Neque Carpsi opponatur auctoritas, qui eumdem Philastrium martyrem prodit; is enim, ut vidimus paulo ante, manifestus 0168C est error, quem ad Philastrii martyrium statuendum transferre non licet, et multo minus ad martyrium S. Zenonis, ((CXXXIX)) qui eodem in Carpso confessor solummodo traditur. Sed ut finis aliquis huic disputationi imponatur, haec sunt argumenta, quae utrinque ad ferri queunt, inter quae nostrum judicium ne exquiras, lector; nobis enim hac in controversia illud unum jam ab initio proposuimus, omnia, quae in utramque partem suppetunt, colligere et explicare, non autem sententiam dicere: ac proinde Patris Henschenii prudens consilium secuti, his ejus verbis concludimus, quae ille propositis aliquot utrinque argumentis scripta reliquit sub finem cap. 2, pag. 73: Nos omnia judicio prudentium virorum permittimus. Solum historicae notitiae causa addemus Franciscum Mariam de 0168D Aste, archiepiscopum Hydruntinum, qui luculentissimas disceptationes in Martyrologium Romanum Beneventi edidit an. 1716, sub auspiciis Cardinalis Ursini, qui postea fuit Benedictus XIII, hoc in opere laudato disertis litteris Clementis XI tum regnantis, Henschenii argumentis motum, noluisse controversiam decidere, et hoc interim tutius suggessisse consilium, ut in eodem Martyrologio ad instar Molani, inquit, enuntietur: Veronae S. Zenonis episcopi, qui inter procellas persecutionis eam Ecclesiam rexit, et multa passus vitam finivit; quibus verbis et vocem passio, et has Gallieni tempore martyrio coronatus est ita subducendas putavit, ut multa tamen Sanctus noster passus non negetur. Sed haec quoque cum eodem 0169A archiepiscopo saniorum placito subjicimus.