Admonitio.

0189D I. Antequam monumenta ad S. Zenonis vitam pertinentia cum missis et hymnis aliisque documentis liturgicis propriis ejusdem Sancti, quae in antiquis libris reperimus, damus, nonnulla de aliquibus minus notis praefari libet. Coronatus Notarius primi monumenti auctor primus fuit, qui S. Zenonis Vitam litteris tradidit. Perettus in latinis scholiis ad Vitam 0190D S. Zenonis, illum recentioribus scriptoribus accensuit, et fere parem fecit Petro de Natalibus, qui saeculo XIV floruit. At eumdem vixisse ante translationem corporis S. Zenonis, quae saeculo IX ineunte facta fuit, non ex eo solum colligitur, quod ejusdem translationis nullam faciat mentionem, sed ex eo potissimum, quod et sacrum Zenonis corpus sua adhuc 0191A aetate requiescens prodit num. 8, in ea basilica, in qua primo post mortem conditum fuerat, et Vita ab ipso scripta invenitur in Remensi codice, quem exaratum ante saeculum IX, in generali praefatione ostendimus. Cum porro miraculum Athesis inundationem spectans a S. Gregorio Magno descriptum referat, quod contigit anno 589, septimo vel octavo saeculo eum floruisse cum P. Henschenio statuendum est: Venerabilis nuncupatione donatur non tam in ms. Remensi. quam in Lobiensi, quem Molanus vidit; et in hoc postremo Christianissimus praeterea appellatur, sicut et a Joanne Veronensis Ecclesiae presbytero et Mansionario, qui in manuscriptae Imperialis Historiae l. I, ejus meminit his verbis: Coronatus, vir christianissimus, Veronae claruit, qui Vitam beati Zenonis mediocri 0191B stylo composuit. Haec Vita antiquis lectionariis inserta legitur, uti in Tridentino capitulari membranaceo et in duobus Vallicellanis, III et VII, eaque in usu erat, antequam locupletiorem Vitam scriberet Monachus Zenonianus, de quo mox dicemus plura. Molanus in annotationibus ad Usuardum eam Lobii se vidisse testatur: Lobii exstat narratio venerabilis Coronati, christianissimi notarii; et forte eo allata fuit a Ratherio episcopo Veronensi, qui saeculo X, Lobii sese recepit. Equidem cum haec scripta a nobis fuissent, venerunt a Lobio litterae ad Scipionem Maffeium, quibus in codice ipsa ejusdem Ratherii manu exarato inter multa Sermo de Vita S. Zenonis episcopi contineri traditur. Petrus Calo eamdem in sua Collectanea conjecerat, ut P. Henschenius in ms. Barberino annotavit, 0191C pag. 73. Boninus Mombritius viginti circiter annos ante saeculi XVI initium primus illam edidit tom. II Vitarum Ss. Deinde an. 1653, tom. V Italiae sacrae ex ms. Abbatiae S. Salvatoris Montis Amiati eamde mrecusit Ferdinandus Ughellius. Tandem e mss. septem ((CLVI)) P. Henschenius ipsam inseruit tom. II Aprilis pag. 70. Nos Remensis codicis antiquissimi lectionem secuti plerumque sumus. In hoc autem ms. sicut et in Lobiensi per Ratherium scripto, haec Vita inscribitur Sermo, sed minus proprie. Coronati vero aetate parum admodum de S. Zenonis vita, quae nullo antiquiore documento prodita fuerat, universim cognitum, ac populorum memoria conservatum fuisse satis superque probat illud, quod ille nihil fere de Zenone scribat nisi miracula quaedam pauca, et haec 0191D ipsa vulgari traditione prolata, ut ex annotatione 3 satis colliges: unde paucis vix attactis primo numero de vita Sancti, statim ad miracula fit transitus, his sub ejusdem numeri finem perscriptis: Audiant populi omnes, qui ejus cupiunt miracula; et rursum in fine ex mss. Henschenii, Ughellii, et Mombritii: Ecce de multis ejus miraculis ego inutilis Coronatus Notarius quod compertum tenui, etc., quae tamen, uti a populo conservata et relata, addititiis saepe fabellis infarta esse solent. Dum antiquiora et magis genuina non suppetunt documenta, hoc omittendum nobis non fuerat. Postremo annotationes, quas in prooemio diss. III nos huic Vitae apposituros recepimus, paucis dauntur, ex quibus incredibilia quaedam, vel falsa ex 0192A populari rumore suscepta et veris immista cognoscentur, simulque palam fiet, quam pusilla auctoritate nitantur, qui ex hoc monumento Gallieno imperatori coaevum S. Zenonem inculcant.

II. Haec, quam Coronatus scripsit, S. Zenonis Vita ut primum apparuit in lucem, novitate sua rapuit statim et illexit hominum animos, qui nihil ad id usque tempus de S. Episcopo litteris consignatum legerant, et proinde illam judicarunt dignam, quam non solum in lectionaria referrent, ex eaque antiphonas sacrorum officiorum decerperent, sed quam etiam quispiam ignotus scriptor exponeret Rhythmo, quem, nullo licet versuum discrimine, in ms. Capitulari saeculi noni repertum communicavit Bartholomaeus Campagnola ejusdem capituli cancellarius, a quo 0192B alia item e mss. Capitularibus ostensa nobis fuerunt. Hic autem Rhythmus cum eadem repetat, quae Coronatus, Auctorque eadem saepe Coronati verba in Rhythmi formam deflectens, parum felici calamo usus sit, amanuensemque sit sortitus valde negligentem, qui nonnulla corrupisse videtur, et duas fortassis etiam strophas (quot desunt, ut totidem strophae totidem litteris alphabeti sibi ab Auctore in Rhythmo lucubrando praestituti respondeant); his, inquam, de causis in generis Rhythmus haud imprimendus videbatur. At ut manifestum fiat, quaecumque de Gallieni aevo Zenonem attingente prodita sunt litteris, ea a Coronato excepta fuisse; omittendum hoc antiquum ignotum hactenus documentum non putavimus, cujus auctor Coronatum adamussim secutus apparebit, 0192C ut id ipsum de aliis quoque sequioris aevi monumentis sit judicandum. Ignotas Patrias legendum apud Coronatum, ut ex Remensi codice edemus, hic hymnus probat. Juverit etiam quaedam Italicae linguae semina ibidem deprehendere, uti particulam perque, quam Italice perche efferimus. Notanda praeterea erunt quaedam praecipua, uti cum imperii, imperium, etc., pro imperatoris, imperator constanter scribitur.

((CLVII)) III. Sequetur historia Translationis S. Zenonis, quae nono ineunte saeculo peracta fuit. Hujus historiae auctor, qui S. Zenonis Vitam praemisit, monachum se prodere videtur, qui aliquamdiu in ipso S. Zenonis monasterio vixerit; inquit enim paulo post initium Vitae: Neque praetereunda sunt quae religiosi viri, quibuscum stetimus, fidelibus oculis viderunt; 0192D et hinc etiam peritum se in iis documentis ostendit, quae non nisi in eodem monasterio legere potuerat: nec alia forte de causa in ejusdem coenobii laudes eum excurrisse credibile est, quam quod id plurimum ad se pertineret. Solum verba quibuscum stetimus, et locus ille, quibus ipsum S. Zenonis monasterium intelligit, suspicionem ingerunt eum, cum haec scriberet, eodem in monasterio amplius non fuisse: quae tamen conciliari cum superioribus animadversionibus ea ratione possunt, si dicamus fuisse quidem eum monasterii Zenoniani monachum, at subinde in aliqua eidem monasterio subjecta coenobiola migrasse, ubi hoc opusculum lucubrarit. His autem argumentis ducti, opusculi memorati auctorem, 0193A ut distingueremus, Zenonianum monachum appellandum censuimus, ut ne tamen hac de re, si quis contra sentiat, velimus laborare. Ad statuendum vero hujus auctoris tempus, duo characteres manu ducunt. Nostros Imperatores primo appellans, si Veronae opusculum scripsit, ut probabiliter credimus, vixisse se prodit cum Verona sub imperatorum ditione esset, a qua subducta fuit sub finem saeculi XII. Dein postremum miraculum narrans, mentionem facit inventi Mantuae sanguinis Christi, qui bis inventus traditur, primum an. 804, et rursus an. 1049. Vide Donesmondi Hist. Eccl. Mant., lib. III, pag. 139 et seqq., et pag. 195 et seqq. Cum autem ad primum tempus, quo forte S. Zenonis translatio nondum contigerat, illud miraculum post translationem 0193B patratum pertinere nequeat, et minus multo Monachi aetas, qui plurium imperatorum dona post Pipinum S. Zenonis monasterio tradita memorat; jam alteram sanguinis inventionem postremum illud miraculum spectat. Equidem idem miraculum auctor narrans, meminit excelsae turris, quae aedificabatur: hujus autem turris aedificari coeptae tempus perspicue docet inscriptio in ejusdem turris calce posita, in qua ea anno 1045 inchoata notatur, quod cum an. 1049, dum adhuc aedificatio procederet, optime congruit. Itaque monachi aetas inter medium XI saeculum, et ante finem XII collocanda est. Quod si postremum saltem illud miraculum ex illis fuit, quae religiosi, quibuscum steterat, suismet oculis viderunt; aequius in finem saeculi XI ipsius aetas referenda videtur. 0193C Haec quidem duo monachi opuscula descripta leguntur ms. lectionario saeculi XII, quod Bartholomaeus Compagnola S. Caeciliae archipresbyter possidet. Quod si Zeno ille praepositus monasterii, quem ob religionis et sapientiae meritum Salomonem agnominabant (ut in uno e miraculis proditur) est ille Salomon, qui memoratur in inscriptione basilicae S. Zenonis sculpta an. 1178, ac sita in pariete, ubi insigne vas prophyreticum servatur; sequior aliquando hujus monachi aetas collocanda esset. At alius a Zenone praeposito hic Salomon esse potest; et si in ordinem temporum miracula ab auctore prodita sunt, Zeno Salomon ab hoc memoratus, ante an. 1049, cum Mantuae Christi sanguis inventus est, postremumque Zenone intercedente miraculum contigit, 0193D vivere debuit. Sed de monachi aetate satis. Translationis historiae auctor vitam S. Zenonis praemisit, quae e Coronato Notario in partem maximam sumpta, in mss. S. Zenonis, et in sacris officiis pro Coronati Vita locum fere occupavit. Legitur scilicet multis in mss. post sermones ((CLVIII)) S. Zenonis in Tolentinate, Zenoniano, Pompeiano, ac in duobus item Vaticanis 1233 et 1234, quorum notitiam nuper habuimus, ac praeterea in mss. alterius generis Muselliano, Saibanteo, Maffeiano, et, ut mittamus alios codices, in lectionario Bartholomaei Campagnolae, ac in altero monialium S. Mariae de campo Martio. In lectionario Campagnolae, cum ad marginem octo numeri appositi cernantur, Vita in octo lectiones 0194A divisa apparet: in ms. autem monialium ordinis S. Francisci in lectiones novem Vita, et in totidem Translatio dispertita legitur: ubi tamen advertendum est, in id generis libris omisso auctoris prologo, qui in aliis mss. legitur, Vitae initium aliud esse in ms. monialium, in ms. Compagnolae aliud, illud autem, quod prostat in ms. monialium, idem omnino reperiri in alio lectionario Brixiano, cujus meminit Scipio Maffeius, pag. 316 Hist. Diplomaticae, necnon in lectionario Vallicellano signato num. III, quod saeculo XIII scriptum existimatur, atque in pervetusto lectionario membranaceo, quod in archivio capituli Ecclesiae Tridentinae servatur: quae tamen tria lectionaria S. Zenonis Vitam a Coronato, non autem a monacho scriptam exhibent. 0194B Hanc monachi Vitam eadem e Coronato repetentem recudere nimium esset molestum. Satis itaque erit monere, quae monachus praeter Coronatum adjecit. Non Gallieni imperatoris solum, sed S. Dionysii Romani pontificis etiam temporibus Zenonem florentem prodit, et miraculum referens quo filia Gallieni a daemone liberata fuit, nonnulla fusiori calamo addit, uti illud trium piscium, quos S. Episcopus e piscando redux, legatis ab imperatore missis dono dedit, et quarti per eosdem sublati, qui cum caeteris coqui non potuit. Mortuum fluvio abreptum vitae redditum memorat, cujus miraculi, a Coronato licet praetermissi, testimonium profert Anonymus Pipinianus, ut nos ex duobus mss. restituimus. Tum Sanctum inducit loquentem, descripto pro prima 0194C concione toto tractatu 32, lib. II, et fragmento tractatus 42 ejusdem libri, pro secunda autem initio et fine tractatus 6 lib. I. Tandem multa sub vitae exitum ab eo ad suos dicta fuse commemorat, eumdemque, quem Gallieno supparem fecit, obiisse prodit ex editione Maffeiana pridie Idus Aprilis anno Domini tercentesimo primo; quae tamen anni annotatio cum in codice Bartholomaei Compagnolae necnon in Muselliano desit, in Pompeiani autem margine apposita posteriori manu legatur, eam non ab ipso monacho auctore scriptam, sed ex margine in textum aliquorum mss. irrepsisse satis credibile est, uti legitur in eo quo Maffeius est usus, necnon in Vaticano 1233. Hic vero annotare obiter libet, quod si etiam ab aliis haec annotatio adjecta fuit, ut probabilius videtur, 0194D et in aliis etiam aliorum inferioris aetatis quidem auctorum codicibus eam nos legisse meminimus (uti in opere ms. Saibanteo 658, quod Blasius Rossetus de Episcopis Veronensibus ad Petrum Lippomanum inscripsit, ubi in Zenone haec habet: Obiit egregius pontifex et pater patriae die sabbati, pridie Idus Aprilis anno a Christo nato CCCI, et similiter in antiquiore ms. monasterii S. Zenonis scripto circa medium XV saeculum, in catalogo Ss. episcoporum Veronensium haec alterius posterioris manus annotatio legitur: Moritur an. 301, cujus corpus requiescit in ea, non omnino constans igitur exstitit de aetate S. Zenonis Gallieni imperium attingentis sententia, quin alii aliter senserint. Hinc etiam in ms. Bibliothecae Musellianae, 0195A qui inter caetera Ferreti carmen continet, quod exinde in Rerum Italicarum tom. IX editum est, S. Zeno Veronensis Ecclesiae episcopus octavus circa annum 322 vixisse traditur ab auctore operis, ((CLIX)) quod ducentarum urbium brevem notitiam exhibet; ubi cum Irenaei Pacifici (non illius veteris archidiaconi, ut nonnulli crediderunt, sed alterius multo posterioris, quem mansionarium Ecclesiae majoris Veronae appellat) Lexicon quoddam, et Chronicon allegatur; tum vero non satis perspicitur utrum quae de Zenone traduntur ad ipsius testimonium ex Lexico ibidem recitatum pertineant, necne. Praeterea duos saeculi XV auctores reperimus, qui S. Zenonem quarto saeculo viventem, et Ambrosii coaevum prodidere, nimirum Flavium Bloudum, qui in Italia Illustrata 0195B regione 9 illius scripta Ambrosianam, quam imitatus est, eloquentiam redolentia pronuntiat, et S. Bernardinum Senensem, qui serm. 47, art. 2, cap. 3, pag. 244 tom. I, edit. Lugdun., lepidum quoddam exemplum recitans, quod S. Zenoni attribuit, hunc S. Ambrosii clericum ante episcopatum vocat: quae duo testimonia etsi Zenonem quam par est juniorem efficiant; ad ostendendum tamen, saeculi XV de S. Zenonis aetate sententiam non eam fuisse, quae illum Gallieno imperante vixisse praedicat, multum conferunt. Sed ut ad Zenonianum monachum revertamur, si quis ea, quae paulo ante indicavimus, et apud Coronatum non leguntur, penes ipsum monachum legere cupiat, adire poterit Historiam Diplomaticam Maffeii nostri: qui hujus monachi opusculum Zenonis 0195C Vitam ac translationem complectens, inter aliquot monumenta integrum edidit, omissis postremis miraculis quae ab Henschenio ex Petri Calo collectaneis edita fuerant. Nos solam translationis historiam, quae in Coronato deest, cum duobus mss. Muselliano et Pompeiano collatam et suppletam dabimus. De hac translatione fusius dictum nobis est diss. III, cap. 3, ubi monachus antiquiori aliquo documento usum conjecimus, etsi nonnulla minus credibilia vel fabulosa ex vulgi fama adjecerit, uti illud de merula, cui fabellae occasionem dedisse antiquam christianam lucernam ex metallo, in columbae formam in subterraneo Melsinensis ecclesiae servatam, de qua vulgus adhuc fabulas nectit, marchio Maffeius satis probabiliter collegit pag. 319.

0195D IV. Cum porro post Zenonianum Monachum Miracula S. Zenonis hexametro carmine Jacobus presbyter scripserit, in quibus praeter ea, quae ab eodem Monacho recensentur, adduntur alia tria, quae subinde evenerunt; ne quid desiderari queat, quod ad 0196A Zenonem pertineat, fragmentum illud, quod tria haec miracula continet, subjiciemus. ((CLX)) Hunc autem Jacobum presbyterum auctorem esse seculi XV manifestum fit ex secundo, quod afferremus, miraculo, ubi mentionem facit litis, quam quidam Veronensis apud Senatum Venetum prosecutus, in ea victoriam obtinuit: hinc enim Veronam jam id temporis sub Venetae Reipublicae ditione fuisse liquet, quod non nisi saeculo XV accidit. Ex his etiam conjici potest Benedictum et Catharinam Saracenam, quos tertium miraculum memorat, esse parentes, vel consanguineos ejus Antonii Zenonis Saraceni, quem ex Veronensi clerico Sixtus IV archidiaconum elegit an. 1475, ex documento apud Ughellium pag. 945. Jacobi porro integrum carmen constans ex versibus 244, in 0196B tabula inscriptum olim fuerat; tum a Patre Cherubino Lazzaronio editum in libro, cui titulus Pastor Veronensis, necnon ab Henschenio tom. II Aprilis, pag. 76.

V. His monumentis ad vitam et miracula S. Zenonis pertinentibus subjiciemus Missas et alia ad diurnum nocturnumque officium spectantia, quae S. Zenonis propria in liturgicis libris reperimus, de quibus indicare quaedam necesse est. Missas sex nacti sumus. Prima legitur in tribus mss. vetustis libris Sacramentorum Veronensis Ecclesiae in Capitulari bibliotheca custoditis, quorum unus inter caeteros integer et perdiligenter elaboratus, cum in quadam oratione Regem nostrum Othonem nominet, ante undecimum saeculum scriptus agnoscitur, missamque S. Zenonis primo loco, et aureis litteris elegantissime 0196C descriptam exhibet. Eadem missa, at sine praefatione et oratione ultima, invenitur etiam in alio libro Sacramentorum cujusdam scholae S. Mariae de Domo nuncupatae, pag. CIII, die XII Aprilis, qui liber ex nonnullis characteribus exaratus apparet saeculo XI. Etenim pag. II describitur paschalis tabula, quae cum incipiat ab anno 1064, circa eumdem annum scripta censeri potest: ut simili ratione venerabilis cardinalis Thomasius pag. 40 tempus constituit, quo ms. Antiphonarium bibliothecae Angelicae Augustinianorum lucubratum fuit. Equidem in margine ejusdem paginae recentiori charactere adnotatio apposita legitur in qua fit mentio Pecorarii, qui fuit Veronae potestas anno 1223, his verbis: Anni Domini ducenti mille erunt viginli et tres, cum ille regit Veronam. Haec 0196D quoque missa continetur sine praefatione pariter et sine ultima oratione in alio Missali capituli Veronensis scripto sub finem saeculi XII, et ponitur die VIII Decembris sub hoc titulo: Dedicatio S. Zenonis, nec in eo Missali aliae Missae alibi uspiam de S. Zenone 0197A reperiuntur, propterea quod cum haec dies VI Idus Decembris prima sit ex illis tribus, quae S. Zenoni consecratae sunt (Missale enim incipit ab Adventu), haec eadem missa aliis quoque diebus legebatur. Exstat quoque Missale ms. saeculi XIV circiter, pertinens ad monasterium S. Zenonis majoris, in quo quatuor missae ejusdem Sancti exhibentur, nimirum tres pro tribus diebus festis, una pro die depositionis, altera pro die translationis, tertia pro die ordinationis, quarta vero nulli festo assignata, communis satis proditur. In hoc autem prima haec missa diei depositionis attribuitur cum titulo Depositio S. Zenonis. Itaque haec prima Missa manuscriptis in sex libris Sacramentorum Veronensis Ecclesiae continetur, ac proinde illa esse cognoscitur, quae universim 0197B in nostra Ecclesia adhibita fuit. Missam secundam in Translatione S. Zenonis in solo ms. Missali monasterii Zenoniani reperimus. Missa vero tertia in Sacramentario saeculi X, Othone rege, ut antea diximus, scripto, et die quidem VI Idus Decembris legitur, ((CLXI)) cui praefigitur inscriptio: VI Idus Decembris, Natalis S. Zenonis; cum tamen ea die in Calendario praemisso aunotetur: S. Zenonis confessoris et episcopi dedicatio. Reperitur etiam multo emendatior in laudato Missali monasterii S. Zenonis cum hac inscriptione: In festo S. Zenonis in Adventu Domini nostri Jesu Christi. Haec eadem Missa per errorem V Idus pro VI Idus Decembris assignata, eodem titulo quo in Capitulari manuscripto, habetur etiam in codice Vaticano 3806, qui auro minioque conscriptus, uti judicatur, 0197C saeculo circiter IX, hanc inscriptionem praefert: Liber Sacramentorum expositus a S. Gregorio papa Romano, editus ex authentico bibliothecae cubiculi: et hunc codicem eum fuisse credimus quo usus est Angelus Rocca, cum sacramentarium Gregorianum ex antiquissimo, uti vocat, ms. Vaticano in Romana S. Gregorii editione publicavit, ubi sane eodem errore eadem S. Zenonis Missa V Idus Decembris legitur tom. V, pag. 265. Hinc porro colligitur, hanc Missam, erroribus licet nonnullis vitiatam, valde antiquam esse, et ab aliis etiam Ecclesiis, ubi S. Zeno colebatur, fuisse susceptam. In hac autem Missa annotandum praecipue est, quod S. Zenonis pontificatus memoratur, ac si ea die S. Episcopi ordinatio celebraretur. Quartam Missam suppetit idem 0197D Missale monasterii S. Zenonis, quae communis fuisse cognoscitur; tum quod nullo titulo praenotata, nulli diei nullique festo adjudicatur, tum etiam quod prima ejus oratio Propitiare in alio ms. ejusdem monasterii S. Lupicino episcopo Veronensi in S. Zenonis basilica sepulto attribuitur; et in ms. capitulari XIII saeculi, qui lectiones, orationes, et antiphonas de Sanctis et per annum recitandas exhibet, eadem oratio legitur ante commune Confessorum cum hac inscriptione: S. Zenonis vel alterius oratio. Quinta missa in uno ms. scholae S. Mariae de Domo inter sanctos Decembris descripta, spectare cognoscitur ad diem octavam ejusdem mensis. Antequam a Veronensis Ecclesiae Missis ad alia transimus, subjicientur 0198A reliqua in Missis dicenda, quae ex ms. toties laudato Zenoniano tribus prioribus Missis subjecta, iisdem videntur fuisse communia. At monachorum apparent propria; Ecclesia enim Veronensis alio introitu, etc., usa cognoscitur ex Carpso pluries memorato, qui ad diem depositionis haec habet: Ad introitum. a. (id est antiphona) Protexisti me Domine: p. (id est psalmus) Exaudi or. cum deprecor: all. de resurrectione. all. all. R\. (responsorium) Sancte confessor Zeno: off. (offertorium) Posuisti Domine. co. (communio) Laetabitur justus. Haec excipiet Missa Ambrosiana, quam excerpsimus ex Missali Ambrosiano edito a Jacobo Pamelio, tom. I Liturgicon Ecclesiae Latinae pag. 438, necnon ex aliis tribus Missalibus Ambrosianis editis an. 1522, 1548, 0198B et 1560. P. Josephus Blanchinius, qui pro sua eximia in Patronum nostrum pietate in procurandis transmittendisque ad nos variis documentis ex nonnullis sacris codicibus, Romanis praesertim, naviter laboravit, hanc sextam Missam reperiri significavit in ms. Vaticano Palatino 506 scripto circa saeculum XIII, cui hic est titulus: Missale yemale et aestivum Ambrosianum ad honorem beati Mauritii, qui natione Mediolanensis, S. Ambrosii discipulus fuisse traditur. Hunc autem codicem pertinuisse ad Ecclesiam Andegavensem duo suadent. Primum in praefixo Calendario die 13 Septembris haec leguntur: Depositio S. Mauritii episcopi et confessoris. Et jacet in Civitate Andegavensi, quae est in confinibus inter Franziam et Britaneam, cujus est istud Missale. Dein in calce libri 0198C recentiori manu haec annotatio apposita est: Ego presbyter Gervasius de Bruzano Cappellanus ((CLXII)) Ecclesiae S. Mauritii, et Maziconius Sanctae Mariae Majoris devovo hoc meum Missale Ecclesiae Sancti Mauritii pro utilitate canendi Missam, eo tenore, ut officiales presbyteri hujus ecclesiae semper habeant memoriam hoc parum beneficium factum a me, et non sit licentia alicui episcopo, sacerdoti, nec vicinis donandi, vendendi, pignorare, nec transmutare, etc., ex quibus in usu ejusdem Andegavensis Ecclesiae hoc Missale fuisse videtur. Hic autem illud praeterea annotare libet, duas primas hujus sextae Missae orationes legi in Breviario Ambrosiano anni 1549. Addemus tandem orationes tres, quae in tribus festis S. Zenonis in Collegio Canonicorum Regularium 0198D S. Augustini Reichenhall nuncupato nunc quoque recitantur, et ex antiquis Missalibus videntur excerptae, ut dis. III, cap. 4, § 3, monuimus.

VI. De Missis hactenus. Ad officium vero quod attinet, primum dabimus antiphonas cum responsoriis ex ms. Capitulari saeculi circiter X, quae eaedem in ms. saeculi XV Monialium S. Mariae de Campo Martio continentur, indicanturque etiam in Carpso: in quibus, si quid erit diversum, in subjectis adnotationibus innuetur. Dein ex alio ms capitulari saeculi X breves lectiones et hymnos duos S. Zenonis proprios, ac nostra in Ecclesia usitatos subjiciemus. Tum ex ms. monasterii S. Zenonis saeculi XV tres hymnos addemus; qui Benedictinis Monachis usui fuere, 0199A et hi sunt, qui paucis mutatis nunc in Veronensi officio adhibentur: tertium vero e duobus mss. Breviariis Monialium S. Luciae jam promulgatum ab Editoribus Veronensibus, codicibus tractatuum S. Zenonis praemissum Barthius perperam credidit lib. II, Advers. cap. 12, et lib. XIV, cap. 20. Alium subinde edemus hymnum, qui in ms. Vaticano 1235 S. Zenonis tractatibus subjectus legitur. Orationem porro in Veronensis Ecclesiae officio recitari solitam haud dabimus; haec enim etsi in laudatis mss. non indicetur, 0200A ex alio tamen ms. Capitulari, qui orationes ad horas continet, et ex Martyrologio Monialium de Campo Martio colligitur fuisse oratio Deus qui nos, quae in prima Missa secundo loco describitur. Monachos vero Zenonianos primam orationem cujusque Missae pro quoque festo propriam inter officia dixisse cognoscimus ex duobus mss. qui ad officia sacra monasterii Zenoniani spectant. Tandem dabimus antiqua suffragia de S. Zenone, ac alia nonnulla; quae unde sumpta fuerint, suo loco dicemus.