30 Tractatus III. De Justitia.

I. Fortassis de circumstantibus doctis quispiam in cachinnos erumpat, quod homo imperitissimus et elinguis, aliquid audeam de justitia disputare, de cujus proprietate excellentes ingenio et doctrina viri nihil certi libris ingentibus prodiderunt. Sed ego 31 non curem, de me quemadmodum quis jocetur: non enim in Ecclesia Dei fucatus quaeritur sermo, et non veritas pura; a qua longe omnes illi non immerito 0280B aberraverunt, qui justitiam Dei manere in eloquentiae viribus aestimabant. Denique cum eam comprehendere non possent (neque enim poterant 0281A sine magisterio divinae sapientiae, cujus notitiam non habebant,) duas asseruere justitias, unam civilem, 32 alteram naturalem: quarum fecit apertissime, cum ad Romanos loqueretur Apostolus, mentionem dicens: Nam justitiam Dei ignorantes, et suam volentes constituere, justitiae Dei non obedierunt. (Rom. X, 3.) Sed cum de futuro nihil opinantes, praesentis tantum vitae commoda inspiciunt, falsamque adversus veram pro vera defendunt; sic utramque mediis e manibus, oculis patentibus, perdiderunt: Dei, cum stultam putant, quod elaboret 0282A dispendio suae, non dicam facultatis, sed etiam, si opus sit, et salutis, alii magis prodesse, quam sibi: suam, quia quamvis sit sapientiae nomine falso vestita, tamen suis commodis consulendo, quod sine alienis incommodis omnino non potest procurari, a quovis vere stultissimo negari non possit injusta.

33 II. Caeterum si scire potuissent veram justitiam, cujus est immortalitas merces, propterea simulatae stultitiae velamine adopertam, ut res magna magnis virtutibus magnisque laboribus quaereretur; 0283A incunctanter optarent stulti judicare se justi, quam sapientes injusti: maxime cum jam sit eorum fraus omnis in medio, non enim rem valuerunt transferre, sed nomina, justitiam stultitiae, injustitiam sapientiae vocabulis infamantes: quae si ad sua corrigas propriisque sedibus reddas, invenies injustitiae magis stultitiam, justitiae sapientiam convenire; quod etiam sacrae legis testimoniis probare non desinam, cujus ista sunt verba: Nam quia sapientiam Dei non cognovit saeculum per sapientiam, Deus optimum existimavit per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (I Cor. I, 21) . Et iterum manifestius: Si quis inter vos videtur sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit prudens: nam hujus mundi sapientia stultitia est apud Deum (I Cor. III, 18, 19) . Ob quam causam 0283B idem Deus per prophetam hactenus protestatur: Non glorietur sapiens in sua sapientia, neque glorietur fortis in fortitudine sua, neque dives in divitiis suis, sed in hoc glorietur, qui gloriatur, intelligere et scire, quia ego sum Dominus, qui facio misericordiam et judicium et justitiam super terram (Jerem. IX, 23, 24) . O quam paucissimis verbis omne hoc mundi enixe quod geritur negotium, peroravit! his enim tribus rebus, quae fundamenta sunt omnium vitiorum, violentis quasi quibusdam tempestatibus naufragatum momentis universis in interitionem cogitur omne genus humanum. Namque sapientia densis exaestuans argumentis, suasorio ac delectabili luculentae orationis compta mendacio, armata vocis tuba et gladio linguae, omnes actus ad se trahit, congregat turbas, concionatur; 0283C lites sic descernit, ut seminet, pravos ac lubricos colligit mores; legibus 34 suis suas leges impugnat: jus jure distringit. Quis non videat numquam 0284A recti aliquid illam facere vel fecisse, quod fecerit? Vultis scire, quam justa sit? miseram se putat, nisi everterit veritatem. Caeterum fortitudo, quae hominibus est cum feritate communis, omne jus in viribus habet; quod facere praevaluerit, aestimat rectum: ideoque sine ulla reverentia divinae atque humanae religionis delet abrupte igni ferroque cum sua sibi tota substantia incolas, civitates, et rura, nihil omnino metuens amicae mortis fiducia; denique quod sapientia legibus per industriam colligit, uno impetu aliquotiens clusis oculis illa dispergit. Tertio dives est avaritia, utraeque cujus exaggerare opulentiam velocitate mira contendunt; cui totus militat mundus; aetas cui universa deservit. Proh nefas! quae istae sunt tenebrae? inest omnibus, et ab 0284B omnibus, quasi non sit, arguitur. Accusatur, et tamen colitur: jugulat, et amatur. Invincibile profecto calamitatis est genus, cui, subjugata sapientia, serviet virtus.

III. Videtisne jam manifeste sapientiam hujus mundi non esse justitiam? et quidem nec veram sapientiam: quia fieri non potest, ut verus sapiens non sit et justus: justus adaeque verus non sit et sapiens: quia justus esse non potest stultus, neque sapiens injustus, ipsa ratione docente: qui enim stultus est, quid sit bonum ac malum, 35 nescit; nec potest scire, quid reprobet, quid teneat; et ideo semper peccat, quod est justitiae contrarium: justus autem ab omni peccato se abstinet: quod propterea facit, quia pravi bonique notitiam 0284C gerit, quod est utique sapientis. Unde fit, ut numquam justus possit esse, qui stultus est: neque sapiens, qui fuerit injustus. Caeterum sive 0285A justo, sive sapienti si alterum defuerit ex duobus, quod illi putaverunt, nec sapiens profecto erit ille, nec justus.

IV. Satis, ut opinor, praestigiae mundanae patuerunt: in quibus cum peritius agant universi homines, quam dici potest, superfluum est demorari. Unde nunc ad veram justitiam veniamus, omnium fontem matremque virtutum: quae praeter caeteras tota se ad alienas utilitates colligit atque explicat, sciens, quid Deo principaliter debeatur, nihil sibi ipsa concilians, nihil proprium derelinquens, nisi quod fideliter sine ulla jactantia ejus fungitur voluntate. Est autem in publicum tota prominens atque diffusa: sic tamen, ut sentiri se magis cupiat, quam videri: plane cauta, ne quam declinet in partem, ne in aliquo 0285B quo se ipsa reprehendat, ne opere coepto umquam deficiat. Haec captivorum juga redemptionibus frangit: incarceratis medendo plus carcerem novit blanda pervigil cura: aegritudinem cum aegro partitur: abjecta cadavera intecta inhumataque esse non patitur: in pauperos miserosque sua necessitate neglecta pietatis largiter et furtim semina spargit: nec rogari se permittit, nec vicaria laudis remunerari mercede: hoc damnum grave: hoc aestimat crimen: nam nihil relinquendo 36 sibi, beata cupiditate antecedit avaritiam: homines enim illa possidet; ista Deum. Adhuc accipite, ad propriam sedem palmamque propositam quanto amore, qua devotione festinet. Si quis eam provocat in judicium, ut ejus auferat tunicam, libens illi pallium quoque concedit; 0285C maledicitur, et benedicit: caeditur et gratias agit: jugulatur, et non repugnat: pro percussoribus suis Deum insuper exorat. Una illi sola principalis sollicitudo ac maxima est cautio, ne quid mundo debeat, ne quid horum digne patiatur. Hanc, qui divinas litteras aut non legerunt, aut lectas irritas putaverunt, 0286A beneficio abjecti impolitique sermonis, tamen dicentis: Nisi credideritis, neque intelligetis (Is. VII, 9, ex LXX interp.) , stultam putant irridentque quasi vanam, quod cum possit bonis frui mundi, ac negligat, sponte se faciat infelicem; non credentes, quia Dei praecepta custodiens, hujusmodi officiis saeculares obterens voluptates, cum fuerit victor carnisque nexibus liber, repromissae immortalitatis inaestimabili beatitudine perfruetur.

V. Sed quid ad nos, quid illi dicant? insignis vir sicut ait noster: Novit Deus cogitationes sapientium, quia sunt stultae (Ps. XCIII, 11) . Nostram nobis stultitiam derelinquant: habeant secum sapientiam suam; cujus quidem sectatores pene omnes conspicor Christianos, qui perfectam putant esse justitiam, 0286B propria tueri, aliena non quaerere, sapientiae verae negligentes imperium, quod verbis hujusmodi continetur: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia tua: et da pauperibus, et tolle crucem tuam, et veni, sequere me (Matth. XIX, 21) . De hoc nescio, quid possit 37 quispiam promovere; unum tamen scio, quia nullus est nostrum, qui non momentis omnibus elaboret, ut plus habeat, quam habebat; quod cum nititur, avaritiae utique partes agit, quae est inimica justitiae. Adeo inde est, quod frumento paucorum horrea plena sunt, inanis plurimorum venter. Inde populis deteriora mensuris pretia, quam inopia. Inde fraus, perjurium, rapinae, lites ac bella: quotidie mugitibus alienis quaeritur lucrum; et proscriptio industria vocitatur: et appetitio rei alienae sub 0286C praetextu propriae defensionis ac diligentiae callidissimis argumentis urgetur, ut quis indefensus, aut innocens, quod habet, legibus perdat; quod est omni violentia deterius: quia illud, quod vi eripitur, non numquam repeti potest: quod legum circumscriptionibus, non potest. Glorietur, qui volet, ista 0287A justitia: verumtamen sciat, quia misero est miserior, qui miseriis ditatur alienis. Quisquamne justum putet, qui utilitatem rei familiaris pietati praeponit? qui, hominibus fame laborantibus ac nuditate, pascit tineas, curculiones, ac vermes? qui quod habet, infelici tenacitate non aliis tantum, sed etiam sibi ipsi subducit?

VI. Sed, inquies, justum est, ut mea servem, aliena non quaeram. Hoc etiam Gentes dicere consueverunt. Caeterum apud Deum quam sit injustum, mox videbimus. Nunc primo omnium, optime Christiane, scire cupio, quae sint tua, cum sint timentibus Deum universa communia, sicut scriptum est: Turba autem eorum, qui crediderant, animo ac mente una agebant (Act. IV, 32) : nec fuit inter illos discrimen 0287B ullum, nec quidquam suum ex bonis putabant, quae eis erant: sed erant illis omnia communia, sicut dies sol, nox, pluvia, nascendi atque moriendi conditio: quae humano generi, sine personarum aliqua 38 exceptione, aequabiliter justitia est divina largita. Cum haec ita sint, procul dubio non est a Tyranno dissimilis, qui solus habet, quod potest prodesse commodis plurimorum. Quid? quod paupere quotidie moriente oppressione, fame, frigore, injuria, amicum tibi excolis aurum: custodis argentum: vestem pretiosam ornamentaque superba et supervacanea pro sacrosancto habes, sicut idolum: te per momenta componis, dives in publico, ditior in secreto: nec intelligis, quia homini inopia morienti, tantis opibus qui cum possit subvenire, non subvenit, 0287C ipse eum videtur occidere? O quantarum neces animarum in phaleris pendent ornatae matronae! ornamentum cujus unum si solvas in pretium, distribuasque necessitatibus singulorum, ex eorum respiratione cognosces, quantorum malo ille constat ornatus.

VII. Filios, inquit, habeo, quos nudare non debeo. 0288A Ista est infidelitatis excusatio, quam Spiritus sanctus per prophetam retundit hactenus dicens: Adolescentior fui, et senui: et numquam vidi justum derelictum, nec semen ejus quaerens panem (Ps. XXXVI, 25) : Et iterum, Divites eguerunt et esurierunt, requirentes autem Dominum non minuentur omnibus bonis (Ps. XXXIII, 11) : quod probare exemplo perfacile est. Meminimus in Regnorum proditum libris (III Reg. XVII) , famis tempore, quo totus passim populus moriebatur, Eliae alimenta poscenti memorabilem viduam ultimam victus sui filiorumque substantiam non partitam, sed totam dedisse, maluisseque se cum liberis suis emori, quam justitiam praeterire: pro quo tam illustri facinore cibos a Deo immortales accepit, quos edacitas delibare nequiret: sua 0288B enim deminutione crescebant. Integer horum denique vasis semper in plenis manebat status, quantumque eis impensae diuturnae necessitas dempserat, tantum rediviva fecunditas reponebat. Quapropter si pater bonus, si providus, si utilis esse desideras, sicut ille Abraham, Deum plus debes amare, quam filios, ut habere merearis integros, incolumes, ac beatos. Stulta autem res est, illis te 39 velle vitae substantiam providere, quibus nec nativitatem dederis, nec animas inspiraveris, nec salutem praestare possis. Unde vel sero sacrilegam vocem comprime, humanae fragilitatis memor, qui in hoc ipso, quod loquimur, quid possit contingere, ignoras: excusationisque vanae depone fallaciam. Ingratis avaritiam peccato condis. Solius Dei potestas est futurorum commodis 0288C providere.