Tractatus V. De Continentia.

I. Si cui forte asperum videtur ac durum, quod 0302A fiducialiter loquimur, fratres, rem pene contra naturam; jam jamque desinat permoveri, intelligens christianae virtutis hanc esse maximam 53 gloriam ipsam calcare naturam. Sed quia virtus voluptates semper offuscat, nihilque unicuique, nisi quod amaverit, rectum est, maxime quod uno desiderio omnes excolunt populi; dubium non est, quia aut hostis publicus, aut certe judicatur insanus, quisquis nuptias dissuaserit. At ego non pertimescam sermonis publici quae de me fabuletur invidia: non enim nuptias condemno, sed nuptiis meliora praepono: et quidem etiam apostolo hortante sic Paulo: Dico autem innuptis et viduis, bonum est illis si sic perseveraverint sicut ego. Si autem non fuerint continentes, nubant: melius est enim nubere, quam uri. 0302B Alio autem loco ait: Hoc dico secundum veniam, non secundum jussum: volo autem omnes vos esse, sicut et me (I Cor. VII, 6, 7, 8, 9) : ac per hoc ideo nubere melius, quia uri deterius. Omnia quidem licent, sed non omnia expediunt. Jam hic, christiane, cognosce; elige quid velis, remedium an sanitatem.

II. Denique si videtur, conferamus, quae sit inter virginem nuptamque discretio. Nupta cogitat quemadmodum placeat marito: virgo, quemadmodum Deo. Haec extrariis ornamentis ornatur: longe illa ornatior, aliunde quia nescit ornari. Haec variis unguentis et odoribus fragrat: illa unici floris sui 0303A quovis prato jucundior 54 in coelum ipsum honore laeto respirat. Haec liberis gaudet: at illa liberorum non timet orbitatem. Haec eorumdem blanditiis vernantibus pascitur et incrementis adolescentibus quotidie delectatur: at illa aegra fastidio novem mensium non bajulat pondus: sub incerto partu, parientis nascentisque de salute non gemit, nulliusque momentis omnibus variae sollicitudinis cura torquetur.

III. Sed dicet aliquis: Etiam Maria virgo et nupsit et peperit. Sit aliqua talis et cedo. Caeterum illa fuit virgo post connubium, virgo post conceptum, virgo post filium. Denique si esset aliquid virginitate melius, Dei filius hoc magis potuerat suae matri praestare, cui praestiterit, ut divinae virginitatis 0303B honore polleret. Itaque in statu quo nata es, permanens virgo gloriare, sanctique pudoris florem nulli legi subjecta fidei thesaurum custodi: esto sancta et corpore et spiritu: amore Christi ignem carnis exstingue, ut de resurrectione gloria, quam hic jam tibi vendicas, taceam, in qua ut Dominus ait, Neque nubunt, neque nubentur, sed sicut Angeli erunt (Matth. XXII, 30) . Magnum consequere beneficium, si Deo vivas puris moribus libera, et hominis non sis ancilla.

IV. At tu vidua secundas cur desideras nuptias, cum temperare videas Apostolum primas? cujus 0304A ista sunt verba: Tempus coarctatum est: superest ut qui habent uxores sic sint, quasi non habentes, praeterit enim figura hujus mundi (I Cor. VII, 29 et 31) . At cum ante annos ferme quadringentos, 55 vel eo amplius, apostolicum hoc operetur edictum, quo et vivaciores fuere homines, et rarissimi Christiani; cur ego christiano orbe ipso pene jam toto, hominumque vivacitate mundo senescente detrita, obtundam verbis palpantibus aciem veritatis, ac non plene denuntiem, observantiae qua perfectione Dei cultus debeat custodiri? Apud Salomonem maxime cum scriptum sit: Et si multiplicentur filii, non oblecteris in illis, si non est timor Domini cum illis, non corrideas animae illorum: melior est enim unus timens Deum, quam mille filii impii (Eccl. XVI, 1, 2, 3) . Cum 0304B haec ita sint, age vidua, quae sicut innocens virgo nubere saepe festinas, interroganti responde, bonumne amiseris maritum, an malum? Si malum et desideras nubere, digna es quam pejor affligat. Si bonum, fidei serva signaculum: pati non meretur injuriam ipse cui perhibes testimonium. Ubi est ille, qui invicem desiderantibus vobis tardior caeteris videbatur primus matrimonii dies? Ubi pretiosae virginitatis festa, utrisque dulcis, occisio? Ubi amor, qui in aequo unitoque conjugio, e duobus altero superante, non moritur? Tune non illa es quae mariti corpus expositum 56 lavisti lacrymis, osculis detersisti, 0305A crinium damno velasti, scissis genis, livore foedatis uberibus, sordido plus pulvere tecta quam veste? Tu, inquam, non es quae nunc coelum ipsum ululatibus rumpens, post talem maritum puncto temporis vivere te non posse clamabas? Nunc clusis dolore gemitibus, saepe inter affines mortua spiritu, labentibus membris ad terram, incertas reddebas exsequias: cui magis lacrymas commodarent, mortuone, an morienti? Post haec, si libet nubere, omnia illa mentita es. Quid hoc est? Ecce rursus ad lenocinia redis, colorem de pyxide mutuaris paulo ante damnatum. Ecce indulgenter excolis crinem; odorato pulvere luctus pulverem mutas; in stibio fletus includis; ornamento ligas, quod suspendio voveras, collum; ab speculo oracula inquiris, 0305B quam commode possis circumscribere petitorem. Quidquid feceris, virgo jam non eris: unum tamen scio, quia nihil distat a prodigio, quiquis alterius causa et formam mutat et mores.

V. Sed dicis: Ardor me tenerae compellit aetatis. Credo. Ecce nupsisti. Ut de fragilitate humanitatis, casibus ut de caeteris taceam, ecce maritum tuum postridie aliqua necessitas rapit, quae a te longe distractum decennio, vel eo amplius, ut adsolet fieri, detineat relegatum. Quid facies? Observabisne redeuntem, an ardori quaeres 57 aliunde remedium? Si observantiam pollicere, sine dubio fallis, cujus impatientiae professio jam tenetur. Si es autem sumptura remedium, dubium non est hoc esse solum, ut 0306A flammas tuas maritalis gladii contemplatione compescas. Mihi crede, non habet concupiscentia locum, ubi patientia dominatur, ubi vivitur sobrie, ubi mors timetur. Itaque hanc observantiam, hunc timorem, quod est verius atque justius, transfer ad Deum, et quale libet illud sit, repente exstinguetur incendium.

VI. Sed sic ego in rebus demoror prope sanis, quasi quae vere exsecranda sint, jam correcta sint crimina. Pudet me dicere in populo gravi, anus saepe videri novas nuptas, quarum pene plures sint nuptiae quam natales: quae non rogantur ut nubant, sed ut dormiant, invitantur propiores sepulcro quam thalamo: quae ipsae cum pereunt, detestabili exemplo adolescentulas quoque perire compellunt. 0306B Quis has diligat filius? quis maritus? confundentes sanguinis jura, delentes merita maritorum, adulantes vivis, mortuis suspirantes, nunc odientes veteres, nunc novos filios similiter et maritos? At e diverso ipsae aestiment quid sit, quod in tam solemnibus votis saepe contingit, ut nec filios habeant, nec maritos. Talis est etiam causa maritorum, ad quos aliquid loqui superfluum est, quia si uxor et maritus in carne sunt una, dubium non est, quia quod alter audit, amborum est. Quid agam, quo me vertam, nescio: non enim video quid in exhortationibus divini ac veri cultus Gentibus praedicem. Felicitatemne virginitatis? at habent suas virgines: et si: 58 non felices, habent tamen. Sin 0307A vero ad viduitatis sudorem gloriosum palmamque provocavero; nobis fortassis insultent, quia nostrae sacrae virgines viduaeque magno pro immortalitatis praemio, suae autem gratis laborent. Verum hoc est solum, nos in quo vincimus, quia pro sua sanctitate christianae plus nubunt. Adde quod Gentibus: quod sine dolore magno, vel gemitu non potest dici.

VII. Quae enim vox, quae increpatio has condigne possit arguere? quae dedecus suum sacrilegio dotantes, membra Christi daemoniorum servis addicunt; Dei templum profanis patefaciunt; sacraria usque ipsa denudant; sacra confundunt, amissa luce laetantes in tenebris, habentes fana, non domos. Digne 0308A jugulantur, quae Christi ingratae beneficiis, sponte ad mortem, de qua evaserant, revertuntur. Cum igitur semper insidietur se non quaerentibus diabolus, aestimate, quid faciat invitatus: cui omnes nocendi aditus reserati, praestant sine pugna, sine ullo labore victoriam: non enim conabitur in ditionem redigere suam, quae esse ejus ambivit ancilla. In domo denique quae geruntur, sed et ipsis in fanis, Christiana fidelis, sine te esse non poterunt, 59 quia uxor infelix es, si nescis quid agatur in domo: infelicior certe, si scieris.

VIII. Proponamus itaque, ut saepe contingit, in unum sibimet convenire diversae religionis diem, quo tibi Ecclesia, illi adeunda sint templa. Quo genere 0309A unusquisque suum sacrificium procurabitis? 60 quo sumptu? quibus vasis? quibusve ministris? At si discrete fiunt ista, nihil prodest: ex uno enim proficiscendo et in unum remeando, si non confusione, vel errore fiunt una. Quid, quod illius sacrificium publicum est, tuum secretum? Illius a quovis libere tractari potest, tuum etiam a christianis ipsis minime consecratis sine sacrilegio videri non potest. Postremo detestabilis est vivendi conditio, ubi non licet facere uxori quod marito placet; ubi proponis, quia nihil te gerere sinit, nisi quae disposuerit, prior ipse compleverit. Quod si factum non fuerit, factumve displicuerit, tum tota mugiet litibus domus, blasphemabitur Deus, arreptoque forsitan ipso sacrificio tuo, tuum pectus obtundet, tuam faciem deformabit, praestans aliquando 61 et beneficium, 0309B cum te jubet ad ecclesiam non venire. Sed multo pejus est, si places marito: neque enim sine 0310A sacrilegio possis placere sacrilego. Ut rem compendio transigam, utique a templo regrediens necessario enarrabit tibi sciscitanti, sibi de utriusque salute, vel unanimitate deorum quae fuere responsa. Si terribilia, consternata metu, forsitan, ipso cessante, illicita eis vota donabis, quod maritis etiam sub fidelibus multae fecere pejores Evae non discipulae, sed magistrae; illa enim decepta, hae sua sponte se diabolo dediderunt. Sin vero pacifica et salutaria; profecto laetaberis, eique tanto pro nuntio morigera conjux pacem si non ingeris, nec negabis.

IX. Quid agis, misera? quid, vesana, laetaris? Non est pax ista, sed bellum; non osculum, sed venenum. Proh nefas! adhuc fumantia busto complecteris membra, sudoremque sordidarum vaporis ararum carne tua detergis, jocaris, blandiris, obsequeris; 0310B si quod forte acceptum relatumve fuerit a fanatico solemne mysterium, 62 ipsa suscipis, 0311A ipsa reponis, ipsa custodis. Una cibum praeterea capis reliquas poculi propinati lambendo labris exhauris, futurique haustus quasi quasdam primitias auspicaris, totum prorsus iniquitatis spiritum libens concipis per maritum: infelix jam plus in te est quam in templo remansit. At si te serves atque contineas, aestimabit non amore divini cultus, sed alterius alicujus desiderio in suam hoc contumeliam procurari: castitatis observantiaeque virtutem devocabit in crimen. Quid enim ille mali non suspicetur, non efficiat, diis crudelibus; diis adulteris serviens? Itaque deinceps fuge, virgo, fuge, vidua, nuptias tales. Excusatio prorsus nulla competit tibi. Si continens esse non poteris, saltem noli tuas nuptias fenerare, ne in illo resurrectionis die inter plurimos 0311B maritos non possis cujus fueris uxor agnoscere. Noli esse sacrilega, noli proditrix legis. Profano cur nubas, cum possis nubere Christiano?