In Tract. I Lib. I De Fide.

Pag. 4. Non ab alio, sed ejus ex voluntate praeveniente Spiritus sancti inspiratione, atque ejus adjutorio nascatur, etc. In ms. est: Non ab alio commodetur, sed ejus ex voluntate nascatur. Coeterum si, etc. D. Paulus ad Romanos, cap. X, num. 17. Fides ex auditu, auditus autem per verbum Dei. Cyrill. Hierosol. 0535C Catech. prooem. fol. 6: Δεῖ ἀκούειν τὰ περὶ θεοῦ ζῶντος· δεῖ ἀκούειν τὰ περὶ κρίσεως· δεῖ ἀκούειν τὰ περὶ Ξριστοῦ· δεῖ ἀκούειν τὰ περὶ ἀναστάσεως, καὶ πολλὰ, etc., repete argumentum ex eodem capite num. 14, ad Romanos.

Pag. 4. Quod nisi insinuationem legis omni devotione succincta praecedens amplectatur fides, etc. Non negat didascaliae necessitatem, non tollit auditionem, sed requirit Spiritus sancti inspirationem, atque auxilium. Clemens Alexand. Strom. lib. II, 364, ideo fidem gratiam vocavit, quia ἐξ ἀναποδείκτων εἰς τὸ καθόλου ἀναβιβάζοντα τὸ ἁπλοῦν, ὃ οὔτε σὺν ὕλῃ ἐστὶν, οὔτε ὕλη, οὔτε ὑπὸ ὕλης: ex indemonstrabilibus adscendere faciat ad incomprehensibile, quod neque cum materia est, neque materia, neque sub materia: ad hoc autem requiritur θεόθεν anticipata opinio: πρόληψις, seu praejudicium, quo rectam opinionem putet, quam de credendis concepit, atque docenti se morigerum praebeat, cum non satis sit audire, sed oporteat eruditionem 0535D audire, atque ultro amplecti. Clemens Alexand. Πίστις ἐστὶ πρόληψις ἐκούσιος, fides est voluntaria anticipatio; neque male sentiebat Epicurus apud eumdem: Μή δύνασθαι μηδένα, μήτε ζητῆσαι, μήτε ἀπορῆσαι, μηδὲ μὴν δοξάσαι, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἐλέγξαι χωρὶς προλήψεως, neminem posse nec quaerere, nec dubitare, neque probare, aut redarguere, sine anticipatione. Eadem in Laertio, 274.

Pag. 5. Alioquin ista innumerabilis simplicitate sua felicior turba, etc. Turbam felicem simplicitate sua appellat christianam, hoc cum Martiale vera simplicitate bonam. Christiani ob id apud Ethnicos tradu cebantur tamquam obtusi, et fatui, quod inter caeteros indicat Arnobius, libro II, 45, quod tamquam imperiti facile adsentirentur. Sed Jesus in Spiritu exsultans Matthaei cap. XI, num. 25, agit Patri gratias, quod abscondiderit mysteria sapientibus et intelligentibus, et revelaverit parvulis, hoc est, ut divus Paulus interpretatur I ad Corinth., cap. XIV, 20. Parvulis malitia, perfectis virtute. Tertull. lib. VI adversus Marcion., cap. 25: Reos habuit sapientes, atque prudentes, ex ipsis operibus tot ac tantis intelligibilem Deum non requirentes, vel perperam in ipsum philosophantes, et ingenia haereticis subministrantes.

Pag. 6. Nam per ipsam Dei voluntas populis intimatur, 0536C etc. Docetur, nota fit. Aelius Spartian. in Vero versus finem: Quod quidem contrarium his, quae de adoptionis poenitentia per auctores plurimos intimata sunt. Ammian. Marcell. lib. XXVIII, cap. 3, vicinarum gentium strepitus nostris ducibus intimarent, et passim in Cod. Theodos.

Ibidem. Nunc severa, nunc blanda praemium demonstrat, et gladium, etc. D. Paulus ad Rom. cap. IV, num. 15, ὁ γὰρ νόμος ὀργὴν κατεργάζεται, lex iram operatur, hoc est punit qui eam transgrediuntur. Caeterum, quae sequuntur, unicuique quod elegerit tributura, ut jure possit implere, quod gerit, corrupta puto, quibus opem, nec subsidiariam ferre sum potis.

Pag. 7. Lex semper manat ex libro genitali; fides autem tenaciter inhaeret suo soli proposito, etc. Leges ἄξοσιν apud Athenienses consignatas, tabulis apud Romanos antiquitus notum fuerit, qui legerit Plutarchum in Solone, Tit. Livium, atque Dionysium in 0536D historiis. Sed insecutis temporibus, cum annua Praetorum edicta ex albo ad perpetuum jus deducta fuerint, auctore Juliano J. C. Adriani imperatoris auctoritate, libris exceptae, uti constat ex lege prima de his, qui not. infam. Has itaque perpetuo easdem manere dicit, quod verum est, donec fuerint abrogatae, quarum librum genitalem vocat, hoc est originalem, seu archetypum, unde illis fides adstrueretur. Fides contra non alio nititur quam se ipsa, et si solum titubet, non restabilita, interit.

Ibidem. Lex hominis conscientiam alloqui tantum potest, videre autem non potest, etc. Potest, quae facienda sint, aut credenda docere; non potest videre, quid homo credat, neque de ejus fide cognoscere.

Ibidem. Lex partibus et discitur, et docetur, etc. Lex nimirum dividua quae, ut subdit, tota nec intelligitur, nec tenetur. At fides individua. Tertull. de 0537A Virg. veland. cap. 1: Regula fidei una omnino est, sola immobilis, et irreformabilis.

Ibidem. Adde quod ab omnibus appetitur, ut a nullo completur, etc.; lego et a nullo completur. Magis servatam volunt, quam servare.

Ibidem. Adde quod index Dei voluntatis est, non Dei originis, aut naturae, etc. Deus ipse legem edixit, eamque D. Paulus ad Romanos, cap. VII, num. 12, ob id vocavit Sanctam, quam nihilominus legem peccati, et mortis appellavit cap. VIII, num. 2, et contraposuit fidei, quam legem dixit spiritus vitae in Christo: pergit num. 11: εἰ δὲ τὸ πνεῦμα τοῦ ἐγείραντος Ἰησοῦν ἐκ νεκρῶν οἰκεῖ ἐν ὑμῖν, ό ἐγείρας τὸν Χριστὸν ἐκ νεκρῶν ζωοποιήσει καὶ τὰ θνητὰ σώματα ὑμῶν, διἀ τὸ οἰκοῦν αὐτοῦ πνεῦμα ἐν ὑμῖν, Quod si spiritus ejus, qui suscitavit Jesum a mortuis habitat in vobis, qui suscitavit Christum a mortuis, vivificabit mortua corpora vestra, propter inhabitantem spiritum ejus in vobis. Justinus martyr Apologia I, 58: Ut ab initio exsisteremus, non nostrum id fuit, itidem vero, ut delectu 0537B adhibito ea sectemur, quae grata illi sunt, per donatas ab eo rationis virtutes persuasione ipsius id fit ad fidem nos adducentis. Huc credo respexisse Zenonem, dum dixit Dei originis, aut naturae.

Pag. 8. Si tractatum fidei dixerimus, etc. Hoc epicheremate videtur velle, neque fidem tractari posse, quae in recto judicio stat, et ut ait Clemens Alexandrinus Stromat. lib. II, 362, est fundamentum prudentis electionis θεμέλιος ἔμφρονος προαιρέσεως, neque tractatui fidem posse conciliari, quia demonstrationes desunt. Idem ὁ πιστεύσας τοίνυν ταῖς Γραφαῖς ταῖς θείαις, τὴν κρίσιν βεβαίαν ἔχων ἀπόδειξιν ἀνανεύῤῥητον, τὴν τοῦ τὰς Γραφὰς δεδωρημένου φωνὴν λαμβάνει Θεοῦ. Qui divinis credidit Scripturis, firmum habens judicium, cui contradici nequit, demonstrationem, ejus qui Scripturas dedit vocem accipit. Ad quam rem dicebat Ambrosius: Aufer argumenta, ubi fides quaeritur. In ipsis gymnasiis suis jam dialectica taceat: piscatoribus creditur, non dialecticis: sicuti et Augustinus: 0537C Noli intelligere, ut credas, sed crede ut intelligas: intellectus merces fidei est. Sed indiget fides cognitione. Theodoritus, sermone 1, περὶ θεραπευ. 479, δεῖται μέν τοι ἡ πίστις τῆς γνώσεως, καθάπερ αὗ ἡ γνῶσις τῆς πίστεως· οὔτε γὰρ ἄνευ γνώσεως πίστις, οὔτε γνῶσις δίχα πίστεως γένοιτο ἄν Indiget autem fides cognitione, sicut et cognitio fide indiget; neque enim posse potest fides sine cognitione, neque cognitio sine fide. Neque minus indiget tractatu. Clemens Alexand, Stromat. lib. I, 286, ἀλλὰ καθάπερ καὶ ἄντι γραμμάτων πιστὸν εἶναι δυνατόν φαμεν· οὕτως συνεῖναι τὰ ἐν τῇ πίστει λεγόμενα οὐχ᾽ οἷοντε, μὴ μαθόντα ὁμολογοῦμεν: quemadmodum vel sine litteris fidelem posse esse dicimus, ita quae in fide dicuntur, non posse intelligere eum, qui non didicit, confitemur.

Pag. 8. Video praeterea, sicut adsertorum indicant nomina, quae si auferas nulla fortassis, etc., scilicet haereticorum, qui corpus Christi Ecclesiam impiis sectis laniarant.

Pag. 9. Multos fuisse tractatus, etc. Tractatus sunt 0537D disputationes, quibus opiniones suas suasum ibant; labore enim, et favore captabant, quibus persuaderent, et quibus veros Christianos seducerent. Tertuli. de Resurrect. carn., cap. 5: Ita nos rhetoricari quoque provocant haeretici, sicut et philosophari.

Ibidem. Eligendum quid sit non potest nosci, etc. Intellige in catechumeno, aut initiando, alioquin paradoxum esset; nam recta fides una, a qua non licet nec deficere, nec desciscere, et quam infra nominat illam nobilem, et antiquam, quae Deum Deo credendo promeruit, quaeque credere non didicit, sed praesumpsit.

Pag. 11. Quaeque credere non didicit, sed praesumpsit: repete notas in hunc ipsum sermonem, supra, ad pag. 2, ad illa verba, quod nisi insinuationem legis. Fuere divinitus inspiratorum; qui e re nata Christiani facti, ultro se morti confessione obtulere, nulla praevia doctrina, aut professa voluntate. Sed 0538A negandum non est quin causa quaedam praecesserit, quae commovente Deo opinionem impresserit, ex cujus praejudicio credere didicerint. Lato igitur modo heic intelligendus Zeno.

Ibidem. Ne fides, inquit, intereat, cum male aut creditur, aut docetur, etc. Eadem fuit sententia Tertulliani: uterque ex Apostolo ad Titum cap. III, num. 9, De Praescript. haeretic, cap. 14: Fides in regula posita est, adversus regulam nihil scire, omnia scire est. Deinceps: At cum tenent quidem, et credunt, quaerendum tamen dicunt ut defendant; antequam defendant negant quod confitentur, se nondum credidisse dum quaerunt.

Ibidem. Nunc scire cupio, fides ex doctrina constet, an ex credulitate, an ex utroque, etc. Cyrillus Hierosol. Catech. 5, indivisibilem natura sua fidem, primo gradu dogmaticam facit συγκατάθεσιν τῆς ψυχῆς: Secundo, atque eminentiori, quae fit ἐν χάριτος μέρει παρὰ τοῦ Χριστοῦ: admonens, ut posteriorem et gratiam adipiscamur, priorem imbibamus ex succo 0538B Catholicae Ecclesiae, neque ductemur variis quaestionibus, neque curiosis colloquiis, sed sacrarum Scripturarum collatione in nobis roboremus.

Ibidem. Sin vero ex utroque, patriarcharum semensa fides est, ac per hoc illis, etc. Semensa, imperfecta, quasi dimidia mensura fraudati. Metiri est ad mensuram praebere, et minore mensura admetiri est fraudare mensuram. Caesar de Bello Gallico lib. VII, cap. 71, Frumentum parce, et paulatim metiri instituit, hoc est parce et restricte, ut tempora ferebant, et annonae caritas. Cyprianus, epistola LXXVI, prope finem parili, et eodem sensu ait: An consecuti sunt quidem gratiam Dominicam, sed breviore, et minore mensura? quod est semensa gratia. In hoc totus est noster, ut sicuti Abrabam, et caeteri Patriarchae per fidem justificati fuerunt sine doctrina, sed sola ἐπίπνοιᾳ, ita et Christianum quemlibet velit, qua Christianum, nullo alio adminiculo, quam spiritus advenientis constitui. Sed quid fiet verbis Dominicis, Ite, docentes? Matth. XXVIII, 19, quid fiet 0538C Paulo ad Rom. XI, 17: Fides ex auditu? At, ut videre est, non in probat doctrinam, quae simpliciter, et pure a vero Christiano fuerit inculcata, sed vaniloquentia fucatam, circumlocutionibus ad ostentationem paratis turgidam, sed in praecipuo tanguentem. Vide D. Paulum, ep. I ad Timoth., cap. VI, num. 4, et Clementem Alex., Stromat. lib. I, non longe a principio. Si enim simpliciter credidissent, neque mentem rebus imperceptibilibus suam onerassent, Saturnillus non tam absona et monstrosa fuisset commentus, non Basilides, non Carpocrates, non Valentinus, non tot alii. Quid in perversum rapuit Origenem, quid Arium? nisi superflua in fide inquisitio, qua sapientiae studio sapientiam perdiderunt. Et huc referenda sunt nostri verba paulo ante prolata: Quia nec erit nec proprium, nec firmum, quod habet statum semper incertum, quippe cum unius electio sit alterius reprobatio: vel si omnes omnino amplectendae sint, etc. Porro obscuritatem facit, quod 0538D alias usurpet legem pro mandato veteris Testamenti, alias pro didascalia fidei Christianae, quod salebrosum est, et impeditum. Nam si, ut ille ipse approbat, non sumus amplius sub lege, sed sub gratia, quid opus retentare de lege edicente; quae christiano inutilis est? Si distinctionem hanc observaveris suo loco et tempore, in hoc tractatu res facilius procedet.

Pag. 14. Quae duobus confligentibus Christianis, ab altero eorum si non transducitur, perfidia, cum transducta fuerit, fides vocatur, etc., cum non transducitur in animos, in adsensum, id est persuadetur, quod Titus Livius dixit transduci in sententiam lib. XLIV, cap. 40, Cicero, lib IV de Finibus initio: Si istud obtinueris, traducas me ad te totum licebit.

Ibidem. O quam praesumpta, etc. Monet Claud. Salmasius ad Aelium Spartian., cap. 2, quandoque praesumptionem esse de re pene certa, fiduciam 0539A quamdam, et spem indubitatam rei necessario eventurae, ut heic. Exclamat ergo Zeno: O quam male praesumpta fides! subintelligendum enim illud male, quae cum indubitata prius haberetur, ut debuit, novellae traditioni locum dare debet.

Pag. 15. Forte in eo se quis aestimat fideliorem, lege aestimet ex ms.

Ibidem. Eo enim res deducta est, ut fides nostra per Dei requiratur injuriam, etc. Anonymus, apud Eusebium, Eccles. hist. V, cap. ultimo, de haereticis habet, quae huc transferre libet ad lucem Zenonis. Sacras Scripturas audacter adulterarunt, primitivae fidei regulam rejecerunt, atque ipsum Christum ignorantes non contendunt, quid sacrae doceant Scripturae, sed cujusmodi syllogismorum figura impietatem suam confirment.

Pag. 16. Cur legem lege distringis? etc. Heic legem habe pro dogmate Ecclesiastico.

Ibidem. Sin vero fidem spiritus calles, etc. Cyrillus Hierosol., Catech. 5: Αὕτη τοίνυν ἡ κατὰ χάριν δωρουμένη 0539B πίστις ἐκ τοῦ πνεύματος, οὐ δογματικὴ μόνον ἐστὶν, ἀλλὰ καὶ τοῦ ὑπὲρ ἄνθρωπον ἐπεργητικὴ. Haec igitur secundum gratiam donata fides ex spiritu, non modo est dogmatica, verum etiam supra humanas vires effectiva. Sunt enim divisiones gratiarum, ministeriorum, et operationum ab uno, et eodem spiritu dividente seorsum singulis, sicut vult. Vide Paulum ad Corinth. epist. I, cap. XII.

Ibidem. Cetina cymba, etc. Metaphorice cetum, qui Jonam deglutivit, et vivum per maria vehebat, cymbam dixit cetinam.

Ibidem. Solis cursus, ac lunae ab occidui, etc. Tangit historiam Josue, cap. X, num. 12 et 13.

Ibidem. Si obvenerint dura, fidem tamquam granum sinapis te habere demonstra, etc. Potius spem, sed spes non est sine fide. Noster sermone sequenti: Fides si non sit, quomodo spes ipsa nascetur? Clemens Alexand., Paedagog. primo, cap. 6. Revera sanguis fidei est spes, in qua continetur quemadmodum fides ab anima. Cum autem spes expiraverit, perinde 0539C ac si sanguis effluxerit, vitalis facultas dissolvitur.

Pag. 17. Heic tibi ego respondere non audeo, etc. quia naturam divinam scire haud est hominis. Clemens Alexand., Strom. lib. V, 582: Ἡ μὲν γὰρ ζήτησις ἀειδὴς, καὶ ἄορατος. ἡ χάρις δὲ τῆς γνώσεως παρ᾽ αὐτοῦ διὰ τοῦ υἱοῦ. Inquisitio enim nec ex forma, neque ex adspectu fieri potest: gratia autem cognitionis est ab ipso Deo per Filium. Atque ista quidem non adhuc perfecte: intelligimus enim Deum quantum possumus, ut ait Aurelius Augustinus, lib. V de Trinitate, hoc est bonum sine qualitate, sine quantitate magnum, sine indigentia creatorem, sine situ praesentem, sine habitu continentem, sine loco ubique totum, sine tempore sempiternum, sine ulla sui mutatione omnia mutantem, atque impassibilem: Quisquis Deum ita cogitat, et si nondum potest invenire quid sit, pie tamen cavet, quantum potest, aliquid de eo sentire, quod non sit. Cognoscentes οὐχ ὅ ἐστὶν, ὅ 0539D δὲ μὴ ἐστὶ non quod est, sed quod non est, ut consonat ibidem Clemens.

Ibidem. Multos enim seduxit suspicio illorum. Ms. addit: suspicio illorum et in vanitate detinuit sensus illorum.

Pag. 18. Neque attenderent fabulis et genealogiis, etc. Epist. I ad Timotheum, cap. I, num. 5. Ad quem locum Theodoritus: Ductas ex Abraham et ex David recensebant genealogias perscrutantes scilicet, an ex iis Dominus secundum carnem natus esset.

Ibidem. Negat quodam modo Deum quisquis rationibus humanis, etc., pressius et solidius ms. Negat quodam modo Deum quisquis adserit Deum. Defensio enim, etc.