In Tract. XXVII Lib. II, In Isaiam VI.

Ibidem. Propheta quod pro veteri vinea, etc. Ex psalmi inscriptione arguit, tempore novellae vitis Christianae perfectum, quod exegerat Asaph in vetere 0572A Judaica. Inscriptiones autem psalmorum per Esdram conservatas, et ipsas propheticas, et a Septuaginta senioribus divino afflatu Graece versas, impium et levissimum esset spernere, et recusare. Vide Theodoritum praefatione in psalmos.

Ibidem. Qui prior vinea Domini dictus est, etc. Praeter auctoritatem psalmi hujus Isaias, cap. V, num. 7, domum Israel vocavit vineam Domini exercituum; Deus ipse per Hieremiam, cap. II, num. 21, profatur plantasse vitem frugiferam totam veram; et Oseas, cap. X, in principio, vitem frondosam Israel dixit. in qua fructus abundans.

Ibidem. Pro fructibus spinas generavit, pro uva labruscam, etc. Isaias, cap. V, num. 2: Exspectavi ut faceret uvas, et fecit labruscas: in Graeco est ἀκάνθας, spinas. Utramque lectionem secutus Noster. Labrusca enim ad maturitatem fructum non perducit, sed flore tenus profert, Dioscorides, lib. V, cap. 2. Ideo dixit floruit quidem, sed infeliciter flore discusso nullos potuit fructus afferre; addidit autem 0572B et spinas, quibus Theodoritus allusum, ait, ad coronam, qua caput Domini cinxerunt.

Pag. 232. Aliam sibi, id est populi nostri, pro sua voluntate plantavit, etc. Isaias, dicto cap. V, num. 6: Καὶ ἀνήσω τὸν ἀμπελῶνά μου, καὶ οὐ τμηθῇ οὐδὲ μὴ σκαφᾐ. καὶ ἀναβήσονται εἰς αὐτὸν, ὡς εἰς χέρσον ἄκανθαι, καὶ ταῖς νεφέλαις ἐντελοῦμαι, τοῦ μὴ βρέξαι εἰς ἑαυτὸν ὑετὸν. ὁ γὰρ ἀμπελῶν Κυρίου Σαβαὼθ, οἶκος τοῦ Ἰσραὴλ, καὶ ἄνθρωπος τοῦ Ἰούδα νεόφυτον ἠγαπημένον: Et dimittam vineam meam, et non putabitur, neque fodietur: et adscendent in eam tamquam in terram incultam spinae, et nubibus mandabo, ne pluant in eam imbrem. Vinea enim Domini Sabaoth, Domus Israel, et homo Juda novella plantatio dilecta. Vulgata aliter. Origenes in Matthaei cap. XXI, num. 33, observat, a Christo non minas intentatas vineae, sed agricolis, intelligens vineam esse regnum Dei seu mysteria regni Dei, quae cum fuerit incuriose, et fraudulenter habita a prioribus, locata fuit fidelioribus et exactioribus 0572C agricolis, scilicet Christianis. Zeno perstat in verbis et sententia psalmi, et Isaiae, prout e Graeco dedit. Porro illud, id est populi nostri, glossema intrusum ab alio quam ab auctore videtur.

Ibidem. Beatissimi ignoscite agricultores, etc. Horatius Epod. 2, beatum agricolam vocavit, de quo causas ibi vide. Noster imitatus beatissimum dixit. Philostratus Heroicis admiratur agricolae etiam in vinetis beatitudinem. Ὡς ποικίλη, inquit, σοὶ ἡ ὥρα τοῦ χωρίου, καὶ ὡς ἐκδεδώκασιν ἱλαροὶ οἱ βότρυς, quam varia est tibi praedii pulchritudo, quamque hilares eruperunt racemi.

Ibidem. Mensura servata computatur in surculum, etc., in malleolum, de cujus mensura consule Columellam lib. III, cap. 19.

Ibidem. Animatus ibidem genitalis humor, manente semper substantia nutriatur, etc. Lego genitalis humoris manente semper substantia; non enim animatur genitalis humor, sed malleolus genitalis humoris, id est terrae substantia. Lucretius, lib. II:
0572D
Humorum guttas mater cum terra recepit,
Feta parit nitidas fruges arbustaque laeta.

Cicero, de natura Deor. lib. II: Terra gravidata seminibus omnia parit, et fundit ex sese, stirpes amplexa alit et auget, ipsaque alitur vicissim a superis externisque naturis.

Ibidem. Pura materia tabulatis infertur, etc. Solent agricolae arbores decacuminare, ubi visum est commodius. Natura enim recisae parti subvenit, nova sufficiendo germina, quae adulta post annum partim praecidunt, partim relinquunt, et quotannis eodem loco eligentes, scamnum amplum in arbore faciunt, quod tabulatum est, et veluti bassis expansa, e qua solidiores rami relicti vitis novos palmites sustentant in spem futuri proventus. Columell. lib. V, cap. 6: Cum deinde adolescere incipient, falce arbores formandae, et tabulata instituenda sunt; hoc enim nomine 0573A usurpant agricolae ramos, truncosque prominentes, eosque vel propius ferro compescunt, vel longius promittunt, ut vites latius diffundantur. Plin. lib. XVII, cap. 23: Tabulata ulmorum ab octavo pede altitudinis dilatantur in collibus, siccisque agris, a decimo secundo in campestribus et humidis. Per isthaec scamna seu tabulata electi palmites digeruntur, quos puram materiam vocat; nam materia sunt palmites novelli in spem futuri proventus. Columell. lib. III, cap. 10: Unde etiam materiae vehementissimae reperiuntur, aut in capite vitis, aut in crure vicino radicibus. Idem lib. V, cap. 5: Putationis autem ratio eadem est, quae in jugatis vitibus: uno tantum differt, quod pro materiis longioribus pollices quaternum, aut quinum gemmarum relinquuntur. Puram autem vocavit, quod non omnes palmites reservandi, sed fructuosiores pro arte eligendi. Ibidem 180: Mox ubi materia vitis exigit, insequitur pampinator, et supervacuos deterget; fructuososque palmites submittit. Idem, cap. sequenti 188: Caetera putationis ratio est, ut veteres 0573B palmites, quibus proximi anni fructus pependit, omnes recidantur, novi circumcisis undique capreolis, et nepotibus, qui ex his nati sunt, amputati committantur. Plin. lib. XVII, cap. 22: Quidquid materiae adimitur, fructui accedit.

Pag. 233. Longius invitata producitur, etc., quasi extensione, et dilatatione palmitum invitetur ad prolixiorem ubertatem.

Ibidem. Decore dissipato, etc. neque enim simpliciter, ut caeteri fructus colligitur, ut servetur, sed quae ad usum vini, colligitur ut calcetur et dissipetur.

Ibidem. Duabusque tabulis vehementer urgetur, etc. Quia prelum per se strictius parum quantitatis subiget. Servius Georgic. II, vers. 242, docet prela esse trabes, quibus uva jam calcata premitur, intellige in torculo tabula superior et inferior est; inferior est ipsius torcularis pars inferior asseribus junctis, et contignatis simul constans, super quam acini 0573C prius calcati et expressi digeruntur, a quibus superimposita alia tabula asseribus solutis et divisis, ut minui et augeri possit, contumax succus exigitur, ne quid sit reliqui. Plin. lib. XVIII, cap. 31, de torculis ait: Spaciosa melius premunt. Adjuvanda igitur prela tabulis, nam ampliori materiae quantitate comprehensa opus celerius producitur.

Ibidem. Medullitus exigatur, etc. Medulla est intima pars. A medulla exsugere est totum exprimere; sic a vinaceis succus medullitus exigitur, ut nec minimum supersit.

Ibidem. Et patrifamilias cellis vinariis, etc. Melior lectio ms., Patrisfamilias.

Ibidem. Ut melius veterascendo reddatur, etc. Vinum vetustate commendari protritum. Pindar. Olymp. IX, antistroph. 2,

. . . . Αἴνει δὲ παλαιὸν
Μὲν οἶνον, ἄνθεα δὲ ὕμνων νεωτέρων.
Lauda autem vetus quidem vinum, flores autem hymnorum 0573D recentium. Cicero Laelio 223: Ea vina, quae vetustatem ferunt, esse debent suavissima. De vinis, quae et quantam vetustatem sentiant, consule Athenaeum Παρεκβολαῖς lib. I, cap. 21.

Pag. 234. Luxuriosi crines falce tunduntur, etc. Non male editori Veronensi suboluit legendum tondentur, ut proprietas verborum et sensus servetur; non enim vites tundendae sunt, sed neque falce retusa secandae, Columell. lib. IV, cap. 24: Ne vitis laniata, scabrataque putrescat humoribus, nec plagae consanentur.

Ibidem. Ad jugum pervenit. Jugata vitis, quae pedamentis diversis transversa ducitur. Varro, de Re rustica lib. I, cap. 8: Quibus stat rectis vinea, dicuntur pedamenta, quae transversis jugantur, juga. Jugum aliud simplex, aliud compluviatum. Plin. lib. XVII, cap. 21: Sparsis per terram palmitibus, aut per se vite subvecta, vel cum adminiculo sine jugo, aut pedatae 0574A simplici jugo, aut compluviatae quadruplici. Idem, lib. eodem, cap. sequenti. Alii proximo quidem anno recidunt, quarto demum perducunt ad jugum. Habet jugata vitis crucis figuram, ideo dicit: Ad jugum pervenit, cum praeerogata omni facultate, pauperibus crucem suam portans. Hujusmodi adsimilitudines placuere antiquis Patribus, ut videre est in Justino martyre Apolog. II, fol. 90, et Tertull. Apologetico, c. 16.

Ibidem. Cum praeerogata omni facultate, etc. Erogare est distribuere, elargiri. Plin. Paneg. 75: Interrogandus videris, satisne computaveris imperii reditus, an tantas vires habeat frugalitas principis, ut tot impendiis, tot erogationibus sola sufficiat. Legendum igitur praeerogata, non praerogata, ut legitur in editione Veronensi. Solebant Christiani tunc (semper enim persecutio imminebat) bona sua divendere, et pretia erogare Ecclesiis in usum pauperum fidelium, aut ipsi abs se electis elargiri, non tantum ut liberi mundanis curis expeditiores in martyrium 0574B irent, sed etiam ut Christi praecepto parerent. Marci cap. X, n. 21: Venderemus cuncta, pauperibus daremus, ut haberemus thesaurum in coelo, et alacriores sequeremur eum. Pontius, de Cypriano: Distractis rebus suis ad indigentiam pauperum sustentandam, tota praedia pretio dispensans, duo bona simul junxit, ut et ambitionem saeculi sperneret, qua perniciosius nihil est, et misericordiam, quam Deus etiam sacrificiis suis praetulit impleret.

Ibidem. Consummata omni justitia, etc., id est adimpleto omni eo, quod ad justitiam divinam spectat; quae sit justitia divina collige ex notis ad fol. 337, infra, nunc tract. III, l. I. Eodem colore Cyprianus, epist. LXXVII: Ut ex vobis pax jam martyrii sui consummatione praecesserit, id est peractum sit, quidquid opus fuerat ad confitendum Christo.

Pag. 235. Similiter judicii die a Christo confessorum sanguinis vindicta ad ultimum quadrantem exigitur, etc. Heic comparatio longius procedit et claudicat. 0574C Non enim in expressoribus musti culpa poterat excogitari, quam exigeret in fusoribus innocentis Christiani sanguinis; illi impenderant sese, ut mustum colligerent, et ministerium perficerent; isti ut sanguinem spargerent, et disciplinam pessumdarent; illis merces, istis animadversio debetur.