Francisci Balduini J C. Praefatio Ad Lectorem. Praefixa secundae Editioni Optati.

1130C

Ad Historiae Africanae historiam veterem pertinent Optati Milevitani et Victor Uticensis libelli. Neque negavero in eorum lectione tenendam quoque esse universae Africae geographiam. Sed ut ex illa ejus descriptione, quam Strabo, Mela, Plinius, Ptolomaeus olim edidere, fateor aliquid lucis accedere hisce libellis, sic ex his vicissim dico illam ipsam ejusque et fines et urbes rursus illustrari. Addo etiam non modo ipsum Orosium, lib. I, cap. 2, sed et nostrum postremo Justinianum, in lib. I et II, C. de offic. Praef. Praet. Afr., ubi cum novum et proprium Africae regendae, quam Vandalis eripuerat, praefectum 1130D praetorio daret, cujus sedes esset in urbe Carthaginensi, enumerat quas esse vult septem illius provincias, et singularum veluti metropoles.

Ac quidem in concilio Milevitano non nisi quinque enumeratae fuerant. Sed Justinianus primo loco adjungit, quam vocat Zeugi: vulgo impressum est mendose Tingi. Nam haec potius est ipsius Mauritaniae, quae et Tingitana propterea dicitur. Zeugitanae autem provinciae in Africa saepe etiam meminit Victor Uticensis, ut et Plinius. Secundam autem Africae provinciam Justinianus vocat simpliciter Carthaginensem: quam et antea vocatam esse proconsularem admonet. Certe Optatus et Victor proconsularem appellare solent: atque ita quoque saepe nominatur 1131A in codice Constitutionum. Reliquas Africae provincias, quae nominantur in Synodo Milevitana, et sparsim in hisce libellis Optati et Victoris nominat similiter Justinianus, Tripolitanam, cujus ducem in Lepti magna sedere vult; Byzacenam, cujus dux in Capsa et Lepti altera sedeat; Numidiam, cujus dux in urbe Constantinensi; Mauritaniam, cujus dux in Caesariensi; postremoque Sardiniam insulam, quam Africanae quoque dioeceseos esse jubet. Nam et hanc cum Corsica Vandalus Africae tyrannus antea occupaverat, ut Victor, lib. I, narrat.

123 Caeterum factum est ignorantia geographiae Africanae, ut cum noster Optatus dicitur Milevitanus, quidam non modo dubitarint, cujas esset, sed et finxerint esse insularem. Equidem cum Donatum illum, 1131B qui a Casis nigris dicitur, fuisse Numidam admonui, sic et Optatum Donati adversarium, Numidiae episcopum intelligi, cum Milevitanus dicitur, adjeceram: neque quemquam hominem litteratum id negasse putabam. Et ecce audio, quibusdam etiamnum videri (quo nihil stultius fingi potest) potius fuisse Melitensem. Nam Quintinus Heduus, qui superioribus annis docebat jus (ut vocant) canonicum in ea schola, in qua nunc doceo jus civile, doctor profecto canonum minime illitteratus, cum Melitam ininsulam describeret, et (ut in ea educatus cum Rhodiis, ut appellantur, equitibus aliquando fuerat) laudare vellet, scripsit, Concilium, quod Milevitanum dicitur, fuisse Melitense: et Milevitum urbem nescio quam dici a Melita. Risi, cum id legi, visumque 1131C mihi est tam monstruosum, quam si quis diceret concilium Sardicense fuisse Sardiniense: proptereaque nemini probari id posse putabam. Sed tanto magis miratus sum, cum audivi nostrum Quintinum non modo multis suis auditoribus persuasisse, sed et illi conciliorum consarcinatori Coloniensi, qui similiter praemonet concilium Milevitanum habitum esse in Insula, quae nunc Malta dicitur. Itane vero? ego navigando numquam ad littus Africae tam prope accessi, quam Doctor Quintinus suorum equitum classem secutus. Et tamen scio non posse eum evincere, quod affirmat, nisi si evincat et probet, vel Numidiam esse in Melita insula, vel Melitam insulam esse in Numidia. Vereor etiam, ne quis nasutus hic objiciat, quod Lucianus salse scripsit, sese 1131D imperitia cujusdam partim geographi, partim historiographi, repente ex Graeco factum esse Babylonium, patriamque suam ab Hellesponto avulsam cum ipsis moenibus et turribus translatam esse in mediam Mesopotamiam. Sed quid diceret Optatus, quid patres Milevitani, si jam audirent sese ex Milevi Numidiae deportari in insulam Melitam, ut olim damnati, in Sardiniam. Sane, ut Optatus cum concilium Numidiae vocat, intelligit quoddam Cirtense: sic Augustinus Milevitanum solet appellare concilium Numidiae, veluti in epist. XLVII et XCII, et XCIV et XCV, atque ut Milevitani Patres profitentur sese ex concilio Numidiae scribere ad Innocentium Papam, sic Innocentius in suo ad eos responso ait sibi scriptum 1132A esse ex concilio Milevitano. Equidem haesi aliquando, cum quarerem locum in Numidia, cujus appellatio propius etiam quam Melitae, accederet ad Milevitanum. Tandem commode incidi in Augustini epist. CLXVIII, qui Milevim oppidum vocat. Sed et cum in Carthaginensi synodo Cypriani, ubi episcopi Numidiae dicunt suam sententiam de anabaptismo, legerem inter eos numerari et nominari quemdam Pollianum a Mileo, sicuti impressum legitur in libris Cypriani: et suspicarer de aliquo mendo, conjiceremque legendum potius esse, Pollianus a Milevi: consului alteram scripturam actorum illius concilii, quae similiter recitantur ab Augustino, lib. VI, de Baptism. reperique apud eum ita scriptum esse, ut scribendum esse divinaram: et cum illo Polliano 1132B a Milevi, in eodem concilio paulo ante nominari alios duos ejusdem Numidiae antistites, Felicem a Bagai, et Crescentem a Cirta. Credo, ne Quintinum quidem dubitare de Cirta Numidiae. Si de Bagai aliquis dubitat, legat Donatistarum concilium Bagaitanum apud Augustinum, lib. III contra Crescon. cap. 53 et 56, et Milevitanum a Milevi, ut Bagaitanum a Bagai dici agnoscat. Sed neque Milevim aut Bagaim quisquam magis miretur a nobis referri inter oppida Numidiae, quam Tuburbim aut Curubim inter oppida Africae, a Plinio, lib. V. cap. 4. Denique notum est quod idem Plinius ait, populorum Africae oppidorumque nomina vel maxime ineffabilia esse praeterquam ipsorum linguis. Id vero magis dixerit, qui Optati et Victoris libellos, quos edimus, legerit. 1132C Equidem non dubito facile probari omnibus, quod in Possidio de vita Augustini observari Ecclesiam Cittensem pro Cirtensem mendose legi: ut et in nostris pandectis Flor. fit mentio Reip. Cirtensium, cum in aliis libris vitiose scriptum sit, Cyrenensium l. IX de jur. et facti ignor. Quis propterea ferat Cirtam ex Numidia transferri in Cyrenaicam? jure profecto ipse Quintinus explicans Zonaram de Canon. Apost. irridet eos, qui ex Carchedone, id est, Carthagine finxerunt aliquando Calchedonem: neque negabit eadem reprehensione dignos esse, qui Byzacium, quod est in Africa, somniant esse Byzantium in Thracia; et tali mendo libros quoque juris contaminarunt. Nunc judicet, plausum an risum in auditorio juris mereatur, qui Milevim in Melitam transformat. 1132D Tot hac de re verba non facerem, nisi si auditoribus Quintinianis error tam ridiculus verbo uno eripi non posset, minus licet coloris habeat, quam si quis dicat Milevitanum concilium dici abs Melitena illa Armeniae metropoli, quam tantopere praedicat noster Justinianus in Novel. 31. Nam et cujusdam Synodi Melitinensis meminit Sozomenus, lib. IV, cap. 24, Melitensis alicujus aliquem olim meminisse nusquam legi. Et quid tandem mentis fuisset Afris Patribus, si relicta tota sua Africa, ubi longe aliud habebant, quod agerent, periculosa per medias Sirtes navigatione trajecissent in illam aridam et angustam Insulam, ut ibi tamquam in carcere inclusi, et toto divisi orbe, deliberarent de rebus ad Ecclesiam Africanam 1133A pertinentibus, et in medio mari transmarinas appellationes (nam eas reprimit synodus Milevitana) inhiberent. Ergo neque nobilissimae illi synodo, neque Optato nostro hanc injuriam ridicula fictione fieri patior. Ut autem Optato dem successorem: Augustinus in ep. XXXIV ad Paulinum laudat beatissimum (ut vocat) Severum, suum condiscipulum, antistitem Ecclesiae Milevitanae, bene, inquit, apud eamdem civitatem fratribus cognitum. Idem Augustinus, lib. III contra Petil. cap. 38, meminit damnati cujusdam Honorii Milevitani in Africana Ecclesia. Denique Faustum illum Manichaeum, gente Afrum, civitate fuisse Milevitanum ait, hominem, inquit, acuti ingenii, et expolitae linguae, sed nequissimum calumniatorem Christianae religionis.

1133B Si ferre non potui Optatum nostrum ex Milevitano fieri Melitensem, aut ex Numidia insularem, multo minus ferre debeo confundi cum aliis Optatis. Mitto illum Optatum Donatistam, quem in synodo Bagaitana, et Optatum catholicum, quem in Cirtensi celebrari audio ab Augustino. Celebrior fuit et famosior Optatus Gildonianus, cujus et saepius meminit Augustinus. Sed quis non indigne ferat, quosdam hodie Gildonianum a Milevitano non discernere, cum inter eos tantum interfuerit, quantum inter Donatistarum ducem sceleratissimum, et Catholicae Ecclesiae sanctissimum antistitem. Si quis roget, cur ille alter dicatur Gildonianus, respondebo quod Augustinus. lib. II contra Petil. cap. 92, scribit, Optatum illum de satellitio Gildonis accusatum, 124 poenas dedisse 1133C terribili mortis genere exstinctum: sicuti et leges nostrae non modo Gildonem illum tyranuum, qui in Africa adversus Imp. Honorium arma sumpsit, sed et ejus satellites persequi se profitentur, l. XIX, c. Th. de poen.; l. XIX, c. Th. de bon. proscript.: sic et in l. VII, c. Th. de metat., dicuntur confiscata praedia Gildonis hostis publici, et satellitum ejus: estque lex honoriana ad Pompeianum proconsulem Africae data Mediolani.

Qualem autem ipse Claudianus elegantissimis versibus describit fuisse Gildonem illum in Africa IV. ranuum et latronem, talem et Augustinus Optatum quemdam Donatistam, ejus satellitem, quem propterea plerumque Gildonianum vocat. Verum etsi interdum 1134A non addat Gildonianum, et simpliciter vocet Optatum, tamen tam nefarium nebulonem fuisse testatur, ut ipsos etiam Donatistas ejus puderet. Quam valde autem talem Optatum, ut debet, detestatur, tam etiam vehementer Optatum nostrum Milevitanum laudat: quem quidem, lib. I contra Parmen., ait, et venerabilis memoriae esse et catholicae communionis. Idem, in lib. post collat., vocat Catholicum episcopum, et in libro de Unit. cap. 16, videtur eum cum ipso Ambrosio comparare; sicuti et deinde Fulgentius, lib. II ad Monimum, Optatum hunc nostrum, quem sanctum vocat, judicat tam fidelem Pauli interpretem fuisse, quam aut Ambrosium aut Augustinum. Et tamen nolim tali comparatione lectorem impediri, quin discernat, quantum intersit; sicuti 1134B et ubi quod attinet ad litterarum eruditionem. Augustinus, lib. III de Doct. Christ. cap. 40, videtur eum conferre cum Cypriano, Lactantio, Victorino.

Porru ut ubi desinit Optatus, coepi ex Augustino repetere quod sequitur in historia Africanae Ecclesiae: sic ubi Augustinus desinit, visum est subjungere quod Victor Uticensis deinde narrat. Sed de Utica, ut de Milevi, nihil est necesse ut nunc addam quidquam. Omitto etiam quod in pandectis nostris lego, Uticam non minus quam Carthaginem juris Italici fuisse, l. ult. de Censib. Sed ut Milevitano sive Numidae gratior sit vicinus hic collega Uticensis, dicam ipsam Cirtensem coloniam in Numidiam ex Uticensi conventu deductam videri, cum quidem illam Sittianorum vocatam fuisse Plinius testetur. 1134C P. autem Sittium equitem Romanum de conventu Uticensi fuisse Hirtius scribat.

Reliqua de Optato et Victore ex nostris deinde annotationibus petantur. Quam autem priori Optati editioni ante sex annos praefixeram prolixam praefationem, non de Optato modo, sed et de multis aliis capitibus rerum Ecclesiasticarum, de quibus ut tunc agerem, cogebat me conditio ejus contentionis, ad quam vel invitus pertractus eram, et acerrimi adversarii cum quo mihi res erat, refellendi quaedam necessitas: eam, inquam, vehementiorem praefationem in hac editione nolui inculcari: quam satis superque est editam suo tempore semel fuisse.

Lutetiae Parisiorum, Idib. Martii 1569.