Disquisitio Praevia De Eusebii Vercellensis Fidei Expositione, Seu De Auctore Hujus Symboli.

0955 Acriter jam a multis clarissimis viris disputatum fuit de symbolo Quicumque, aliis S. Athanasio vindicantibus illud, aliis Anastasio Sinaitae, multis ab auctore Latino adornatum fuisse pugnantibus, nonnullis a Gallico scriptore confectum contendentibus, ex quibus Vigilium Tapsitanum multi contendunt auctorem, alii Vincentium Lirinensem; et suas sententias fulciunt ostendendo in illo symbolo damnatas haereses Eutychetis, et Nestorii post obitum S. Athanasii exortas. At quid inde si quis diceret sanctos Patres praeoccupasse, et praecavisse has haereses, ut jam observatum est ab historicis, penes plures S. Patres antiquiores? Tunc nullius momenti essent hae rationes. Quod autem alicujus negotii a pluribus Theologis judicatum fuit, illud esse dicam, quod auctoritate illius symboli nequaquam Latini usi sunt ad demonstrandam adversus Graecos schismaticos originem illam Spiritus sancti a Filio, seu processionem, ut docent Theologi. Cui rationi facile quisquam opponere posset S. Basilium Magnum, et Didymum Alexandrinum hanc processionem agnovisse, et tradidisse, quorum auctoritates contra Graecos fuerunt 0956 relatae a Theologis. Hos autem Patres aetate S. Athanasii, et S. Eusebii Vercellensis episcopi fuisse nemo inficiatur: adeoque necesse non fuit omnes Patres, et scripta eorum illis objicere, et maxime forsan quae in omnium ore versabantur, ut probetur, quae traditione dabantur, auctoritate Patrum roborata fuisse. Nam, etsi ex his, qui pro supra enarratis auctoribus pugnant, pauci sint, qui pro S. Eusebio Vercellensi scripserint, et sententiam hanc tamquam communem retulerint: scimus tamen antiquissimo tempore symbolum illud in Ecclesia Vercellensi recitari consuevisse, et traditionem illius Ecclesiae nos edocere hoc symbolum Latine scriptum fuisse Alexandriae praesentibus Ss. Athanasio, et Asterio, et S. Eusebio laudato, et cum actis illic celebratis Latine redditis ab eodem oblatis summo pontifici Liberio. Omnes scriptores de Ecclesia Vercellensi tradunt in ritu Eusebiano, et in horis canonicis antiquitus praescriptam fuisse recitationem hujusce symboli, et festum celebrari de sanctissima Trinitate, ex quo ritu Alcuinus Flaccus tempore Caroli Magni, ut novitiis sacerdotibus traderet facilem methodum 0957A celebrandi sacrum, Missam de sanctissima Trinitate in Ecclesia Vercellensi recitari pluries consuetam, diebus dominicis praescripsit (ne dicam alium Alcuinum episcopum Vercellensem hac ipsa tempestate Ecclesiam illam administrantem) donec facili modo possent illi scerdotes novitii ediscere usum aliorum plurimorum codicum. Cui opinioni robur quam maximum affert epistola synodica missa ab Athanasio ad Antiochenos, circa finem haec habens: Haec quidem nos tum quia nefas est quicquam ultra Nicaenum concilium requirere, aut contentiosas sententias recipere, tum vel ob pacem solum, et ne qui recte sentiunt pro rejectis habeantur ad istum modum censuimus, et eorum Confessionem qualis fuerit, nos, qui relicti sumus Alexandriae, paucis indicavimus; idque in commune 0957B una cum reliquis comministris sacrorum Asterio et Eusebio. Nam reliqui ex nostris quisquam ad suas provincias abierunt. Vos rursus in commune, ubi soletis conventus agere, ista videbitis pervulgari, eoque omnes evocate. Aequum est enim ut in eo loco primum epistola recitetur, etc. Ergo ex hac auctoritate et confessione S. Eusebii et Asterii indicata Antiochenis ab Athanasio probatur, et suum symbolum cum epistola.

Quaenam fuerunt illae confessiones, seu symbola nobis incompertum est, num symbolum Quicumque, vel haec confessio, quam typis mandamus. De primo contendunt scriptores inter se, ut observatum superius fuit. Altera vero, de qua quaestionem instituimus confessio haec est, quam sine auctoris nomine tribus in foliis maximis conscriptam saeculo IX, ut 0957C characteris forma nobis indicare videtur, quae quidem tribus foliis membranaceis inter alia, quae ad monasterium Ss. Michaelis et Januarii M. de Lucedio dioecesis Vercellensis pertinebant relata sunt, exscribi curavimus. Parum quidem differunt inter se symbolum Quicumque, et haec confessio, si de stylo loquimur, tamen in multis sunt dissimilia, et hanc antiquiorem illo crederem. Si vero consideremus, hypostasis dogma eisdem Graecis verbis illud explicat, quibus S. Athanasius in sua epistola synodica jam laudata, adeoque ὁμοούσιον, οὐσίας leguntur in hoc symbolo ad explicandam Filii, et Patris substantiam unam, eamdemque esse, et loquendo S. Eusebius de hypostasibus in sua confessione facta in synodo Alexandrina, et relata in fine ejusdem epistolae 0957D jam laudatae ad Antiochenos ait: Quantum attinet ad hypostases, fateor me quoque idem sentire, neque in id solum calculum meum addo, sed etiam incarnationem Salvatoris nostri consentio, eum videlicet, cum Filius Dei esset, hominem esse factum, et excepto peccata omnia, quae veteris erant nostrae humanitatis assumpsisse. Idque prout habet epistolae argumentum meis suffragiis confirmo.

Quid ergo clarius habere desideramus, tum ex S. Athanasio, tum ex ipsomet S. Eusebio approbante ea omnia, quae S. Athanasius scripsit. Quinimmo ex S. Hieronymo edocti sumus S. Eusebium Vercellensem antistitem Origenis commentarios in Davidis psalmos de Graeco in Latinum transtulisse, ejusque 0958A emendatis erroribus, ut quisque impolluto et inoffenso pede eos legere posset. In hac vero confessione de hujus nostrae carnis resurrectione pertractans errorem Origenis circa corporum resurrectionem corripit. Ergo nulli melius quam S. Eusebio tribuendum hoc symbolum crederem. Et hoc forsan illud esse, ex quo conflatum posterioribus temporibus illud vulgariter appellatum Quicumque.

Si tandem acta ejusdem S. Eusebii considerentur ab Ughello Ital. Sac. tom. IV, p. 759, edita, ipsamet nos instruunt confessionem suam Liberio papae dedisse Romae, antequam iter suum Vercellas dirigeret. Sanctus autem Eusebius athleta Christi data confessione fidei suae, et posita Romae in sacro scrinio valefaciens Liberio papae cum caeteris fratribus iter aggressus 0958B est. Quae autem omnia consona videntur esse eis, quae scripsit Rufinus hist. I, cap. 28, 29, 30, etc. Narrat enim Eusebium Alexandriam perrexisse cum aliis confessoribus fide integris ibique mitius cum lapsis egisse, et procurationem Occidentis eidem delata, ut Asterio Orientis, additur sane in illo concilii decreto etiam de Spiritu sancto plenior disputatio, ut ejusdem substantiae, ac deitatis, cujus Pater, et Filius, etiam Spiritus sanctus crederetur (cap. 29, p. 211) , nec quidquam prorsus in Trinitate, aut creatum, aut inferius, posteriusve diceretur. Sed et de differentia substantiarum, et subsistentiarum sermo ejus per scripturam motus est. Graeci οὐσίας, et ὑποστάσεις vocant, quidam etenim dicebant substantiam, et subsistentiam unum videri: et quia tres substantias non 0958C dicimus in Deo, nec tres subsistentias dicere debeamus . . . Sed, et de incarnatione Domini comprehensum est, quia corpus quod susceperat Dominus, neque sine sensu, neque sine anima suscepisset. Quibus omnibus caute, moderateque compositis unusquisque itinere suo cum pace perrexit. De hisce omnibus in hac confessione pertractatur. Quinimmo Rufinus et Eusebium eodem lib. cap 30, circumeuntem Orientem, atque Italiam medici pariter, et sacerdotis fungentem officio describit, qui singulas quasque Ecclesias abjurata infidelitate ad sanitatem recte fidei revocabat, maxime quod Hilarium (Pictaviensem) , quem dudum cum caeteris Episcopis in exsilium trusum esse memoravimus, regressum jam, et in Italia positum haec eadem erga instaurandas Ecclesias, fidemque patrum reparandam reperit 0958D molientem. En quomodo apud Italos et Gallos dogma contra Arianos diffusum et promulgatum fuit.

Neque crederem me deceptum dicentem hanc confessionem, seu symbolum auctori Breviarii fidei notum, quod Breviarium fidei adversus Arianos Ballerini fratres Leoni I. S. P. in fide duorum codicum tribuendum volunt, etsi olim Sirmundus, Gallandius, et nonnulli alii incerto auctori. Nam plures sententiae de verbo ad verbum transcriptae leguntur in illo. Alcuinus vero Flaccus in suo libro de fide Trinitatis ad Carolum Magnum, et in Quaestionibus ad Fredegesium sparsim quaedam retulit sine auctoris nomine, pauca autem indicata sunt suis in locis, ne sim prolixior quam res postulat.