Patrologiae Cursus Completus

 Patrologiae Cursus Completus

 Elenchus Operum Quae In Hac Primi Tomi Parte Continentur.

 Elenchus Operum Quae In Hac Primi Tomi Parte Continentur.

 In Psalmi CXVIII Expositionem Admonitio.

 In Psalmi CXVIII Expositionem Admonitio.

 Sancti Ambrosii Mediolanensis Episcopi In Psalmum David CXVIII Expositio.

 Sancti Ambrosii Mediolanensis Episcopi In Psalmum David CXVIII Expositio.

 Prologus.

 Sermo Primus. Aleph.

 Sermo Secundus. Beth.

 Sermo Tertius. Gimel.

 Sermo Quartus. Daleth.

 1018 Sermo Quintus. He.

 1033 Sermo Sextus. Vau.

 Sermo Septimus. Zain.

 Sermo Octavus. Heth.

 Sermo Nonus. . Theth.

 Sermo Decimus. Iod.

 1103 Sermo Undecimus. Caph.

 Sermo Duodecimus. Lamed.

 Sermo Decimus Tertius. Mem.

 Sermo Quartus Decimus. Nun.

 Sermo Decimus Quintus. Samech.

 Sermo Decimus Sextus. Ain.

 Sermo Decimus Septimus. Phe.

 Sermo Decimus Octavus. Sade.

 Sermo Decimus Nonus. Koph.

 Sermo Vigesimus. Resch.

 Sermo Vigesimus Primus. Schin.

 Sermo Vigesimus Secundus. Tau.

 In Expositionem Evangelii Secundum Lucam Admonitio.

 In Expositionem Evangelii Secundum Lucam Admonitio.

 Sancti Ambrosii Mediolanensis Episcopi Expositio Evangelii Secundum Lucam Libris X Comprehensa.

 Sancti Ambrosii Mediolanensis Episcopi Expositio Evangelii Secundum Lucam Libris X Comprehensa.

 Prologus.

 Liber Primus.

 1265 (Cap. I. — Vers. 1) . Quoniam, multi conati sunt ordinare narrationem rerum.

 (Vers. 2.) Sicut tradiderunt, inquit, nobis qui ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt Verbi.

 (Vers. 3) . Visum est, inquit, et mihi.

 (Vers. 5, 6) . Fuit, in diebus Herodis regis Judaeae, sacerdos quidam nomine Zacharias de vice Abia: et uxor ejus de filiabus Aaron, et nomen ejus Eli

 (Vers. 8, 9, 10.) Factum est autem, cum sacerdotio fungeretur Zacharias in ordine vicis suae ante Dominum Deum, secundum consuetudinem sacerdotii, sor

 (Vers. 11.) Apparuit autem illi Angelus Domini stans a dextris altaris incensi.

 (Vers. 13, 14.) Ne timeas Zacharia, quoniam ecce oratio tua exaudita est: et uxor tua Elizabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem: et erit

 (Vers. 15.) Et erit magnus coram Domino.

 (Vers. 15.) Et Spiritu, inquit, sancto replebitur adhuc in utero matris suae.

 (Vers. 16.) Multos, inquit, filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipsorum.

 (Vers. 17.) Praeibit in conspectu Domini in spiritu et virtute Eliae.

 (Vers. 18, 19, 20.) Et dixit Zacharias ad angelum: Unde hoc sciam? Ego enim sum senex, et uxor mea processit in diebus suis. Et respondit ei angelus d

 (Vers. 22.) Erat annuens illis, et remansit mutus.

 (Vers. 24, 25.) Post hos autem dies concepit Elizabeth uxor ejus, et occultabat se mensibus quinque dicens: Quid mihi sic fecit Dominus in diebus, qui

 Liber Secundus.

 1281 (Vers. 26, 27.) Eodem autem tempore missus est Angelus Gabriel a Domino in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad Virginem desponsatam viro

 (Vers. 28, 29.) Et ingressus ad eam angelus dixit: Ave. gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu inter mulieres. Ipsa autem ut vidit eum, mota est in

 (Vers. 30, 31, 32.) Et ait angelus ad eam: Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam apud Deum, et ecce concipies in utero, et paries filium, et vocabi

 (Vers. 34.) Dixit autem Maria ad angelum: Quomodo fiet istud quoniam virum non cognovi?

 (Vers. 36.) Ecce, inquit, ancilla Domini, contingat mihi secundum verbum tuum.

 (Vers. 39, 40.) Exsurgens autem Maria in diebus illis, abiit in montana cum festinatione in civitatem Judae, et intravit in domum Zachariae, et saluta

 (Vers. 41.) Simul enim ut audivit salutationem Mariae Elizabeth, exsultavit infans in utero ejus. Et repleta est Spiritu sancto.

 (Vers. 42, 43.) Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. Et unde hoc mihi ut veniat mater Domini mei ad me?

 (Vers. 44, 45.) Ecce enim ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit gaudio infans in utero meo: et beata quae credidisti.

 (Vers. 56.) Mansit autem Maria cum illa mensibus tribus: et reversa est in domum suam.

 (Vers. 60, 64.) Et respondit mater ejus, et dixit: Non, sed vocabitur Joannes. Et responderunt ad illam: Nemo est in cognatione tua qui vocetur hoc no

 (Vers. 67.) Et Zacharias pater ejus impletus est Spiritu sancto, et prophetabat dicens.

 (Vers. 76.) Et tu puer propheta Altissimi vocaberis.

 (Cap. II. — Vers. 1.) Factum est autem, in diebus illis exiit edictum a Caesare Augusto, ut censum profiteretur universus orbis terrae.

 (Vers. 2.) Haec, inquit, professio prima facta est.

 (Vers. 6, 7.) Factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret. Et peperit filium primogenitum, et pannis eum involvit, et posuit in pra

 (Vers. 9.) Ecce angelus Domini stetit ante illos.

 (Vers. 13, 14.) Et facta est cum angelo multitudo exercitus coelestium laudantium Deum, et dicentium: Gloria in altissimis Deo, et in terra pax homini

 (Vers. 15, 16.) Transeamus usque Bethlehem, et videamus hoc Verbum quod factum est, sicut Dominus ostendit nobis. Et venerunt festinantes.

 (Vers. 19.) Maria autem conservabat omnia verba haec, conferens in corde suo.

 (Vers. 25.) Et ecce homo erat in Hierusalem, cui nomen Simeon: et homo iste justus, et timoratus, exspectans consolationem Israel.

 (Vers. 29.) Nunc, inquit, dimitte servum tuum.

 (Vers. 35.) Et tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius.

 (Vers. 42.) Et cum facti essent illi anni duodecim.

 (Vers. 49.) Quid est quod me quaerebatis? Nesciebatis quia in propria patris mei oportet me esse?

 (Vers. 51.) Et venit Nazareth, et erat subditus illis.

 (Cap. III. — Vers. 2.) Factum est verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto.

 (Vers. 4.) Vox clamantis in deserto.

 (Vers. 7, 8.) Generatio viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira? Facite ergo fructus dignos poenitentiae. Et ne coeperitis dicere: Pater n

 (Vers. 9.) Quia jam securis ad radices arborum posita est.

 (Vers. 15, 16.) Aestimante autem populo et cogitante in cordibus suis de Joanne, ne forte ipse esset Christus respondit dicens: Ego quidem vos baptiz

 (Vers. 17.) Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto, et igni: habens ventilabrum in manu sua, et purgabit aream suam, et congregabit triticum in horreum

 (Vers. 21, 22.) Factum est autem, cum baptizatus esset omnis populus, et Jesu baptizato, et orante, apertum est coelum, et descendit Spiritus sanctus

 Liber Tertius.

 1313 (Vers. 23.) Et ipse Jesus erat incipiens fere annorum triginta, qui putabatur esse filius Joseph.

 Liber Quartus.

 (Cap. IV. — Vers. 1.) Tunc Jesus ductus est in desertum ab Spiritu, ut tentaretur a diabolo.

 (Vers. 2.) Quadraginta autem dies.

 (Vers. 3.) Dixit autem illi diabolus: Si Filius Dei es, dic lapidi huic ut panis fiat.

 (Vers. 4.) Scriptum est quoniam non in pane solo vivit homo, sed in omni verbo Dei.

 (Vers. 9.) Et duxit illum, inquit, in Hierusalem, et statuit eum supra pinnam templi.

 (Vers. 5.) Et duxit illum diabolus iterum in montem altissimum, et ostendit illi omnia regna orbis terrae in momento temporis.

 (Vers. 13.) Et consummata omni tentatione, diabolus recessit ab illo usque ad tempus.

 (Vers. 14.) Et regressus est Jesus in virtute Spiritus, in Galilaeam.

 (Vers. 18.) Spiritus Domini super me.

 (Vers. 24.) Amen dico vobis quod nemo propheta acceptus est in patria sua.

 (Vers. 25.) In veritate dico vobis: Multae viduae fuerunt in diebus Eliae.

 (Vers. 27.) Et multi leprosi erant in Judaea temporibus Elisaei prophetae: et nemo eorum mundatus est, nisi Naaman Syrus.

 (Vers. 28, 29.) Et repleti sunt ira omnes in synagoga, haec audientes: et surrexerunt, et ejecerunt illum extra civitatem.

 (Vers. 33, 38.) Et in synagoga erat homo habens spiritum immundum. Et infra: Surgens autem de synagoga intravit in domum Simonis et Andreae. Socrus au

 (Cap. V. — Vers. 3.) Ascendens autem in unam navim, quae erat Simonis, rogavit ut inducerent a terra aliquantulum.

 (Vers. 5.) Praeceptor, inquit, per totam noctem laborantes nihil cepimus: sed in verbo tuo laxabo retia.

 (Vers. 8.) Exi, inquit, a me, Domine quia homo peccator sum.

 Liber Quintus.

 1355 (Vers. 12, 13.) Et factum est cum esset in una civitatum, ecce vir plenus lepra, procidens in faciem, rogavit eum dicens: Domine, si vis, potes m

 (Vers. 13.) Et continuo lepra ejus discessit ab eo.

 (Vers. 18, 19.) Et ecce viri portantes in lecto hominem qui fuerat paralyticus, et quaerentes eum inferre et ponere ante eum et non invenientes qua p

 (Vers. 20.) Quorum fidem, ut vidit.

 (Vers. 23.) Quid est facilius dicere: Dimissa sunt tibi peccata tua aut dicere: Surge, et ambula?

 (Vers. 30.) Quare cum Publicanis et peccatoribus manducat et bibit?

 (Vers. 31.) Non egent qui sani sunt, medico sed qui male habent.

 (Vers. 35.) Venient autem dies, cum auferetur ab illis sponsus.

 (Vers. 36.) Dixit enim similitudinem ad illos: Quia nemo commissuram de vestimento novo immittit in vestimentum vetus.

 (Vers. 37.) Et nemo mittit vinum novum in utres veteres.

 (Cap. VI. — Vers. 1.) Factum est autem in sabbato secundo primo cum transiret per seminata, vellebant discipuli ejus spicas, et manducabant, confrica

 (Vers. 12.) Factum est autem in illis diebus, exiit in montem orare, et erat pernoctans in orations Dei.

 (Vers. 13.) Vocavit, inquit, discipulos suos, et elegit duodecim ex ipsis:

 (Vers. 17.) Et descendit, inquit, cum illis, et stetit in loco pede plano.

 (Vers. 20, 21, 22.) Beati, pauperes spiritu, quia vestrum est regnum Dei. Beati qui nunc esuriunt et sitiunt, quia saturabuntur. Beati, qui nunc fleti

 (Vers. 24.) Vae vobis divitibus, qui habetis consolationem vestram!

 (Vers. 26.) Vae cum bene vobis dixerint omnes homines!

 (Vers. 12-14.) Cum autem appropinquaret portae civitatis, ecce efferebatur defunctus filius unicus matris suae: et haec erat vidua: et turba multa civ

 (Vers. 19.) Et convocavit duos de discipulis suis Joannes, et misit ad eum dicens: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?

 (Vers. 22.) Ite, inquit, nuntiate Joanni quae audistis, et vidistis. Caeci vident, claudi ambulant, surdi audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt

 (Vers. 23.) Beatus, inquit, qui in me non fuerit scandalizatus.

 (Vers. 24.) Quid existis in desertum videre? Arundinem vento moveri?

 (Vers. 24, 25.) Sed quid existis in desertum videre? Arundinem vento moveri? Quid existis videre? Hominem mollibus vestimentis indutum?

 (Vers. 25.) Ecce qui in veste pretiosa sunt in domibus regum sunt.

 (Vers. 26.) Sed quid existis videre? Prophetam? Utique dico vobis, et plus quam propheta hic est.

 (Vers. 28.) Nam qui minor est, inquit, in regno coelorum, major est eo.

 Liber Sextus,

 1383 (Vers. 29, 30.) Et omnis populus audiens, et Publicani justificaverunt Deum, baptizati baptismo Joannis: Pharisaei autem et legisperiti consilium

 (Vers. 32.) Cantavimus vobis, et non saltastis: lamentavimus, et non plorastis.

 (Vers. 37.) Et ecce mulier quae erat in civitate peccatrix.

 (Vers. 44.) Lacrymis suis rigavit pedes meos, et capillis suis tersit.

 (Vers. 45.) Ex quo intravi, non cessavit osculari pedes meos.

 (Vers. 41.) Duo, inquit, debitores erant cuidam feneratori: unus debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta.

 (Cap. VIII. — Vers. 21.) Mater et fratres mei hi sunt, qui verbum Dei audiunt, et faciunt.

 (Vers. 24.) At ille surgens, increpavit ventum.

 (Vers. 27.) Qui multis, inquit, temporibus agebatur.

 (Vers. 34.) Viderunt, hoc magistri gregum, et fugerunt.

 (Vers. 37.) Quia timore magno tenebantur

 (Vers. 44.) Accessit retro.

 (Vers. 46.) Tetigit me aliquis nam ego cognovi virtutem de me exisse.

 (Vers. 49.) Venerunt, inquit, servi dicentes principi: Noli vexare illum, filia tua mortua est.

 (Cap. IX. — Vers. 5.) Et quicumque non receperint vos, exeuntes de civitate illa, etiam pulverem de pedibus vestris excutite in testimonium supra illo

 (Vers. 13.) Ait autem ad eos: Date illis vos manducare. At illi dixerunt: Non sunt nobis plusquam quinque panes.

 (Vers. 20.) Dixit autem illis: Vos quem me esse dicitis? Respondit Simon Petrus, Christum Dei.

 (Vers. 22.) Oportet Filium hominis multa pati, et reprobari a principibus sacerdotum, et senioribus, et scribis, et occidi, et die tertio resurgere.

 Liber Septimus.

 1411 (Vers. 27) . Dico autem vobis, vere sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei.

 (Vers. 31.) Dicebant excessum ejus quem completurus erat in Hierusalem.

 (Vers. 34.) Et inter haec verba facta est nubes, et obumbravit eos.

 (Vers. 35.) Hic est filius meus dilectus, ipsum audite.

 (Vers. 36.) Et dum fit vox, inventus est Jesus solus.

 (Vers. 58.) Vulpes foveas habent, et volucres coeli nidos, ubi requiescant: nam Filius hominis non habet ubi caput suum reclinet.

 (Vers. 48.) Quicumque receperit puerum istum in nomine meo.

 (Vers. 50) . Sinite eos, et nolite prohibere qui enim non est adversum vos, pro vobis est.

 (Vers. 60.) Sine, mortui sepeliant mortuos suos: tu autem vade, annuntia regnum Dei.

 (Cap. X. — Vers. 3.) Ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos.

 (Vers. 4.) Nolite portare sacculum, neque peram, neque calceamenta.

 (Vers. 4.) Et neminem salutaveritis in via.

 (Vers 30.) Homo quidam ex Hierusalem descendebat in Hiericho, et incidit in latrones.

 (Vers. 34.) Et alligavit vulnera ejus, infundens oleum et vinum.

 (Vers. 35.) Altero die.

 (Vers. 35.) Quodcumque supererogaveris, revertens reddam tibi.

 (Cap. XI. — Vers. 5.) Quis vestrum habens amicum, ibit ad illum media nocte, et dicit illi: Amice, commoda mihi tres panes.

 (Vers. 17.) Omne regnum in seipsum divisum desolabitur, et domus supra domum cadet.

 (Vers. 20) . Quod si in Spiritu Dei ego ejicio daemonia, profecto pervenit in vos regnum Dei.

 (Vers. 24) . Cum immundus spiritus exierit de homine, ambulat per loca arida quae non habent aquam, quaerens requiem, et non inveniens.

 (Vers. 29, 30.) Generatio haec, generatio nequam est: signum quaerit, et signum non dabitur ei, nisi signum Jonae prophetae. Nam sicut Jonas fuit sign

 (Vers. 33.) Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit, neque sub modio, sed supra candelabrum.

 (Vers. 39.) Nunc vos, Pharisaei, prius quod deforis est calicis et catini mundatis.

 (Vers. 41.) Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis.

 (Cap. XII. — Vers. 6, 7.) Nonne quinque passeres veneunt dipondio, et unus ex illis non est in oblivione coram Domino? Sed et capilli capitis vestri o

 (Vers. 9, 10.) Qui autem negaverit me coram hominibus, negabitur coram angelis Dei. Et omnis qui dicit verbum in Filium hominis, remittetur ei: in Spi

 (Vers. 13, 14.) Et ait quidam de turba: Magister, dic fratri meo ut dividat mecum haereditatem. At ille dixit ei: Homo, quis me constituit judicem aut

 (Vers. 22, 23.) Nolite solliciti esse animae quid manducetis: neque corpori quid vestiamini. Anima plus est quam esca: et corpus plus quam vestimentum

 (Vers. 27, 28.) Considerate lilia quomodo crescunt. Et infra: Si autem fenum quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit: quanto mag

 (Vers. 49, 50.) Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi jam accendatur? Baptisma habeo baptizari, et quomodo angor, usque dum perficiatur?

 (Vers. 51-53.) Putatis quod pacem veni dare in terram? Non dico vobis, sed separationem. Erunt autem ex hoc quinque in domo una divisi, tres in duos,

 (Vers. 58, 59.) Dum vadis cum adversario tuo ad magistratum, in via da operam liberari ab illo ne forte condemnet te apud judicem, et judex tradat te

 (Vers. 6.) Arborem fici quidam habuit plantatam in vinea sua.

 (Vers. 7.) Ecce anni tres sunt ex quo veni quaerens fructum in ficulnea hac, et non invenio. Succide ergo illam ut quid etiam terram occupat?

 (Vers. 8.) Remitte illam et hoc anno, usque dum fodiam circa illam, et mittam cophinum stercoris.

 (Vers. 10, 11.) Erat autem docens in Synagoga eorum sabbatis. Et ecce mulier quae habebat spiritum infirmitatis annis decem et octo, et erat inclinata

 (Vers. 15.) Hypocritae, unusquisque vestrum sabbato non solvit bovem suum aut asinum, et ducit adaquare?

 (Vers. 18, 19.) Cui simile est regnum Dei, et cui simile illud aestimabo? Simile est grano sinapis, quod acceptum homo misit in hortum suum, et crevit

 (Vers. 21.) Cui simile aestimabo regnum Dei? Simile est fermento quod acceptum mulier abscondit in farina, donec fermentatum est totum.

 (Cap. XV. — Vers. 4.) Quis ex vobis, inquit, homo qui habet centum oves, et si erraverit una ex illis, nonne dimittit nonaginta novem in deserto, et i

 (Vers. 11, 12.) Homo quidam habuit duos filios, et dixit illi adolescentior: Da mihi portionem substantiae.

 (Vers. 13.) Peregre profectus est in regionem longinquam.

 (Vers. 14.) Facta est fames per regionem illam.

 (Vers. 15.) Abiit itaque, et adhaesit uni civium.

 (Vers. 16.) Et cupiebat, inquit, siliquis implere ventrem suum.

 (Vers. 17.) In se autem reversus dixit: Quantis panibus mercenarii patris mei abundant!

 (Vers. 18.) Pater, peccavi in coelum, et coram te.

 (Vers. 19.) Jam non sum dignus vocari filius tuus.

 (Vers. 24.) Quia filius perierat, et inventus est: mortuus fuerat, et revixit.

 (Vers. 31.) Fili, tu semper mecum fuisti

 (Cap. XVI. — Vers. 13.) Nemo servus potest duobus dominis servire

 (Vers. 9.) Facite vobis amicos de iniquo mammona

 (Vers. 12.) Si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est, quis dabit vobis?

 Liber Octavus.

 1469 (Vers. 16.) Lex et prophetae usque ad Joannem.

 (Vers. 18.) Omnis qui dimittit uxorem suam et ducit alteram, moechatur: et qui dimissam a viro ducit, moechatur.

 (Vers. 19.) Homo autem quidam dives induebatur purpuram.

 (Vers. 4.) Si septies conversus fuerit ad te, dimitte illi?

 (Vers. 6.) Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic arbori moro: Eradicare, et jactare in mare, et obaudiet vobis.

 (Vers. 31, 32.) In illa hora qui fuerit in tecto, et vasa ejus in domo, ne descendat tollere illa: et qui in agro similiter non redeat retro. Memores

 (Vers. 27.) Edebant enim et bibebant uxores ducebant, et nubebant.

 (Vers. 34.) In illa nocte erunt duo in lecto uno: unus adsumetur, et alter relinquetur.

 (Vers. 35.) Duo in lecto uno. . . . duae molentes in pistrino. . . duo in agro: unus assumetur, et alter relinquetur?

 (Vers. 36) . Et respondentes dixerunt: ubi, Domine?

 (Vers. 37) . Ubi fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquilae.

 (Cap. XVIII. — Vers. 16.) Sinite pueros venire ad me, et nolite eos vetare talium est enim regnum Dei.

 (Vers. 18, 19.) Interrogavit autem eum quidam princeps, dicens: Magister bone, quid faciendo vitam aeternam possidebo? Dicit autem ei Jesus: Quid me d

 (Vers. 25.) Facilius camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum Dei.

 (Vers. 20.) Honora patrem et matrem.

 (Vers. 35.) Factum est autem cum appropinquasset Hiericho, quidam caecus sedebat secus viam.

 (Cap. XIX. — Vers. 2.) Et ecce vir nomine Zachaeus.

 (Vers. 4.) Quia illa parte erat transiturus Dominus.

 Liber Nonus

 1495 (Vers. 29, 30.) Et factum est, cum appropinquasset ad Bethphage et Bethaniam, ad montem qui vocatur Oliveti, misit duos discipulos, dicens: Ite i

 (Vers. 40.) Si hi tacuerint, lapides clamabunt.

 (Cap. XX. — Vers. 9.) Vineam plantavit homo.

 (Vers. 24.) Cujus habet imaginem et inscriptionem?

 (Vers. 28.) Si frater alicujus mortuus fuerit.

 Liber Decimus.

 (Cap. XXI. Vers. 6.) Non relinquetur lapis super lapidem qui non destruatur.

 (Vers. 9.) Cum autem audieritis praelia et opiniones praeliorum.

 (Vers. 20.) Cum videritis circumdari ab exercitu Hierusalem.

 (Vers. 23.) Vae illis quae in utero habent, et ubera dant in illis diebus!

 (Vers. 25.) Et erunt signa in sole et luna et stellis.

 (Vers. 26, 27.) Nam virtutes in coelo commovebuntur: et tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus.

 (Vers. 29, 30.) Videte ficulneam et omnes arbores, cum producunt jam ex se fructum, scitis quia prope est aestas.

 (Cap. XXII. — Vers. 10.) Ecce introeuntibus vobis in civitatem, occurret vobis homo amphoram aquae portans.

 (Vers. 29.) Et ego quidem dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum.

 (Vers. 36.) Qui nunc habet, inquit, sacculum tollat similiter et peram: et qui non habet, vendat tunicam suam, et emat sibi gladium.

 (Vers. 42, 43.) Pater, si possibile est, transfer a me calicem istum.

 (Vers. 42.) Non mea voluntas, sed tua fiat.

 (Vers. 48.) Juda, osculo Filium hominis tradis?

 (Vers. 54, 55.) Petrus vero sequebatur a longe.

 (Vers. 11.) Et indutum illum veste alba remisit.

 (Vers. 43.) Amen, amen dico tibi: Hodie mecum eris in paradiso.

 (Vers. 46.) In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum.

 Commentarius In Cantica Canticorum E Scriptis Sancti Ambrosii A Guillelmo, Quondam Abbate Sancti Theoderici, Postea Monacho Signiacensi, Collectus.

 Commentarius In Cantica Canticorum E Scriptis Sancti Ambrosii A Guillelmo, Quondam Abbate Sancti Theoderici, Postea Monacho Signiacensi, Collectus.

 Lectori.

 Prologus.

 Incipit Textus.

 Caput Primum.

 Caput Secundum.

 Caput Tertium.

 Caput Quartum.

 Caput Quintum.

 (Vers. 7.) Invenerunt me custodes qui circumeunt civitatem, percusserunt me, et vulneraverunt me, et tulerunt pallium meum a me custodes murorum. Veni

 Caput Sextum.

 Caput Septimum.

 Caput Octavum.

 Appendix Ad Priorem Tomum Benedictinianae Editionis.

 Appendix Ad Priorem Tomum Benedictinianae Editionis.

 Appendix Ad Priorem Tomum Benedictinianae Editionis. Monitum Editoris.

 Appendix Ad Priorem Tomum Benedictinianae Editionis. Monitum Editoris.

 Sancti Ambrosii Mediolanensis Episcopi De Excidio Urbis Hierosolymitanae Libri Quinque.

 Sancti Ambrosii Mediolanensis Episcopi De Excidio Urbis Hierosolymitanae Libri Quinque.

 Prologus.

 Liber Primus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Caput XXVI.

 Caput XXVII.

 Caput XXVIII.

 Caput XXIX.

 Caput XXX.

 Caput XXXI.

 Caput XXXII.

 Caput XXXIII.

 Caput XXXIV.

 Caput XXXV.

 Caput XXXVI.

 Caput XXXVII.

 Caput XXXVIII.

 Caput XXXIX.

 Caput XL.

 Caput XLI.

 Caput XLII.

 Caput XLIII.

 Caput XLIV.

 Caput XLV.

 Caput XLVI.

 Liber Secundus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Liber Tertius.

 Caput I.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Caput XXVI.

 Liber Quartus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Caput XXVI.

 Caput XXVII.

 Caput XXVIII.

 Caput XXIX.

 Caput XXX.

 Caput XXXI.

 Caput XXXII

 Caput XXXIII.

 Liber Quintus.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Caput XXIV.

 Caput XXV.

 Caput XXVI.

 Caput XXVII.

 Caput XXVIII.

 Caput XXIX.

 Caput XXX.

 Caput XXXI.

 Caput XXXII.

 Caput XXXIII.

 Caput XXXIV.

 Caput XXXV.

 Caput XXXVI.

 Caput XXXVII.

 Caput XXXVIII.

 Caput XXXIX.

 Caput XL.

 Caput XLI.

 Caput XLII.

 Caput XLIII.

 Caput XLIV.

 Caput XLV.

 Caput XLVI.

 Caput XLVII.

 Caput XLVIII.

 Caput XLIX.

 Caput L.

 Caput LI.

 Caput LII.

 Caput LIII.

 Historiae De Excidio Hierosolymitanae Urbis Anacephalaeosis, Id Est Omnium pene quae in superioribus dicta sunt libris Repetitio.

 Historiae De Excidio Hierosolymitanae Urbis Anacephalaeosis, Id Est Omnium pene quae in superioribus dicta sunt libris Repetitio.

 Caput Primum.

 Caput II.

 Caput III.

 Caput IV.

 Caput V.

 Caput VI.

 Caput VII.

 Caput VIII.

 Caput IX.

 Caput X.

 Caput XI.

 Caput XII.

 Caput XIII.

 Caput XIV.

 Caput XV.

 Caput XVI.

 Caput XVII.

 Caput XVIII.

 Caput XIX.

 Caput XX.

 Caput XXI.

 Caput XXII.

 Caput XXIII.

 Concordantiae S. Ambrosii Et Joephi De Excidio Urbis Hierosolymitanae.

 Concordantiae S. Ambrosii Et Joephi De Excidio Urbis Hierosolymitanae.

 Elenchus Manuscriptorum Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Castigata Sunt Ea Sancti Ambrosii Opera Quae In Hoc Primo Tomo Comprehenduntur.

 Elenchus Manuscriptorum Necnon Editorum Codicum Ad Quos Exacta Et Castigata Sunt Ea Sancti Ambrosii Opera Quae In Hoc Primo Tomo Comprehenduntur.

 Libri Hexaemeron. Collati sunt cum mss.

 Liber De Paradiso. Collatus est cum mss.

 Libri De Cain Et Abel. Castigati sunt ad mss.

 Liber De Noe Et Arca. Recensitus est ad mss.

 Libri De Abraham. Collati sunt cum mss.

 Liber De Isaac Et Anima. Castigatus est ad mss.

 Liber De Bono Mortis. Collatus est cum mss.

 De Jacob Et Vita Beata. Recensitus est ad mss.

 De Fuga Saeculi. Castigatus est ad mss.

 De Joseph Patriarcha. Collatus est cum mss.

 De Benedictione Patriarcharum. Castigatus est ad mss.

 De Elia Et Jejunio. Collatus est ad mss.

 De Nabuthe Jesraelita. Recensitus est ad mss.

 Liber De Tobia, Necnon Libri De Interpellationibus Job Et David. Collati sunt cum mss.

 Apologia David Prior. Collata est cum mss.

 Apologia Posterior. Castigata est ad mss.

 Enarrationes In Psalmos XII. Collatae sunt cum mss.

 Enarratio In Psalmum CXVII. Recensita est ad mss.

 Expositio In Lucam. Castigata est ad mss.

 Index Rerum Et Sententiarum.

 Index Rerum Et Sententiarum.

 Index Verborum, Sententiarum, Dogmatum Difficiliorum, Et Rituum Veterum Quae In Notis Explicantur.

 Index Verborum, Sententiarum, Dogmatum Difficiliorum, Et Rituum Veterum Quae In Notis Explicantur.

 Index Materiarum Quae In Hac Primi Tomi Parte Continentur.

 Index Materiarum Quae In Hac Primi Tomi Parte Continentur.

 Expositio Evangelii Secundum Lucam.

 Liber Primus.

 Liber Secundus.

 Liber Tertius.

 Liber Quartus.

 Liber Quintus.

 Anacephalaeosis Historiae De Excidio Urbis Hierosolymitanae.

1686B (Vers. 13.) Ait autem ad eos: Date illis vos manducare. At illi dixerunt: Non sunt nobis plusquam quinque panes.

69. (Vers. 8) . Quae ratio est, quod cum in posterioribus Joannis passio describatur, hic jam mortuus verbis Herodis ostenditur? Ne forte illa, quia post Legis defectum Evangelicus cibus incipit jejuna pascere corda populorum? Denique postea quam illa quae Ecclesiae typum accepit, a fluxu curata est sanguinis, postea quam apostoli ad evangelizandum regnum Dei sunt destinati, gratiae coelestis impartitur alimentum. Sed quibus impartiatur, adverte. Non otiosis, non in 1400 civitate quasi in Synagoga, vel saeculari dignitate residentibus, sed inter deserta quaerentibus Christum; qui enim non fastidiunt, 1686C ipsi excipiuntur a Christo, et cum ipsis loquitur Dei Verbum non de saecularibus, sed de regno Dei. Et si qui corporalis gerunt ulcera passionis, his medicinam suam libenter indulget.

70. Consequens igitur erat, ut quos a vulnerum dolore sanaverat, eos alimoniis spiritalibus a jejunio liberaret. Itaque nemo cibum accipit Christi, nisi fuerit ante sanatus. Et illi qui vocantur ad coenam, prius vocando sanantur. Si claudus fuit, gradiendi facultatem ut veniret, accepit. Si lumine oculorum privatus erat, domum utique Domini, nisi refusa luce, intrare non potuit.

71. Ubique igitur mysterii ordo servatur; ut prius per remissionem peccatorum vulneribus medicina tribuatur, postea alimonia mensae coelestis exuberet: 1686D quamquam nondum validioribus haec turba reficiatur alimentis, neque Christi corpore et sanguine jejuna solidioris fidei corda pascantur. Lacte, inquit, vos potavi, non esca; nondum enim poteratis, sed nec adhuc quidem potestis (I Cor. III, 2) . In modum lactis quinque sunt panes. Esca autem solidior corpus est Christi, potus vehementior sanguis est Domini. Non statim a primo epulamur omnia, neque potamus omnia. Hoc primum, inquit, bibe (Esai. IX, 1) . Est ergo primum, est etiam secundum quod bibas. Est et primum quod manduces, est etiam secundum, est tertium. Primum quinque panes sunt, 1687A secundum septem, tertium ipsum corpus est Christi.

72. Nequaquam igitur talem Dominum deseramus, qui pro uniuscujusque viribus impartire nobis alimenta dignatur; ne aut infirmum validior cibus opprimat, aut validum exilia alimenta non satient: Qui enim infirmus est, olera manducet (Rom. XIV, 2) . Et ille qui jam videtur laqueos infirmitatis evadere, de quinque istis manducet panibus et duobus piscibus. Certe si petere cibum validiorem veretur, ipse relictis suis omnibus, festinet ad Dei verbum. Dum audire incipit, incipit esurire. Incipiunt apostoli esurientem videre. Et si illi adhuc non intelligunt quid esuriat, intellexit Christus. Scit quod non saecularem cibum esuriat, sed cibum Christi. Dicat: Dimittere eos jejunos nolo, ne deficiant in via (Matth. 1687B XV, 32) . Bonus Dominus studia exigit, vires ministrat.

73. Utinam, Domine Jesu, velis mecum istos jejunos non dimittere, sed importitis abs te epulis reficias eos; ut possint tuis alimoniis fortiores infirmitatem jejunii non timere. Dicas utinam etiam de nobis: Nolo eos jejunos dimittere! Et causam mihi dicito, quare eos nolis jejunos dimittere: immo jam dixisti, quia si quem dimiseris jejunum, deficit in via, hoc est, deficit vel in istius cursu vitae, vel antequam ad caput perveniat viae, antequam perveniat ad Patrem, et intelligat quod ex Patre Christus est, intelligat quod Christus e coelo, et intelligat quod Christus qui descendit, ipse est et qui ascendit; ne forte cum acceperit quod natus ex Virgine est, incipiat non Dei virtutem, sed hominis aestimare. 1687C Ergo ne deficiant, inquit.

1401 (Ibid.) Date illis vos manducare. At illi dixerunt: Non sunt nobis plusquam quinque panes, et duo pisces: nisi nos eamus, et emamus in omnem hanc turbam escas.

74. Nondum intellexerant apostoli cibum populi credentis non esse venalem. Noverat Christus, noverat ipse nos potius esse redimendos: suas vero epulas gratuitas donat. Nondum ergo habebant discipuli cibum qui redimere nos posset. Habebant tamen jam cibum qui satiare nos posset: habebant cibum qui confirmare nos posset: Panis enim confirmat cor hominis (Psal. CIII, 16) . Miseretur ergo Dominus, ne quis deficiat in via. Si quis ergo defecerit, non per Dominum Jesum, sed per se deficit: 1687D nec habes quod adscribas Domino, qui vincit cum judicatur; quid enim dicas ei qui in te contulit omnia firmamenta virtutis? Nonne ipse te genuit, nonne ipse te pavit? Cibus ejus virtus est, cibus ejus fortitudo est. Sed si tu negligentia tua virtutem quam acceperas perdidisti, non alimentorum coelestium, sed tuae mentis tibi praesidia defuerunt. Denique Dominus sicuti super justos et injustos pluit: ita etiam injustos pascit et justos.

1688A 75. Nonne in escae virtute cum jam deficeret in via sanctus Elias, quadraginta ambulavit diebus, et illam escam angelus dedit (III Reg. XIX, 8) ? Si autem te paverit Jesus, et acceptam escam servaveris, ambulabis non quadraginta diebus et quadraginta noctibus, sed (audeo dicere Scripturae fretus exemplis) quadraginta annis: et egredieris ab Aegyptiis finibus, donec pervenias in terram multam, in terram fluentem lac et mel, quam juravit Dominus daturum se patribus nostris. Hujus terrae tibi virtus requirenda est, quam possidet mitis. Non istam terram dico quae arida est, sed illam quae Christi confirmatur alimentis, quae sub imperio constituta regis aeterni sanctorum incolatibus frequentatur.

76. Dividit ergo escas Dominus Jesus. Et ille quidem 1688B vult dare omnibus, negat nemini, dispensator enim est omnium: sed cum ille panes frangat, et det discipulis, si tu manus non extendas tuas, ut accipias tibi escas, deficies in via; nec poteris in eum culpam tuam referre, qui miseretur, et dividit: sed his dividit, qui cum eo etiam in deserto permanent, qui primo et secundo et tertio die non recedunt. Sic enim habes alibi: Misereor hujus turbae; quia triduum est jam quod perseverant mecum (Matth. XV, 32) . Quanta dignatio, quanta ab eo hominibus inspiratur humanitas! Non vult jejunos dimittere, non vult; ne deficiant in via.

77. Noli ergo deficere a disciplina Domini, neque fatigeris cum ab eo increparis. Non fatigeris nunc, ne postea fatigeris. Quid enim respondebis ei: aut quomodo te excusabis, si escae virtutem quam ministrat, 1688C amiseris? Non potes dicere quia escam non dedit, quia dat omnibus. Non potes dicere quia noluit te bonum facere, 1402 ante quem posuit bonum et malum; ut non ex necessitate bonum tuum esset, sed voluntarium. Multum enim refert inter eum qui necessitate invitus aliquid agit, et inter eum qui ex voluntate quod bonum est eligit: Si enim invitus hoc ago, dispensatio mihi credita est: si volens mercedem habeo (I Cor. IX, 17) . Consideremus ergo quia stabimus ante tribunal Christi, et si opus nostrum arserit, non habebimus quod excusare possimus. Dicet etenim quod jam per prophetam locutus est: Populus meus, quid feci tibi . . . . aut in quo molestus fui tibi? responde mihi (Mich. VI, 3) . Dicet et ei qui in via defecerit: qua ratione defecisti in 1688D via? Nonne panes fregi? nonne benedixi? nonne jussi dari? Sed cur tu accipere noluisti?

78. Quanti etiam praesentium deficient in via, et post hos sermones, qui licet nostri sint, tamen quia nemo dicit Dominum Jesum nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3) , panes aestimandi sunt: quanti, inquam, deficient, et in vias gentium transversis itineribus fornicantes abibunt! Atque utinam unus, et non plurimi! Sed non Jesus auctor defectus, etiamsi 1689A quis defecerit; omnibus enim distribuit qui sequuntur, sive quinque millia, sive quatuor millia sint.

79. Non otiosus numerus, non otiosus ordo, non otiosae reliquiae manducantium. Cur enim plures, id est, quinque millia quinque panibus, hoc est, numero minori satiantur: pauciores vero, qui sunt quatuor millia septem panibus, hoc est, numero majore pascuntur? Si enim facti tantum sequamur miraculum, videtur esse divinius quod de minore modo pluribus abundavit. Cur ergo quod minus est ei quod est amplius, quasi praestaret, adjectum est? Prius enim quinque millia quinque panibus (Matth. XIV, 19) : postea vero quatuor millia septem panibus legimus satiata (Matth. XV, 36) . Quaeramus ergo mysterium, quod miraculo praestet.

1689B 80. Itaque videntur illa quinque millia quasi quinque corporis sensus adhuc corporalibus proxima alimenta accepisse de Christo: quatuor vero millia, etsi adhuc in corpore sint, et in hoc mundo qui ex quatuor constat elementis, non otiose tamen referuntur mysticae escam accepisse quietis; jam enim aequantur mundo, supra mundum futuri. Nam etsi in hoc mundo sunt, intra mundum tamen non sunt, quibus mysticae quietis impartitur alimentum; sex enim diebus mundus est factus, septimo requietum est die, et Dominus sanctificavit eum. Ultra mundum ergo quies, ultra mundum etiam fructus quietis. Denique Beati pacifici; ipsi enim filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9) . Nam cum Deus supra mundum sit, nemo utique potest Deum videre, nisi mundum prius 1689C spiritali transcendat obtutu. Septima itaque benedictio pacatorum: septem etiam illis quatuor millibus fragmentorum sportae supersunt (Matth. XV, 37) . Non mediocris hic panis est sabbatorum, panis sanctificatus, panis quietis. Et fortasse si primum quinque panes sensibiliter manducaveris, audebo et 1403 dicam, post quinque panes et septem tertio jam in terra non manducabis panem: sed supra terram manducabis octo panes, sicut qui sunt in coelestibus. Sicut enim septem panes, panes quietis: ita octo panes, panes sunt resurrectionis. Ergo isti qui septem aluntur panibus (Ibid., 32) triduo perstiterunt, et fortasse integram resurrectionis futurae fidem et constantiam consecuti. Denique sanctorum vox est: Tribus diebus ambulabimus, ut epulemur 1689D Domino Deo nostro (Exod. V, 3) . Sed illa suo loco.

81. De quinque ergo panibus sanctus Joannes 1690A docuit me quod nesciebam, quod non docuerat sanctus Matthaeus, non docuerat sanctus Lucas (singulis enim diversa impartita est gratia); docuit, inquam, me quinque istos panes hordeaceos fuisse (Joan. VI, 9) ; et ideo non inepte diximus escam istam esse habilem corporalibus. Cur enim primo hordeaceos? Quia primo lacte, deinde esca est nutriendus qui accedit ad fidem; nondum enim poteramus, et fortasse plerique nec adhuc possumus. Nam cum sint inter nos contentiones, et dissensiones, nonne carnales sumus, et secundum hominem ambulamus? Suis quaeque aptata sunt alimenta virtutibus; et inde prius hordeum, deinde triticum nobis ad alimoniam datur (III Reg. XVII, 13) : fortiori vero sicut Eliae, de interioribus frumenti panis farinaceus ministratur, 1690B quem non queunt depascere peccatores.

82. Nec solum panis et numeri, sed etiam accubitionis est differentia: illi enim supra fenum discumbunt, isti supra terram recumbunt: supra fenum quinque millia, supra terram quatuor millia. Plus est terram premere, quam supra fenum jacere; illi enim quibus adhuc sensus sunt corporales, mollioribus delectantur, et ideo supra fenum recumbunt: Omnis enim caro fenum (Esai. XL, 6) : isti vero supra terram, quae triticum et vinum gignit et olivam, cibum gratiae consequuntur. Illi discumbunt, isti recumbunt; major enim est quaedam requies recumbentis. Ibi duo pisces, hic sine numero; unde plerique septiformis Spiritus gratiam in panibus definitam, in piscibus quoque duplicis Testamenti figuram 1690C intelligendam putaverunt.

83. Non piget ergo aestimare quod quatuor millia ex quatuor mundi collecta partibus, in quibus Ecclesia figuratur, majoris gratiae cibum sumant, juxta quod scriptum est: Quia venient ab Oriente et Occidente et Septentrione et Austro, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno coelorum (Matth. VIII, 11) . Unde hic gratiae Patri aguntur a Christo; non enim frustra illic benedictio tantum, hic etiam gratiarum est actio. Pro Ecclesia quippe sua Dominus Patri gratias agere consuevit; quia quae abscondit sapientibus, ea parvulis revelavit. Benedictio igitur super nos, qui inferiores sumus: gratiarum actio super eos qui de infirmitatibus corporum suorum sacratis passionibus triumpharunt. Jam illud in 1690D superioribus praelibavimus, quia cum quinquageni discumbere juberentur, licet sacrato numero definito; 1691A tamen videtur hic fundatioris Ecclesiae populus, qui sine numeri definitione recumbit.

1404 84. Mysticum quoque est quod et manducans populus satiatur, et ministrant apostoli; nam et in satietate, repulsae in perpetuum famis indicium designatur; quia non esuriet qui acceperit cibum Christi: et in apostolorum ministerio futura divisio Dominici corporis sanguinisque praemittitur. Jam illud divinum, quemadmodum quinque panes quinque millibus populi redundaverunt; non enim exiguo, sed multiplicato cibo populum liquet esse satiatum.

85. Videres incomprehensibili quodam rigatu inter dividentium manus, quas non fregerant, fructificare particulas, et intacta frangentium digitis 1691B sponte sua fragmenta subrepere. Qui haec legit, quemadmodum juges aquarum miretur meatus, et liquidis fontibus stupeat continuos fluere successus: quando etiam panis exundat, et naturae solidioris rigatus exuberat? Haec igitur facta sunt, ut illa quoque quae non cernimus, cerneremus. His evidenter illorum quoque designavit auctorem, et totius naturae creatorem materialis existere, quae non (ut philosophi volunt) reperta, sed facta, gignendis omnibus rebus successus defluos subministrat.

86. Hoc quidem mirum, quidquid de fluminibus haurias, signo dispendii non notari: quidquid de fontibus auferas, usurario quodam reparari meatu. Sed et fluminibus si nihil decedere, nihil tamen videatur accedere: et fontibus ut cumulata fluenta 1691C cernuntur, ita dum minuuntur fluenta, produntur. At vero hic panis quem frangit Jesus, mystice quidem Dei verbum est, et sermo de Christo, qui dum dividitur, augetur; de paucis enim sermonibus, omnibus populis redundantem alimoniam ministravit. Dedit sermones nobis velut panes, qui in nostro dum libantur ore, geminantur. Visibiliter quoque panis iste incredibili ratione dum frangitur, dum dividitur, dum editur, sine ulla dispendii comprehensione cumulatur.

87. Nec dubites vel quod in manibus ministrantium, vel in ore edentium crescat; quando ubique nostri operis testimonium ad firmamentum credulitatis adsciscitur. Sic in nuptiis ex fontibus vina, ministris operantibus, colorantur, et ipsi qui impleverant 1691D hydrias aqua, vinum quod non detulerant, hauriebant (Joan. II, 5 et seq.) . Comprehende, si potes, tanta rerum miracula. Hic edentibus populis crescunt suis fragmenta dispendiis, et de quinque panibus majores reliquiae quam summa est, colliguntur: illic in alienam speciem vertuntur elementa, nec suos patitur natura defectus, nec suos agnoscit ortus, usu tamen proprio recognoscit. Quin etiam melior est mutati vini natura quam nati; quia in arbitrio Creatoris est, et quos usus velit assignare naturis, et quas naturas impartire gignendis. Vide 1692A quantis operibus opus astruat: dum aquam minister infundit, odor transfusus inebriat, color mutatus informat, fidem quoque sapor haustus accumulat.

88. Conferant gentiles, si placet, cum Christi beneficiis deorum suorum non facta, sed ficta. 1405 Ferunt certe eorum fabulae fuisse regem quemdam qui quidquid tangebat, aurum fiebat. Sed etiam convivia ipsa feralia; nam et ipsa mantilia digitis apprehensa riguerunt: et cibus in ore crepitabat, ferens non alimenta, sed vulnera: et in gutture potus haerebat, nec penetrare facilis, nec redire. Digna beneficia votis, digna tanto munera precatore, digna liberalitas conferente! Talia sunt idolorum beneficia, ut cum videntur prodesse, plus noceant: at vero Christi munera parva videntur, et maxima sunt. 1692B Denique non uni collata, sed populis; nam et cibus edentium in ore crescebat, et videbatur esse corporalis alimoniae, sed sumebatur salutis aeternae.

89. Cur autem quinque millibus hominum plus redundat, quatuor millibus minus? Quia quatuor millia ista triduo cum Christo fuerunt; et ideo amplius coelestis pabuli receperunt.

90. Nec otiose quae turbae supersunt, a discipulis colliguntur; quia ea quae divina sunt, apud electos facilius possis quam apud populos reperire. Utinam mihi contingat audire: Collige quae supersunt! Si audiero et fecero, habebo multa quae turbae, habebo multa quae pueri et mulieres edere nequiverunt. Beatus ille qui potest colligere quae etiam doctis supersunt.

1692C 91. Videamus quomodo colligat. Dixit Lex: Non maechaberis (Exod. XX, 14) . Fregit hunc panem Christus, divisit hoc verbum, non aliunde adjiciens, sed de suo partiens: Qui viderit, inquit, mulierem ad concupiscendum, jam maechatus est eam (Matth. V, 28) . Habes fragmentum de suo. Addidit: Si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum (Ibid., 29) . Habes aliud. Et si dextera tua scandalizat te, abscinde eam (Ibid., 30) ; et, Qui dimissam a viro ducit, maechatur (Luc., XVI, 19) . Vides ex uno quam multa fragmenta. Moyses dicit quod Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et unum de libera (Galat. IV, 22) . Paulus dixit: Haec sunt duo Testamenta (Ibid., 24) . Divisit hoc verbum, et invenit mysterium. Beatus ergo qui colligit, quae dividit Christus.

1692D 92. Qua ratione autem cophinos duodecim Christus implevit, nisi ut illud populi Judaici solveret: Quia manus ejus in cophino servierunt (Psal. LXXX, 7) : hoc est, populus qui ante lutum in cophinis colligebat, hic jam per crucem Christi vitae coelestis operatur alimoniam; et eo fidei cibum congerit, ubi erat ante coenum gentilis perfidiae. Nec paucorum hoc munus? sed omnium est. Nam per duodecim cophinos tamquam tribuum singularum fidei firmamentum redundat: Panis enim confirmat cor hominis (Psal. CIII, 16) .