Caput Quartum.

1901C 1. (Vers. 1.) Jam vero conversus Sponsus in laudem sponsae dicit: Quam pulchra es, amica mea, quam pulchra es! oculi tui sicut columbae, extra taciturnitatem. Pulchra in praedicatione, pulchra in conversatione. Oculi quoque ejus, inquit, sicut columbae. Oculi sunt viri, videlicet spiritalibus ornati sensibus qui ad videnda mysteria sint acuti, et parati ad penetranda Scripturae secreta divinae, rationabili lacte fulgentes, in quibus non sit aliqua doli maculosa confusio, sed simplicis affectus pura et immaculata simplicitas. Ideo in aquarum abundantia lotas has columbas in lacte postea memoravit.

2. Jam caetera dentes et genas, et sicut coccineum resticulum labia sponsae intelligimus animae esse virtutes doctorumque diversitates: qui vel spiritalem 1901D menti alimoniam dispensatione sedula subministrent, vel praedicatione Dominicae crucis, sicut Verbi quadam linea, alligent audientem: vel modestia verecundi, et juventutis flore gratissimi. Etsi a tactu pudore revocentur, redoleat tamen in his odor Christi: et sicut in genas, quasi a capite sacerdotali descendat unguentum, sic et in his eluceat pulchritudo doctrinae.

3. Oculi tui sicut columbae extra taciturnitatem tuam; quod et spiritualiter videat, et noverit tempus tacendi esse et tempus loquendi; ut in tempore sermonem 1902A suum proferat, ne importunitate loquendi peccatum possit incurrere.

4. Oculi tui sicut columbae. Hic columbae, id est, Ecclesiae simplicitas revelatur et gratia. Vide itaque simplicitatem oculi, qui enim justum videt et gaudet etiam ipse vult justus esse: pulchrum est enim ut eo in aliis delectetur, 1580 quod vult ipse in se servare, si possit: est enim insitum bonis, ut castum pudicus, prudentem sapiens affectu pio diligat, misericors liberalem, virtutes suas in aliis amet. Plerisque etiam justi aspectus admonitio correctionis est, perfectioribus vero laetitia. Nam si tanta vis in naturalibus est, ut animal visum prosit ictericis, ita ut mortui quoque corpus ejus animantis prodesse dicatur, si fuerit demonstratum iis, qui hujusmodi 1902B inciderint passionem, dubitare possumus quod justi sanet aspectus, cujus sunt oculi sicut columbae, simplices et pudici? Ergo vile animal irrationabile tantam virtutem habet, ut sanare hominem possit momento exiguo, quo videtur: homo justus, si tamen cum fide ab eo conspiciatur, qui utilitatem ab eo percipere desiderat, nihil conferet? Quam pulchrum igitur ut videaris et prosis!

5. Bonum ergo vir justus. Propterea denique apostolus Paulus ascendit Hierosolymam, ut justos videret: et cum Petro mansit diebus quindecim, ut ex ejus aliquid cohabitatione proficeret (Gal. I, 18) . Propterea ipse Paulus et Barnabas cum Hierosolymam ingrederentur, magnifice excipiebantur ab 1902C Ecclesia, et apostolis, et majoribus natu: cum autem abire vellent, ne discederent rogabantur, et ut postea de Paulo legimus, quod cum lacrymis deducebatur. Nonne vel ipsi oculorum radii virtutem quamdam videntur infundere, iis qui fideliter eum videre desiderant?

6. Sed quemadmodum justus laetificat cor innocentum, cum videtur, ita improbi justorum cognitione torquentur, quia vel tacitis sanctorum moribus arguuntur. Torquet castitas incontinentem, avaritiam liberalitas, impietatem fides. De hoc quoque parile vilis animantis sumamus exemplum. Nam sicut prodesse diximus mutum animal cum videtur, ita obesse percipimus lupum, si aliquem videndo praevenerit; vocem enim feruntur amittere, quos prius 1902D lupus viderit. Basiliscus quoque (hic est noxius serpens) si quodcumque viderit prior animal, fertur occidere: et allegatur statim necari, qui potuerit a serpente hujusmodi praevideri. Ipse quoque serpens mori dicitur, si fuerit hominis praeventus aspectu. Ergo si tanta virtus vel in oculis serpentis, vel in oculis est hominis, ut si alterum alter prior viderit, possit occidere: non est virtus in oculis justi, qui repletus virtutis est gratia, cum praesertim tantum operetur fides; ut et illa quae fimbriam Domini tetigit, sanaretur: et ille cui intendit Dominus Jesus, statim 1903A ex ejus oculis gratiam sanitatis hauriret (Matth. IX, 22) ?

7. Sed qui videt justum, debet scire quid videat. Non illum videt in corpore, non in vestimento, non in patrimonio, non in vultu: sed intus videt. Non, inquam, illum videt, nisi ejus viderit mentem, nisi ejus sermonem intenderit, nisi sensum illius potuerit comprehendere, sapientiam de tractatu ejus potuerit assumere. Tunc igitur laetabitur cum ista perspexerit, cum ista cognoverit. Ita ergo et nos sicubi justum audimus, festinemus videre, sicut illa mulier quae audivit in domo pharisaei discumbere Dominum Jesum, et ingressa est, et ejus pedes perfudit unguento (Luc. VII, 37 et 38) . Illius imitatores simus, quia Ecclesiae in illa muliere figuram esse quis dubitet? 1903B Sicubi ergo justus sedeat, sicubi accumbat, festinemus videre eum. Pretiosum est videre virum justum, ut videas eum secundum imaginem Dei. Quod foris est, nihil prodest: quod intus est, sanat. Sane et in eo qui foris est, illum qui intus est, frequenter aspicimus: ut si viderimus pauperem, illum ad cujus similitudinem factus est, honoremus in paupere, de quo ait: Dedistis mihi manducare, quia quod uni eorum dedistis, mihi dedistis (Matth. XXV, 35 et 40) .

8. Capillamentum tuum ut grex tonsarum, quae revelatae sunt a monte Galaad. Ideo capillamentum, quia virtus omnium sensuum in capite est: Oculi enim sapientis in capite ejus (Eccl. II) . Profunda igitur doctorum prudentia, quae potest ea quae obscura 1903C sunt revelare, et alta aperire sensuum.

9. (Vers. 2.) Dentes tui sicut grex tonsarum, quae ascenderunt a lavacro, quae omnes geminos creant, et infecunda non est in eis. Quod specie de capris dicitur, mystice de Ecclesiae grege sentiendum. Nec vilia tibi videantur ista animalia, vides quod in altis grex iste pascitur, audax in monte. Itaque ubi aliis praecipitia, ibi capris nullum periculum: ubi aliis periculum, ibi gregis illius alimentum, ibi cibus 1581 dulcior, ibi fructus electior. Speculantur a pastoribus suis, dumosa de rupe pendentes, ubi luporum incursus esse non possunt, ibi fecundae arbores fructum integrum subministrant. Cernere licet uberi lacte distentas, super teneram sobolem materna 1903D pietate sollicitas. Ideo elegit eas Spiritus sanctus, quibus coitum venerabilis Ecclesiae compararet.

10. Et ut mystice audias, capillamentum Verbi est altitudo, et eminentia quaedam justarum animasum; quoniam sensus sapientis in capite ejus. In altitudine enim cogitationis humanae certum est esse sapientiam. Et quemadmodum tondentur caprae, ut superflua deponant: ita etiam tonsarum animarum gregem, hoc est, multarum animarum virtutes habet sancta Ecclesia, in quo grege nihil possis insensibile reperire, nihil superfluum; quoniam fides sapientes 1904A fecit, spiritalis autem gratia ab omni superfluorum labe mundavit.

11. Merito igitur revelatae sunt animae justorum, et revelatae a monte Galaad, hoc est, a transmigratione testimonii, eo quod a Synagoga ad Ecclesiam testimonium coeleste migravit. In hoc itaque monte nascitur thymiama, resina, et caeteri odores quos negotiatores illi Ismaelitae, ut habes in libro primo Testamenti veteris, deferebant (Gen. XXXVII, 25) . Itaque sicut caprae bonis refectae cibis, et solis calore vernantes, lavantur in flumine, et exsultantes mundae surgunt de flumine: ita animae justorum ascendunt ab spiritali lavacro.

12. Istae sunt vere qui geminos creant, in quibus non est infecunditas aliqua virtutum, sterilitas ulla 1904B meritorum. Bene geminos creant, quia congeminant sensus suos; unde habes in Proverbiis scriptum: Et tu scribe haec tibi tripliciter, in consilium, et in cognitionem (Prov. XXII, 20) . Triplicem praemisit scriptionem, et duo subdidit, consilium et cognitionem. Sed cognitio gemina est, una incorporalium, altera corporalium; unde etiam in posterioribus habes: Duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli, qui pascuntur in liliis, donec aspiret dies, et inclinentur umbrae (Vers. 5) .

13. Diximus de fecunditate, dicamus de dentibus. Nam et navigantes plerique, et properantes itinere terreno, ubi viderint speciosum aliquem locum, delectationis gratia demorantur, pascunt oculos animumque 1904C allevant. Nec mora ulla putatur commeandi, sed gratia. Ita et nobis pulcherrimos dentes justarum animarum considerare cordi est; docuit enim Scriptura pulcherrimos dentes esse justorum dicens secundum litteram quidem de patriarcha Juda, spiritualiter autem de Christo; Hilares oculi ejus a vino, et dentes sicut lac (Genes. XLIX, 12) . In quo non utique carnis humanae officia, sed divinae gratiae munera praedicavit. Docet igitur exemplum, dentes non esse praetereundos, ubi de oculis disseruimus.

14. Qui sunt igitur justarum dentes animarum nisi qui informem ac durum accipientes cibum, vel frigidum plerumque, vel supra modum calentem nunc comminuunt, nunc fovent, nunc temperant, prout qualitas fuerit alimentorum? Dura comminuunt, 1904D ne asperitas litterae in veteri Testamento et saecularis intellectus rigor, nisi fuerit spiritali dente resolutus, vitalia ipsa interclusis librorum salutarium commeatibus, et gulam quamdam animae incuriosa edacitate suffocet. Par est igitur ut dividas primum, si solida tibi videtur esca quae sumitur, et distinguas eam; atque emollitam sine noxa aliqua animae in omnia ejus membra naturali divisione transfundas; ut vitalem succum omne ejus corpus epuletur, nihil cadaverosum, nihil mortuum ore tuo sumas, ne dicatur: Sepulcrum patens est guttur eorum (Psalm. XIII, 3) . Sed vivum haurias verbum, 1905A ut in tuae mentis visceribus possit operari. Hi dentes super lac candidiores; quia dentes justorum.

15. Denique cum omnes in Moyse baptizati in nube et in mari patres nostri fuerint, non otiose tamen scriptum est: Quia omnes eamdem escam spiritalem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritalem biberunt (I Cor. X, 3 et 4) ; ut istis sanctorum dentibus major quidam fulgor accederet, quos post transitum maris rubri, myrrhae fontis amaritudine per ligni gratiam temperata (Exodi XV, 25) , cognoscemus esse mundatos: deinde duodecim fontium potu, postremo petrae spiritalem undam vomentis irriguo; Petra erat enim Christus (I Cor. X, 3 et 4) . 1582 Ideo et manna manducaverunt (Num. XX, 11) , ut toties abluti manducarent panem, ut scriptum 1905B est, angelorum (Psalm. LXXVII, 25) . Nunc quoque in Evangelii mysteriis recognoscis baptizatos, licet toto corpore, postea tamen esca spiritali potuque mundari; ille enim est verus dentium fulgor, ubi bene consciae mentis resonat canora confessio. Ille mundus oculus, quem peccatorum gravium trabes nulla depresserit, quem purgamentorum levium festuca nulla turbaverit.

16. Dentes tui sicut grex tonsarum, quae ascenderunt de lavacro, quae omnes geminos creant, et infecunda non est in eis. Non mediocris ista laudatio, primum apta comparatione tonsarum; capras enim et in altis pasci sine periculo novimus, et in praeruptis securas cibum sumere, deinde cum tondentur, deonerari superfluis. Harum gregi comparatur Ecclesia, multas in se habens animarum virtutes, quae per lavacrum 1905C superflua peccata deponant, quae mysticam fidem et moralem gratiam deferant Christo, quae crucem Domini Jesu loquantur. In his formosa est Ecclesia, unde ad eam Deus Verbum dicit: Ecce formosa es, proxima mea: ecce es formosa; oculi tui sicut columbae. Tota formosa es, proxima mea, et reprehensio non est in te; quia culpa demersa est. Ades huc a Libano, sponsa, ades huc a Libano, et pertransibis a principio fidei; eo quod renuntians mundo, transierit saeculum, pertransierit ad Christum.

17. (Vers. 3.) Sicut resticula coccinea labia tua. In cocco enim species ignis, et crucis Dominicae sanguis irrutilat. Coccinea labia Domini, quae passionem propriam loquebatur. Denique in Exodo coccum pro igne collocatum est (Exod. XXV, 4) . Non enim ex 1905D cocco mundus, sed ex quatuor constat elementis. Sed in cocco figura ignis expressa est, cujus vapor nisi coelum atque aerem, maria terrasque penetraret, omnia tamquam effetis viribus solverentur. Per resticulam igitur vinculum persuasionis agnoscimus, per coccum vel cupiditatis ardorem qui scintillat in animis audientium, vel indicium passionis.

18. (Vers. 4.) Sicut turris David cervix tua, quae aedificata est in Thalphioth, mille clypei pendent in ea, omnia jacula potentium. Erecta enim ad Deum cervix, et jugo Christi habilis, quae nulla in terras 1906A illecebrarum inflexione curvetur; sicut Christi regalis est turris, cui jugum suum Nabuchodonosor non possit imponere. Condidit enim turrim illam David ille manu fortis, et supra murorum aedificavit excelsa; ut subsidio pariter et decori sit: subsidio, quia hostem praevidet et expellit: decori, quia non solum inter humilia, sed etiam inter excelsa supereminet. Ita tamen subsidio vel decori, si habeat in se verbi dogmata velut quaedam phalerarum monilia: habeat etiam jacula potentium prophetarum, quae adversus omnem extollentem se altitudinem, lacertis quibusdam fidei diriguntur.

19. Noli igitur in pulverem mortis deducere animam tuam, cui etiam Dominus naturalem altitudinem tribuit et vigorem, quo se excitet et assurgat. 1906B Unde etiam de hac conjunctione animae et corporis dictum opportune accipitur, eo quod in naturali vitae nostrae mysterio, connexa anima corpori velut humi reptet, et pavimento adhaereat, partim propter hoc terrenum habitaculum, partim quia corpus istud de terra est. Et regionis igitur diversorium, et materia ipsa corporis nostri huic concurrit sententiae. Ideoque pulchre Apostolus de mortis hujus corpore liberari cupit; quia carcere quodam claudimur, et in quodam luxuriae gurgustio siti tenebris involvimur delictorum.

20. Ergo secundum voluntatem Dei ambulemus, ut adhaerere dicamur Deo. Nam secundum corporis appetentiam qui vivit, caro est: qui secundum praecepta Dei, spiritus est. Non ergo fiat anima nostra caro, hoc est, ut dicamur caro; sicut et illi qui in 1906C diluvio perierunt, de quibus dictum est: Quia caro sunt (Genes. VI, 3) . Sed magis caro nostra obediens animae gubernaculo, fiat anima, et hoc appellari mereatur nomine; sicut appellata est familia patriarchae Jacob, et generationis ejus sancta posteritas; sic enim scriptum est: Hi filii Balae quam dedit Laban Rachel filiae suae: peperit haec Jacob animas septem. Et ibidem: Omnes autem animae quae intraverunt cum Jacob in Aeyyptum, quae exierunt de femoribus ejus, praeter uxores filiorum, sexaginta sex (Genes. XLVI, 25 et 26) . Et in principio Exodi legimus: Erant autem omnes animae de Jacob, quinque et septuaginta (Exod. I, 5) .

1583 21. Ergo illi qui habitabant cum Joseph, et de Aegypto exierunt, animae sunt: qui autem 1906D cum essent angeli Dei, hoc est vitae probitate angelorum imitantes gratiam ( Qui enim (Matth. XXII, 30) non ducunt uxores, et qui non nubunt, erunt sicut angeli Dei in coelo); qui ergo cum angeli viderentur, capti sunt decore femineo, hi caro sunt, sicut Dominus Deus dixit: Non permanebit spiritus meus in hominibus in aeternum, propter quod caro sunt (Genes. VI, 3) . Et merito exspertes libidinis, angelis comparantur, caro enim non sunt, quia non sunt in carne, sed in spiritu: quales erant illi qui doctorem Apostolum sequebantur, quibus ait: Vos autem non 1907A estis in carne, sed in Spiritu (Rom. VIII, 9) . Qui autem corporea feminarum capiuntur libidine, caro sunt: atque utinam caro tantum, et non etiam equi adhinnientes! Quia, inquit, in uxorem proximi sui adhinniebant (Jerem. V, 8) .

22. (Vers. 7.) Tota es formosa, proxima mea, et reprehensio non est in te. Pulchritudinem vero quis potest majorem existimare decore ejus, quae amatur a rege, probatur a judice, dedicatur Domino, consecratur Deo. Semper sponsa, semper innupta; ut nec amor finem habeat, nec damnum pudor. Haec profecto vera pulchritudo est, cui nihil deest, quae sola meretur audire a Domino: Tota es formosa, proxima mea, et reprehensio non est in te.

23. (Vers. 8.) Veni huc a Libano, veni huc a Libano: 1907B transibis et pertransibis a principio fidei, a capite Sanir et Hermon, a latibulis leonum, a montibus pardorum. Quibus indiciis ostenditur perfecta et irreprehensibilis virginalis animae pulchritudo, altaribus consecrata divinis, inter occursus et latibula spiritalium bestiarum non inflexa mortalibus, sed intenta mysteriis Dei, meruisse dilectum, cujus ubera plena laetitiae; Vinum enim laetificat cor hominis.

24. Et odor, inquit, vestimentorum tuorum, sicut odor Libani. Veni a Libano, sponsa, veni a Libano: transibis et pertransibis a principio fidei: transibis in saeculum certatura, pertransibis ad Christum triumphatura de saeculo. Audisti quia te a leonum et pardorum, id est, a spiritalium nequitiarum incursionibus 1907C separavit: audisti quia placet ei tuarum pulchritudo virtutum.

25. Ades huc a Libano, sponsa, ades huc a Libano: transibis, et pertransibis a principio fidei, a capite Sanir, et Hermoniim, a speluncis leonum, a montibus pardorum; hoc est, egredere de corpore, et totam te exne. Non potes enim mihi adesse, nisi ante peregrineris a corpore; quoniam qui in carne sunt, peregrinantur a Dei regno. Ades, inquit, ades. Bene repetivit, quia sive praesens, sive absens, adesse et placere Domino Deo tuo debes: adesto praesens, adesto absens, etsi adhuc in corpore es; mihi enim omnes praesentes sunt, quorum fides mecum est. Adest mihi qui exiit de saeculo: adest mihi qui me cogitat, me intuetur, de me sperat, cui ego portio sum: adest mihi qui 1907D abfuerit sibi: ille mecum est, qui intra se non est; quoniam qui in carne est, non est in spiritu: ille mecum est, qui ex seipso egreditur: ille juxta me est qui extra se fuerit: ille mihi integer, qui propter me perdiderit animam suam; et ideo, Ades, ades, sponsa; transibis et pertransibis a principio fidei. Transit et pertransit caeteros, quae ad Christum pervenit: transit fidei merito, et operum claritate, quae lucet sicut Sanir et Hermon, hoc est, via lucernae: transit devictis tentationibus saeculi, et superatis 1908A nequitiis spiritalibus, legitimi petens coronam certaminis.

26. (Vers. 9.) Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa, vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui. Oculi enim mentis isti sunt oculi, scilicet interioris hominis, non hi oculi qui ministerio funguntur obtutus. Est enim oculus et mentis et carnis, sed ille caecus est oculus qui non videt quae divina sunt, qui frustra mente carnis inflatus est. Est et alius oculus sensus Christi, quo Ecclesia videt Christum, sicut ipse dicit ad Sponsam: Corde nos cepisti ab uno oculorum tuorum. Merito uno oculo videtur Christus, quia non videtur oculo carnali, aut quia duos oculos habens Ecclesia, moralem et mysticum, fidei oculo plus videt Christum; 1908B mysticus enim oculus acutior est, moralis dulcior.

27. Et fortasse isti oculi sunt, quibus Paulus videbat aeterna, ubi coepit temporalia non videre. Denique qui Christum non videbat, priusquam oculos amitteret, vidit 1584 eum posteaquam amisit visum oculorum; vidit enim qui dixit: Quis es, Domine (Act. IX, 5) ? Videbat utique Christum, quem etiam Dominum fatebatur. Et infra, Domine, inquit, quid me vis facere? Non ergo videbat eum, cujus exspectabat imperium? Quibus igitur oculis videre Paulus plus coepit, nisi iis quos nobis ipse monstravit, dicens: Orabo spiritu, orabo et mente (I Cor. XIV, 15) ? Denique ut scias quia vidit orando: Factum est, inquit, revertente me in Hierusalem, cum orarem in 1908C templo, pavorem habui, vidi illum dicentem mihi: Festina, exi citius de Hierusalem; non enim recipient testimonium tuum de me (Act. XXII, 17 et 18) .

28. Isti ergo oculi in verbum Dei deficiunt, et dicunt: Quando consolaberis me? Istis oculis prophetae dicebantur videntes, quia per revelationem ea quae erant abscondita, mente cernebant. Sed quia oculus mentis et oculus carnis unus oculus sunt, et tunc homo consolatione fulcitur, cum caro et mens diversa non cupiunt, sed unum desiderant, et unum requirunt; ideo intenti ad eum qui ait: Ego et pater unum sumus (Joan. X, 30) . Isti quoque oculi unum esse se confitentur; quia uno atque eodem desiderio officioque funguntur.

29. (Vers. 10.) Pulchriora sunt ubera tua vino, 1908D et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Et infra: Odor vestimentorum tuorum sicut Libani. Vide quem nobis tribuas, virgo, processum! Primus enim odor tuus super omnia aromata, quae in Salvatoris missa sunt sepultura, et mortuos corporis motus membrorumque redolet obiisse delicias. Secundus odor tuus, sicut odor Libani, Dominici corporis integritatem, virgineae florem castitatis exhalat. Favum itaque mellis tua opera componant. Odor etiam vestimentorum est odor actuum nostrorum. 1909A Admove igitur manus naribus tuis, et odorem actuum tuorum indefessa ac pervigili alacritate mentis explora. Mulcebit te odor dexterae tuae, et flagrantiam resurrectionis tua membra redolebunt, myrrham digiti tui sudabunt, hoc est, verae fidei gratiam spiritalia gesta flagrabunt. Capis ergo, virgo, ex interiore tuo corpore voluptatem, et ipsa tibi dulcis, ipsa tibi suavis es, ipsa tibi (quod peccantibus saepe contingit) non incipis displicere.

30. (Vers. 11.) Favus distillans, labia tua, sponsa. Favum itaque mellis tua opera componant; digna enim virginitas quae apibus comparetur, sic laboriosa, sic pudica, sic continens: rore pascitur apis, nescit concubitus, mella componit. Ros quoque virgini est sermo divinus; quia sicut ros Dei verba 1909B descendunt. Pudor virginis est intemerata natura, partus virginis est fetus labiorum, expers amaritudinis, fertilis suavitatis: in commune labor, communis est fructus. Quam te velim, filia, imitatricem esse hujus apiculae, cujus cibus flos est, ore soboles legitur, ore componitur. Hanc imitare tu, filia; verba tua nullum doli velamen obtendant, nullum habeant fraudis involucrum; ut et puritatem habeant, et plena gravitatis sint. Meritorum quoque tuorum tibi aeterna posteritas tuo ore pariatur, nec soli tibi, sed etiam pluribus congreges quid scis enim quando a te tua anima reposcatur; ne receptacula horreorum frumentis coacervata dimittens, nec vitae tuae usui futura nec meritis, rapiaris eo, quo thesaurum tuum ferre non possis. Dives igitur 1909C esto, sed pauperi, ut naturae participes tuae, participes sint etiam facultatum.

31. Favus distillans labia tua sponsa. Quis sit favus, doce nos, Salomon. Tu enim dixisti: Favus mellis sermones boni (Prov. XVI, 24) . Et vere bonus favus, quem manducat Ecclesia, multorum prophetarum velut apum spirituali ubertate congesta mella redolentem. Hoc est mel de quo ait: Manducavi panem meum cum melle meo (Cant. V, 1) . Stillant mel labia praedicantis, quando collisa duris casibus vel ruinis, lapsae animae membra refoventur. Favum distillant labia tua, sponsa, mel et lac sub lingua tua; os enim justi distillat sapientiam: de ore justi suavitatis et misericordiae mella procedunt: in ore justi nullus dolus, nulla fallacia, nulla est amaritudo 1909D peccati. Audit Ecclesia verba justi, audit plebs Dei verba sapientis, delectatur alloquii suavitate, moralis disputationis jucunditate mulcetur, dicens: Quam dulcia faucibus meis verba tua, super mel et favum ori meo (Psalm. CXVIII, 103) ! Quia mel apum ad horam delectat, sed cito sapor ejus 1585 evanescit, et plerumque viscera vitiosa laeduntur: verborum autem moralium etsi pungunt mella, non laedunt.

32. Cognosce tamen cui illa credantur; scriptum est enim: In aurem insipientis nihil dicas; ne quando 1910A irrideat prudentes sermones tuos (Prov. XXIII, 9) . Evomet enim et rejiciet sermonem tuum stultus, qui ejus sentire non potest suavitatem. Quomodo possunt verba Dei dulcia esse in faucibus tuis, in quibus est amaritudo nequitiae? Quomodo mel et lac sub lingua tua, cum dolum lingua tua componat; ut aliud pectore concipias, aliud forensi sermone praetendas, ut decipias incautum? Cum tibi Petrus apostolus dicat, ut deponas omnem malitiam, et fucum simulationis abjicias, dicens: Sicut dudum geniti infantes, rationabiles et sine dolo, lac concupiscite (I Pet. II, 2) . Ostendens enim nobis quid sit mel et lac habere sub lingua, docet ut non maledicere maledicentibus, sed benedictionem referre noverimus: nesciamus odisse nisi viam iniquitatis, ut facere quod exsecramur, reluctanti 1910B caveamus affectu.

33. (Vers. 12.) Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Emissiones tuae, etc. Eo quod in hortis ejusmodi impressam signaculis imaginem Dei, sinceri fontis unda resplendeat, nec volutabris spiritualium bestiarum sparsa coeno fluenta turbentur. Hinc ille murali septus spiritu pudor clauditur, ne pateat ad rapinam. Itaque sicut hortus furibus inaccessus, vitem redolet, flagrat oleam, rosam renidet; ut in vite religio, in olea pax, in rosa pudor sacratae virginitatis inolescat. Hic est odor quem Jacob patriarcha flagravit, quando meruit audire: Ecce odor filii mei, sicut odor agri pleni (Genes. XXVII, 27) . Nam licet plenus omnibus fere fructibus patriarchae sancti fuerit ager, ille tamen fruges majori 1910C virtutis labore generavit, hic flores. Accingere itaque, virgo, et si vis hujusmodi tibi ut hortus aspiret, propheticis eum claude praeceptis: Pone custodiam ori tuo, et ostium circumstantiae labiis tuis (Psal. CXL, 3) .

34. Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus; emissiones tuae paradisus malorum punicorum, cum fructu pomorum Cypri. Laudatur Sponsa eo quod hortus sit, habens in se odorem agri illius pleni, de quo dicit Isaac: Odor filii mei, tamquam odor agri pleni (Genes. XXVII, 27) . Bona ergo anima flagrat odores justitiae. Et fortasse ager est patriarcha, hortus est anima inferioris alicujus, quasi agri portio: et Hortus conclusus, ne incursetur a bestiis: et Fons signatus, quae integritate signaculi, 1910D perseverantiaque fidei propria peccata diluerit. Nam qui de Ecclesia acceperit; habet quod ad virginitatis gratiam referat; eo quod in paradiso delectationis posita sine labore fructus capiat spiritales, ut ei patriarcharum animae rurali quodam animae suae labore fructus suos conferant, quo ista capere possit perpetuam suavitatem: quae merito fons signatus dicitur, eo quod imago in illa Dei invisibilis exprimatur.

35. Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Omnes doctores congruunt 1911A in paradiso, et lignum vitae radicatum et lignum scientiae, quo discernat bonum et malum: caeteraque ligna plena vigoris, plena vivificationis, spirantia et rationabilia. Ex quibus colligitur paradisum ipsum terrenum videri posse, non in solo aliquo, sed in nostro principali, quo animatur et vivificatur anima virtutibus et infusione Spiritus sancti. Denique Salomon in spiritu paradisum in homine esse evidenter declaravit. Et quia mysteria exprimit vel animae et Verbi, vel Christi et Ecclesiae; ideo ait de virgine anima vel Ecclesia, quam volebat virginem castam assignare Christo: Paradisus clausus, soror mea sponsa, paradisus clausus, fons signatus. Paradisus Graece, Latine hortus dicitur. Denique Susanna in paradiso erat, et sic legitur latine: et Adam in 1911B paradiso erat, et sic legimus. Ergo non te moveat quod alii codices latini hortum habent, alii paradisum. Ibi ergo est casta uxor, ubi et virgo. Licet virgo excepta habeat claustra sua et signacula, sed utraque in paradiso; ut adversum aestus corporis et carnis flagrantiam refrigeretur virtutum umbraculis.

36. Ergo paradisus in principali nostro est, silvescens plurimarum opinionum plantariis, in quo principaliter lignum vitae constituit Deus, id est, pietatis radicem. Ea est enim vitae nostrae substantia, si Domino et Deo nostro 1586 debitos cultus deferamus. Constituit etiam scientiae boni et mali seminarium; homo enim solus in caeteris animantibus terrenis, habet scientiam boni et mali. Alia quoque illic 1911C plantaria diversa, quorum fructus virtutes sunt. Sed quia scientiae capax hominis affectus cognitus est a Deo, quod citius ad astutiam inclinaretur, quam ad summum prudentiae; neque eum judicem qui fines certos in anima nostra constituit, operis sui qualitas latere poterat: eliminare voluit astutiam de paradiso, quasi providus auctor nostrae salutis, et vitae studium et disciplinam pietatis infundere. Ideoque praecepit homini, ab omni ligno quod est in paradiso gustandum, de ligno autem scientiae boni et mali non esse gustandum. Sed quia creatura omnis passioni obnoxia est, ideo delectatio sicut serpentino illapsu humanis irrepsit affectibus.

37. Itaque non immerito sanctus Moyses delectationem serpentis figuravit similitudine; prona est 1911D enim in ventrem sicut serpens, non pedibus incedens, aut ullis elevata cruribus: sed sinuoso flexu totius velut corporis sui lubrica. Ei terra cibus est sicut serpenti, quoniam escam nescit coelestem; corporalibus enim pascitur, atque in varias mutatur species cupiditatum, et tortuosis angulatur anfractibus. Venenum in dentibus habet, quibus unusquisque se eviscerat luxuriosus, helluo internecat, abliguritor perimit. Quantos ruperunt vina, dissolvit ebrietas, distendit cruditas! Nunc intelligo qua causa Dominus Deus insufflavit in faciem hominis; ibi enim sensus omnes, ibi sedes atque illecebra delectationis, in oculis, auribus, naribus, atque in ore; ut sensus nostros adversus delectationem fortiores 1912A faceret. Haec ergo nobis sicut serpens astutiam infudit; non enim delectatio, sed labor et diuturna meditatio cum Dei gratia dat perfectam prudentiam. Tamen quia serpentis fraudibus involuta est humani generis haereditas, in eo astutiam serpentis sequamur, ut caput nostrum non projiciamus in pericula, sed prae caeteris integrum custodiamus; caput autem nostrum Christus est. Hoc maneat incolume, ut serpentis venena nobis non possint nocere: bona enim est sapientia cum haereditate, id est, cum fide; quoniam est haereditas credentium in Domino.

38. Quod si primus homo, qui cum Deo loquebatur in paradiso positus, labi tam facile potuit, ex terra creatus virgine, quae ad verbum Dei formata et creata recenti fuerat exortu, nondum ea parricidali 1912B caeterorumque concreta sanguine, flagitiis et dedecore polluta, nondum carne nostra damnata maledicto obnoxiae haereditatis: quanto facilius postea, lubrica ad peccandum via, majus advexit humano generi praecipitium, cum deterior tolerabiliori per vices generationis successerit! Etenim si magnetes lapis tantam naturae vim habet, ut ferrum ad se trahat, et transfundat se in illius speciem; ita ut plerisque experiri volentibus, cum plures annulos ferreos ad eum lapidem admoverint, omnes pari teneat modo: deinde si ei annulo cui adhaeserit lapis, alium admoveas annulum, et rursum per ordinem singulis substituas; licet in omnes penetret per ordinem ex illo lapide vis naturae, tamen priores nexu vehementiore constringit, posteriores remissiore: 1912C quanto magis humani generis conditio atque natura, ex puriore statu in deteriorem lapsa est, quanto nequiorem attigit! Nam si per eas species imminuitur natura, quae non sunt culpae capaces: quanto magis per animos atque artus labe pollutos scelerum, virtus ejus hebetatur! Unde quia vincente malitia, abolita innocentia fuerat, non erat qui faceret bonitatem, non erat usque ad unum. Venit ergo Dominus, qui reformaret naturae gratiam, immo augeret; ut ubi superabundavit peccatum, superabundaret gratia.

39. Ergo liquet quia auctor hominis Deus, et quod unus Deus, non multi dii, sed unus qui mundum operatus est, et unum, non multos mundos, ut dicunt philosophi. Primum ergo mundum creavit, 1912D deinde habitatorem mundi, cui totus mundus patria foret: nam si hodie quocumque accesserit sapiens, ubique civis est, ubique sua intelligit, nusquam se peregrinum, nusquam hospitem judicat: quanto magis ille primus homo, totius mundi erat incola, et ut Graece dicitur, cosmopolites, Dei recens 1587 confabulator, assiduus civis sanctorum! complantatus virtutibus, praepositus omnibus terrenis animantibus, marinis, volatilibus, totum mundum suam possessionem putabat, quem Dominus tuebatur ut opus suum, neque ut bonus parens atque auctor deserebat. Denique eousque creatum fovit, ut abdicatum redimeret, eliminatum reciperet, mortuum passione filii sui unigeniti resuscitaret. Est ergo hominis auctor 1913A Deus, et diligit opus suum operator bonus, nec derelinquit bonus pater, quem etiam sicut dives paterfamilias censu propriae haereditatis redemit.

40. Caveamus ergo ne hominem istum, id est νοῦν, mulier illa, id est, passio sensuum nostrorum delectatione et ipsa decepta atque illusa effeminet, et circumscriptum in leges suas et sententiam trahat. Fugiamus delectationem sicut serpentem, multas artes habet et maxime in homine. Nam alia animantia cibi aviditate capiuntur; homo quando plures sensus oculorum auriumque habet, tanto majora pericula. Itaque cave ne vigor mentis tuae, coitu quodam corporeae voluptatis inflexus emolliatur, atque in ejus omnes amplexus resolvatur, et fontem ejus aperiat, qui debet esse clausus et septus intentionis 1913B studio et consideratione rationis: Hortus enim clausus, fons signatus. Namque resoluto mentis sensu, se corporales delectationes effundunt perniciosae nimis, et in appetentiam plenam gravis periculi profluentes; quas si mentis vividae considerata mansisset custodia, refrenasset.

41. (Vers. 3, 4.) Emissiones, inquit, tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructu, Cypri cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamomum cum universis lignis Libani, mirrha et aloe cum omnibus primis unguentis. Laudantur munera animae quae missa sunt a Sponso, quibus dotata veniebat (Deo autem piae animae boni odores sunt), myrrha, aloe, crocus et alia, quibus spirat hortorum gratia, et peccatorum fetor aboletur. Itaque tanto secura praeconio, 1913C conquiescere aquilonem gravem ventum petit, ne flores discutiat: spirare austrum, hoc est, velut hyemem praeterire, et mollioris flatus vernare temperiem. Invitat Sponsum in hortum suum, descendit sponsus, et fructuum ejus diversitate delectatus, laetatur quod invenerit fortiorem cibum, invenerit etiam dulciorem. Est enim velut panis quidam Verbi et mel, alius vehementior, alius suasorius sermo. Est et fides alia ferventior, ut vinum; alia lucidior, ut succus est lactis. Hunc cibum Christus epulatur in nobis, hoc poculum bibit, et ejus potus ebrietate nos provocat, ut ad meliora et optima ab inferioribus faciamus excessum.

42. Audiens haec anima hausit mysteriorum ebrietatem coelestium, et velut soporata a vino, et quasi in 1913D excessu vel stupore posita, dicit: Ego dormio, et cor meum vigilat (Cant. V, 2) . Tum Verbi praesentis lumine percussa, excitatur a Verbo. Quartus autem hic processus est animae. Primum etenim charitatis impatiens, et Verbi moras non ferens, rogabat ut oscula mereretur, et meruit desideratum videre. Secundo introducta in cubiculum regis, cum mutua misceret alloquia, in umbra ejus requievit, et subito ei Verbum medio sermone discessit; quaerenti tamen non diu abfuit, sed saliens supra montes et transiliens super colles advenit. Nec multo post quasi 1914A capreolus aut cervorum hinniculus dum affatur dilectam, exsilivit et reliquit. Tertio cum in cubili et noctibus, in civitate et foro, in plateis quaesitum non reperit, et aliquando orationibus suis gratia quaerentem revocavit, adeo etiam ut propius vocaretur a sponso. Quarto ipsa jam dormiens ab ipso excitatur, quamvis corde vigilaret; ut continuo vocem pulsantis audiret: sed moram passa, dum surgit (quia velocitatem Verbi non potuit comprehendere), dum aperit ostium, transivit Verbum, et ipsa exivit in Verbo ejus: et per vulnera requisitum, sed vulnera charitatis, vix tandem invenit, et tenuit, ut postea non amitteret. Ad summam haec compendioso sermone perstrinxi, nunc discutiamus singula.

43. (Vers. 15.) Fons hortorum, puteus aquarum 1914B viventium, quae fluunt impetu de Libano. Habes haec in Salomone, quia Proverbia ejus moralia, Ecclesiastes naturalis, in quo quasi vanitates istius despicit mundi: mystica sunt ejus Cantica 1588 Canticorum. Habes et in propheta: Seminate vobis ad justitiam, vindemiate ad fructum vitae, illuminate vobis lumen cognitionis (Ose. X, 12) ; hoc est enim lumen cognitionis, habere charitatis perfectionem. Ideoque dictum est: Ne timeas (Joan. XII, 15) ; charitas enim timorem excludit foras.

44. Ut cognoscamus autem quia Salomon ita hos interpretatus est tres puteos, quos fodit Jacob; ut ad moralem doctrinam et naturalem referret et mysticam, in singulis libris suis, quos de moralibus et naturalibus vel mysticis scripsit, posuit hos puteos. 1914C Nam et in Proverbiis, cum declinandam speciem diceret saecularis illecebrae, ait: Bibe aquam de tuis vasis, et de puteorum tuorum fontibus, et superfluant tibi aquae de tuo fonte (Prov. V, 15) . Et infra: Fons aquae tuae sit tibi proprius, et jucundare cum uxore quae ab adolescentia tua (Ibid., 18) ; eo quod adversus tentamenta mundi remedium nobis vera sapientia sit. Moralis quoque doctrina quae imaginem mundanae voluptatis meretriciis quibusdam illitam fucis irriguo suo diluat, et fluento sui fontis abstergat.

45. De naturalibus quoque habes in Ecclesiaste ipsum: Feci mihi piscinas aquarum ad irrigandum ex his saltum germinantem (Eccles. II, 6) . Neque te moveat quod pro puteo piscinas posuit, quia et Moyses puteum latitudinis dixit; eo quod a sollicitudine omni 1914D et angustiis solvitur, qui mundum hunc pia mente transcenderit. Non immerito ergo piscinas habet Ecclesiastes, qui vidit nullam abundantiam esse sub sole: sed si quis abundare velit, in Christo abundet.

46. De mysticis et puteus superest nobis, quem etiam ipsum reperimus in Canticis Canticorum, dicente Scriptura: Fons hortorum, puteus aquae vivae, et impetu descendens a Libano. Etenim si mysteriorum altitudinem persequaris, puteus tibi videtur tamquam in profundo sita mystica esse sapientia: si vero haurire velis affluentiam charitatis, quae major et uberior 1915A est, quam fides et spes, tunc tibi fons est. Exuberat enim charitas, ut et haurire eam cominus, et rigare ejus affluentia hortum tuum possis, spiritalibus fructibus redundantem. Et quia ipse puteus latitudinis est, qui charitatem habet; ideo dixit, quia ubi charitas est, ibi impetus magnus descendit a Libano.

47. Ne quid autem moveat, quod et puteum, et fontem eumdem dixit; etiam Evangelium te instruat, in quo scriptum est: Quia venit Jesus in civitatem Samariae, quae dicitur Sichar, juxta praedium quod dedit Jacob Joseph filio suo (Joan. IV, 5 et 6) . Erat autem ibi fons Jacob: Et fatigatus, inquit, sedebat sic super puteum. Unde ad mysticam doctrinam hunc referri puteum etiam ibi cognoscimus, quia ibi Samaritana illa, id est, custos (custos autem coelestium 1915B praeceptorum) hausit de puteo illo divina mysteria, cognoscens quia Deus spiritus est, et non in loco adoratur, sed in spiritu: et quia Messias venit, qui Christus est. Quibus auditis mulier illa quae speciem Ecclesiae gerit, Legis sacramenta cognovit et credidit.

48. Fons hortorum, puteus aquarum viventium, et impetus descendens a Libano. Hos impetus Ecclesia deduxit a Libano, hoc impetu diluuntur peccata, hoc impetu puri fontis Spiritus sancti adfuit a Libano Sponsa, et a principio fidei transivit saeculum, et pertransivit ad regnum. Aliis fons est, aliis puteus pro captu nostro gratia spiritalis: aliis hortus clausus, fons signatus, aliis hortorum fons, qui in Ecclesiae dote numeratur: aliis impetus descendens a Libano, 1915C et magnus impetus qui numquam deficit. Non enim deficiunt de petra ubera, neque nix a Libano, neque aqua quae fertur valido vento virgini Hierusalem.

49. Descendit impetus a Libano, quando collectis in unum apostolis et pluribus credentibus, factus est subito de coelo sonus, tamquam vi magna spiritus ferretur, et repleti sunt omnes Spiritu sancto diversitates donante linguarum (Act. II, 1, 3) . Bonus impetus qui laedere nesciat, norit implere. Si quis igitur hunc impetum supervenientis e coelo gratiae vult mereri, descendat etiam ipse oculis in decursus aquarum. Qui hunc primum impetum fuderit, illum merebitur. Descendit oculis suis in hos ductus aquarum, quae lacrymis in Evangelio rigavit Domini pedes 1915D (Luc. VII, 38) , et ideo fidei suae pretio emit animae suae et corpori sanitatem, jam non sanguinis proflua, sed gratiae spiritalis.

1589. 50. Descendit ergo David propheta, ideo de peccato gratiam retulit. Descendit in aquarum ductus, hoc est, replevit eos, et decurrentium aquarum lacrymis suis fluenta cumulavit, aut inanes et vacuos ductus solis replevit fletibus. Aut quod elocutionis moralis quosdam sensus ostendit, descendit in aquarum ductus, transivit eos. Et possemus dicere, transcendit 1916A eos, et supergressus est: sed minuitur vis eloquii, quo vis major affluentiae descendentis, quam ascendentis exprimitur. Vide, rogo, quid de usu verba habeant, impetum suum sermo propheticus non amittat, licet usus ipse scriptorum sensui servire, majore decore consueverit.

51. Puteus aquarum viventium; puteus enim si nihil haurias, inerti otio et degeneri situ facile corrumpitur: exercitatus autem nitescit ad speciem, dulcescit ad potum. Ita et acervus divitiarum, cumulo arenosus, speciosus est usu, otio autem inutilis habetur. Derivato igitur aliquid de puteo hoc: Ignem enim ardentem restinguit aqua, et eleemosyna resistit peccatis (Eccli. III, 33) . Aqua autem stativa cito vermes facit: non stet thesaurus tuus, ne ignis tuus stet. 1916B Stabit in te, nisi eum operibus tuae miserationis averteris.

52. (Vers. 16.) Exsurge, aquilo, et veni, auster, aspira hortum meum, et perfluunt aromata mea. Audisti, Christi sponsa, quia placet ei tuarum pulchritudo virtutum; audisti quia vestimentorum tuorum aromata, hoc est, bonum odorem integritatis omnibus odoribus praetulit. Audisti, quia hortus es clausus, suavium pomiferarum refertus frugibus. Pete igitur ut aspiret tibi Spiritus sanctus, aspiret supra cubile tuum, atque odorem piae mentis, et gratiae spiritalis accumulet. Excita Spiritum sanctum dicens: Exsurge, aquilo, et veni, auster; aspira hortum meum, et perfluant aromata mea. Descendat fraternus meus in hortum suum, et manducet fructum pomiferarum suarum. 1916C Hortus Verbi animae vernantis affectus est, et in pomiferis virtutis est fructus. Venit ergo, et sive manduces, sive bibas, si Christum invocas, adest dicens: Venite, manducate panes meos, et bibite vinum meum (Prov. IX, 5) .

53. Exsurge, inquit, aquilo, et veni, auster; aspira hortum meum, et perfluant aromata mea. Ex omnibus enim partibus mundi odor sacrae religionis adolevit, quo dilectae virginis membra fragrarunt. Unde et Ecclesia altitudinem servans mysteriorum coelestium, rejicit a se graviores venti procellas, et invitat vernantis gratiae suavitatem; et sciens quod ortus suus Christo displicere non possit, advocat Sponsum suum: Exsurge, inquit, aquilo, et veni, auster. Plerique haec ita accipiunt, quasi projiciatur aquilo, et invitetur 1916D auster. Quod si ita accipiunt, exturbatur ab Ecclesia perfidiae glacialis asperitas, ne fiat fuga nostra hyeme vel sabbato, et invitatur australis verna temperies.

54. Aut certe: Exsurge, aquilo, hoc est, surge, qui dormis, et exsurge a mortuis (Ephes. V, 14) . Populus nationum qui diu ante dormisti, evigila aliquando, et illucescet tibi Christus. Postremo omnes invitantur ad Ecclesiam, et Synagogae populus et gentilium: sed prius Synagogae, quia priores ex Judaeis apostoli 1917A crediderunt et per ipsos postea nationum populi congregati sunt. Vide ergo venientem solem nostrum ad austrum, postea gyrantem ad aquilonem. Hierusalem, Hierusalem: venit utique ad eam, quam etiam vocare dignatus est: sed haec Hierusalem terrena est, quae eccidit prophetas, hoc est, Synagoga Judaeorum: Quoties, inquit, volui congregare filios tuos, sicut gallina pullos suos, et noluisti? Ecce relinquetur domus vestra deserta (Matth. XXIII, 37 et 38) . Gyravit igitur ad gentes: gyrando autem gyravit Spiritus Dei, et in gyros suos conversus est, ut fieret Deus omnia in omnibus.