I. Substantivum.

§ 142. Quamvis genus influxum non nullum habeat in significationem vocabuli (§ 59), hic tamen pro maxima parte adeo est confusus adeoque parum ejus leges notae, ut cum de formatione vocabuli agitur nonnisi secundario in eum attendere liceat. Ubi genus discrepantia sexuum innititur, ut in niþjis germanus, niþjo germana, garazna vicinus, proximus, garazno vicina, þius famulus, þivi famula, hoc ex significatione semper notum pro formatione vocabuli equidem valet; deficiente autem hac discrepantia naturali, eam significationem, quam varia grammaticae genera in formandis vocabulis prae se ferunt, tuto comparare jam fit impossibile, et licet in genere dici liceat, quod masculinum potius concretum, femininum autem et neutrum potius abstractum, nec non actionem ejusque objectum significet, hoc tamen generale discrimen adeo est vagum nimiisque exceptionibus obnoxium, quam ut in exponenda substantivorum formatione partitio secundum tria genera aliquid commodi allatura videatur; qua de re forsan, formam derivatam ob oculos primo ponere, deinde divisionem secundum genera revocare satius esset.

§ 143. 1) Derivatio sine Elemento Formativo.

a) E verbis conjugationis fortis:

aa) E praesenti non nisi paucissima vocabula derivantur et equidem fere exclusive in prima absonantiae classe, ex. gr. masc. bairgs (a bairgan); neutr. sinþ (a sinþan), anafilh (a filhan), gild (a gildan), gavairþi (a vairþan); fem. gabinda, gabindi (a bindan), gairda (a gairdan), vinna (a vinnan). Ad secundam absonantiae classem pertinet tantum fem. skilja (a skilan), ad quartam neutr. andabeit (a beitan), ïdveit (a veitan), ad quintam neutr. galiug (a liugan);

bb) E praeterito sing.: α) masc. gards (a gairdan), þagks (a þigkan), sagqs (a sigqan), saggvs (a siggvan); neutr. draggk (a drigkan), gaþrask (a þriskan), vamm (a vimman), gaþagki (a þigkan); fem. bandi (a bindan), usvandi (a vindan), þarba (a þairban), flahta (a flaihtan); β) fem. skalja (a skilan); γ) masc. vraks (a vrikan); neutr. vadi (a vidan); fem. staks (a stikan), vraka, vrakja (a vrikan), brakja (a brikan); δ) masc. daigs (a deigan), vaips (a veipan); fem. laiba (a leiban), staiga (a steigan); ε) fem. laudja (a liudan); ζ) neutr. soþ (a saþan); fem. bota (a batan), groba (a graban);

cc) E praeterito plur. nonnulla tantum certo derivantur vocabula secundae et tertiae classis: masc. vegs (a vigan); neutr. andanem (a niman), andaset 1006 (a sitan), tevi (a tivan); fem. teva (a tivan), kunaveda (a vidan);

dd) E participio pass.: α) fem. baurgs (a bairgan, hunþs (a hinþan), vunns (a vinnan), gabundi (a bindan); β) masc. baur, gabaur (a bairan), qums (a qiman), muns (a minan), runs (a rinnan); neutr. bistugq (a stigqan), gabaur (a bairan); fem. usvaurpa (a vairpan), sulja (a silan), gabruka (a brikan); γ) masc. þius (a þivan), stiks (a stikan); neutr. bifaih (a faihan); fem. bida (a bidjan), giba (a giban); δ) masc. vlits (a vleitan); neutr. gadik (a deigan?); fem. vipja (a veipan); ε) masc. drus (a driusan); neutr. usluk (a lukan); fem. þlauhs (a þliuhan), krusts (a kriustan), skura (a skiuran), ludja (a liudan); ζ) masc. gaggs (a gaggan), slahs (a slahan), andastaþjis (a standan), sakjis (a sakan); neutr. fraþi (a fraþjan), fauragaggi (a gaggan); fem. staþs (a standan, graba (a graban); η) masc. grets (a gretan); neutr. aflet (a letan);

ee) E verbis simpliciter reduplicantibus sine absonantia: masc. laiks (a laikan), sleps (a slepan); neutr. faurhah (a hahan), gafah (a fahan), andstald (a staldan), bimait (a maitan); fem. haiti (a haitan).

b) E verbis debilis conjugationis: masc. fauramaþleis (a maþljan), vitodafasteis (a fastan), huhrus (a huggrjan); neutr. andaugi (ab augjan), fauramaþli (a maþljan), ufarmeli (a meljan), tauï (a taujan), hropi (verisimiliter neutr., a hropjan), gavaurki (a vaurkjan); fem. vrohs (a vrohjan), liuga (a liugan).

c) E substantivis derivantur:

aa) Masculina, ad eum designandum, qui munere vel arte fungitur, ut hairdeis (a hairda), ragineis (a ragin), silbasiuneis (a siun), faurstasseis (a stass);

bb) Neutra sive per compositionem ex aliis jam derivatis efformata, ut ataþni (a aþn), fauradauri (a daur), andalauni (a laun), andanahti (a nahts), garuni (a runa), andvairþi (a vairþs pretium), andavaurdi (a vaurd), faurafilli (a fill); sive ad efficienda realia ex personalibus substantiva, ut andbahti (ab andbahts), þiubi (a þiubs), reiki (a reiks), gaskalki (conservus, vid. § 191, I, 1, a skalks), veitvodi (a veitvods);

cc) Feminina eodem modo atque neutra, id est, per compositionem efformata: þiudangardi (a gards), etiam ad designandum naturale genus: varda (a vards), þivi (a þius), cum significatione paululum mutata: daïla (a dails).

d) Ex adjectivis tandem:

aa) Masculina: solummodo dauþus (a dauþs);

bb) Neutra: sildaleik (a leiks), azeti (ab azets), 1007 biuhti (a biuhts), unhaili (a hails), unledi (ab unleds), galeiki (a galeiks), manvi (a manvus), gariudi (a gariuds), unsuti (a sutis), andvairþi (ab andvairþs), unviti (ab unvits), usvissi (ab usviss);

cc) Feminina: halba (a halbs), triggva (a triggvs), sibja (a sibjis), sunja (a sunjis).

§ 144. 2) Derivatio cum Elemento Formativo.

a) Cum semivocalibus:

aa) Derivata cum J ubi hoc ex i enascitur, in praecedenti § memorantur; aliae nusquam occurrunt;

bb) Derivata cum simplici V fere non reperiuntur, sed ubique dentalis ante semivocalem subrepisse videtur, ut in fem. fijaþva (a fijan), frijaþva (a frijon), saliþvos (a saljan); neutr. þivadv (a þivan), vaurstv (loco vaurht-dv? vid. § 52, 4, a vaurkjan); eodem etiam modo sunt explicanda vocabula originis aliunde obscurae, ut fem. ubizva, neutr. gaidv; quoad fem. bandva sine dubio pro band-dva adhibetur (si praesertim ad bindan pertineat). Ejusdem modi sunt vocabula, in quibus n secundae declinationis accedit, ut masc. vaurstva, vaurstvja, fem. bandvo, vahtvo (a vakan), unvaurstvo, gatvo (loco gahtvo? a gaggan), et etiam uktvo. Nec non et in masculino obscurae originis nidva, interjicitur dentalis, cui unicum bidagva subtrahitur, nisi forsan euphoniae causa ita adhibeatur pro primitivo bidag-dva. Quoad viduvo e latino certe prodit, nec v adest nisi ad vitandum hiatum.

§ 145. b) Cum liquidis:

aa) Masculina et neutra cum simplici L derivata significant instrumentum, cum quo, vel locum, in quo quid efficitur. Masc. sitls (a sitan), stikls (a stikan), stols (a standan?); neutr. þvahl (a þvahan), fairveitl (a veitan); fem. ïusila (ab ïus).

Quandoque huic L et aliud formationis elementum ante vel post mittitur, unde sequentes evadunt ligaturae:

Sl: neutr. þreihsl (a þreihan), svumsl (a svimman), hunsl (a hinþan?) skohsl, svartizl;

þL: neutr. haimoþli (a haims), coll. fem. woftuli (a wopan);

L-N diminutiva format: masc. magula (a magus), coll. nominibus propriis merila, vulfila; neutr. barnilo (a barn); loco qiþlo Skeir. V, d melius qiþano (qiþāo) legendum esset (coll. Mc. XV, 28) ; mavilo (a mavi), coll. ïnilo, vairilo.

«Annotatio.—Vocabulum manauli in nulla supra descriptarum classe relative ad formationem ordinari potest atque adeo suspectum videtur, hinc forsan melius cum Massmanno, Phil. II, 8, manludjai (coll. manleika) loco manaulja legendum est. Obscurioris originis sunt masculina hakuls (non autem hakul, ut glossarium exhibet), asilus.»

bb) Derivatio cum M reperitur tantum in masc. barms (a bairan), frequentior vero occurrit ligatura M-N: masc. ahma (ab ahan?), malma (a malan), hliuma (a hlivan?), stoma, bloma, milhma, hiuhma; neutr. aldomo (ab alþan); fem. miduma (a midja), lauhmuni (a liuhan), glitmuni (a gleitan).

cc) N omnium elementorum frequentissime usurpatur 1008 ad firmanda vocabula praecipue substantiva, in quibus eamdem significationem habere videtur atque in formandis infinitivo et participio praet. verborum fortium. Jam vero arcessenda sunt:

α) Substantiva secundae declinationis, quorum n in nominativo sing. deperditum est. Inter ea:

αα) Masculina designant, paucis tantum exceptis, personas, quae munere vel proprietate pollent. In ordine vero ad derivationem complectuntur

ααα) Ea, quae ex aliis substantivis deducuntur, ut gadaila (a dails), gahlaiba (a hlaibs), galaista (a laists), usliþa (a liþus), gajuka (a juk), garazna (a razn), gasinþa, gasinþja (a sinþ), spilla (a spill), staua (a staua fem.), aurtja (ab aurts), arbja (ab arbi), baurgja (a baurgs), ïngardja (a gards), gauja (a gavi), gudja (a guþ), vaidedja (a deds), haurnja (a haurn), kasja (a kas), mana maurþrja (a maurþr), skattja (a skatts), vardja (a vards), liugnja (a liugn);

βββ) Ea, quae ex adjectivis originem trahunt: unhulpa (a hulþs), þarba (a þarbs), veiha (a veihs), galeika (a galeiks), gamainja (a gamains);

γγγ) Ea, quae ex verbis derivantur: fauragagga, fauragaggja (a gaggan), liuta (a liutan), nuta (a niutan), skula (a skulan), ufarsvara (a svaran), bandja (a bindan), afdrugkja (a drigkan), bihaitja (a haitan), afetja (ab ïtan), arbinumja (a niman), skilja (a skilan?), sviglja (a sviglon), timrja (a timrjan).

«Annotatio.—Realem significationem habent: garda (a gards), mela (a mel), lukarnastaþa (a staþs), ganauha (a ganauhan), uzeta (nisi sit neutrum (( uzets)), ab ïtan), gataura (a tairan), vilja (a viljan), drobna (a drobnan).»

ββ) Neutra tantum pauca in hac classe reperiuntur: kaurno (a kaurn), gajuko (a juk), sigljo (a sigljan), et peculiariter formatio armaio (ab arman).

γγ) Feminina hujus classis desinunt:

ααα) In ein: sunt pro maxima parte ex adjectivis derivata et proprietatem designant, ut gaaggvei (ab aggvus), aglaitei (ab aglaits), airzei (ab airzis), audagei (ab audags), bairhtei (a bairhts), etc. (vid. § 92). Huc etiam veniunt derivata ex participiis: undivanei (a divans), drugkanei (a drugkans).

Ea, quae ex verbis exoriuntur, actionem vel conditionem significant cum idea secundaria durationis longioris, vel frequentioris repetitionis: unagei (ab agan), hropei (a hropjan), vajamerei (a merjan), ustauhei (a tiuhan), vrekei (a vrikan), gabei (a giban), baurei (a bairan).

Ea autem, quae e substantivis originem ducunt, designant etiam habitum, conditionem vel statum: afgudei (a guþ), usbeisnei (ab usbeisns), oglaitivaurdei (a vaurd), vaurstvei (a vaurstv), veitvodei (a veitvods), unbeistei (a beists), liuhadei (a liuhaþ), frumadei (a frumaþ?), magaþei (a magaþs), aipiskaupei (ab aipiskaupus), apaustaulei (ab apaustaulus), praizbytairei (a praizbytaireis);

βββ) In on: huc proxime accedunt quaedam vocabula, quae, e masculinis derivata, naturale genus significant: unhulþo (ab unhulþa), garazno (a garazna), 1009 svaihro (a svaihra), dauravardo (a vards), haiþno (a haiþna?), gamarko (a gamarka?) arbjo (ab arbja), niþjo (a niþjis), kalkjo (a kalkja?). Alia res indicant: dauro (a daur), driuso (a driusan), malo (a malan), rinno (a rinnan), vinþiskauro (a skiuran), vruggo (a vriggan), flahto (a flaihtan), waþo (a waþjan), tainjo (a tains), ïddaljo (a dal), mitadjo (a mitaþs), garunjo (a rinnan). Alia tandem abstracta: gajuko (a juk), fullo (a fulls), gariudjo (a gariuds), brinno (a brinnan), faihugeiro (a geiran), broþrulubo (a liuban), reiro (a reiran), vinno (a vinnan), raþjo (a raþjan), sakjo (a sakan), vaihjo (a veihan), gatimrjo (a timrjan).

β) Praeterea formantur adhuc et alia vocabula cum simplici N, et equidem

αα) Immediate stirpi affixo: masc. faihuþraihns (a þreihan), andavleizns (a vleitan); neutr. barn (a bairan), liugn (a liugan), andavizn (a vizon); fem. usbeisns (a beidan), anabusns (a biudan), sokns (a sokan), vailavizns (a vizon), coll. garehsns, rohsns;

ββ) Cum vocali euphonica A: masc. þiudans (a þiuda), vigans (a veihan); neutr. akran (ab akrs?), aljan (ab alan?); fem. asans;

γγ) Cum I: masc. kindins, maurgins; neutr. aigin (ab aigan); fem. fairina (a fairan);

δδ) Cum U: neutr. faihugairuni (a geiran), fairguni);

εε) Cum Ei, Ai, O; sic efformata derivantur ex verbis secundae conjugationis plurima feminina, ut balveins (a balvjan), goleins (a goljan), dauþeins (a dauþjan), daupeins (a daupjan), afdomeins (a domjan), qisteins (a qistjan), hazeins (a hazjan); bauains (a bauan), þulains (a þulan), leikains (a leikan), libains (a liban), trauains (a trauan); aihtrons (ab aihtron), laþons (a laþon), mitons (a miton), salbons (a salbon), etc. Caeterum omnia substantiva, quae hac terminatione gaudent, ad verba secundae conjugationis, etiam non jam occurrentia, referenda sunt, sic ex. gr. ahmateins ad ahmatjan, gahobains ad gahoban, vanains ad vanan. Loco usbloteins Cor. II, VIII, 4 meliori jure legendum est usblotains, a blotan (non blotjan).

γ) Cum aliis consonantibus sequentes evadunt ligaturae:

Sn, Zn: neutr. fulhsni (a filhan); fem. hlaivasna (a hlaiv), filusna (a filu), coll. drauhsna, arwazna, fairzna;

Bn, Fn: neutr. vitubni (a vitan), fastubni (a fastan), valdufni (a valdan); fem. fraistubni (a fraisan), vundufni (a vundon).

dd) R: hoc elemento efformantur

α) Masculina, nempe:

αα) Pleraque vocabulorum in reis e verbis derivatorum, quae operantem designant, inter quae animadvertenda sunt: laisareis (a laisjan), liuþareis (a liuþon), sokareis (a sokjan), blostreis (a blotan), bokareis (a boka), motareis (a mota), vullareis (a vulla). Quoad vero significationem, eis conveniunt, quae supra litteris cc) α) αα) subjecimus, addito, quod rarius 1010 et probabiliter non nisi serius eo modo efformantur;

ββ) Vocabula in Ar obscurioris originis, quae varios affinitatis respectus designant, ut fadar, broþar; quibus respondent feminina svistar, dauhtar;

γγ) Et insuper ligrs (a ligan) et spaiskuldrs.

β) Neutra: vaggari (a vagga?), galigri (a ligan), filigri (a filhan), in quo euphoniae causa i inductum praesertim animadvertendum est, nisi sit pro filhigri cum syllaba formativa gri?

γ) Feminina: praeter supra memorata svistar, dauhtar, etiam vulþrs (si lectio codicis A Gal. II, 6 legitima sit, a vulþus), saldra (a sildan?). Quoad vocabula mundrei, digrei ad formativum N pertinentia, ex adjectivis mundrs, digrs veniunt et proinde huc non referenda sunt.

Aliis consonantibus connexum occurrit tantum in ligatura Str: neutr. gilstr (a gilþan), avistr (ab avi), navistr (a naus), hulistr (a huljan).

§ 146. c) Cum gutturalibus:

Gutturales insulsam tantum personam in formandis substantivis gerunt. Sequentia tantum memoranda sunt:

aa) Terminatio masculina Igg reperitur tantum in vocabulis gadiliggs et skilliggs;

bb) Masculinum broþrahans, ad secundam declinationem pertinens, adjectivum uti ainaha sapere videtur;

cc) Pariter femininum ïdreiga (ab ïdr) ad adjectivum ïdreigs referendum est;

dd) Neutra aiviski, barniski citerius efformantur ex adjectivis in isks, nec non et masculinum atisks (vel neutrum atisk) suam formam ab hujusmodi adjectivo mutuatum iri videtur.

ee) Latet τῶν miluks et ahaks derivatio.

§ 147. d) Cum labialibus:

In formandis vocabulis non occurrunt, exceptis tamen, quae supra memoravimus, neutris et femininis in ubni, ufni (§ 145, cc, γ) .

§ 148. e) Cum dentalibus et sibilantibus:

Dentalium et sibilantium classis ea est, quae in formandis substantivis liquidis maxime congruat. In plurimis casibus þ ea dentalis esse videtur, qua proprie formationis elementum constituatur; quo posito d, t et s in aliis formis occurrentia ex þ juxta cognitas sonorum leges (§§ 49, 50, 52) enascerentur. Nec praetermittendum est, horum substantivorum formationem cum formatione participii passivi secundae conjugationis convenire, unde eo magis ad congruentem utriusque formae significationem putaretur, quod, ubi vocabulum ex verbo primae conj. derivatur, vocalis participii passivi adhibeatur. Hujus formationis substantiva pleraque etiam efficacitatem, actum ipsum operationis significant, aliis, quae sine elemento formativo deducuntur (§ 143 a) , objectum operationis potius designantibus. Jam vero formationes huc pertinentes sequenti modo ordinari possunt:

aa) Eae, quae primitivum þ habent, sive mediante vocali stirpi vocabuli annexum, sive huic immediate 1011 affixum, quo in casu euphoniae causa in d, t, vel s immutatur:

α) Masc. gabaurjoþus (a gabauris), manniskodus (a mannisks), auhjodus (ab auhjon), vratodus (a vraton), skildus (a skilan), kustus (a kiusan), vahstus (a vashjan), þuhtus (a þugkjan), hliftus (a hlifan);

β) Neutr. liuhaþ (a liuhan), vitoþ (a veitan), fulliþ (a fulls), miliþ (a milan?), beist (a beitan); aveþi (ab avi), kunþi (a kunnan), gaminþi (a minan), gavairþi (a vairan?);

γ) Fem.: αα) juxta secundam declinationem vocalicam, pleraque verbalia operationem indicantia: mitaþs (a mitan), magaþs (a magus), astaþs; arbaiþs fulleiþs (a fulls), faheþs (a fahs); gaqumþs (a qiman), gakunþs (a kunnan), gamainþs (a gamains), gabaurþs (a bairan), gataurþs (a tairan); anaminds, gamunds (a minan), gakunds (a kunnan), gafaurds (a fairan), gahugds (a hugjan); aihts (ab aigan), andabauhts (a bugjan), ïnnagahts (a gaggan), gaþlaihts (a þlaihan), mahts (a magan), gasahts (a sakan), sauhts (a siukan), slauhts (a slahan), ustauhts (a tiuhan), usvaurhts (a vaurkjan), usdrusts (a driusan), lists (a leisan), fralusts (a liusan), ganists (a nisan), urrists (a reisan), usvahsts (a vahsjan), vists (a visan), fragifts (a giban), andahafts (a hafjan), þaurfts (a þaurban), gaskafts (a skapjan), andanumts (a niman); anaqiss (a qiþan), afstass (a standan), gaviss (a vidan);—ββ) cum terminatione iþa ex adjectivis derivata et proprietatem quamdam indicante: aggviþa (ab aggvus), agliþa (ab agls), airziþa (ab airzis), airkniþa (ab airknis), gauriþa (a gaurs), daubiþa (a daubs), diupiþa (a diups), dvaliþa (a dvals), qrammiþa (a qramms), armahairtiþa (ab armahairts), hauhiþa (a hauhs), hlutriþa (a hlutrs), unhrainiþa (a hrains), þvastiþa (a þvasts), kauriþa (a kaurs), manviþa (a manvus), mildiþa (a milds), niujiþa (a niujis), garaihtiþa (a raihts), sveriþa (a svers), svikniþa (a svikns), tulgiþa (a tulgus), veihiþa (a veihs), ïnvindiþa ab ïnvinds), fairniþa (a fairnis), auþida (ab auþs), vairþida (a vairþs); nonnulla etiam pauca e substantivis 1012 et verbis oriri videntur: afgrundiþa (a grundus), veitvodiþa (a veitvods), meriþa (a merjan), svegniþa (a svegnjan), varjiþa (a vargjan), coll. gaunoþa (a gaunon). Ad hanc classem etiam pertinent junda (loco juggiþa? a juggs), skanda (loco skamiþa? a skaman), et mulda (a milan).

«Annotatio 1.—In nonnullis horum substantivorum citerior supervenit formatio mediante n consonanticae declinationis, ut mitadjo (a mitaþ), baurþei (a baurþs), þaurstei (a þaursts?), usfarþo (a farþs?); hinc ad § 145, cc, α, γγ pertinent.»

bb) Eae, quae T primitivum habent: neutr. stiviti, aglaiti; fem. vasti (a vasjan). Jam vero huc referendae sunt

cc) Formationes cum St: neutr. hauhisti, frumisti (ex superlativis derivata), trausti (a trauan); fem. ansts (ab ïnnan), brunsts (a brinnan), gramsts (a gramjan), bansts (loco bandsts, a bindan).

dd) Formationes cum Nd: fem. hulundi (a huls), frijondi (a frijon); coll. fem. þusundi et masc. 2 declinationis newundja (a new).

ee) Formationes cum S (Z) primitivo: masc. urruns (a rinnan); neutr. agis (ab agan), hatis (a hatan), skaþis (a skaþjan), gadikis (a deigan), þevis (a þivan), coll. riqis, sigis, rimis (baris); fem. garuns (a rinnan), (jukuzi (a juk), aqizi.

«Annotatio 2.—In masculino beruseis s pro r ideo interjectum fuit, ne duo r sibi immediate succederent, eo modo berureîs, ut laisareîs (§ 145, dd α) .»

ff) Formationes cum Ss: quae ad hanc classem pertinent masculina pro maxima parte e verbis derivantur operationem vel conditionem designantia: gudjinassus (a gudjinon), drauhtinassus (a drauhtinon), horinassus (a horinon), kalkinassus (a kalkinon), leikinassus (a leikinon), skalkinassus (a skalkinon), fraujinassus (a fraujinon), þiudinassus (a þiudanon), blotinassus (a blotan), vaninassus (a vans), ïbnassus (ab ïbns), ufarassus (ab ufar).