III. Relatio Objectiva Seu De Objecto.

1133 § 218. Id circa quod versatur subjecti actio, objectum est. Jam vero objectum esse potest sive nomen sive verbum. Sed hac appellatione non tantum donatur id, ad quod operatio mediate vel immediate refertur 1134 ( accusativum, dativum, genitivum), sed id etiam, cum quo vel per quod fit operatio ( instrumentale); insuper causa seu ratio, propter quam vel ex qua (causale), necnon modus, quo vel in quem subjectum 1135 agit ( modale), denique locus, tempus et mensura actionis, haec omnia in objectum cadere possunt. Porro casus, quibus diversae subjecti ad objectum relationes exprimuntur, dicuntur casus obliqui per oppositionem ad casum rectum, qui subjecti casus est. Cum autem lingua gothica ad omnes relationes designandas formis non gaudeat, hinc plures iisdem casibus indicari necessum fuit; sunt insuper peculiaria vocabula inter quae eminent praepositiones, sive ad hanc casuum penuriam supplendam, sive et praesertim ad subtiliores illarum relationum gradus apprime exhibeudas. Quisnam vero casus eligendus sit, ex verbo pendet; hinc verbo attribuitur rectio, casui contra dependentia, id est, verbum est regens, casus autem rectus. Quod objectum verbale communiter in infinitivo ponitur, quandoque tamen et in participio.

1. Objectum Nominale.

A. Accusativus.

§ 219. Objectum, ad quod actio subjecti proxime refertur, in accusativo ponitur; quem casum regunt pleraque transitiva. Atqui actio est vel physica vel metaphysica.

1) Transitiva, quae actionem physicam designant et accusativum regunt, habita ratione nostrae fundamentalis divisionis ordinavimus, ut sequitur:

a) Verba-stirpes formae fortis, pauca in an et on debilis formae et nonnulla anomala: aigan possi dere (Luc. IX, 58 fauhons grobos aigun jah fuglos himinis sitlans ) ; haban habere, gahaban retinere, afhaban detinere, dishaban continere, occupare; skulan debere, letan scilicet in praegnantibus significationibus sinendi (Mc. V, 19) , demittendi (Mc. XI, 6) , sinendi in sensu gall. laisser faire (Mc. XIV, 6; Joan. XII, 7) , emittendi (Mc. XV, 37 stibna mikila vocem magnam) , relinquendi, gall. laisser debout (Luc. XIX, 44) , afletan relinquere (legendum est igitur apud Luc. V, 11 afleitandans loco afleiþandans, quod significat deficiens et semper est intransitivum); fahan et gafahan capere, ushinþan et frahinþan capere, undgreipan et fairgreipan arripere; gajukan pugnare, gageigan lucrari;

Giban dare, atgiban dare, attribuere, fragiban dare, concedere, afgiban secedere, usgiban reddere; ana- et biaukan addere; niman tollere, capere, andniman accipere, atniman attollere, accipere, afniman auferre, ganiman assumere, disniman continere; usniman auferre, franiman accipere; vilvan et fravilvan rapere, disvilvan arripere; biraubon furari;

Bairan ferre, atbairan afferre, offerre, ïnnatbairan inferre, þairhbairan transferre, us- et utbairan auferre, efferre, frabairan ferre; briggan ducere; tiuhan trahere, ducere, attiuhan adducere, ïnnattiuhan inducere, aftiuhan reducere, bitiuhan circumducere, gatiuhan abducere, ustiuhan educere; atþinsan attrahere; dreiban pellere, usdreiban expellere (cum accusativo et dativo, vid. § 229, 1); vairpan et gavairpan jacere, at- et usvairpan jacere, ejicere (posterius 1136 cum accusativo et dativo, vid. § 229, 1); vrikan et gavrikan persequi; þreihan premere;

Saian seminare, sneiþan metere, galisan colligere; rikan accumulare, giutan fundere, þvahan et usþvahan lavare, hrainjan et gahrainjan mundare, afhrainjan purificare ( fravaurhtins Skeir. I, a); afsvairban obliterare, salbon et gasalbon ungere; drigkan bibere, fraïtan devorare;

Gaskapjan creare; bairan et gabairan parere; liugan et galiugan ducere (uxorem), nubere;

Filhan et gafilhan abscondere, sepelire, affilhan abscondere, usfilhan sepelire, anafilhan relinquere; galukan claudere, uslukan aperire; usgraban effodere, bigraban circumfodere; ushulon excidere; falþan plicare; bindan et gabindan ligare, andbindan deligare, solvere; bivindan circumvolvere; gavindan colligere; skaidan dividere; brikan frangere, gabrikan confringere, frangere (praesertim κλᾶν, unde goth. hlaibans, frangere panem); dishniupan disrumpere (Luc. VIII, 29 bandjos ) , disskreitan scindere; distairan scindere, gatairan dissolvere, destruere; usstiggan expungere, eruere; ufsneiþan dissecare, immolare; maitan, af- et usmaitan abscindere, bimaitan circumcidere; slahan verberare, afslahan percutere, caedere; stautan pulsare, bliggvan et usbliggvan percutere; gavundon vulnerare; holon fraudare; kriustan stridere (Gall. presser l'un contre l'autre, tunþans dentibus stridere Mc. IX, 18) .

b) Plurima verba quae per compositionem fiunt transitiva, ut: bistandan sistere-circum (Luc. XIX, 43) ; dissitan apprehendere, bisitan habitare-circum (Luc. I, 65) ; birinnan circumdare (Joan. X, 24) ; disdriusan capere (Luc. I, 12) ; anaqiman supervenire (venire-super Luc. II, 9) , biqiman supervenire (Thess. I, V, 3, ubi biqimiþ loco blissoþ legendum est) ; bitiuhan circumire, percurrere (Mth. IX, 35; Mc. VI, 6 regionem, ab intransitivo tiuhan iter facere, ire) ; biwairban circumire, circumsistere, circumdare (Luc. VIII, 45) ; þairhhleiþan transire, ire per— (Luc. XVIII, 43) ; þairhgaggan pertransire, ufargaggan praeterire (Luc. XV, 29 anabusn ) , viþragaggan obviamire (Joan. XI, 20) ; bispeivan conspuere (Mc. XV, 19; Luc. XVIII, 32, simplice speivan cum ana constructo); biskeinan circumfulgere, illuminare (Luc. II, 9) ; bilaigon lambere (Luc. XVI, 21) ; gatilon pati, sufferre (Tim. II, II, 10) .

c) Verba derivata in -jan cum factitiva significatione:

aa) E verbis: satjan et gasatjan ponere, locare (gall. faire asseoir), atsatjan apponere, afsatjan amovere, bisatjan circumdare, obsidere, miþsatjan transponere, ussatjan imponere, componere; lagjan et galagjan jacere, ponere (jacere facere), at- et analagjan superponere, imponere, aflagjan deponere, uslagjan ponere, faurlagjan proponere;

Sandjan mittere (gall. faire aller), ïnsandjan mittere, gasandjan deducere, ussandjan ejicere, demittere; draibjan compellere; usdraibjan expellere; ushafjan efferre, ufarhafjan extollere, athafjan detollere; 1137 raisjan excitare, expergefacere, urraisjan suscitare, excitare; hnaivjan et gahnaivjan humiliare, ufhnaivjan subjicere, anahnaivjan reclinare (de dormiente, caput suum reclinare); ufrakjan extendere; ufþanjan producere; urranjan oriri facere; vandjan et gavandjan vertere, atvandjan revertere, convertere, afvandjan, bivandjan circumvertere, vitare, effugere, ïnvandjan pervertere; af- et ushrisjan quassare, tremefacere; usvaltjan convolvere; atvalvjan obvolvere, afvalvjan devolvere, faurvalvjan praecludere (hoc est, volvere ex. gr. saxum ante ostium sepulcri); ga- et afdrausjan rejicere, dejicere; vagjan et gavagjan movere, agitare, ïn- et usvagjan commovere, exagitare; drobjan turbare, perturbare; tahjan lacerare, distahjan dilacerare; gastagqjan offendere ( fotu Luc. IV, 11) ;

Gadragkjan potu-recreare; gasoþjan satiare; daupjan baptizare, mergere, ufdaupjan immergere; bugjan vendere, usbugjan emere, frabugjan vendere (cui etiam instrumentalis casus adjungitur, vid. § 240, 3); huljan et gahuljan velare, dishuljan abscondere, operire, andhuljan revelare; tandjan accendere, ïntandjan incendere; raupjan evellere; afwapjan suffocare, exstinguere;

Taujan et gataujan facere; vaurkjan et gavaurkjan operari, agere, facere, fairvaurkjan efficere; baidjan et gabaidjan cogere; nasjan et ganasjan salvum facere, sanare;

bb) Ex nominibus, scilicet:

α) Adjectivis, quae tunc ut praedicatae in verbo jacent: mikiljan (a mikils magnus) magnificare, ampliare; gamaurgjan (a Maurgs? coll. Gf. II, 851) abbreviare, blauþjan et gablauþjan (a BLAUþS debilis, hebes, coll. Gf. III, 251) debilitare, extenuare, delere, hauhjan et ushauhjan (a hauhs altus) exaltare, altum facere; haunjan et gahaunjan inclinare; gatamjam (a Tams domitus, mansuetus) domare, sicurare, gamainjan commune reddere, participare, communicare; manvjan et gamanvjan praeparare, gahrainjan purificare, hailjan et gahailjan salvum facere; lausjan et galausjan solvere, liberare, uslausjan, evacuare, liberare; afdauþjan interficere; fulljan et gafulljan implere, usfulljan explere, natjan et ganatjan irrigare; tulgjan et gatulgjan corroborare, fortificare; gaþvastjan fortificare; gaïbnjan aequare, gahardjan indurare, gablindjan caecare, maidjan corrumpere, ïnmaidjan immutare; garaihtjan rectificare, rectum facere;

β) Substantivis, quae hic instrumentalia sunt: nauþjan (a nauþs necessitas, coactio) coactione obtinere, cogere; taiknjan (a taikns signum) signo indicare, ostendere; ustaiknjan exponere, designare; bandvjan innuere, significare; faurvaipjan (a vaips corona sertum, vinculum) corona circumdare, coronare, ligare; ganagljan affigere (clavo), gasleiþjan laedere (damno), gabotjan reficere (bono), laistjan et galaistjan sequi; sigljan et gasigljan sigillare, faursigljan signare; insailjan illaqueare, kaupatjan colaphizare, fodjan nutrire, alere, matjan manducare, vasjan et gavasjan vestire, 1138 induere, andvasjan exuere, spoliare; fravardjan corrumpere, disvinþjan conquassare, levjan et galevjan tradere, ushramjan crucifigere; disdailjan dividere, partiri, afdailjan dividere; anamahtjan vim inferre; timrjan et gatimrjan aedificare, siujan suere.

2) Transitiva, quae metaphysicam actionem significant, et ad quae verba sensuum, affectuum et dicendi pertinent:

Hausjan et gahausjan audire; saiwan et gasaiwan, videre, adspicere;

Miton putare, cogitare, biþagkjan cogitare, putare; domjan et gadomjan judicare, dijudicare, discernere; aliquando gamunan cogitare (vid. § 238 annot. 4) ; gakaran curare, providere; fauragaredan praedestinare; kunnan cognoscere (Luc. I, 34; XVI, 15) , gakunnan cognoscere, ufkunnan nosse, scire, vitan scire, biniuhsjan exquirere, andhruskan inquirere, fraisan tentare, sokjan quaerere, ussokjan exquirere;

Venjan sperare, spectare (aliquid), usbeidan exspectare (aliquem), ogan timere, timere de—, vinnan et gavinnan pati, þulan ferre, tolerare, usþulan sufferre;

Aistan et gaaistan aestimare, venerare, sveran honorare, unsveran inhonorare, andvitan diffamare, fastan et gafastan considerare, spectare, ïnveitan adorare, blotan (sacrificiis) adorare, veihan et gaveihan sanctificare; ïdveitjan exprobrare (vid. § 229, 1) , bilaikan saltare, bihlahjan irridere, gaaiviskon improbare;

Frijon diligere, arman et gaarman misereri, hatan (Rom. VII, 15) et fijan odisse, gaurjan contristare, marzjan et gamarzjan scandalizare, airzjan seducere, afhugjan obcaecare, tveifljan dubitare (Skeir. VI, b) , hahan suspensum tenere, anxium tollere (Joan. X, 24) , ïnaljanon aemulationem provocare, usluton decipere, andstaurran murmurare, fraveitan vindicare, ulcisci;

Laisjan docere (potissimum scientiam, διδάσκειν), talzjan educare, instruere, edocere (potissimum doctrinam vitae, παιδεύειν, νουθετεῖν), ussiggvan eligere, usqiþan explicare (illustratione evolvere), merjan animadvertere, spillon et gaspillon narrare, evolvere, fraihnan interrogare, invidan et afaikan negare, bisvaran affirmare, jurare, bidjan precari; namnjan nominare, haitan (καλεῖν) vocare, nominare (vid. § 220, 2) , clamare, anahaitan acclamare (vid. § 229, 2) , athaitan advocare, gahaitan conclamare, agnoscere, fairhaitan agnoscere; anabiudan imperare, mandare, determinare (Mth. VIII, 4 atbair giba þoei anabauþ moses; Mc. I, 44; Luc. V, 14) , vopjan clamare (φωνεῖν, βοᾶν), atvopjan advocare, laþon et galaþon vocare, advocare; gavaljan eligere, goljan salutare, hazjan laudare, andbeitan vituperare, gasakan imputare, accusare (vid. § 229, 2) , vajamerjan calumniare, þiuþjan et gaþiuþjan benedicere (vid. § 229, 1) , þrafstjan et gaþrafstjan consolari, anaþrafstjan recreare, confortare, fullaveisjan convincere, arguere, bairhtjan, at- et gabairhtjan revelare, manifestare, gasvikunþjan manifestare; vrohjan accusare, stojan et 1139 gastojan judicare, afdomjan condemnare; meljan et gameljan scribere.

3) Accusativum personae regunt etiam impersonalia huggreiþ et gredoþ esurit, þaurseiþ sitit: Joan. VI, 35 þana gaggandan du mis ni huggreiþ (ὁ ἐρχόμενος—πεινάσῃ) jah þana galaubjandan du mis ni þaurseiþ; Rom. XII, 20 jabai gredo fijand þeinana (πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου), mat gif ïmma · iþ jabai þaursjai, dragkei ïna. Necnon et cum karïst sollicitat (vid. § 238, 3 not.) , accusativus personae et genitivus rei ponitur, vid. § 238, 3.

4) Verba, quae praeter suum accusativum etiam dativum vel genitivum regunt, vid. §§ 227, 237, 238.

§ 220. Alter accusativus, qui scilicet praeter accusativum objecti effectum actionis indicat, vel ut praedicatum objecti ponitur et in germanico sermone per als ut, für pro, zu in vertitur, etiam simplici accusativo exprimitur; jan vero hunc regunt verba:

1) Faciendi, advocandi, illustrandi, ponendi, ostendendi, capiendi, dandi, etc.: Joan. VIII, 53 wana þuk sïlban taujis þu? Quem te ipsum facis tu? XIX, 7 sik silban guþs sunu gatavida; Mc. I. 3 raihtos vaurkeiþ staigos guþs rectas facite semitas Dei; Rom. IX, 24 kasa armaions guþ laþoda uns; Col. I, 22 gafriþodai sijuþ in leika þairh dauþu du atsatjan ïzvis veihans jah unvammans; Cor. II, II, 14 guþa aviliud þamma ustaiknjandin hroþeigans uns in xristau; Phil. IV, 14 vaila gatavideduþ gamainja briggandans meina aglon; Tim. II, II, 15 usdaudei þuk silban gakusana usgiban guþa, vaurstvjan unaiviskana; Luc. XX, 43 galagja fijands þeinans fotubaurd fotive þeinaize ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum; I, 53 gabignandans ïnsandida lausans; XX, 10; VII, 10 bigetun þana siukan skalk hailana; Mth. XXV, 38 wan þuk sewum gast? Luc. XVIII, 24; X, 18 gasaw satana sve lauhmunja driusandan us himina; Philem. 15 aufto duþe atgaf sik du weilai, ei aiveinana ïna andnimais; Luc, XV, 27; Joan. XIV, 18 ni leta ïzvis viduvairnans; Tim. I, V, 23 þuk silban sviknana fastais; Cor. II, XI, 16 sve unfrodana nimiþ mik; I, 23 veitvod guþ anahaita ana meinai saivalai; I, 22 guþ gibiþ vadi ahman ïn hairtona unsara; Eph. IV, 11; Tim. I, II, 6; Eph. V, 2 xristus atgaf sik silban faur uns hunsl jah sauþ; Cor. I, IX, 5 habam valdufni svistar qinon bitiuhan; Luc. III, 8 attan aigum abraham; X, 18 habai mik faurqiþanana; Phil. II, 29; III, 17;

2) Vocandi, nominandi, etc.: Luc VI, 13 ïesus gavalida us ïm tvalib, þanzei jah apaustauluns namnida, seimona, þanei jah namnida paitru; I, 3 haitais namo ïs ïohannen; 31, 59; XX, 44; Rom. IX, 25; Mc. X, 18 wa mik qiþis þiuþeigana? XII, 37; Skeir. IV, c; Joan. IX, 22 jabai was ïesu andhaihaiti xristu, utana synagogais vairþai;

3) Tenendi (habendi), numerandi, etc.: Luc. VII, 7 ni mik silban vairþana rahnida at þus qiman; 1140 Tim. I, VI, 1; Cor. II, XI, 16 aftra qiþa, ïbai was mik muni unfrodana; Phil. II, 3; Tim. I, I, 12 galaubjandan mik gahugida gasatjands ïn andbahtja; Luc. VII, 29 motarjos garaihtana domidedun guþ; Joan. XVII, 3 so ïst so aiveino libains, ei kunneina þuk ainana sunja guþ.

«Annotatio 1.—Quemadmodum praesentibus visan et vairþan (§ 209, 5) praedicatum vel effectus (actionis) per du aliquando exprimitur, ita etiam praesentibus verbis n. 1 et 2) subjectis: Joan. X, 33 stainjam þuk, þatei taujis þuk silban du guþa (θεόν); Mc. XI, 17 jus gatavideduþ razn mein du filigrja (σπήλαιον) vaidedjane; Eph. II, 15 tvans gaskop ïn sis silbin du ainamma (εἰς ἕνα) niujamma mann; Neh. VI, 18 tobeias nam dauhtar maisaullamis du qenai (εἰς γυναῖκα); Mc. XII, 23 sibun aihtedun þo du qenai (γυναῖκα); Philem. 17 nu mik habais du gamana (κοινωνόν). Alia exempla vid. Gloss. V. Du b).

«Annotatio 2.—Quemadmodum verba supra laudata, ubi in activo ponuntur, duplicem accusativum regunt, ita ubi in passivo construuntur, duplici nominativo gaudent: Luc. VIII, 2 marja, sei haitana vas magdalene; I, 32 sunus þeins vairþiþ mikils jah sunus hauhistins haitada; II, 21 haitan vas namo ïs ïesus; Eph. I, 11 ïn xristau hlauts gasatidai vesum; Luc. IX, 36 bigitans varþ ïesus ains; Cor. II, XIII, 7 ni vaiht ubilis taujaiþ, ni ei veis gakusanai þugkjaima (videamur), ak ei jus þata godo taujaiþ. Sed ante alterum nominativum etiam sve induci potest: Rom. VIII, 36 rahnidai vesum sve (ὡς) lamba slauhtais. Ubi autem passivum in participio et equidem in accusativo construitur, praedicatum etiam in accusativo congruenter ponitur: Mth. IX, 9 ïesus gasaw mannan sitandan at motai maþþaiu haitanana.

«Annotatio 3.—Ex hac vero regula excipitur casus tituli dictus, quippe cum post vopjan, titulus qui datur alicui, in nominativo ponitur: Joan. XIII, 13 jus vopeid mik · laisareis jah frauja. Sic etiam adest Mc. III, 16 gasatida seimona namo paitrus.»

4) Duplex accusativus, qui scilicet personam et rem exprimit, in gothica lingua non nisi raro occurrit; ut tales sequentes tantum affirmari possunt: Mc. X, 35 vileima, ei þatei þuk bidjos, taujais uggkis, quemadmodum germanice diceretur: was wir dich bitten, et gallice: ce que nous vous demandons. Probabilissime etiam Joan. XIV, 26 ïzvis laiseiþ allata, ïzvis in accusativo est, cum verbum laisjan eodem modo etiam germanice construatur (vid. ex. gr. vom Althochdeutschen Gf. II, 256) . infrequentissime ponitur Joan. XVII, 26 frijaþva þoei (ἥν) frijodes mik, sed alibi in talibus constructionibus instrumentalis casus gothice usurpatur, ut Mc. X, 38 daupeinai þizaiei (ὅ) ïk daupjada (vid. Luc. VII, 29) ; Mc. IX, 41 gadragkjai ïzvis stikla (ποτήρων); XV, 17 gavasidedun ïna paurpurai (πορφύραν); vel alia constructio, 1141 ut interrogare aliquem de aliquo (genit.) Mc. IV, 10; aliquem memorem facere de aliquo (genit.) Joan. XIV, 26; obtestari aliquem ob ( ïn cum dat. vel bi cum dat.) Thess. I, V, 27, etc.

In loco Mc. XII, 4 haubiþ vundan brahtedun constructio ut objectum propter vundan sumenda et haubiþ capite (gall. à la tête) vertenda, licet consonantica forma verbi vundan hic difficile explicari possit (Heliand 149, 1 dixit, more Germanico: he ward an that hobid vund); caeterum accusativus haubiþ ex locis, ubi accusativus construitur cum passivis, quae in activo accusativum regunt, illustrandus est: Joan. XI, 44 urrann sa dauþa gabundans handuns jah fotuns faskjam; Eph. VI, 14 standaiþ ufgaurdanai hupins ïzvarans sunjai, quemadmodum germanice dicitur: die Hände und Füsse gebunden, die Hüften gegürtet, et gallice: pieds et mains liés, les reins ceints, coll. Luc. IV, 18 blind siun; Phil. III, 5 bimait ahtaudogs. Graeco autem omnino congruit Cor. II, III, 18 þo samon frisaht ïngaleikonda.

«Annotatio 4.—Sed hic etiam modalis tum usurpatur, vid. § 243, tum constructio mutatur: Gal. II, 7 πεπίστευμαι τὸ εὐαγγέλιον gothice gatrauaida vas mis aivaggeljo (creditum fuit mihi evangelium), item Tit. I, 3; vel Tim. I, IV, 2 κεκαυτηρισμένοι τὴν ἰδίαν συνείδησιν gothice gatandida habandans svesa miþvissein.»

§ 221. Accusativi absoluto modo frequenter equidem construuntur, sed sola pronominalia neutra ut tales accusativi occurrunt: Cor. I, X, 33 ïk allaim all (πάντα in omnibus) leika; Eph. IV, 15 vahsjaima ïn ïna þo alla (τὰ πάντα); Cor. II, XII, 18 ïbai wa (τι aliquid) bifaihoda ïzvis teitus? Tim. I, I, 10; Gal. IV, 12 ni vaiht mis gaskoþuþ. Huc pertinet interrogativum wa (τί) quid? Mth. VI, 28; VIII, 26, etc.; insuper þata anþar (τὸ λοιπόν) caeterum, de caetero Cor. I, I, 16; II, XIII, 11, etc.; þata andaneiþo (τοὐναντίον) in adverso Cor. II, II, 7. Quandoque etiam loco accusativi absoluti adhibetur ïn cum dativo: Eph. VI, 13 maguþ in allamma (πάντα) usvaurkjandans standan; vel dativus simpl.: Luc. IV, 25 ni vaihtai gaskaþjands ïmma.

§ 222. De accusativo ad determinanda locum, tempus et modum, vid. §§ 246, 249, 250.

B. Dativus.
(Silber, Versuch über den gothischen Dativ. Naumburg 1845.)

§ 223. In quonam respectu duo objecta exterius et fortuito connectantur, necnon et in quanam proximiae relatione subjectum inveniatur vel inveniri studeat, atque etiam quodnam efficacitatis suae objectum indirecte habeat vel habere cupiat, imo quonam objecto directe gaudeat vel gaudere studeat, haec omnia Dativus significat; igitur et paucis verbis duorum objectorum proximitas atque pertinentia simultanea, et fortuita, unde relationes partim similitudinis et communitatis, partim superioritatis et inferioritatis oriuntur, denique relatio objecti ad effectus agentis dativo casu exprimuntur. Porro objectum quod dativus exprimit, plerumque est persona; 1142 caeterum in gothica lingua non pauca supersunt vestigia, ex quibus dativum et accusativum ut casus directa vel indirecta actionis objecta significantes, spectare licet, nempe partim sub respectu formae, ex eo quod ex. gr. utriusque casus formae in plurali pronominis substantivi ( ïzvis, uns, unsis) atque in singulari anomalorum vocalicae (§§ 86, 87) et femininorum consonanticae declinationis (§§ 91, 92) eaedem sint et in tertia vocalica declinatione in an et u promiscue incipiant (coll. § 29, 3) ; partim sub respectu significationis, ex eo quod plurima verba alterutrum casum cum eadem significatione regere possint.

§ 224. 1) Quo corporalior est relatio, eo magis verbum dativum regens aliquid externum indicat: primo sves visan pertinere, proprium esse (Skeir. II, d) dein ïbna visan similem esse (Luc. XX, 36 ïbnans aggilum sind ) , gaïbnjan assimilare (Luc. XIX, 44 airþai þuk gaïbnjand ) ; galeïks visan similem esse (Skeir. 1, a ni ïbnih galeiks unsarai garaihtein ak silba garaihtei vas), galeikon conformare (Rom. XII, 2 ni galeikoþ ïzvis þamma aiva ) , comparare (Mth. VII, 24 galeiko ïna vaira frodamma ) , imitari (Mth. VI, 8 ni galeikoþ þaim ) ; ïbnaskauns conformatum (Phil. III, 21 ïnmaideiþ leika hauneinais unsaraizos du ïbnaskaunjamma leika vulþaus seinis ) ; huc pertinet etiam sa sama sicut, quemadmodum (Cor. I, XI, 5 ain ïst jah þata samo þizai biskabanon ) ;

Gamains vairþan participem fieri (Rom. XI, 17 gamains þizai vaurtsai jah smairþra alevabagmis varst) , gamainjan participare (Cor. I, X, 18 niu þai matjandans hunsla gamainjandans hunslastada sind) ; gamotjan occurrere (Mth. VIII, 28, etc.) , afarlaistjan sequi (Luc. VII, 9; I, 3; Tim. I, V, 10, dum laistjan et galaistjan accusativum regunt, vid. § 219, 1) c) bb) β); haftjan adhaerere (Rom. XII, 9, 12; Tim. I, III, 8) , gahaftjan sik dare se (Luc. XV, 15 gahaftida sik ainamma baurgjane) , gahaftnan adhaerere (Luc. X, 11) , andtilon adhaerere (Luc. XVI, 13) , se accommodare (Skeir. VII, a) ; gabundans visan conjungi (Cor. I, VII, 27; Rom. VII, 2) , gavadjon despondere (Cor. II, XI, 2) , liugan in medio, nubere, de muliere (Mc. X, 12, etc., § 178, 1) , blandan commiscere (Cor. I, V, 9 ni blandaiþ ïzvis horam) , gahorinon moechari-cum (Mth. V, 28 wazuh saei saiwiþ qinon du luston ïzos ja gahorinoda ïzai) . Item in sensu contrario: galausiþs visan separari, solvi (Cor. I, VII, 27 galausiþs ïs qenai) , skaidan separare, dividere (Mc. X, 9) ; usvandjan sik discedere, averti (Mth. V, 42) , afskiuban depellere (Rom. XI, 1 ïbai afskauf guþ managein seinamma; Tim. I, I, 19) , afstandan abstare, deficere (Cor. II, IV, 2 afstoþum þaim analaugnjam aiviskjis; Tim. I, IV, 1 afstandand sumai galaubeinai) ; tvisstandan separare se, valedicere (Cor. II, II, 13 tvistandands ïmma galaiþ ïn makidonja) ;

«Annotatio 1.—Horum verborum plura etiam aliter construuntur: Thess. II, III, 14 ni blandaiþ ïzvis miþ ïmma; Mc. X, 11 saei afletiþ qen seina 1143 jah liugaiþ anþara, horinoþ du þizai; Rom. VII, 2 jabai gasviltiþ aba, galausjada qens af þamma vitoda; Mth. X, 35 qam skaidan mannan viþra attan; Luc. IV, 13 diabulus afstoþ fairra ïmma; Cor. II, XII, 8 fraujan baþ ei afstoþi af mis; Tim. II, II, 19. De laus visan, lausjan et galausjan vid. § 237, 4) et annot. 2. Post liugan in activo positum, de viro (mulierem ducere), accusativus usurpatur.»

Vitan vigilare (Luc. II, 8 hairdjos vesun vitandans hairdai; Mth. XXVII, 64 hait vitan þamma hlaiva etc.) , bairgan servare, praeservare (Joan XII, 25 saei fiaiþ saivala seina ïn þamma fairwau, ïn libainai aiveinon bairgiþ ïzai) ; in sensu contrario: fraliusan perdere (Luc. XV, 8 saei fraliusiþ drakmin ainamma, sokeiþ unte bigitiþ, etc. in eodem capite) ; fraqiman impendere (Luc. VIII, 43 ïn lekjans fraqam allamma aigina seinamma) , perdere, destruere (Luc. IX, 54 qiþaima, fon atgaggai us himina jah fraqimai ïm?) ; fravisan destruere (Luc. XV, 14) ; biniman auferre (Mth. XXVII, 64 ïbai aufto siponjos ïs binimaina ïmma) ;

Tekan tangere (Luc. VIII, 45, 46 was sa tekands mis? taitok mis sums) , solemnius attekan (Mth. VIII, 3 attaitok ïmma; IX, 21 jabai atteka vastjai ïs, ganisa, etc.) , gaþlaihan amplecti (Mc. X, 16 gaþlaihands barnam þiuþida ïm; Cor. II, VII, 6) ; kukjan osculari (Luc. VII, 45 ni kukides mis; 38 kukida fotum ïs) .

2) Quo autem spiritualior est relatio, eo magis verbum dativum regens aliquid intimum indicat: gateihan ostendere, praufetjan prophetizare, qiþan dicere et rodjan loqui (utrumque etiam cum du saepe constructum, § 246 3) b), andqiþan renuntiare (Luc. IX, 61) , alloqui (Luc. VIII, 19) ; anabiudan et faurbiudan imperare, mandare, wotjan et gawotjan increpare, laian deridere (Joan. IX, 28) , ubil vaurdjan maledicere (Mc. IX, 39) , ubil qiþan maledicere (Mc. VII, 10) , vaila qiþan laudare, benedicere (Luc VI, 26) , gaþlaihan consolari; uslaubjan permittere;

Gaumjan attendere (Tim. I, IV, 13 gaumei saggva boko) , observare (Joan. IX, 1 þairhleiþands gaumida mann blindamma) , maurnan sollicitum esse (Mth. VI, 25) , fraþjan intelligere (Mc. IX, 32 ni froþun þamma vaurda, etc.) , andhausjan audire (Cor. II, VI, 2 andhausida þus) , hausjan audire (Mc. IX, 7 sa ïst sunus meins, þamma hausjaiþ; Joan. XII, 46, etc., coll. § 238) , ufhausjan audire, galaubjan credere, trauan credere; frakunnan aspernari (Tim. I, IV, 12 ni manna þeinai jundai frakunni; Joan. XII, 48; Mth. VI, 24) , ufbrikan aspernari (Luc. X, 16) , ufarmunnon oblivisci (Phil. II, 30; III, 14) ;

Siponjan discipulum esse (Mth. XXVII, 57 silba siponida ïesua) , andbahtjan ministrare (διακονεῖν), skalkinon servire (δουλεύειν), drauhtinon stipendia facere, militem esse (Tim. II, II, 4) ; raginon regere (ἡγεμονεύειν Luc. II, 2) , fraujinon praeesse, imperare (κυριεύειν Rom. VII, 1 etc., etiam Tim. I, II, 12 cum faura construitur) , reikinon imperare (ἄρχειν Mc. X, 1144 42; Joan. XIV, 30) , valdan gubernare (Tim. I, V, 14) , gavaldan dominari-in (Mc. X, 42) , fauragaggan providere (Tim. I, III, 4, 12) ;

Vailahugjan benevolentem esse (Mth. V, 25) , hulþs visan propitium esse (Luc. XVIII, 13) , gods visan bonum esse (Luc. VI, 35; IX, 33) , svers visan dilectum esse (Luc. VII, 2) , vaila galeikan beneplacere (Rom. XIV, 18) , modags visan irasci (Mth. V, 22) , hatizon irasci (Joan. VII, 23) ; vailataujan benefacere (Mc. XIV, 7) , hleibjan adjuvare (Luc. I, 54) , gaskaþjan laedere, inique agere, balvjan torquere, male afficere (Mc. V, 7; Luc. VIII, 28) ; gafriþon reconciliare (Cor. II, V, 19 guþ vas ïn xristau manaseþ gafriþonds sis) , gagavairþnan reconciliari (Cor. II, V, 20 bidjam faur xristu gagavairþnan guþa) , gasibjon reconciliare se (Mth. V, 24 gagg gasibjon broþr þeinamma) ; gaqiss visan convenire (Rom. VII, 16) , gadobs vïsan decentem esse (Tit. II, 1, etc.) ; et in sensu contrario: andvaurdjan contradicere (Rom. IX, 20) , andstandan resistere (Mth. V, 39) , andveihan vel andvaihjan adversari (Rom. VII, 23) .

«Annotatio 2.—Quod autem Gothus etiam verba, quae dativum regunt, in passivo personaliter usurpet, jam fuit § 177, 2 animadversum; sed quandoque etiam ea, more romano, impersonaliter adhibet, ut cum mihi parcitur vertit Mth. IX, 17 bajoþum bairgada, coll. § 234.»

§ 225. Relatio pertinentiae inter duo objecta existens per vairþan fieri et visan esse (in sortem), indicatur, quorum prius quandoque per possidere, posterius vero habere latine verti potest, dativo subjecto evadente: Mth. V, 22 saei qiþiþ broþr seinamma raka! skula vairþiþ gaqumþai; Mc. XII, 13 warjamma (τίνος) ïze vairþiþ qens? Luc. XIX, 9 himma daga naseins þamma garda varþ; Rom. IX, 9 vairþiþ sarrin (τῇ Σάῤῥᾳ) sunus Sara possedit filium; VII, 3 qens vairþiþ vaira anþaramma (ἀνδρὶ ἑτέρῳ); 4; XI, 25 daubei sumata ïsraela varþ; Cor. II, VI, 16 eis vairþand mis managei; Mc. IX, 21 wan lagg mel ïst, ei þata varþ ïmma?—Luc. VIII, 42 dauhtar ainoho vas ïmma; IX, 38, coll. VII, 12; Mc. XII, 37 waþro ïmma sunus ïst; Luc. XX, 44; Mc. VI, 2 waþro þamma þata (ïst); Luc. II, 14 vulþus ïn hauhistjam guþa (sijai)! Tim. I, I, 17; Luc. X, 5 gavairþi þamma garda (sijai)! XIX, 34 fraujïn þaurfts þis ïst dominus ea opus habet; VII, 41 tvai dulgis skulans vesun dulgahaitjin ainamma; Rom. IX, 2 saurga mis ïst mikila; Cor. II, VII, 4 managa mis trauains du ïzvis (ïst); Thess. II, III, 2 nist allaim (πάντων) galaubeins. Huc pertinet formula wa mis vel uns jah þus? § 255, 2.

§ 226. Substantivis, quae sive radice sive significatione verbis paragrapho 224 laudatis conveniunt, dativus loco genitivi, quem fert Graecus, frequenter conjungitur: Rom. XI, 34 was ïmma (αὐτοῦ) ragineis vas? Mc. II, 28 frauja ïst sa sunus mans jah þamma sabbato (τοῦ σ.); IX, 35 jabai wasvili frumists visan, sijai allaim (πάντων) andbahts; X, 44— allaim skalks; Joan. IX, 27, 28 jah jus vileiþ þamma (αὐτοῦ) 1145 siponjos vairþan.—þu ïs siponeis þamma; Luc. X, 29 was ïst mis (μου) newundja? Joan. XIX, 12 ni ïs frijonds kaisara (Καίσαρος); Tim. I, V, 22 ni gamainja siais fravaurhtim; II, III, 10 galaista ïs laiseinai meinai; Luc. V, 10 vesun gadailans seimona; Cor. I, X, 20; Cor. II, VI, 14, 15 ni vairþaiþ gajukans ungalaubjandam, unte wo dailo garaihtein miþ ungaraihtein, aiþþau wo gamainduþe liuhada miþ riqiza, vouh þan samaqisse xristau miþ bailiama, aiþþau wo daile galaubjandin miþ ungalaubjandin? Sic etiam adest Joan. XVIII, 13 sa vas svaihra kajafin (τοῦ Καἳάφα), et dativo atque genitivo promiscue usurpatis: Mc. VI, 3 niu þata ïst sa timrja sa sunus marjins ïþ broþar ïakoba jah ïuse jah ïudins jah seimonis, ubique Graeco genitivum adhibente. Coll.§§ 230 annot. et 227 annot.

§ 227. Plura e verbis §§ 224 et 219 memoratis accusativum rei et dativum personae regunt, ut sunt verba dandi, relinquendi, tradendi ( anafilhan), concedendi ( fragiban), promittendi ( fairhaitan), prodendi ( galevjan), debendi ( skulan), afferendi ( atbairan), reducendi ( gavandjan), imponendi ( lagjan ((Mc. VII, 32 accusativus handau est pro haudu )) , galagjan, analagjan), gravandi ( dragan,) parandi ( manvjan); negandi ( varjan), capiendi, caedendi ( afmaitan), abscidendi ( afslahan), educendi ( afslauþjan); ostendendi ( taiknjan, ataugjan), indicandi ( ïnsakan), manifestandi ( gakannjan), revelandi ( andhuljan), explicandi ( andbindan), sustollendi, elevandi ( ussakan), respondendi ( andhafjan), dicendi, narrandi ( merjan, spillon), annuntiandi, evangelizandi ( vailamerjan), scribendi ( gameljan).

«Annotatio.—Hanc constructionem etiam saepe adhibet Gothus, ubi Graecus genitivum ex substantivo dependentem usurpavit: Mc. VII, 23 lagida figgrans ïn ausona ïmma (αὐτοῦ) digitum misit ei in aurem, gr. digitum misit in aurem ejus; V, 30 was mis (μου) taitok vastjom? Luc. I, 76 manvei vigans ïmma (αὐτοῦ); IV, 20 allaim (πάντων) vesun augona fairveitjandona du ïmma; Joan. IX, 32 was uslukiþ augona blindamma gabauranamma (τυφλοῦ γεγεννημένου); X, 21; XVIII, 10 paitrus afmaimait ïmma (αὐτοῦ) auso taihsvo; XIX, 2 vippja galagidedun ïmma (αὐτοῦ) ana haubid; XII, 3 marja gasalboda fotuns ïesua (τοῦ Ἰησοῦ); Tim. II, V, 10 veihaim (ἁγίων) fotuns þvoh, sed Joan. XIII, 12 est usþvoh fotuns ïze, sicut et Luc. I, 27 þizei namo ïosef vas (cujus nomen erat Josef), contradicente Graeco (ᾧ ὄνομα ἦν). Coll. § 230 annot.»

§ 228. Verba cum praepositionibus dativum regentibus composita dativum et ipsa gubernant, ea potissimum, quae cum miþ componuntur: miþushramjan (Mth. XXVII, 44 þai miþushramidans ïmma; Gal. XII, 20) , miþanakumbjan (Mc. II, 15 motarjos miþanakumbidedun ïesua; Luc. XIV, 10) , miþsokjan (Mc. VIII, 11 dugunnun miþsokjan ïmma) , miþgaggan (Mc. XV, 41 managos miþïddjedun ïmma; Luc. VII, 11; XIV, 25) , miþfaginon (Luc. I, 58) , miþrodjan (Luc. IX, 30) , miþstandan (Luc. IX, 32) , miþmatjan (Luc. XV, 2; 1146 Cor. I, V, 11) , miþgavisan (Rom. XII, 16) , miþþiudanon (Cor. I, IV, 8) , miþskalkinon (Phil. II, 22) , miþsandjan (Cor. II, VIII, 18; XII, 18) miþlitjan (Gal. II, 13) , miþgaqiujan (Eph. II, 5) , miþurreisan (Col. III, 1) . Rarius autem cum aliis praepositionibus composita, ut: atstandan (Mc. XIV, 47) , atligan (Rom. VII, 18) , atvisan (Rom. VII, 21) , attiuhan (Luc. XIX, 35) . Imo etiam post nomina cum praepositionibus composita dativus usurpatur: miþfrahunþans conservus Col. IV, 10; Philem. 23, miþgasinþa Cor. II, VIII, 19 cod. A; usstass Cor. I, XV, 12 ( usstass dauþaim).

«Annotatio.—Haec constructio, quam Gothus e Graeco imitatus est, in priori versionis parte non nisi rarissime, frequenter autem in posteriori occurrit, nempe in Luka et in epistolis, hic etiam non praeeunte Graeco (ut Phil. II, 22) ; primitus enim praepositio e verbo separata nomini praeponebatur: Mc. V, 37 miþ mis afargaggan (συνακολουθῆσαι αὐτῷ); VIII, 2 miþ mis vesun (προςμένουσί μοι); IX, 14 sokjan miþ ïmma (συζῃτεῖν αὐτῷ); IX, 4 rodjan miþ ïesua (συλλαλεῖν τῷ Ἰησοῦ). Sic etiam Luc. XV, 6 faginoþ miþ mis (συγχαρῆτέ μοι); Cor. II, VIII, 22 insandidedun miþ ïm (συνέπεμψαν αὐτοῖς).»

§ 229. Nonnulla verba tum accusativum, tum dativum regunt; quod scilicet fit,

1) Significatione non mutata: usqiman occidere, dat.: Mth. X, 28 ni ogeiþ ïzvis þans usqimandans leika þatainei ïþ saivalai ni magandans usqiman; Mc. III, 6; VI, 19; IX, 31; Luc. VIII, 33; Joan. VII, 25; VIII, 22, 37; XVIII, 32; Thess. I, II, 15; accus.: Mc. XII, 5 sumans usqimandans; Joan. VII, 1, 19, 20; VIII, 40; non certo Joan. XVI, 2.

Fraqistjan corrumpere, perdere, dat.: Mth, X, 28 ogeiþ þana magandan jah saivalai jah leika fraqistjan; 39; Mc. VIII, 35; Luc. XVII, 29; Rom. XIV, 15; etiam simplex qistjan Luc. IX, 56; accus.: Luc. XVII, 27 midjasveipains fraqistida allans; non certo Mc. I, 24; Luc. IV, 34;

Usvairpan ejicere, expellere, dat.: Mc. III, 22 ( unhulþom); IX, 47 ( augin); XII, 10 ( staina); Rom. XIII, 12 ( vaurstvam); Gal. IV, 30 ( þiujai); Accus.: Mc. VII, 22 ( unhulþons); Mc. III, 15; VII, 26; XI, 15 ( þans frabugjandans);

Usdreiban ejicere, dat.: Mc. V, 10 ( ïm); Luc. IX, 40, 43; accus.: Mc. IX, 18 ( ïna);

Ufarskadvjan obumbrare, dat.: Mc. IX, 7 ( milhma ïm); Luc. I, 35 ( mahts hauhistins þus); accus.: Luc. IX, 34 ( milhma ïns);

þiuþjan benedicere, dat.: Mc. X, 16; Luc. I, 29; II, 28, 34; accus.: Luc. I, 64; II, 34; VI, 28; Rom. XII, 14;

Idveitjan exprobrare, dat.: Mth. XI, 20 ( baurgim); XXVII, 44 ( ïmma); Mc. XV, 32; Acc.: Rom. XV, 3 ( þuk);

2) Significatione mutata: andhaitan, dat. confiteri aliquem magistrum, aliquam doctrinam, ipsius discipulum se profiteri: Mth. X, 32 saei andhaitiþ mis—andhaita jah ïmma; Tim. I, VI, 12, andhaihaist þamma godin andhaita; Mth. VII, 23 andhaita ïm, þatei 1147 ni wanhun kunþa ïzvis; Luc. II, 38 andhaihait fraujin; X, 21; accus. declarare, proclamare, confiteri aliquem ut aliquid: Skeir. V, a tva andvairþja attins jah sunaus andhaitan; Joan. IX, 22 jabai was ïna andhaihaiti xristu; Rom. X, 9;

Anahaitan, dat. inclamare, vituperando clamare: Skeir. VIII, b andhofun jainaim anahaitandam ïm, ïn þizei ni attauhun ïna, ni andsitandans jainaize unselein þize anahaitandane ïm; accus. invocare: Cor. II, I, 23 veitvod guþ anahaita;

Gasakan, dat. increpare: Mth. VIII, 26 gasok vindam jah marein; Mc. IV, 39; Luc. IV, 39, 41; VIII, 24; IX, 55; XVII, 3; accus. arguere: Joan, VIII, 46 was ïzvara gasakiþ mik bi fravaurht; XVI, 8; Tim. I, V, 20; Tit. I, 9, 11, 13;

Uskiusan, dat. rejicere, abjicere: Luc. XX, 17 stains þammei uskusun timrjans; IV 29 uskusun ïmma; accus. probare: Thess. I, V, 21 all uskiusaiþ,

Fullafahjan, dat. satisfacere, placere, servire: Mc. XV, 15 peilatus vilda þizai managein fullafahjan; Luc. IV, 8 guþa ainamma fullafahjais; acc. satisfacere, convincere; Skeir. VII, d ïesus siponjans fullafahida;

Varjan, dat. prohibere: Mc. IX, 38, 39 sewum sumana ïn, þeinamma namin usdreibandan unhulþons jah varidedum ïmma; ïþ ïesus qaþ · ni varjiþ ïmma; Luc. IX, 49; accus. retinere, detinere, amovere: Mc. X, 14 letiþ þo barna gaggan du mis jah ni varjiþ þo; Luc. XVIII, 16. In loco Luc. IX, 26 þamma nimandin af þus vastja jah paida ni varjais, paida a nimandim pendet;

Bileiþan, dat. relinquere, dimittere: Mth. XXVII, 46 duwe mis bilaist; Mc. X, 7; XII, 19 ( bilaiþ qenai), 20, 21, 22; XIV, 52 ( bilaiþ þamma leika); XV, 34; Luc. V, 28; Joan. X, 12; XVI, 28; Tim. II, IV, 10, 16; accus. relinquere (gall. laisser là): Luc. XV, 4 niu bileiþiþ þo niuntehund jah niun lamba ana auþidai; Tim. II, IV, 13 hakul bilaiþ ïn trauadai; Joan. XIV, 27 gavairþi bileiþa ïzvis. Hinc Rom. IX, 29 frauja sabaoþ bilaiþ unsis fraiva duplex dativus maxime conspicuus est, sed explicari non posset, si unsis ut accusativus haberetur. Accusativus et dativus quandoque promiscue usurpantur: Joan. VIII, 29 ni bilaiþ mis ainamma atta et XVI, 32 mik ainana bileiþiþ.

«Annotatio.—Verba, quae dativum et genitivum regunt, vid. § 236 annot.»

§ 230. 1) Praeter dativum quamdam subjecti activitatem exprimentem, alter est dativus, quem dativum commodi et incommodi vocant, quo scilicet commodum vel incommodum, laetitia, honor, etc., objecto cuidam, communiter personae, attribuitur: Mc. VIII, 19 fimf hlaibans gabrak fimf þusundjom; Luc. III, 8 guþ mag us stainam urraisjan barna abrahama; IX, 13 bugjaima allai þizai manasedai matins; 33 gavaurkjaima hleiþros þrins, aina þus jah aina mose jah aina helijin: X, 11 fotuns unsarans afhrisjam ïzvis (in vos, gall. sur vous); XV, 30 ufsnaist ïmma 1148 stiur þana alidan; XX, 38 allai ïmma liband; Joan. XVIII, 37 qam ïn þamma fairwau ei veitvodjau sunjai; Rom. VII, 4 afdauþidai vaurþuþ vitoda (legi, quae in vos non jam dominatur)— ei akran bairaima guþa (ad honorem, laetitiam Dei); 21 bigita nu vitoþ viljandin mis goþ taujan; VIII, 1 ni vaiht vargiþos þaim ïn xristau; XI, 27 so ïm fram mis triggva; XIII, 3 reiks ni sind agis godamma vaurstva ak ubilamma; Cor. I, IV, 9 fairveitl vaurþum þizai manasedai; IX, 2 jabai anþaraim ni ïm apaustaulus aiþþau ïzvis ïm; XI, 29 saei matjiþ jah drigkiþ unvair þaba, staua sis silbin matjiþ; XVI, 1 gabaur þata þaim veiham; Cor. II, II, 6 ganah þamma svaleikamma andabeit (ubi dativus non pendet a ganah, quod accusativum regit); XII, 7 atgibana ïst mis hnuto leika meinamma; 14 ni skulun barna fadreinam huzdjan, ak fadreina barnam; Gal. VI, 14 þairh xristu mis fairwus ushramiþs ïst jah ïk fairwau; Phil. I, 27 samana arbaidjaiþ galaubeinai aivaggeljons.

«Annotatio—Quandoque etiam Gothus dativo commodi post substantiva utitur, ubi Graecus genitivum, objectivum praecipue usurpat: Luc. II, 32 liuhad du andhuleinai þiudom (ἐθνῶν); Cor. II, IV, 15 aviliud ufarassjai du vulþau guþa (θεοῦ); XI, 28 saurga meina allaim aikkesjom (πασῶν ἐκκλησιῶν); Tim. I, IV, 12 frisahts sijais þaim galaubjandam (τῶν πιστῶν); I, 16; Rom. XI, 12 missadeds ïze gabei fariwau jah vanins ïze gabei þiudom (v. 15 autem adest fairwaus). Vice versa Luc. I, 45 vairþiþ ustauhts þize rodidane genitivus usurpatur pro τελείωσις τοῖς λελαλημένοις; coll. § 227 annot.»

2) Huc referendi sunt casus, ubi, constructione medialem sensum leviter prae se ferente, dativus pronominis personalis verbo adjungitur ad indicandam relationem actionis ad subjectum: Mth. XXVII, 4 fravaurhta mis (ἥμαρτον); Luc. XV, 18; Mc. VIII, 15 atsaiwiþ ïzvis (βλέπετε) videte vobis; Luc. XVII, 9 ïbai þagk þus fairhaitis (χάριν ἔχει); Phil. III, 17 mundoþ ïzvis (σκοπεῖτε) þans sva gaggandans; Mth. X, 26 ogan sis (φοβεῖσθαι); Mc. XIV, 41; Luc. XIX, 21; Joan. IX, 22; XII, 15 et probabiliter etiam Mc. XVI, 6 ni faurhteiþ ïzvis ut dativus habendum est, coll. § 178, 2) aa); Luc. IX, 12 bugjaina sis (εὕρωσι) matins; XVIII, 11 sis (πρὸς ἑαυτόν) þo bad; XVI, 6 nim þus bokos (σοῦ τὸ γράμμα).

«§ 231. Annotatio 1.— Scopus non dativo, sed praepositione du (cum dat.) et ïn (cum accus.) gothice exprimitur, vid. § 246, 3) a) et b).

«Annotatio 2.—Utrum vero Gothus constructionem graecam, qua scilicet dativus loco ὑπό cum genitivo ( fram cum dat. vid. § 245 annot. 3) passivis conjungitur, imitatus sit, certo dijudicari nequit. In gratiam affirmativae sententiae afferri potest Mth. VI, 1 atsaiwiþ armaion ïzvara ni taujan ïn andvairþja manne du saiwan ïm (θεαθῆναι αὐτοῖς), et vs. 5 ïn gaqumþim bidjand ei gaumjaindau mannam; sed tamen ex posteriori loco, ubi gaumjaindau graeco φανῶσι, et etiam intransitivo respondet, hoc concludi potest, quod 1149 saiwan etiam intransitiva significatione, id est apparere, videri, gaudeat, ut Cor. I, XV, 6 gasaiwans ïst managizam þau fifhundam; et sic etiam vs. 5 et Tim. I, III, 16 ataugids ïst quoad significationem necessario vertendum est, conspectus est, apparuit (gall. il s'est montré), ubi reipsa kefin et aggilum in dativo construuntur. Difficillime autem ad passivum sensum accedit Joan. VI, 13 et Luc. IX, 17 þatei aflifnoda þaim matjandam, quod reliquum est, quod superfuit iis edentibus. Qiþan ïst þaim airizam Mth. V, 21 manifeste vertitur: dictum est majoribus. Propter Rom. VII, 10 ubi bigitana varþ mis anabusns non significat: inventum fuit a me, sed: innotuit mihi, posset etiam in Cor. II, XII, 20 og ïbai aufto bigitaidau ïzvis svaleiks sve ni vileiþ mik dativus ïzvis pro vobis, propter vos, haberi, nisi bigitaidau ïzvis ad bigitau ïzvis oppositum interpretationem: inveniar a vobis probabiliorem redderet. Sed Mc. XI, 17 razn mein razn bido haitada allaim þiudom vertitur: domus precum omnibus gentibus vocatur (Coll. Tob. III, 11 et Maccab. I, VII, 37) .»

§ 232. Quod autem dativus etiam ad determinandum locum, tempus et mensuram, ad quem etiam dativus post comparativos refertur, necnon et instrumentum, modum et causam usurpetur, vid. infra § 239 sqq.

C. Genitivus.

§ 233. Gentivus intimam et necessariam connexionem duorum objectorum, necnon existentiam alius in, sub vel ex alio indicat, unde proprie est causalis (vid. § 239. 1) . De genitivo a substantivis, numeralibus, adjectivis neutris et pronominibus atque etiam a superlativis dependente jam diximus, ubi de respectu attributivo sententiae locuti sumus (§ 216) ; itaque, respectu causali alias remisso (§ 329) , nobis nunc tractandum restat de genitivo partitivo et possessivo, in quantum a verbis et adjectivis regitur.

§ 234. Respectus possessionis, quo scilicet ostenditur pertinentia alicujus, vel existentia ex aliquo exprimitur

1) Simpliciter per visan: Cor. I, X, 26, fraujins ïst (pertinet) airþa; Luc. XX, 33 warjis þize vairþiþ (ut futurum τοῦ visan, ἔσται) qens? Mc. IX, 41 xristaus sijuþ; Rom. VIII, 9; Cor. I, I, 12; II, X, 7; Thess. I, V, 5 ni siuþ nahts ni riqizis; Mc. X, 14 þize ïst þiudangardi guþs; Luc. XVIII, 16; V, 3 skip vas seimonis; IX, 55 niu vituþ wis ahmane sijuþ? Joan. XV, 19 jabai þis fairwaus veseiþ, si mundi essetis, ex mundo (ἐκ τοῦ κόσμου); XVIII, 37 wazuh saei ïst sunjos (ἐκ τῆς ἀληθείας) hauseiþ stibnos meinaizos; X, 16 lamba ni sind þis avistris (ἐκ τῆς αὐλῆς); Rom. IX, 16 gaarman ni viljandins, ni rinnandins ak armandins guþs (ïst), id est pendet a.—;

«Annotatio 1.—Hinc Cor. I, XV, 23 þai xristaus hi Christi (ad Christum pertinentes), et sic praecipue 1150 cum neutro: Mc. XII, 17 þo kaisaris; VIII, 33; Luc. II, 49; Cor. II, XI, 30 (vid. supra § 195, IV, 3) .

«Annotatio 2.—Paulo audacius Rom. XIV, 19 τὰ τῆς εἰρήνης—τὰ τῆς οἰκοδομῆς gothice circumscribitur þoei gavairþjis sind laistjaima jah þoei timreinais sind ïn uns misso, cum non significet: quod ad pacem et aedificationem pertinet, sed ad pacem et aedificationem inservit.

«Annotatio 3.—Pro þis fairwaus visan adest Joan. XV, 19 us þamma fairwau visan.»

2) Per sves visan proprium esse, pertinere, veihs visan sanctum esse: Joan. X, 12 hairdeis þizei ni sind lamba svesa, bileiþiþ lambam; Luc. II, 23 wazuh gamakundaize uslukands qiþa veihs fraujins (κυρίῳ) haitada.

3) Huc referuntur etiam skula visan debitorem esse, vairþs visan dignum esse: Mth XXVI, 66 skula dauþaus ïst; Mc. III, 29 skula ïst aiveinaizos fravaurhtais; Mth. X, 37 saei frijoþ attan ufar mik, nist meina vairþs; Luc. X, 7 vairþs ïst vaurstvja mizdons; Phil. I, 27; Tim. I, I, 15; IV, 9. Hinc vairþana briggan dignum reddere: Thess. II, I, 11 izvis vairþans briggai þizos laþonais guþ.

4) Genitivum etiam regunt verba quae contrarium possessionis significant: laus visan solutum esse, freis visan liberum esse, framaþeis visan longinquum esse; hinc etiam frijana briggan liberare, gahrainjan purificare, leikinon et gahailjan sanare, hailjan sik sanari. Huc referendum est etiam afholon cum genitivo personae fraudatae et accusativo rei, quae fraudatur: Cor. I, IX, 21 ni visands vitodis laus guþs; Rom. VII, 3, frija ïst þis vitodis; Eph. IV, 18 þiudos gaggand framaþjai libainais (visandans); II, 12; Rom. VIII, 2 vitoþ ahmins frijana brahta mik vitodis fravaurhtaïs; Tim. II, II, 21 jabai was gahrainjai sik þize, vairþiþ kas gaveihaiþ; Luc. V, 15 garunnun hiuhmans managai leikinon fram ïmma sauhte; VIII, 2; VI, 18 qemun hailjan sik sauhte; Luc. XIX, 8 jabai wis wa (cujus quid) afholoda, fidurfalþ fragilda.

«Annotatio 4.—Eo etiam modo in fragmentario loco Cor. I, VII, 5 verbum gothicum graeco ἀποστερεῖν respondens constructum est, cum objectum ïzvara misso sit, licet verbum ipsum hic anamahtjan fuerit, quod Mc. X, 19 pro ἀποστερεῖν ponitur, sine discrimine usurpetur, vel etiam Luc. III, 14 accusativum regat; Tim. I, VI, 5 Gothus illustrandi causa ἀποστερημένος ἀληθείας per af þammei gatarnida ïst sunja circumscribit.

«Annotatio 5.—Verba supra laudata etiam cum af et dativo construuntur: Gal. V, 4 lausai sijuþ af xristau; Cor. II, VII, 1 hrainjam unsis af allamma bisauleino. Apud Luc. VII, 21 genitivus et af promiscue usurpantur: gahailida managans af sauhtim, af slahim jah ahmane ubilaize. Galausjan semper cum us (vid. gloss. (h. v.), lausjan autem cum af (Mth. VI, 13) construuntur; galausiþs ïm etiam cum dativo § 224, 1.»

§ 235. Respectus partitivus adest, ubi actio subjecti 1151 non ad totum objectum extenditur, sed tantum ad quamdam ejus partem; Germani hunc sive per aus, sive per articuli omissionem, sive per von exprimunt, Gothi vero per genitivum : Mc. VIII, 12 jabai gibaidau kunja þamma taikne (signum, σημεῖον); Luc. XX, 10 ïnsandida du aurtjam skalk, ei akranis (e fructibus, ἀπὸ τοῦ καρποῦ) þis veinagardis gebeina ïmma; Mc. XII, 2— ei at vaurstvjam nemi akranis þis veinagardis; Joan. VI, 11 gadailida þize fiske (de piscibus, ἐκ τῶν ὀψαρίων) sva filu sve vildedun; 26 matideduþ þize hlaibe (de panibus, ἐκ τῶν ἄρτων); 50, 51; Cor. I, XI, 28 sva þis hlaibis (de pane, ἐκ τοῦ ἄρτου) matjai jah þis stiklis (de calice, ἐκ τοῦ ποτηρίου) drigkai.

Imprimis cum haban et visan, comitante negatione: Mth. IX, 36 lamba ni habandona hairdeis (ποιμένα); Mc. IV, 5 ni habaida diupaizos airþos (γῆν); Joan. IX, 41 ïþ blindai veiseiþ, ni habaidedeiþ fravaurhtais (ἁμαρτίαν); Luc. I, 7 ni vas ïm barne (τέκνον, gall. d'enfant); II, 7 ni vas ïm rumis (τόπος) ïn stada. Hinc etiam Mc. XII, 19 barne ni bilaiþ et Luc. XX, 31 ni biliþun barne.

Huc venit visan cujusdam esse, inter plures esse: Mth. XXVI, 73 jah þu þize ïs (et tu illorum es); Mc. XIV, 69; Joan. X, 26; XVIII, 17; Tim. I, I, 19; II, I, 15; et inde eo modo þai þiudo, hi ad Paganos pertinentes, hi Paganorum, Mth. V, 46; VI, 7 explicandum est.

«Annotatio.—Verumtamen hic etiam saepe accusativus occurrit: Cor. I, IX, 7 was satjiþ veinatriva jah akran þize ni matjai, quia τὸν καρπόν pro ἐκ τοῦ καρποῦ legit. Quamvis Mc. II, 23 et Luc. VI, 1 τίλλειν τοὺς στάχυας ferat, attamen non ahse, sed ahsa ponendum esset. His adde Mc. IV, 5 ni habaida airþa managa; Luc. VIII, 6 ni habaida qrammiþa; Mc. IV, 6 ni habaida vaurtins; Luc. VIII, 13; Joan. XV, 22 ni qemjau jah rodidedjau du ïm, fravaurht ni habaidedeina. Ubi autem genitivus sing. et accusativus plur. forma conveniunt, quisnam horum casuum sumendum sit, incertum remanet, sic Joan. XV, 22 ïnilons ni haband, ubi ïnilons alias equidem, collato graeco πρόφασιν, ut genitivus habendum esset, propter praecedens fravaurht ni haband ut accusativus spectandum est, coll. vs. 33 ïn þamma fairwau aglons habaid, ubi etiam pluralis graeco singulari (θλίψιν) respondet. Apud Joan. XVI, 14, 15 adhibetur us: us meinamma (ἐκ τοῦ ἐμοῦ) nimiþ.»

§ 236. Huc adducenda sunt verba participandi, tangendi, proficiendi, utendi, etc.: Cor. I, X, 21 ni maguþ biudis fraujins fairaihan (μετέχειν) jah biudis skohsle; Tim. II, II, 6 arbaidjands airþos vaurstja skal frumist akrane andniman (μεταλαμβάνειν).

Luc. XX, 20 ei gafaifaheina ïs vaurde (ἐπιλάβωνται αὐτοῦ λόγων); 26; Mc. XIV, 51 gripun ïs (κρατούσιν αὐτόν); Cor. I, VII, 5 ei ni fraisai ïzvara (πειράζῃ ὑμᾶς) satana.

Cor. I, X, 17 allai ainis hlaibis jah ainis stiklis brukjam; II, III, 12 habandans svaleika ven managaizos 1152 bal þeins brukjaima; I, 17; Tim. I, I, 8; Skeir. V, a. Hinc in passivo Col. II, 22 þairh þatei is brukjaidau usurpatur (coll. § 224 annot. 2) ; Luc. XX, 35 vairþai sind jainis aivis niutan jah usstassais us dauþaim; Philem. 20 broþar, ïk þeina niutau ïn fraujin; Mc. IX, 1 sind sumai þai ïze ni kausjand dauþaus (θανάτου); Luc. XIV, 24 kauseiþ þis nahtamatis (δείπνου).

«Annotatio.—Plura horum verborum dativum vel accusativum etiam regunt: Joan. VII, 32 ei gafaifaheina ïna; Mc. XIV, 44 greipiþ þana, coll. 46; Skeir. III, b ni þanaseiþs ïudaiviskom ufarranneinim jah sinteino daupeinim brukjan usdaudjaina. Tim. I, V, 23 veinis leitil brukjais, veinis genitivus partitivus esse ab leitil dependens et brukjan accusativum regere videntur, sed Cor. I, X, 30 anstai modalis est, addito tamen, quod interpres χάρις male intellexerit, cum þagka poni debuisset; Luc. IX, 27 et Joan. VIII, 52 kausjan dauþau adest, dum kausjan in sensu probandi accusativum regit, vid. Luc. XIV, 19; Cor. II, XIII, 3; necnon et fraisan tentare et probare cum accusativo communiter construitur: Mc. VIII, 11; X, 2; XII, 15; Luc. XX, 23; Joan. VI, 6; Cor. II, XIII, 5.»

§ 237. Insuper fulls plenus, fulls vairþan et fullnan plenum esse, fulljan implere, gasoþjan satiare, saturare sad ïtan saturari; et in sensu contrario: þarbs indigens, þaurban et vans visan indigere, þaurfts ïst et van ïst opus est (cum dativo personae, cui opus est): Mc. VIII, 19 wan managos tainjons fullos gabruko usnemuþ? Luc. IV, 1 ahmins veihins fulls: XVI, 20 banjo fulls; V, 12; Joan. XII, 3 gards fulls varþ daunais; Luc. IV, 28 fullai vaurþun allai modis; V, 26; VI, 11; Luc. II, 40 barn svinþnoda ahmins fullnands jah handugeins; I, 41, 67; Tim. II, I, 4 fahedais usfullnam; Rom. XV, 13 guþ fulljai ïzvis allaizos fahedais; Joan. VI, 13 gafullidedun tvalib tainjons gabruko; Cor. II, VII, 4 usfulliþs ïm gaþlaihtais, ufarfulliþs ïm fahedais; Mth. XXVII, 48; Mc. XV, 36; Luc. I, 15; Col. I, 9; Thess. II, I, 11; Luc. I, 53 gredagans gasoþida þiuþe; XV, 16 gairnida sad ïtan haurne; XVI, 21.

Luc. IX, 11 þans þarbans leikinassaus gahailida; Mth. VI, 8 vait atta ïzvar þizei þaurbuþ; Cor. I, XII, 21 þeina ni þarf; 22; Tim. I, IV, 3 gaþarban mate, Mth. IX, 12; Mc. II, 17; Luc. XV, 7; Joan. XIII, 29; Cor. II, III, 1; Thess. I, IV, 12; Cor. II, XII, 13 wa ïst, þize vanai veseiþ; Mc. X, 21 ainis þpus van ïst; Luc. XVIII, 22; Luc. XIX, 34 fraujin þaurfts þis ïst.

«Annotatio 1.—Cor. I, IX, 25 legitur allis sik gaþarbiþ, quod converti posset: omni se abstinet (gall. s'abstient de tout); hic tamen allis fortasse significat omnino, quemadmodum graecum πάντα et ipsum allis apud Mth. V, 34 et Cor. I, XV, 20.

Annotatio 2.—Ad gasoþjan conjungitur etiam instrumentalis: Mc. VIII, 4 waþro þans mag was gasoþjan hlaibam ana auþidai?»

§ 238. Genitivus etiam plurimis verbis conceditur, 1153 quae metaphysicam operationem in eodem respectu designant, scilicet:

1) Luston concupiscere, gairnjan desiderare: Mth. V, 28 saiwan qinon du luston ïzos; Mc. XI, 3 frauja þis gairneiþ; Luc. XIX, 31; Cor. II, IX, 14; Phil. II, 26; Tim. I, III, 1; VI, 10;

2) Bidjan petere, fraihnan interrogare, beidan spectare: Mth. XXVII, 58 ïosef baþ þis leikis ïesuis; Mc. VI, 24; X, 38; Luc. XIV, 32; Joan. XIV, 14; XVI, 23; Cor. I, I, 22; II, XIII, 9; Mc. IV, 10 frehun ïna þizos gajukons; XI, 29 fraihna ïzvis ainis vaurdis; Luc. XX, 40; Joan. XVI, 23; XVIII, 21; Mth. XI, 3 anþaris beidaima (hinc Luther in ejus versione: sollen wir eines Andern warten); Mc. XV, 43 ïosef vas beidands þiudangardjos guþs; Luc. I, 21; II, 25; Gal. V, 5; Skeir. V, a;

«Annotatio 1.—Cum bidjan pronominale neutrum etiam in accusativo ponitur, vid. § 220, 4, a).»

3) Karïst et simpliciter kara sollicitat (cum accusativo personae), unkarja visan negligentem esse, gaveison anxiari, sollicitari, fairveitjan sollicitari, attendere, atsaiwan intendere, cavere, bisaiwan attendere, hausjan audire, aurem praebere: Joan. X, 13 ni karïst asni þize lambe; XII, 6; Mc. XII, 14 vitum þatei ni kara þuk manshun; Tim. I, IV, 14 ni unkarja sijais þizos anstais; Mth. XXV, 43 ni gaveisodeduþ meina; Luc. I, 78; VII, 16; Cor. II, IV, 18, ni fairveitjan þize gasaiwanane ak þize ungasaiwanane; Tim. I, I, 4 faurbiudais ei ni atsaiwaina spille jah gabaurþivaurde andilausaize; IV, 1; Tit. I, 14; Mc. VIII, 15 saiwiþ ei atsaiwiþ ïzvis þis beistis fareisaie (videte ut caveatis—); Rom. XII, 17 bisaiwiþ godis ïn andvairþja manne allaize; Luc. II, 47 hausjandans ïs ana frodein ïs usgeisnodedun; Joan. VII, 40 managai hausjandans þize vaurde; X, 16 lamba hausjand stibnos meinaizos; XVIII, 37; XIX, 13;

«Annotatio 2.— Gakaran curare, administrare, accusativum regit: Tim. I, III, 5 jabai was seinamma garda fauragaggan ni mag, waiva aikklesjon guþs gakarai? Atsaiwan in sensu attendendi, providendi, curandi etiam accusativum gubernat: Gal. VI, 1 atsaiwands þuk silban ïbai jah þu fraisaizau, vel cum du construitur: Tim. I, IV, 16 atsaiw du þus silbin jah du laiseinai; significans autem cavere, cum faura et dativo ponitur: Mth. VII, 15 atsaiwiþ faura liugnapraufetum; Luc. XX, 46. Bisaiwan animadvertere, perspicere, accusativum regit: Luc. XX, 23 bisaiwands ïze unselein ïesus qaþ du ïm. In interrogatione Mth. XXVII, 4 wa kara unsis, wa non est pro genitivo sumendum, sed genitivus suppleri debet. Hausjan ordinario accusativum sumit (Mth. VII, 24, etc., § 219, 2) , sed in sensu audiendi, dativum (§ 224, 2) .»

4) Hilpan et gahilpan adjuvare, freidjan parcere: Mc. IX, 22 hilp unsara: 24 hilp meinaizos ungalaubeinais; 1154 Luc. V, 7; Cor. II, VI, 2; Cor. II, I, 23 freidjands ïzvara þanaseiþs ni qam ïn kaurinþon;

«Annotatio 3.—Attamen cum freidjan accusativus communiter adhibetur: Rom. XI, 21 guþ þans us gabaurþai astans ni freidida, ïbai aufto ni þuk freidjai; Cor. I, VII, 28 ïzvis freidja.»

5) Gamaudjan memorare, edocere, cum accusativo personae, gamunan meminisse, andþaggkjan sik cogitare: Joan. XIV, 26 parakletus gamaudeiþ ïzvis allis, þatei qaþ du ïzvis; Tim. II, II, 14 gamaudei þizei scilicet ïns; Mth. XXVI, 75 gamunda paitrus vaurdis iesuis qiþanis du sis; Luc. I, 54, 72; XVII, 32; Joan. XV, 20; XVI, 4; Tim. II, I, 4; Skeir. VII, a andþaggkjands sik ïs valdufneis—vairþidos laisareis andþaggkjands.

«Annotatio 4.— Gamunan saepe etiam accusativum advocat: Mc. XIV, 72 gamunda paitrus þata vaurd, sve qaþ ïmma ïesus; Cor. I, XI, 2; XV, 1, 2; II, VII, 15; Tim. II, II, 8. Ufarmunnon autem, oblivisci, dativum regit, vid. § 224, 2.

«Annotatio 5.—Necnon et probabiliter etiam verba experiendi, sciendi, etc. cum genitivo construuntur, uti concludere licet ex Rom. XI, 25, ubi cum ni viljau ïzvis þizos runos verisimiliter unveisans subaudiendum est, vid. ad. h. l.»

D. Causalis.

§ 239. Causalis objectum ut rationem et causam actionis vel habitus praebet. Jam vero gothica lingua peculiarem quidem casum huic non excudit, sed prout magis vel minus intima causa est ostendenda, genitivus, vel dativus, vel etiam praepositiones usurpantur.

1) Genitivus ut causalis adhibetur cum skaman sik pudet se: Mc. VIII, 38 saei skamaiþ sik meina jah vaurde meinaize, jah sunus mans skamaiþ sik ïs; Luc. IX, 26; Tim. II, I, 8, 16; cum sildaleikjan sik mirari; Luc. XX, 26 sildaleikjandans andavaurde ïs gaþahaidedun; cum vopjan accumbere: Luc. VII, 32 galeikai sind barnam þaim ïn garunsai sitandam jah vopjandam sei na misso . Ex causali etiam illustratur lectio codicis B a nobis impugnata Cor. II, XII, 21 ni qaino managans þize faura fravaurkjandane jah ni ïdreigondane ana unhrainiþai, horinassau jah aglaiteino; hic enim commutatur constructio, simplici casu usurpato post praepositionem ana saepe alias causalem respectum indicantem (vid. infra 3) b); item Luc. VII, 21. Gal. VI, 12 vrakja galgins xristaus vinnan genitivus a vrakja pendet (genit. object.: persecutionem crucis Christi, propter crucem Christi), gr. persequentur ob crucem (σταυρῷ).

2) Dativus ut causalis ponitur cum faginon laetari: Cor. I, XIII, 6 ni faginoþ ïnvindiþai; Luc. X, 20; aliter vero, licet etiam causalis sit, adhibetur Rom. XII, 11 venai faginon spe gaudere; ut Cor. II, I, 15 þizai trauainai vilda faurþis qiman at ïzvis; Rom. 1155 VII, 22 gavizneigs ïm vitoda guþs; XI, 20 ungalaubeinai (propter eorum incredulitatem) usbruknodedun; 30 gaarmidai vaurþuþ þizai ïze ungalaubeinai; Tim. I, VI, 8 þaim ganohidai sijaima, coll. Luc. III, 14 valdaiþ annom ïzvaraim; Mc. I, 34 gahailida managans ubil habandans missaleikaim sauhtim; Luc. IV, 40; Luc. XV, 17 huhrau fraqistna; Cor. II, IX, 2 vait gairnein ïzvara, þizaiei fram ïzvis wopa; XI, 30.

3) E praepositionibus causalem significationem habentibus animadvertendae sunt:

a) Imprimis ïn cum genitivo, propter, ob, erga, causa, gratia: Mth. XXVII, 18 ïn neiþis atgebun ïna; Mc. VI, 17 herodes gaband ïohannen ïn hairodiadins, etc.; praecipue post faginon (Cor. I, XVI, 17) , sildaleikjan (Mc. XI, 18) , gauriþs vairþan (Mc. VI, 26) , gaurs (Mc. III, 5) , hazjan (Luc. II, 20) , wopan (Thes. II, I, 4) , etc., vid. gloss. In C); hinc formulae ïn þis propter quod et ïn þizei consequenter. Rarius autem ïn cum dativo construitur, ut Cor. II, XII, 5 faur mik silban ni vaiht wopa niba ïn unmahtim meinaim;

6) Ana cum dativo, super, in, etiam post faginon (Cor. II, VII, 13) , sildaleikjan (Mc. XII, 17) , insuper post usfilma vairþan (Mc. I, 22) , usgeisnan (Luc. II, 47) , ïdreigon (Cor. II, XII, 21) , etc., vid. gloss. Ana 4) b); hinc formula ana þammei itaque;

c) Us ex, per: Cor. II, XIII, 4 ushramiþs vas us siukein akei libaiþ us mahtai guþs; Gal. II, 16 ni vairþiþ garaihts us vaurstvam vitodis ainhun leike, etc., vid. gloss. Us 3).

d) Bi cum accusativo, propter, in, de · praesertim post sildaleikjan (Luc. II, 8) , gretan (Luc. XIX, 14) , saurgan (Mth. VI, 28) , þulan (Tim. II, II, 10) , unverjan (Mc. X, 41) , etc., vid. gloss. Bi A) 4) f); rarius autem cum dativo: Cor. I, X, 27 ni vaiht andsitan bi gahugdai; Luc. I, 29 gaþlahsnoda bi ïnnagahtai ïs; Cor. II, XII, 7;

e) Faura cum dativo, prae, ante, coram; Luc. XIX, 3 ni mahta ïesu gasaiwan faura managein; Joan. XII, 42 faura fareisaium ni andhaihaitun;

f) Fram, super, pro, in; post faginon (Cor. II, II, 3) , gaþrafstjan (Thess. I, III, 7) , aviliudon (Tim. I, II, 1, 2) , wopan (Cor. II, IX, 2) , etc., vid. gloss. Fram 3) b) bb).

«Annotatio.—Ubi þairh causaliter usurpatur, ut Luc. I, 78; Eph. V, 6; Col. III, 6, interpres circa graecum διὰ errasse videtur, quippe qui διά, quod in his locis cum accusativo est, cum διὰ genitivum regente confuderit.»

E. Instrumentalis.

§ 240. Exceptis quibusdam vestigiis in pronomine ( þe § 108, annot. 2, we § 110, annot. 1 et ((Bopp, Vergl. Gram. p. 189)) sve), forma instrumentalis, quae scilicet materiam cum qua vel medium per quod res producitur vel perficitur, indicat, a gothica lingua omnino exolevit, et ubique dativo suppletur.

1) Philem. 19 ïk gamelida meinai handau; Joan. XVIII, 22 slah lo fin ictum vola (ῥαπίσμα); XII, 40 gaumjan 1156 augam jah fraþjan hairtin; Mth. XXVII, 59 ïosef bivand leik ïesuis sabana hrainjamma; Luc. VII, 38 qino dugann natjan fotuns ïesuis tagram jah skufta haubidis seinis bisvarb; Joan. XI, 2 marja salboda fraujan balsana; Luc. VIII, 16 ni manna dishuljiþ lukarn kasa; Mc. V, 5 bliggvan sik stainam; Cor. II, XI, 25 vandum usbluggvans vas; IX, 10 sa andstaldands fraiva þana saiandan jah hlaiba du mata andstaldiþ; I, IX, 7 was drauhtinoþ svesaim annom wan? Mth. VIII, 16 usvarp ahmans vaurda; Mc. VII, 13 blauþeiþ vaurd guþs þizai anabusnai ïzvarai; Cor. II, IV, 2 bairhtein sunjos ustaiknjam uns silbans; VIII, 9 ïesus gaunledida sik, ei jus þamma ïs unledja gabeigai vairþaiþ; Mth. VII, 22; Mc. X, 42; XII, 4; Luc. VI, 1; Rom. XI, 11; X, 13; XIV, 15; Cor. II, I, 11; Col. II, 13; Tim. II, II, 14; Tit. I, 16; Skeir. I, d; III, c, etc.

2) Praesertim cum verbis vestiendi, quae in graeco sermone sensum induendi, circumdandi (περιβάλλεσθαι, ἀμφιβάλλεσθαι) et cum accusativo construuntur: Mc. XV, 20 gavasidedun ïna vastjom svesaim; Mth. VI, 31 ni maurnaiþ we vasjaima; 25; Rom. XIII, 12 gavasjam sarvam (τὰ ὅπλα) liuhadis; Mc. I, 6 vas ïohannes gavasiþs taglam ulbandaus; Eph. IV, 24 gahamoþ þamma niujin mann; VI, 11 gahamoþ ïzvis sarvam guþs; Thess. I, V, 8 gahamodai sijaima brunjon galaubeinais jah hilma; Mth. XI, 8; Rom. XIII, 14; Gal. III, 27; Col. III, 10, 12. Hinc etiam Eph. VI, 14 standaiþ ufgaurdanai hupins sunjai jah gapaidodai brunjon garaihteins. Pariter andvasjan exuere; Mc. XV, 20 andvasidedun ïna þizai paurpaurai, quod tamen eodem modo ac afslaupjan (cum scilicet accusativo rei et dativo personae) construi spectaretur: Col. III, 9 ni liugaiþ ïzvis misso afslaupjandans ïzvis (dat.) þana fairnjan mannan.

3) Gothus insuper instrumentali saepe utitur, ubi Graecus aliam constructionem usurpat: Mc. XI, 15 sitlans þize frabugjandane ahakim (περιστεράς) usvaltida; XII, 1 bisatida ïna faþom (περιέθηκε φραγμόν); Luc. XIX, 43 bigraband fijands grabaiþuk (περιβαλοῦσι χάρακά σοι); Mth. VI, 6 galukands (scilicet heþjon) haurdai þeinai (κλείσας τὴν θύραν σου); XXVII, 60 faurvalvjands steina mikilamma daurons (προςκυλίσας λίθον μέγαν τῇ θύρᾳ) galaiþ; Joan. XI, 38 hulundi staina ufarlagida vas (λίθος ἐπέκειτο ἐπὶ σπηλαίῳ). Huc pertinent plurimi casus, ubi ad vairpan et ipsius composita dativus ut instrumentalis jungitur: Mth. XXVII, 5 atvairpands þaim silubram (τὰ ἀργύρια) ïn alh aflaiþ; Mc. X, 50 afvairpands vastjai seinai (τὸ ἱμάτιον) qam at ïesua; IV, 26 manna vairpiþ fraiva (σπόρον) ana airþa; XV, 24 vaurpun hlauta (κλῆρον) ana vastjos. Hinc etiam Mc. XI, 8 managaî vastjom (ἱμάτια) stravidedun ana viga; Luc. XIX, 36.

Huc pertinet etiam Luc. XVII, 29 rignida svibla jah funin (ἔβρεξε θεῖον καὶ πῦρ), quemadmodum latine: sanguine pluit.

«Annotatio.—Redundanter adhibetur instrumentalis: Mc. I, 4 knivam knussjands; I, 6 vaurda 1157 qiþan (λόγῳ εἰπεῖν, Mth. VIII, 8 λόγον εἰπεῖν); IV, 3 saian fraiva; VI, 9 gaskohs suljom; VII, 10 dauþau afdauþjaidau.»

4) Instrumentalis etiam sequentibus praepositionibus exprimitur:

a) Imprimis per þairþ cum accusativo (διὰ cum genitivo) per: Mc. VI, 2 mahteis þairh hunduns ïs vairþand; Skeir. VI, c attins bi ïna varþ veitvodeins suman þairh praufete vaurda, sumanuh þan þairh stibna us himina, sumanuh þan þairh taiknins; Tim. II, I, 6 ansts guþs ïst ïn þus þairh analagein handive meinaizo; alia exempla vid. gloss. þairh 2) a) Hac praepositione potissimum designatur medium personale (id est persona per quam fit aliquid): Cor. II. IX, 11 ainfalþei vaurkeiþ þairh uns aivxaristian guþa; Col. I, 16 alla þairh ïna gaskapana sind, vid. ibid. b);

b) Per ïn cum dativo: Mc. XI, 28 ïn wamma valdufnje þata taujis? Rom. X, 9 andhaitan in munþa; Luc. VII, 25 ïn hnasqjaim vastjom gavasiþs; hinc, dativo et praepositione prosmiscue usurpatis: Luc. III, 16 ïk ïzvis vatin daupja, ïþ gaggiþ svinþoza mis, sah ïzvis daupeiþ ïn ahmin veihamma jah funin; etiam ubi persona instrumentum est: Cor. I, XV, 22 ïn adama allai gadauþnand, ïn xristau allai gaqiunand, vid. gloss. In B) 3) c);

c) Per us cum dativo post verba emendi, vendendi: Luc. XVI, 9 taujan sis frijonds us faihuþraihna ïnvindiþos; Mth. XXVII, 7 usbugjam akr us þaim skattam; Luc. VIII, 3;

d Raro per miþ: Mth. XXVI, 72 miþ aiþa svor.

F. Modalis.

§ 241. Modalis modum, rationemve, qua res contingit vel efficitur, indicat. Porro saepe ad instrumentalem plus aequo accedens, ab eo tantum modalis discriminatur, quod ordinario attributo gaudeat. Hinc dativo exprimitur; sed licet forma peculiaris a lingua omnino exoleverit, tamen in adverbialibus formis in aba et o servatam esse forsan videbitur, quippe cum proprium adverbii munus sit modum et rationem actionis vel habitus determinandi, unde fit, ut Gothus quandoque loco adverbii modalem, et loco modalis adverbium usurpet.

1) Tim. II, III, 8 þamma haidau ei (ὃν τρόπον) jannis jah mambres andstoþun moseza, sva jah þaî andstandand sunjai; Cor. II, XII, 16 visands listeigs hindarveisein (δόλῳ) ïzvis nam; I, 8 ufarassau (καθ᾽ ὑπερβολήν) kauridai vesum; Tim. I, I, 8 cod. A: god ïst vitoþ, jabai was ïs vitoda (νομίμως) brukeiþ; Luc. I, 74 unagein (ἀφόβως) skalkinon.

Mc. IV, 33 svaleikaim managaim gajukom rodida du ïm þata vaurd; Cor. II, III, 18 veis andhulidamma andvairþja vulþu fraujins þairhsaiwam; I, XI, 5; Rom. XV, 6 gaviljai ainamma munþa hauhjaiþ guþ; Mth. XXVII, 46 uf hropida ïesus stibnai mikilai; 50; Mc. V, 7; Luc. I, 42; Luc. II, 9 ohtedun agisa mikilamma (φόβον μέγαν; apud Mc. IV. 41 adest, praeeunte Graeco, agis mikil); 1158 Skeir. I, c þatuh vesi viþra þata gadob, ei frauja qimands mahtai gudiskai jah valdufnja þana galausidedi, gadob vas mais þans svesamma viljin ufhausjandans diabulau þanzuh aftra svesamma viljin gaqissans vairþan nasjandis laiseimai; Joan. XVIII, 32 wileikamma dauþau skulda gasviltan; Cor. II, XII, 18 niu þamma samin ahmin ïddjedum, niu þaim samam laistim? Luc. VI, 38 þizai samon mitadjon, þizaiei mitid, mitada ïzvis.

2) E praepositionibus ad designandum modalem usurpantur:

a) praecipue miþ: Mc. IV, 16 miþ fahedai nimand vaurd; Eph. IV, 2 miþ allai hauheinai jah qairrein, miþ usbeisnai usþulaiþ ïzvis misso; Mc. XIII, 26 gasaiwand sunu mans qimandan miþ mahtai managai jah vulþau; Luc. XVII, 15 gavandida sik miþ stibnai mikilai ushauhjands guþ. Alia exempla vid. gloss. Miþ 2) b) β) et γ);

b) In cum dativo: Mc. III, 23 ïn gajukom qaþ du ïm; Eph. V, 19 fullnaiþ ïn ahmin rodjandans ïzvis ïn psalmon jah hazeinim jah saggvim ahmeinaim; Mc. IX, 1 gasaiwand þiudinassu guþs qumanana ïn mahtai; Rom. IX, 22 guþ usbeidiþ ïn managai laggamodein bi kasam þvairheins. Alia exempla vid. gloss. In B) 3) b);

c) Us: Cor. II, IX, 6 saei saiïþ us gaþagkja (φειδομένως), us gaþagkja jah sneiþiþ, jah saei saiïþ ïn þiuþeinai, us þiuþeinai (ἐπ᾽ εὐλογίαις) jah sneiþiþ; Tim. II, II, 22 anahaitan fraujan us hrainjamma hairtin; Philem. 14 ïnu þein ragin ni vaiht vilda taujan, ei ni svasve bi nauþ þiuþ þein sijai ak us lustum (κατὰ ἑκούσιον); ampliora vid. gloss. Us 3) b);

d) Bi cum dativo, secundum, in modum (κατὰ cum accusativo), in formulis bi biuhtja (Luc. I, 9) ; bi sunjai (ἀληθῶς Mth. XXVI, 73) , bi nauþai (Philem. 14) , bi vitoda (Luc. II, 22) , bi gavaleinai (Rom. IX, 11) , bi mahtai (Cor. II, VIII, 3) , bi ïnsahtai (Skeir. V, b) etc., vid. gloss. Bi B) 3) f);

§ 242. Exempla adverbiorum modalitatem actionis designantium haec sunt: Neh. VI, 16 atdraus agis ïn ausona ïze abraba (σφόδρα); Skeir. III, d ïohannes bairhtaba uns laiseiþ qiþands; Mth. XXVI, 75 paitrus usgaggands ut gaigrot baitraba (πικρῶς); Mc. VI, 20 herodes gabaurjaba (ἡδέως) ïohanne andhausida; Thess. I, II, 10 veitvods guþs waiva veihaba jah garaihtaba jah unfairinodaba ïzvis þaim galaubjandam vesum; Mc. XIV, 11 ïudas sokida, waiva gatilaba ïna galevidedi; Joan. XVIII, 23 ubilaba rodida; Tit. I, 13 gasak ïns wasslaba; Joan. VII, 13 balþaba (ἐν παῤῥησίᾳ) rodida; Mc. XIV, 44 grepiþ þana jah tiuhiþ arniba; X, 23 waiva agluba þai faiho gahabandans ïn þiudangardja guþs galeiþand? Mth. VIII, 6 þiumagus meins ligiþ ïn garda usliþa harduba balviþs; Cor. II, X, 6 manvuba (ἐν ἑτοίμῳ) habaiþ du fraveitan all ufarhauseino.

Joan. XV, 25 fijaidedun mik arvjo (δωρεάν); VII, 10 galaiþ ïn þo dulþ ni andaugjo ak sve analaugniba; 1159 Luc. VII, 4 bedun ïesu usdaudo; Joan. XVIII, 20 ïk andaugjo (παῤῥησίᾳ) rodida, jah þiubjo (ἐν κρυπτῷ) ni rodida vaiht; Luc. I, 3 galeikaida mis fram anastodeinai allaim glaggvuba afarlaistjandin gahahjo þus meljan; Mc. VI, 25 atgaggandei sunsaiv sniumundo (μετὰ σπουδῇς) du þamma þiudana baþ.

Luc. XIV, 10 usgagg hauhis (ἀνώτερον); Rom. XIII, 11 nu newis (ἐγγύτερον) ïst naseins unsara þau þan galaubidedum; Gal. II, 6 ni vaiht mis vulþris ïst (διαφέρει); Phil. II, 28 sniumundos (σπουδαιοτέρως) ïnsandida ïna; Cor. I, XIV, 27 was rodjai bi tvans aiþþau maist (τὸ πλεῖστον) þrins. Alia adverbia vid. § 163 et exempla in gloss. hh. vv.

«Annotatio 1.—In locum adverbii aliquando subditur

« a) Modalis adverbio respondens, sive in simplici casu, sive propius praepositione determinatus, vid. § 241, 1) et 3), c) et d). Vel adverbia et modalis aeque simul usurpantur: Thess. II, III, 6 wairban ungatassaba jah ni bi anafilham.

b) Determinatio praedicati: Thess. I, II, 13 aviliudom guþa unsveibandans (ἀδιαλείπτως); V, 17; Joan. VI, 66 managai galiþun siponje ïs ïbukai (εἰς τὰ ὀπίσω); Luc. XVII, 31 saei ïst ana haiþjai, ni gavandjai sik ïbukana; Tim. I, II, 13 adam fruma (primo) gadigans varþ, þaþroh aivva; coll. § 215, annot. 5.

«Annotatio 2.—Quod etiam praepositiones ut adverbia usurpentur, vid. § 251, annot. 4.»

§ 243. Huc adducendi sunt casus, ubi dativus objectum in quo, ad quod res actiove fit et exercetur, vel principium cujuslibet habitus reperitur (interroganti in quo? ad quod? secundum quod?), significat: Col. III, 22 ufhausjaiþbi all leika (κατὰ σάρκα) fraujam; Eph. VI, 15 gaskohai fotum (τοὺς πόδας, ad pedes) ïn manviþai aivaggeljons; Gal. I, 22 vas unkunþs vlita (τῷ προσώπῳ) aikkesjom; Phil. II, 7 xristus manaulja (σχήματι) bigitans varþ sve manna; Luc. I, 80 barn svinþnoda ahmin (πνεύματι); VI, 20 audagai jus unledans ahmin; Eph. IV, 23 ananiujaiþ ahmin (ubi in interpretatione nostra renovetis-vos spiritu legendum est); Mc. VIII, 36 wa boteiþ mannan, jabai gageigaiþ þana fairwu allana jah gasleiþeiþ sik saivalai seinai (ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν); Luc. IV, 18 ganasjan þans gamalvidans hairtin (τὴν καρδίαν); Tim. I, VI, 5 usbalþeins fravardidaize manne ahin (τὸν νοῦν); II, III, 8 mannans fravaur þanai ahin; Cor. I, XIV, 20 fraþjam (φρεσί) fullaveisai sijaiþ; Eph. IV, 18 riqizeins gahugdai (διανοίᾳ) visan.

«Annotatio 1.—Hic etiam saepe praepositio bi cum dativo usurpatur: Mth. VII, 16 bi akranam ïze ufkunnaiþ ïns; Skeir. V, a bi þamma (ex hoc) galaisjand sik tva andvairþja altins jah sunaus andhaitan, vid. gloss. V. Bi 3). a).»

Luc. II, 52 ïesus þaih frodein (σοφίᾳ) jah vahstau jah anstai; Skeir. IV, c ïohannes vistai manna vas: Mc. VII, 26 vas qino haiþno saurinifynikiska gabaurþai 1160 (τῷ γένει); Joan. VI, 10 anakumbidedun vairos raþjon (τὸν ἀριθμόν) svasve fimf þusundjos; Mc. V, 22 qimiþ ains þize synagogafade namin (ὀνόματι) ïaeirus.

«Annotatio 2.—Quod hic etiam more graeco et textu praeeunte accusativus usurpetur, vid. § 220, 4).»

G. Determinatio Loci.

§ 244. Respectus objecti ad locum triplex esse potest; vel enim in loco metipso est et existit, vel a loco redit vel tendit ad locum. Jam vero, si nonnullas formas generales ad determinandum quo pergitur, excipias, nullum peculiarem casum habet Gothus, quo illos respectus ne existentiam quidem in loco (locativum) exprimat, cui penuriae sive praepositionibus sive adverbiis ut praepositionibus usurpatis supplet.