Caput I.

0075A

I. Rufini ortus, et nominis scriptura. II. Patria. III. Concordiae natus, ejus praenomen et genus. IV. Aquilejae monachum induit. V. Una cum Hieronymo bonis artibus ibidem instituitur, adultus tingitur. Minister et Susceptores illius baptismi. VI. Hieronymus ab eo divulsus, in Syriam navigat. VII. Rufinus paullo post cum Melania Hierosolymam profecturus, Roma discedit.

Gelasius Cyzicenus perlectis Nicaenae Synodi Canonibus apud Rufinum in Historia Ecclesiastica lib. X. cap. VI. eundem magno illi conventui interfuisse pro certo habuit in sua praefatione ad Acta Concilii Nicaeni apud Labbeum tom. I. pag. 114. Atqui eo tempore, nempe A. D. 325. nondum natum Rufinum adnotavit Natalis Alexander in saeculo. IV. Dissert. XIII. conclus. II. Longe aliter sentiens Blondellus de Primatu pag. 881. Rufini ortum illigavit A. D. 345. qui fuit a Concilio Nicaeno vicesimus. Hanc ego 0075B Blondelli sententiam nullo antiquiori testimonio firmatam haud propere amplector. Nam de anno et Consule, quo natus Rufinus, nusquam aliquid proditum est, adeo virorum illustrium perinde ac fluminum, ortus obscuri sunt, progressus et exitus conspicui. Non diu tamen a Concilio Nicaeno in lucem editum, probari puto ex Hieronymi libro II. Apologiae A. D. 400. conscriptae, ubi Rufinum vocat senem et canum, eundemque sugillans, quod parentes tunc se invisisse dixisset: quos, inquit, viventes juvenis dereliquit, mortuos Senex desiderat. Sub initio libri III. Rufinum dicit Vetustissimum monachorum. Alibi ait: de sene Senex tanta confingis. Rursus paullo 0076A post: quae enim est aedificatio, duos Senes inter se propter haereticos (Origenem) digladiari! Erravimus juvenes, emendemur Senes. Infra vero: ego tibi dabo veniam, quod Apologiam librorum Ejus (Origenis) Cano scripseris capite. Anne haec de Rufino sexagenario dici potuissent? Fortasse tunc fuerit magno natu, et saltem septuagenarius, qualis erat Hieronymus. Non est silendum, quod in nominis Rufini scriptura notavit Caspar Barthius ad Claudianum pag. 1073. edit. II. inque Adversariis lib. LIII. cap. II. simplici litera F. in universis codicibus reperiri. Loquitur Barthius de Rufino praefecto praetorio, quem Claudianus exagitat; sed haec scriptura omnibus Rufinis congruit. Quare eos inepte facere putat, qui id elementum geminant, quum ipsa ejus nominis pronunciatio aliud nihil ferat: neque facile alioquin literam F. Latini in talibus geminant, nec profecto in antiquissimis Rufini nostri codicibus geminasse noscuntur. Huc facit adprime quod etiam Graeci unam tantum duram literam huic nomini adscribant, 0076B quorum ductum non sine ratione in similibus latini sequuntur. Apud Ezechielem Spanhemium in Dissert. IX. de Praestantia et usu numismatum tomo I, pag. 712. et 713. editionis magnae in nummis Graecis scriptum occurrit ΡΟΥΦΙΝΟΥ. Hanc eandem porro scripturam ex Rufini codice vetustissimo de Benedictionibus Patriarcharum confirmat Petrus Lambecius in Bibliotheca Caesarea tomo II. pag. 800. idque ex Mss. libris comprobat etiam Philippus Labbeus in notis ad Bellarmini Catalogum tomo II. pag. 307. Haec evertunt sententiam Arnaldi Pontaci in notis ad Eusebii Chronicon pag. 749. ubi Ruffinum cum gemino F scribendum contendit Consulatur Index 0077A Gruterianus XXIII. et Christophorus Cellarius in Orthographia, ubi unica litera F ex lapidibus et nummis adstruitur.

II. Quoniam de patria Rufini non una circumfertur sententia, ego certis Scriptorum veterum testimoniis eam indicabo, unde secus affirmantium dicta penitus convellentur. Natum in opido agri Aquilejensis prodit Heraclides in Paradiso, quae est vetus interpretatio Historiae Lausiacae Palladii, ut critici norunt. Ibi enim cap. XXXIII. haec de Melania leguntur: erat cum ea Rufinus quidam nomine, civis Italus ex Aquilejensi opido. Hoc ludibrii ergo Hieronymus in Apologia II. vocat opidulum: quod Norisius Cardinalis in Historia Pelagiana lib. I. cap. II. interpretatus est pagum, sive rus et parvum castrum: quibus tamen nominibus res diversas significari jam pridem viri docti observarunt. Sane opidum pro civitate non solum antiqui Scriptores Livius, Plinius et Mela; sed etiam saeculo quinto, ad cujus initium Rufinus pervenit, Sidonius, et Eugippius, indiscriminatim usurparunt; 0077B nam civitas Arvernorum, opidum dicta est a Sidonio lib. III. ep. IV. et hujus aequalis Eugippius in Vita Severini Noricorum Apostoli, urbibus iisque insignibus, puta Laureaco et Pataviae id nominis tribuit. Natus fuit ergo Rufinus in opido circa Aquilejam: quod his verbis confirmat Hieronymus lib. II. Apologiae I. Patria derelicta, Aquilejae habitat. In Apologia II. eum sugillans, quasi Romam ab Anastasio Papa vocatus, ire noluisset: qui inquit, rogantem Romam, ut eam illustrares praesentia tua, Opiduli tui amore contemseris. Quanquam vero a Palladio in Historia Lausiaca cap. CXVIII. dicitur Ρουφῖνος ὁ ἀπὸ Ἰταλίας ἐξ Ἀκυληίας τῆς πόλεως, Rufinus ab Italia, ex civitate Aquilejae, et a Gennadio in Catalogo cap. XVII. Aquilejensis presbyter, hoc non in ipsa urbe Aquileja natum, sed in monasterio educatum, et in Ecclesia tinctum, nec tamen ibi ordinatum, denique ob vicinioris urbis celebritatem ita dictum, significabat, patriamque demum illi fuisse in agro Aquilejensi. 0077C Nec profecto opiduli nomine Hieronymus Aquilejam dixisset, quam ejus aequalis Philostorgius magnam vocavit Historiae Eccl. lib. XII. cap. XI. Quodnam fuerit isthuc opidulum jam tandem aperiamus cum Doctore maximo in epistola IV. alias VI. (Nunc V.) ad Florentium monachum Aquilejensem, Hierosolymis tunc morantem, ad quem, de Rufino loquutus, haec de grandaevo Paullo Concordiensi subjungit: scripsit mihi et quidam De Patria supradicti fratris Rufini, Paullus senex, Tertulliani suum codicem apud eum esse, quem vehementer reposcit. Paulli ergo et Rufini patria una erat. Atqui patriam Paulli Concordiam facit Hieronymus in Catalogo capite LIII. Vidi ego quendam Paullum Concordiae, quod Opidum Italiae est, Senem, qui se beati Cypriani jam grandis aetatis notarium, quum admodum esset adolescens, Romae vidisse diceret, referreque sibi, solitum nunquam Cyprianum absque Tertulliani lectione unam diem praeteriisse. Ad eundem hunc Paullum, qui centenarius adolescentiam in aliena aetate mentiebatur, Hieronymus cum epistola 0077D X. alias XXI. misit Vitam Sancti Paulli eremitae, vicissim sibi mitti postulans libros quosdam, hosque inter Fortunatiani Aquilejensis episcopi Commentarios in Evangelia. Raphael Fabrettus Inscriptionum cap. X. num. 636. hanc ex pavimento Sancti Paulli in via Ostiensi, a Cornelio Margarino mutuatam, vulgavit, quae in eundem Paullum nostrum pertinere videtur.

Heracliae. Religiosae. Sorori. Pavlvs. A. Concordia. XVI. Kal. Feb.

III. Ergo nullum dubium est, quin Rufinus domo fuerit Concordia: quod ab his non animadversum, qui aliud natale solum illi adsignarunt. Siquidem Rigberius Francogermanus, sive is Gabriel Gerberonius, in notis ad Marium Mercatorem pag. 112. Rufinum hunc nostrum cum altero cognomine, natione Syro, confundens, patria facit Alexandrinum: quod tamen cavere poterat, inspecta unica Hieronymi epistola 0078A I. alias XLI. in qua ait sibi a monacho Alexandrino in Syriae latebris delitescenti nunciatum fuisse, Rufinum nostrum Aegypti secreta penetrasse quum tamen idem monachus Alexandrinus ejus Patriam ignoraret et Nomen: quae sane non ignorasset, si Rufinus item fuisset Alexandrinus. Nomen, quod ignorabat, quoque Rufinus ab aliis Rufinis postea nominandis distinguebatur, erat Tyrannius, ut statim ostendam. Gelasius Cyzicenus in praefatione ad Acta Nicaenae Synodi, hunc eundem Rufinum nostrum Romanum dixit, quo nomine, ut jam tetigi, Latinum intelligere voluit. Quia tamen ab multis retro saeculis consuetudo obtinuit, ut Rufinus Aquilejensis diceretur, nos quoque eodem vocabulo utemur. Rufinus vero potuit etiam fuisse civis Aquilejensis, quomodo Jo. Jonsius in libro de Scriptoribus Historiae philosophicae cap. II. et XX. multis probat exemplis, viros doctos honoris caussa in multas civitates saepenumero adscitos. Consulatur Gabriel Naudaeus hanc rem diligenter pertractans in Judicio, de Augustini 0078B Niphi opusculis. Huc sane facit Cicero in lib. II. de Legibus: Ego, inquit, mehercule et illi (Catoni) et omnibus municipibus Duas esse censeo Patrias; unam naturae, alteram civitatis, ut ille (Cato) quum esset Tusculi natus in populi Romani civitatem susceptus est; itaque quum ortu Tusculanus esset, civitate Romanus, habuit alteram loci patriam, alteram juris. Pari ex caussa Rufinum Concordiae natum, Aquilejae tamen Christianis moribus, doctrinisque imbutum, et denique tinctum, nemo ferme Concordiensem, omnes Aquilejensem dixerunt. Sic non apud unum Gennadium, sed in plerisque omnibus Rufini lucubrationum codicibus reperitur. At exortus est Lusitanorum Hagiologus Georgius Cardosus, qui tom. 3. die XX. Junii ex coenosis lacunis Chronici Pseudodextri Rufinum patria Lusitanum facere non vereretur, proptereaquod in illa mendaciorum officina sub A. D. 418 §. 4. haec verba legantur: Paullo Concordiensi Lusitano scribit Hieronymus. Quum enim Paullus et Rufinus 0078C unam eamdemque patriam Concordiam sortiti fuissent, opipare credulus Cardosus utrumque etiam in suam Lusitaniam traxit, in qua Concordienses nescio quos locaverat Plinius lib. IV. cap. XXII. Festivum errorem mirifice fovit Franciscus Bivarius in ingenti Commentario ad Dextrum illum confictum pag. 432. ubi erga nos liberalis, Paullum ex Concordia Lusitanica ad nostram Italicam transiisse commentus est. Has nugas consectari non vacat; nec est operae pretium, quum easdem et id genus alia egregie exploserit Hispanicae historiae ab impostorum dolis foedatae praeclarus vindex Nicolaus Antonius in Bibliotheca Hispana veteri lib. III. cap. V, §. 125. Et tamen Dupinus in tomo tertio Bibliothecae eundem Paullum a Concordia nostra Hispanum dixit, quod unde hauserit, se ignorare ait Tillemontius tomo XII. pag. 50. Hausit ex Pseudo dextro. Sed alio abiit Joannes Fellus in notis ad Rufini expositionem Symboli cum operibus Sancti Cypriani editionis Oxoniensis: nam ex Tora, sive Thora, Sabinorum urbe excisa, 0078D Rufini ortum deduxit, utique a mendosis inscriptionibus deceptus, in quibus legebatur Rufinus Toranus. Hoc postremum, ex ipso Rufini praenomine detortum, Fellus patriam, non hominem denotare censuit. Inde, ut assolet ferme in corruptis, et alia vocum monstra prodierunt. Hujusmodi sunt Thoranus, Toranius, et Thermus. Ad haec Turanius, Turranius, et Tauranius, singula enim haec vocabula suos auctores habent, Barreum, Labbeum, Caveum, Dupinum, Rosweidum. Patriam tamen Aquilejam ibidem loci, ubi Fellus Toranum legit, statim legere poterat. Sic enim prostat in Recognitionibus Clementinis Rufino Torano (pro Tyrannio) Aquilejensi interprete. Ergo Aquileja, non Tora Rufini patria. Proprium et verum nomen inferiori aetate id fuit, quod ultimum, ait Sirmondus ad Sidonium. Rufinum, omnes proprio nomine, appellaverunt. Ergo non Rufinus Tyrannius. sed Tyrannius Rufinus. appellari 0079A debuit, quomodo reapse appellatur in libello de XII. Scriptoribus ecclesiasticis Isidoro et Ildefonso subjectus cap. V. Hujus lectionis veritatem confirmat Hieronymus initio prioris Apologiae, Pammachio et Marcellae amicis inscriptae, ubi in Rufini praenomine ita ludit: et vestris et multorum literis didici, objici mihi in schola Tyrannica, lingua canum meorum ex inimicis ab ipso, cur Periarchon libros in latinum verterim. Dicterium erat insulsum, nisi Rufinus alio nomine dicebatur Tyrannius. Joannes Martianaeus ad eum locum tomo IV. pag. 349. ex multis codicibus, Tyranni pro Tyrannica restituit: rectius fortasse Tyrannii, licet vulgata lectio nobis arrideat: in qua aculeum latitare olfecit etiam Tillemontius tomo XII. pag. 32. Tyrannius praenomen ex parte adsumsit secundum morem, a Sirmondo observatum. Non enim nomen, sed praenomen fuisse, nos docet Sidonius: in cujus tamen vulgatis codicibus Turannius Rufinus pro Tyrannio perperam legitur lib. II. epist. IX. Gentis nomen puto exstitisse in lapide Concordiensi, 0079B quod fractum, uti est, vulgavit Adriensis Episcopus in Dissertatione de Colonia Foro-Juliensi pag. 343.

Cetera vocabula, quibus ab Hieronymo Rufinus semel atque iterum notatur, cujusmodi sunt Grunnius, Calpurnius Lanarius, et Scorpius, aliunde fluxerunt: et primum fortasse ex vitio pronunciationis, corporisque crassitie; nam Rufinum designans in fine epistolae ad Minervium, cur me, inquit, lacerant amici mei, et adversum silentem Crassae Sues Grunniunt? quarum omne studium est, immo scientiae supercilium, aliena carpere, et sic veterum defendere perfidiam, ut perdant fidem suam. Idem senex Rufini vitium in voce, irridet his verbis Apologiae I. lib. I. tu qui in Latinis Mussitas, et Testudineo gradu moveris potius, quam incedis. Ut divitem et opipare viventem paullo 0079C post sugillans, Croesos, ait, quis spiret et Darios? Literae marsupium non sequuntur. Sudoris comites sunt et laboris, sociae jejuniorum, non saturitatis, continentiae, non luxuriae. Demosthenes plus olei, quam vini expendisse dicitur, et omnes opifices nocturnis semper vigiliis praevenisse. In Apologia II.: quis talis ac tantus est, ut audeat cum Croeso pugnare divitiis? Ut subitum Demaratum et Crassum non pertimescat? Habes enim per quod Danaes est victa pudicitia: quod Giezi magistri praetulit Sanctitati; propter quod Judas tradidit Dominum suum. Epistolam quoque de cubiculo fratris Eusebii, Nummis Aureis ab eo productam, et Auro, idest suis suorumque viribus, oppugnatam fidei veritatem, conqueritur in lib. III. Apologiae. Sane Rufino haud curtam supellectilem domi fuisse, colligi praeterea videtur ex cellulis, quas non proprio tantum, sed aliorum etiam hospitio de suo constructas habuit in monte Oliveti, ut ipse testatur lib. II. Apologiarum. Palladius quoque in Historia Lausiaca cap. CXVIII. scribit, Rufinum, Hierosolymae omnis generis 0079D hospites, illuc pietatis caussa adventantes, XXVII. annorum spacio propriis expensis fovisse. Hieronymus epist. XCV. alias IV. (Nunc CXXV.) ad Rusticum his coloribus eum jam mortuum depingit: Testudineo Grunnius incedebat ad loquendum Gradu, et per intervalla quaedam vix pauca verba carpebat, ut eum putares singultire, non proloqui. Et tamen, quum, mensa posita, librorum exposuisset struem, adducto supercilio, contractisque naribus, ac fronte rugata, duobus digitulis concrepabat, hoc signo ad audiendum discipulos provocans. Tum nugas meras fundere, et adversum singulos declamare. Creticum diceres esse Longinum, censoremque Romanae facundiae; notare quem vellet, et de Senatu doctorum excludere. Hic bene nummatus plus placebat in prandiis: nec mirum, si, qui multos inescare solitus erat, facto cuneo circumstrepentium garrulorum procedebat in publicum: intus Nero, foris Cato. Totus ambiguus, ut ex contrariis, 0080A diversisque naturis unum monstrum novamque bestiam diceres esse compactam juxta illud poeticum:

Prima Leo, postrema draco, media ipsa chimaera. Rufinus a Palladio εὐγενέστατος, nobilissimus dicitur cap. CXVIII. Anne hoc ad mores, vel potius ad genus referendum? Rufinus ipse Apologiarum lib. II. pag. 436. morum sanctimoniam, de qua Hieronymus in Chronico illum cum Florentio et Bonoso laudaverat, vitae Nobilitatem appellat. Porro Concordia Rufini patria, non fuit Mirandulae vicinum opidum in Aemilia, ut ex nominis similitudine censuit Marianus Victorius in Vita Hieronymi; sed quam Venetis Plinius, Ptolemaeus Carnis adscribit, Coloniamque lege triumvirali deductam, et in Tribu Claudia descriptam nuper ostendit V. C. Philippus a Turre Adriensium antistes in Dissertatione de Colonia Foro-Juliensi pag. 346. Concordiae fabricam sagittariam memorat Notitia Imperii, unde ibi decuriam armamentariam, seu corpus, fabricandis sagittis destinatum, ex literatis lapidibus fuisse discimus. A Theodosio Magno, 0080B et Valentiniano II. Imperatoribus in eadem Colonia leges datae A. D. 391. prostant Codice Theodosiano lib. XI. tit. XXXIX. L. XI. de fide testium, et lib. XVI. tit. VII. L. IV. et V. de apostatis. Sed proh dolor! Concordiam istam una cum finitimis urbibus, Aquileja, Foro-Julio, et Altino A. D. 452. solo aequavit totius regionis flagellum et terror Attila Hunnorum Rex, teste Paullo Diacono in Historia Miscella lib. XV. cap. III. editionis Gruteri inter Historiae Augustae scriptores Latinos tomo II. pag. 81. in fine Operis. Hanc editionem indico, quia id in ceteris non reperitur. Postea tamen e ruinis caput extulerunt; nam Cassiodorus lib. XII. Variarum epist. XXVI. Aquilejensem, Foro Juliensem, et Concordiensem civitates adhuc stantes recenset. Hanc tertiam, episcopio illustrem, privilegiis auxerunt Carolus et Otto Magni, aliique Imperatores. Sed celebri Colonia ob inclementiam aeris in solitudinem redacta, nunc episcopus degit in proximo opido Portugruario, quod Romatinum 0080C veteres appellarunt, ex Plinio.

IV. Quum Concordia ab Aquileja, totius tunc Venetiae principe civitate, XXXI. M. P. totidemque ab Altino distaret, Aquilejam Rufinus se contulit, monasticae vivendi regulae nomen daturus. Istic patrum doctrina, et pietate erga Deum, in monasterio instructus, a Sancto Valeriano urbis episcopo salutari lavacro abluitur A. D. 371. quod ipsemet prodit in sua Apologia I. A. D. 400. conscripta, in qua, veluti de re notissima, loquens, ego, inquit, sicut et ipse (Hieronymus) et Omnes Norunt, ante annos Fere Triginta in monasterio jam positus, per gratiam baptismi regeneratus, signaculum Fidei consequutus sum per sanctos viros Chromatium, Jovinum, et Eusebium, opinatissimos et probatissimos in ecclesia episcopos: quorum alter, tunc presbyter beatae memoriae Valeriani, alter Archidiaconus, alius diaconus, simulque pater mihi et doctor symboli ac fidei fuit. Hoc Monasterium, in quo jam positum dici Rufinus, quum baptismi gratiam in Aquilejensi ecclesia suscepit, 0080D ceterorum Italiae et Occidentis vetustissimum, magni Athanasii institutionibus primordia debebat, quem Alexandria ab Arianis ejectum, diu Aquilejae substitisse animadvertit Norisius in Historia Pelagiana lib. II. cap. III. monasticamque disciplinam ab Athanasio universam Italiam suscepisse testatur Hieronymus in epist. XCVI. alias XVI. (Nunc CXXVII.) ad Principiam. Siquidem monachorum, quos fugae et laborum socios habuit, juventute utriusque sexus ad imitationem accensa, brevi Romae et per Italiam non pauca Monasteria ab episcopis constructa sunt, ut Mediolani, adnitente Ambrosio, de quo Augustinus Confessionum lib. VIII. cap. VI. et Aquilejae, studio Valeriani, ubi praeter Tyrannium Rufinum, Heliodorum etiam, Nepotianum, Florentium, Bonosum, Nicetam, et Chrysogonum, spectatissimos monachos, floruisse discimus ex Chronico et epistolis Hieronymianis. Hinc refellitur Magdeburgensium inscitia, 0081A qui Rufini institutum et fortasse etiam vitae monasticae antiquitatem ignorantes, Centuria IV. cap. X. Rufinum a Trithemio primum monachi nomine dictum effutierunt. Sed nunquid Trithemio recentior est Hieronymus, qui in Chronico anno I. Olymp. CCLXXXI. Abrahami 2393. Christi vero 378. secundum epocham Eusebianam, quam Hieronymus sequitur, anno epochae nostrae Dionysianae 376. sic loquitur: Florentius, Bonosus, et Rufinus insignes Monachi habentur? In Apologia I. lib. I. sibi aeque ac Rufino monachi nomen tribuit: quicquid Monachi vocabulum flagitat, nostrum uterque complevit. Et in Apologia II. credidi Christiano, credidi Monacho.

V. Idem Hieronymus, Aquilejensibus clericis stricta necessitudine conjunctissimus, in hoc eodem monasterio ab adolescentia videtur educatus: nam in epist. XXXIX. alias LXII. (Nunc LXXXII.) sic ad Theophilum scribit: Qui ab adolescentia in Monasterii clausus cellulis, magis esse voluerim aliquid, quam videri. Illi sane jamdudum cum Rufino amicitia 0081B intercesserat, cui apud Treviros manu sua prolixum valde de Synodis librum Sancti Hilarii se descripsisse testatur epist. IV. alias VI. (Nunc V.) Ad Rufinum, postquam in Aegyptum adpulerat, scribit epist. I. alias XLI. (Nunc III.) O si nunc mihi Dominus Jesus Christus, vel Philippi ad Eunuchum, vel Abacuc ad Danielem translationem repente concederet, quam ego nunc tua arctis stringerem colla complexibus! Quam illud os, quod Mecum vel Erravit Aliquando, vel Sapuit! Haec manifesto, innuunt, utrunque ab adolescentia, studiis simul operam dedisse. Ipsis addi potest Bonosus, de quo Hieronymus ad Rufinum epist. I. alias XLI. (Nunc III.) Ecce puer honestis saeculi Nobiscum artibus institutus. Hoc ipsum Rufinus magis confirmat Apologia II. antequam converteretur (Hieronymus) Mecum pariter et literas Graecas et linguam penitus ignorabat. Conversionem suam Hieronymus ad Rheni semibarbaras ripas accidisse testatur epist. I. alias XLI. Monasterium ergo Aquilejense, ex Rufini 0081C verbis, A. D. 370. jam stabat: quo tempore alibi in Italia nullum stetisse legimus, nisi fortasse Vercellis, ubi Sanctus Eusebius ex Oriente reversus A. D. 362. monasticam vitam instituit. Lucas Holstenius in praefatione ad Codicem Regularum cap. II. Italos ad monasticam vivendi normam traductos ait a vita Sancti Antonii, quam ab Athanasio, Romam primum adventante, vulgatam putavit. Sed Athanasius eam Graece scripsit A. D. 365. auctoribus monachis Italis, a quibus ejusmodi institutum, in Occidente jamdudum coli coeptum, sanctus Pater insinuat initio operis, gratulatus, apud eos Plurima esse Monasteria, et Monachorum quoque nomen celebre. Hanc Athanasii vitam per tabellarios in Occidentem perlatam, Evagrius presbyter, qui cum Eusebio Vercellensi in Italiam venerat, latinam fecit A. D. 370. nuncupavitque Innocentio, cum quo et Hieronymo tunc in Orientem rediit, mortuo jam Eusebio. Haec adnotavit peramicus noster Bernardus a Montefalconis in Vita, Athanasii Operibus praeposita pag. 84. inque praefatione ad 0081D Vitam Sancti Antonii pag. 791. Ad haec ex verbis superius allatis palam est, Rufinum adultum sacro fonte Aquilejae tinctum, et quidem a Valeriano metropolita, ministrantibus Chromatio presbytero, Jovino Archidiacono, et Eusebio Diacono: quos tres tanquam superstites, et episcopali charactere venerabiles A. D. 400. in suae fidei testes Rufinus advocans, antiquo et proprio vocabulo patres, atque alibi, ut postea dicam, parentes dixit: quos majores nostri etiam sponsores, susceptores, fidejussores, et demum patrinos dixerunt. Idem Rufinus huc respexit in Apologia pro fide sua ad Anastasium Pontificem: haec nobis de resurrectione tradita sunt, a quibus sanctum baptisma in Aquilejensi Ecclesia consequuti sumus: quae puto ipsa esse, quae etiam Apostolica Sedes tradere et docere consuevit. Haec arguunt lapsum Dupini in tomo III. Bibliothecae, Rufinum in monasterio baptizatum rati. Non enim in ullo monasterio, sed tantum 0082A in ecclesia episcopali tunc regenerationis Sacramentum ab uno ejus pastore ordinario conferebatur. Neque Rufinus ait, se in monasterio, sed in Aquilejensi ecclesia baptisma consequutum. Quanquam enim scribit in priori Apologia, se in monasterio jam positum, quando baptisma suscepit; nequaquam tamen in monasterio se illud suscepisse affirmat. Immo in explicatione symboli disertis verbis testatur: nos tamen illum ordinem sequimur, quem in Aquilejensi Ecclesia lavacri gratia suscepimus. Eodem pacto Hieronymus procul a patria Stridone se baptismum Romae suscepisse, prodit epist. XIV. alias LVII. et XVI. alias LVIII. (Nunc XV. et seqq.) Edmundus Martene lib. I. de Antiquis Ecclesiae ritibus cap. XVI. §. 12. et Gerardus Mastricht in Schediasmate de Susceptoribus pag. 69. unicum olim fuisse putarunt. Sed Rufinus tres susceptores ob oculos ponit, totidem officiis destinatos, catechesi, baptismo, et confirmationi, statim post baptisma ab episcopo conferri solitae; unde refellitur idem Gerardus, 0082B qui pag. 24. catechesi et baptismo unicum susceptorem tribuit usque ad saeculum sextum. Rufinus per signaculum fidei, baptismum designat, quo nomine utitur etiam in Historia lib. X. cap. III. sequere me ad dominicum, et hujus fidei Signaculum accipe. De hac phrasi multa congerit Jo. Ernestus Grabius in notis ad Spicilegium Sanctorum Patrum tom. I. pag. 332.

VI. Hieronymus jam Romae Christi lavacro ante Rufinum regeneratus, Aquilejam repetierat, consortio Valeriani, et aliorum fruiturus, ad quos postea intimae necessitudinis testes literas dedit. In monasterio aliquandiu cum Rufino adhuc catechumeno ibidem moratus, improviso rerum eventu illinc discedere cogitur, quemadmodum ex eremo ad Rufinum scribens, testatur his verbis epist. I. alias XLI. (Nunc III.) : Me a Tuo Latere subitus Turbo Convulsit, postquam glutino caritatis haerentem Impia Distraxit Avulsio: tunc enim violenta quadam, nobisque 0082C ignota, persecutione in eum excitata, Aquileja recedens, in Orientem migravit, profectusque in Thraciam, Pontum, Bithyniam, Galatiam, Cappadociam, et Ciliciam, tandem in Syriam descendit, ubi vixit in solitudine monachus. Haec ejus navigationis periodus una cum Evagrio Antiocheno, Innocentio, et Hyla, Melaniae famulo. Tunc Evagrium ex Italia ad se literas attulisse testatur Basilius Cappadox in epist. VIII. ad Eusebium Samosatenum. Sed ipsum Hieronymum suam peregrinationem Rufino, postquam ab ejus latere discesserat, nunciantem, praestat audire epist. I. alias XLI. (Nunc III.) : Tandem in incerto peregrinationis erranti quum me Thracia, Pontus, atque Bithynia, totumque Galatiae et Cappadociae iter, et fervido Cilicum terra fregisset aestu, Syria mihi velut fidissimus naufrago portas occurrit; ubi ego quicquid morborum esse poterat expertus ex duobus oculis unum perdidi. Innocentium enim, partem animae meae, repentinus febrium ardor abstraxit. Nunc uno et toto Evagrio Nostro fruor: cui ego semper infirmus, 0082D ad laborem cumulus, accessi. Erat nobiscum et Hylas, Sanctae Melaniae famulus, qui puritate morum maculam servitutis abluerat, et hic necdum obductam rescidit cicatricem. Verum quia de Dormientibus contristari Apostoli voce prohibemur, etc. Rufinus paullo post, eodem tamen anno 371. quo baptismum Aquilejae susceperat, Orientalium monachorum fama et ipse permotus, cum Melania, Romanarum mulierum nobilissima, Hierosolymam cogitavit. Hieronymus rei nuncio a Paullo Concordiensi accepto, qui Tertulliani Codicem ab Rufino sibi restitui flagitabat, statim Hierosolymam ad Florentium Aquilejensem literas, Rufino reddendas, nunc tamen deperditas, misit. Harum sic meminit epist. II. alias V. (Nunc IV.) Quia Frater Rufinus, qui cum Sancta Melania ab Aegypto Hierosolymam venisse Narratur, individua mihi germanitatis caritate connexus est, quaeso, ut epistolam meam, huic epistolae tuae copulatam, ei 0083A reddere non graveris. Noli nos ejus aestimare virtutibus. In illo conspicies expressa sanctitatis insignia. Et ego cinis et vilissima pars luti: etiam favilla dum vertor, satis habeo, si splendorem morum illius, imbecillitas oculorum meorum ferre sustineat. Ille Modo Se Lavit, et Mundus Est, et tanquam nix Dealbatus. Ego cunctis peccatorum sordibus inquinatus, diebus ac noctibus operior cum tremore reddere novissimum quadrantem. Rufinus ab Hieronymo tantopere laudatus, qui A. D. 371. modo se laverat, et mundus erat, et tanquam nix dealbatus, tunc recens Aquilejae baptismi gratiam susceperat. Sed Florentius quum Rufinum Hierosolymae nondum visum Hieronymo significasset, hic epist. IV. alias VI. (Nunc V.) iterum scripsit: Rufinus autem Frater, ut scribis, Necdum Venit (Hierosolymam). Et si venerit, non multum proderit desiderio meo, quum eum jam visurus non sim. Ita enim et ille Longo Intervallo a me separatus est, ut huc (in eremum Chalcidis) non possit excurrere: et ego arreptae solitudinis terminis arceor, ut coeperit 0083B jam mihi non licere quod volui. Ubi Rufinus advenerit, ab illo sibi codices quosdam describendos commodari postulat: ob hoc et ego obsecro, et tu, ut petas, plurimum quaeso, ut tibi beati Rheticii Augustodunensis Episcopi Commentarios ad describendum largiatur; in quibus Canticum Canticorum sublimi ore disseruit. Scripsit et mihi quidam De Patria supradicti fratris Rufini Paullus senex, Tertulliani codicem apud eum esse, quem vehementer reposcit. Et ex hoc quaeso, ut eos libros, quos me non habere, Brevis subditus edocebit, librarii manu in charta scribi jubeas. Interpretationem quoque Psalmorum Davidicorum, et prolixum valde de Synodis librum Sancti Hilarii, quem ei apud Treviros manu mea ipse descripseram, ut mihi transferas peto. Nosti hoc esse animae Christianae pabulum, si in lege Domini meditetur die ac nocte. Haec Hieronymus ad Florentium de Rufino, deque Codicibus ab illo servatis. Eundem porro librorum copia maxime instructum Hieronymus non solum ante, 0083C sed etiam post simultatem disertis verbis testatum reliquit, nam in Apologia I. lib. II., Magnis, inquit, ut scio, sumtibus redemisti Aquilae et Symmachi et Theodotionis, quinctaeque et sextae Editionis Judaicos translatores.

VII. Rufinus interim cum Melania Hierosolymam trajecturus, Romam profectus, ut quidem putamus, inde discessit exeunte A. D. 371. Haec Melaniae discessio eruitur ex Hieronymi ep. XXI. alias XV. (Nunc CXXIV.) ad Marcellam, ubi in Melaniae laudes effunditur, proptereaquod calente adhuc mariti corpusculo, et necdum humato, postquam duos simul perdidisset filios, unico superstite derelicto, ingruente jam hieme Hierosolymam navigavit, Christo ancillatura. Plinius lib. II. cap. XLVII. hiemis initium his verbis describit: Vergiliarum occasus hiemem inchoat. Tempus in III. Idus Novembres incidere consuevit. Ergo Melania mense Novembri in Orientem trajecit. Hieronymus ob hoc facinus eam laudat 0083D etiam epist. XXXVIII. alias XCIX. (Nunc XLV.) ad Asellam, eidemque concinit Paulinus Nolanus epist. XXIX. alias X. §. 8. ubi ait: Praeter alias orbitates, quas irrito in foetibus abortivis labore, adhuc marito participe, deflevit, ita crevit aerumnis; ut duos filios et maritum intra anni tempus amitteret, Unico tantum sibi parvulo ad memoriam potius, quam ad compensationem affectuum, derelicto. Et post alia: luctuoso ambitu trium funerum comes, vidua pariter et orbata Romam Venit cum Unico filio, incentore potius, quam consolatore lacrymarum: Palladius in Historia Lausiaca cap. CXVII. genere Hispanam dicit Σπάνη ἦν τὸ γένος, quod vetus interpres, latens sub nomine Heraclidis, sic vertit: de Hispano vel urbico genere descendens. Particula vel pro copula et stilo medii aevi usurpatur. Quaedam ejus exempla adfert Cangius in Glossario, multa Blondellus de Primatu pag. 986. ad alium locum Rufini illustrandum: in quo explicando viri docti ob particulam illam, sensu veterum 0084A latinorum improvide acceptam, caecutierunt. Vel pro et Graecismum esse adnotat Barthius in Adversariis lib. XXV. cap. III. iterumque de eadem particula agit in eruditis Animadversionibus ad Rutilii Hodaeporicon lib. I. vers. 40. Vide etiam Reinesii epistolam XLII. ad Rupertum pag. 366. Hoc monui, ne in Palladii verbis ullus haereat. Enimvero Melania erat ortu Romana, sed ex familia Hispanica, ut recte observat Tillemontius tomo X. pag. 591. et fortasse in Hispania conjugem et filios amiserat, unde Romam Venit, teste Paulino. Palladius cap. CXIX. testatur, Melaniam juniorem, quae fuit Publicolae filia, ideoque Melaniae senioris heres et neptis, mundo renunciaturam, vendidisse omnes possessiones, quas habuit in Hispaniis. Nolanus antistes epist. XXIX. alias X. ad Severum §. 5. Melaniae suum sanguinem propinquare dixit; Ambrosius epist. XXX. alias XXXVI. ad Sabinum, commendat Paulinum splendore generis, in partibus Aquitaniae nulli secundum. Domo enim fuit Burdigata, Aquitaniae urbe; paternis maternisque 0084B natalibus in Senatorum purpuris admirabiliter rutilans, teste Uranio in Vita cap. IX. Melaniae juniori ditissima patrimonia in Hispania non solum, sed et in Gallia fuisse, auctor est Palladius in Historia Lausiaca cap. CXIX. et nominatim quidem in Aquitania, Gallia, Tarracone, Hispaniis, ut ait Heraclides in Paradiso cap. L. Genus ergo paternum Melaniae senioris fuit ex partibus Aquitaniae, Tarraconensi Hispaniae conterminis. Hinc ejus et Paulini affinitas. Nomen ipsum feminae perinsignis in Aquitania usitatum. Ausonius enim, homo et ipse Aquitanus eodem aevo testatur in Parentali XXIX. sibi Aemiliam Melaniam sororem fuisse. Paulinus de eadem Melania seniore haec subjungit: navem, cunctis flentibus, laeta solvit, constanterque congressa fluctibus maris, ne tantum fluctus saeculi vinceret, navigavit, et simul saeculum urbemque commutans, urbem Hierusalem spiritali dono, in qua a corpore peregrinaretur, elegit. Non tamen recta Hierosolymam properavit, 0084C sed primo in Aegyptum trajecit, inde in urbem Sanctam profectura. Rufini et Melaniae navigationem recte eandem facit Baronius A. D. 372. §. 33. quamquam Heribertus Rosweydus in notis ad vitas Patrum pag. 439. stare non posse opinatur, proptereaquod Rufini mora in Aegypto sex annos, Melaniae sex menses complexa fuerit, non autem octo, ut irrepsit apud Baronium A. D. 372. §. 191. neque annum cum dimidio, ut scripsit Pagius A. D. 397. §. 5. Palladius enim in Paradiso Heraclidis cap. XXXIII. pag. 973. sex tantum mensibus affirmat, Gentianus Hervetus Palladii interpres cap. CXVII. circiter annum dimidium, non annum et dimidium, ut opinatus est Pagius, qui tamen A. D. 372. §. 18. annum dimidium et ipse ex Palladio recitans, observaverat, in Graeco legi ὡς ἥμι ἔτους, idest media parte anni. Sed Rufinus, Melaniam ex Aegypto Hierosolymam comitatus, cur postea solus retire non potuit Alexandriam, quemadmodum etiam solus Mesopotamiam 0084D peragravit, ut intra dicemus? Utriusque navigationem conjunctam fuisse nobis suadent argumenta mox adducenda.

1. Sanctus Paulinus epist. XXVII. alias IX. §. 5. Rufinum presbyterum, Sanctae Melaniae Spiritali Via Comitem vocat: quae phrasis itum in loca sancta, et ex iisdem reditum indicare videtur, nam iter Hierosolymitanum posteriori aetate via Sanctorum, via Dei, et Sanctum iter antonomastice appellabatur, ut docet Cangius in Glossario: quae idem sunt ac via spiritalis, sive spiritualis.

2. In Aegypto, et Hierosolymae utriusque mora conjungitur.

3. Utriusque reditus in Occidentem uni eidemque tempori affigitur, ut postea ostendemus.

4. Hieronymus a Rufini amicitia alienatus, Apologia II cum carpere videtur, quod ipse juvenis navigaverit cum Melania item juvene, quae annum agens vicesimum et secundum, tunc recens conjugem 0085A amiserat, teste Palladio cap. CXVII. cui suffragatur Paulinus epist. XXIX. alias X. §. 8. ubi de Melania ait: Teneris Adhuc Annis nuptias passa, et brevi mater. Sed ea felicitate mortalium non longum potita est, ne diu terrena diligeret. Audiantur verba Hieronymi: nunquid et ego non possem Profectionem tuam discutere? Cujus aetatis fueris? unde? quo tempore navigaris? ubi vixeris? Quibus interfueris? Sed absit, ut quod in te reprehendo, faciam; et in ecclesiastica disputatione anilium jurgiorum deliramenta conjungam. Hoc solum prudentiae tuae dixisse sufficiat, ut caveas in alterum dicere, quicquid in te statim retorqueri potest.

5. Rufinus in occidentem reversus, iterum Melaniae spiritali via comes. Hierosolymam navigans, in Sicilia obiit, ut suo loco monstrabo. Haec omnia Rufinum, Melaniae comitatui ab initio, sive ab A. D. 371. addictum, ob oculos ponunt. De Melania Hieronymus in Chronico anno II. Olympiadis 288. Abrahami 2390. Christi, secundum epocham Eusebianam, 0085B 375. decimo Imperii Valentiniani et Valentis; qui Chronologici characteres congruunt anno Dionysiano 373. haec scribit: Melania nobilissima mulierum Romanarum et Marcellini, quondam Consulis filia, unico, Praetore tunc urbano, filio derelicto, Hierosolymam navigavit: ubi tantum virtutum, praecipuaeque humilitatis fuit miraculo, ut Theclae nomen acceperit. Viri docti jampridem notarunt, Melaniam, non filiam, sed neptem fuisse Marcellini, qui consul processit A. D. 241. In prima editione Mombritiana non legitur, ut in Scaligeriana, Marcelli, sed Marcellini, quomodo saeculo IX. legit Freculfus in Chronicis tomo II. lib. IV. cap. XXI. Sic etiam in editionibus Sichardi, Pontaci, et Miraei; idemque habent Palladius Graecus cap. CXVII. et Heraclides interpres latinus; aptius quam Gentianus Hervetus, qui Marcelli pro Marcellini expressit in sua latina versione Palladii. Sanctus Paulinus epist. XXIX. alias X. §. 6. et 8. eam consulibus avis nobilem, et Marcellino 0085C Consule avo prognatam praedicat: cui accedit Rufinus Apologiae lib. II. pag. 436. ubi verba Hieronymi jam adducta recitans ex suo codice Chronici Eusebiani, non Marcelli nec Marcellini filiam, sed Marcellini Consulis neptem appellat. Paulino tamen et Rufino prae aliis adhaerendum censemus, quorum prior consanguineus, uterque Melaniae amicissimus; quare vel filiam pro nepte usurparunt Hieronymus et Palladius, quod Pontacus et Pagius contendunt (non enim in utriusque verba, ut nunc circumferuntur, mendum irrepsisse facile dixerim) vel filia fuit Marcellini, Consulis A. D. 341. et neptis alterius Marcellini, item Consulis A. D. 275. ut conjecit Pontacus, cui suffragari quodammodo posset vulgatus Heraclides, eam vocans filiam Marcellini jam Exconsulis, quod Palladium Graece loquentem fideliter exprimit: τοῦ ὰπὸ ὑπάτων. Hoc idem Hieronymus exprimit vocans Marcellini Quondam consulis filiam, ut hinc pateat, Melaniam a Marcellino genitam post consulatum, 0085D non vero A. D. 341. quo consul processit, ut sine ulla necessitate sentire visus est Tillemontius. In verbis Hieronymi superius recitatis, unico, praetore tunc urbano, filio derelicto, superest alia difficultas; nam Gregorius Turonensis in Hist. Francorum lib. cap. XXXVI. Urbanum, Melaniae filium dictum censuit: cui tamen Publicolae cognomen fuit. Hoc ad gentem Valeriam pertinuit, ex Jo. Glandorpii Onomastico in Stemmate Valeriorum pag. 969., unde constat, Melaniae conjugem ad clarissimum genus Valeriorum esse referendum. Rufinus Apologiae lib. II. pag. 436. Hieronymi sensum fideliter exprimens, ita habet: parvulo filio Romae derelicto. Rosweydus in editione I. Historiae Eremiticae pag. 443. Norisius in Adventoria pag. 14. Pagius A. D. 372. §. 16. et Tillemontius tom. X. pag. 594. contra omnium editionum et codicum fidem, unica literula mutata, non praetore, sed praetori legendum putarunt. At vero idem Rosweidus in editione II. pag. 444. veteribus 0086A libris in vulgatae et primigeniae lectionis fidem, inter se conspirantibus, eandem et ipse retinendam censuit, quod fugit Tillemontium, priori editione tantummodo usum. Quare Melaniae filio Publicolae, adhuc puero, praeturam urbanam ob generis splendorem, delatam Rosweydus tuetur exemplis eorum temporum, quibus et praefecti praetorio, et Consules etiam, pueri fuerunt. Hac de re consulatur Theodorus Sitzmannus in Animadversionibus ad Rutilii Hodoeporicon ver. 173. Thomas Reinesius Variarum Lectionum lib. II. cap. XV. et Norisius ad Cenotaphia Pisana Dissert. II. cap. II. pag. 103. Neque a vero abiit Tillemontius tomo X. pag. 823. ratus, hunc eundem Publicolam postea Sancto Augustino scripsisse epistolam XLVI. alias CLIII. Publicolam, quasi Poplicolam et Populicolam seu Populi cultorem, antiquissimum cognomen in eadem gente Valeria ex Menagianis tomo III. pag. 190-398.