Caput II.

0124A

I. Rufinus latine vertit priores libros duos Origenis de Principiis. II. Ejusdem versionis conspectus. III. Totius operis idea. IV. Benedictiones Patriarcharum Pontio Paulino duobus libris explanat. V. Rufini et Paulini hac de re epistolae amoebaeae. VI. Editiones et codices librorum de Benedictionibus Patriarcharum. VII. Rufinus libri tertii et quarti Origenis de Principiis versionem absolvit.

I. Macarius scriptorum Orientalium maxime avidus, quum in Sancti Pamphili Apologia libros de Principiis identidem memorari observasset, ab Rufino flagitavit, ut eos Romanis auribus adcommodaret. Quocirca Rufinus in his quoque Macario obsequuturus, latinos fecit libros IV. Origenis de Principiis, sive de Potestatibus, ut dici posse in prologo existimavit. Hanc tamen versionem uno tenore haudquaquam absolvit: sed postquam prooemium duosque priores libros latio donasset, amicorum impulsu 0124B in aliis conscribendis operam posuit, ut postea dicemus. Haec Rufiniana translatio, tota quanta est, prostat inter varia opera Origenis, studio Constantii Hierothei Canonici regularis Sancti Salvatoris, latine edita Venetiis apud Lazarum Soardum A. D. 1514. in folio, unde eam cum ceteris, ut videtur, Erasmus traxit in suum priorem tomum Origenis Operum, quorum latinae editioni immortuus, eam absolvendam reliquit Beato Rhenano Basileae apud Frobenium A. D. 1536. duobus tomis in folio. Haec editio auctior lucem adspexit Basileae similiter apud Frobenium A. D 1551. et postmodum A. D. 1557. variis operibus locupletata, quae Laurentius Humfridus aliique in latinum sermonem transtulerant. Inde sublatis erroribus, et passim additis notulis iterum exprimendam curavit Jo. Jacobus Grynaeus Basileae apud Eusebium Episcopium A. D. 1571. in folio. Haec editio primis quatuor praestat. Hierotheus in proaemio suarum Castigationum, quas Antonio 0124C Contareno Patriarchae Venetiarum nuncupatas, libris Periarchon praeposuit, hanc de toto volumine sententiam pronunciavit: In eo velut enchiridio, principia Christianae Religionis contulit; de omnibus praecipuis, de Deo, de Patre videlicet, Filio, ac Spiritu Sancto, de divinis mentibus, de mundo, de anima, et de aliis disputatur: quibus tractandis his contigit obscuriorem sententiam fieri, vel quod materia ea sit, ut ait Rufinus, in qua toto tempore vitae suae desudantes philosophi, invenerunt nihil; vel illud Horatianum evenit: Brevis esse laboro, obscurus fio.

II. Perspicuum est, inter omnia opera Adamantii, notissimum fuisse hoc de Principiis, ut notat Petrus Daniel Huetius in Origenianis lib. III. cap. III. sect. I. § 2. pag. 266. In illo enim Origenes principia credendorum in religione stabilire conatur. Sed omnium una fuit sententia, hos libros summa obscuritate et difficultate laborare. Rufinus ipse, praeco alias Origenis, hoc sincere profitetur subsequentibus verbis in prologo ad Macarium: Sunt revera alias et obscurissimi 0124D et difficillimi: de rebus enim ibi talibus disputat, in quibus philosophi omni sua aetate consumta, invenire potuerunt nihil. Hic vero noster quantum potuit, id egit, ut Creatoris fidem, et creaturarum rationem, quam illi ad impietatem traxerant, ad pietatem converteret. Sed illud est auditu molestius, omnes posteriorum saeculorum haereticos ex hoc eodem volumine, Graece tamen scripto, contra veritatem arma sumsisse. Nimirum Origenes in hoc opere humanas rationes et philosophiam Platonicam magis, quam verbi Dei scripti et traditi auctoritatem sequutus, tentare potius fortasse voluit, quousque posset hac methodo perveniri, quam exprimere quid ipse vere sentiret. Quare hostes Origenis in libris Periarchon arguendis potissimum insudarunt: eosdemque Pamphilus martyr in Apologia saepenumero appellat, propterea quod Origenis adversarii in hos unos potissimum accusandos incumberent. De Didymi in 0125A eos Commentariis postmodum loquar. Eusebius lib. VI. Hist. Eccles. cap. XXIV. eos testatur Alexandriae fuisse conscriptos, nimirum ante A. D. 231. Quid speciatim ipsi contineant, breviter adnotat Photius cod. CVIII. Rufinus Hieronymusque certatim latinos reddiderunt; Hieronymi tamen translatio jamdudum interiit, neque Graecus codex amplius reperitur, saltem in bibliothecis Europae. Quare nobis standum est versioni latinae, cujus auctor Rufinus in prologo ad Macarium fatetur, se praecipue cavisse, ne ea, quae in libris Origenis discrepantia inveniuntur atque contraria, proferret, ratus, haec eadem non ab Origene scripta, sed ab haereticis superaddita, quemadmodum se abunde ostendisse arbitratur et in Apologetico Pamphili, et in suo libello de Adulteratione librorum Origenis. Hinc ait: Sicubi ergo nos in libris ejus aliquid contra id invenimus, quod ab ipso in ceteris locis pie de Trinitate fuerat definitum, velut adulteratum hoc, et alienum, aut prae 0125B termisimus, aut secundum eam regulam protulimus, quam ab ipso frequenter invenimus affirmat am. Graeci codicis loca, ab antiquis auctoribus recitata, in Rufini versione desiderari animadvertit Huetius. Illud maxima admiratione dignum Tillemontio videtur in tomo III. pag. 578. edit. II. Hieronymum, Origenis palam jam factum acerrimum hostem, adhuc tamen in epist. LI. alias CLIII (Nunc LXXXV.) pro solutione cujusdam gravis et praecipuae quaestionis, Paulinum Nolanum misisse ad libros Periarchon, quos nuper, inquit, Pammachio nostro jubente, interpretatus sum. Rufinus in Prologo ait, se in hoc studio vertendi libros Origenis, sequi exemplum Hieronymi, qui multa opera Adamantii, ornate magnificeque praefatus, transtulerat in latinum, in quibus quum aliquanta offendicula inveniantur in Graeco, ita elimavit omnia interpretando atque purgavit, ut nihil illis, quod a Fide nostra discrepet, latinus lector inveniat. Sed alia ibidem expressa, praetereunda non sunt: Nos ergo, inquit Rufinus, rem ab illo quidem 0125C (Hieronymo) coeptam sequimur et probatam; sed non aequis eloquentiae viribus, tanti viri ornare possumus dicta; unde vereor, ne vitio meo illud accidat, ut is vir, quem ille alterum post Apostolos Ecclesiae doctorem, scientiae ac sapientiae merito comprobavit, inopia sermonis nostri longe esse inferior videatur. Post haec prologum claudit suae translationis, exscriptorem lectoremque obtestatus in conspectu Dei Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, per futuri regni fidem, per resurrectionis ex mortuis sacramentum, per illum, qui praeparatus est Diabolo et Angelis ejus, ignem, sic non illum locum aeterna hereditate possideat, ubi est fletus et stridor dentium, et ubi ignis eorum non extinguetur, et vermis eorum non morietur, ne addat aliquid, nec auferat nec immutet; sed conferat cum exemplaribus unde conscripserat et emendet ad literam, et distingual, et inemendatum vel indistinctum codicem non habeat, ne sensuum difficultas, si distinctus codex non sit, majores obscuritates legentibus generet. Rufinus 0125D hujuscemodi verborum sententiis non sane fortuito prolatis diluere voluit praecipua et omnium pessima dogmata, de quibus Origenes accusabatur. Id Tillemontius optime adnotat tom. XII. pag. 211. Haec Rufinus diebus Quadragesimae scribebat in monasterio Pineti A. D. 398. quod testatur in praefatiuncula libri III. Periarchon, in qua Macarium sic alloquitur pag. 711. tomi I. operum Origenis editionis Grynaei: Qui legis, memor esto mei in tuis sanctis orationibus, ut et nos effici mereamur aemulatores Spiritus. Superiores duos Periarchon libellos, te non solum insistente, verum etiam cogente, diebus Quadragesimae interpretatus sum. Sed quoniam illis diebus etiam tu, religiose frater Macari, et vicinius monebas, et amplius vacabas, etiam ego amplius operabar. Duos postea reliquos libros tardius absolvit, quia Romam, et quidem in extremam urbis partem Macarius, a quo urgebatur, post pasca secesserat, quod eo anno 398, contigit die 18 Aprilis Cyclo 0126A solis 15. lunae 19. littera Dominicali C: Rufinus in epistola ad Paulinum Nolanum, quae in vulgatis editionibus praeit librum II. de Benedictionibus Patriarcharum, idipsum his verbis adstruit: Quia autem Quadragesimae diebus in monasterio Pineti positus haec scripsi ad te. In praefatione ad librum I. luculenter affirmat, se Paulino gratificaturum, in eodem coenobio illud opus eo tempore conscripsisse, quo Origeni transferendo operam dabat: Quantum ergo vel mediocritas intelligentiae nostrae valet, vel tempus indulget, vel hi sinunt, qui rescripta ad Origenem perurgent, quanta, res tanta pati potuit, brevitate, pro eo amore, quo confidere nos tibi de omnibus jubes, sine praejudicio eorum, qui melius aliquid sentire possunt, quid nobis de hoc interim Capitulo videatur exprimimus, nempe de cap. XLIX. libri Geneseos; ubi Jacob, sive Israel Patriarcha, de singulis filiorum ventura praedicit, quae Paulinus sibi a Rufino explicari postulaverat.

III. Origenes in praefatione librorum Periarchon oeconomiam totius operis delineavit, se dicturum affirmans 0126B de Deo Patre, Filio et Spiritu Sancto, de Anima, de Diabolis, de Mundo, de Scriptura Sacra, de Angelis, deque Coelestibus, an sint animata. In lib. I. agit de Deo incorporeo, de Christo ejusque nominibus, de Spiritu Sancto, de animabus rationalibus, deque angelis. In libro II. persequitur argumentum de Mundo, de natura corporea, de Deo, de incarnatione, de Spiritu Sancto, de animabus hominum pecudumque, de angelis et anima Christi, de resurrectione corporum, deque poenis hujus vitae et post vitam. In libro III. disceptat de libero arbitrio; de diabolis et peccatis, de Sapientia Dei, de tentationibus, de mundi principio et fine, et de summo bono. In libro IV. de sacris litteris, de ratione illas intelligendi, et de Trinitate. Erasmus quae dura videbantur, suis monitis ad oram positis, castigavit. Hierotheus vero suas ipse Castigationes praemisit. Ante utrumque Didymus Alexandrinus in eosdem Origenis libros Commentaria apologetica scribere opus habuit, teste Socrate lib. IV. 0126C cap. XXV quae Hieronymus lib. II. in Rufinum pag. 148. breves commentariolos adpellat. His praecipue caecus ille Didymus in se odium multorum attraxit, unde posterioribus saeculis una cum Origene proscriptus est in Synodo V. aliisque, ut ostendit Norisius in Dissertationis suae cap. VII. Errores Origeni impacti exstabant praecipue in hoc opere de Principiis, quod fuit velut isagoge, sive introductio ad Theologiam. Nobis, ut dixi, Graece scriptum non superest, Synopsim tamen recitat Photius cod. CVIII. tanquam operis, saeculo nono, quo floruit, exstantis: ejusdemque fragmenta occurrunt cod. CCXXXV, ad haec in Philocalia, et in Justiniani Imperatoris epistola apud Labbeum tomo V. Conciliorum pag. 672. Locum etiam ex codice Ms. adfert Nicolaus Fullerus in Miscellaneis theologicis lib. IV. cap. XIII. Universum opus, a Rufino latine expressum, habemus, qui illud pro virili correxit, declarans in utroque Prologo libri I. et III. se omnia sustulisse, quae doctrinae Ecclesiae contraria 0126D videbantur. Nihilo tamen secius in eo legimus audaces quidem singularesque sententias, quae quum ex traditione ecclesiastica eductae non sint, generatim ab omnibus rejiciuntur, magna Origenis auctoritate nequaquam obstante. Is in hoc opere funditus evertenda suscepit Valentini, Marcionis, aliorumque haereticorum deliria, qui, ut caussam mali ostenderent, duo principia excogitaverunt, totidem animas, duplicisque, et inter se diversae naturae homines exstare commenti, unos reipsa bonos, alios reipsa malos. Origenes lib. I. cap. V. VI. et VIII. contra statuit, solum Deum, natura sua bonum et immutabilem esse, omnemque creaturam boni et mali capacem, mutationi obnoxiam. Rationalis creaturae imperfectionem, ut mali caussam, assignat. Eam sua libertate male utentem ex propriae originis perfectione, sua culpa decidere, ostendit. Subinde lib. III. cap. I. statuit pro fundamento liberum arbitrium, quod ratione et Scripturis solide comprobat, omnibus locis respondens, quibus 0127A haeretici abutuntur, ut illud evertant. Sed hoc errat quod lib. II. cap. I. et VIII. creaturarum inaequalitatem pro effectu earum meriti accipit. Etenim ipso auctore lib. I. cap. VIII. et lib. II. cap. II. et VIII. Deus ante corpora quendam numerum aequalium animarum creavit, quae quum pro majori parte peccassent, secundum peccatorum mensuram, qualitatemque, in variis corporibus ad id creatis, ut easdem puniat, velut carceribus includantur, ita ut ex spiritibus puris, Angelorum, Astrorum, atque hominum animae evadant; Origenes enim censet, Angelos anima et corpore subtilissimo constare, et pro suis quemque meritis varia ministeria subire. Putat astra esse animata, pulchrosque carceres, spiritibus minus reis, quam ii sunt qui Mundum inferiorem colunt, destinatos. Videatur lib. I. cap. VII. lib. II. cap. VI. Primus omnium spirituum, qui ab initio caritate perfectiori adhaesit Deo, meruit eidem conjungi excellentiori modo, nunquam imposterum avellendus: atque haec est anima Jesu Christi. Ceteri spiritus mutari possunt de bono 0127B in malum et de malo in bonum ex lib. II. cap. III. Felicitas beatorum eos impeccabiles non efficit, ne illam sibimetipsis, potiusquam Deo tribuant. Ceterum Daemonem ipsum aliquando inimicitiam Dei abjecturum, ejusque malam voluntatem destructum iri, ut Deus sit totus in omnibus, tradit lib. I. cap. VI. Hoc tamen non eventurum nisi post longam saeculorum seriem, quia post hunc alius erit Mundus, pluresque alii, quemadmodum plures ante fuerunt. Nullum enim fuit tempus sine Mundo, neque ullum erit unquam, ne Deus ociari videatur. Haec lib. II. cap. I. III. V. et VI. Origenem ex Platonis philosophia, quam optime calluit, has opiniones hausisse discimus ex lib. II. cap. XXI. Certe ex ejus Gorgia, Origenes inter cetera hoc speciosum principium didicerat, omnes poenas esse medicinales, et pro fine habere correctionem illius, qui eas subit. Hoc quidem poenis aeternis adcommodatius Origenes censuit, ratus hoc pacto justitiam Dei cum ejus bonitate in concordiam facile redigi; 0127C quod eruimus ex lib. IV. cap. II. Nihil profert, quod sacrae scripturae testimonio aliquo confirmare non videatur, tamen saepenumero in sensum violentum tracto. Tres scripturae sensus optime distinguit, litteralem seu grammaticum, figuratum seu allegoricum, anagogicum seu mysticum. Judaeorum et haereticorum errores ostendit, qui nimis secundum litteram expressiones figuratas acceperint, et etiam illorum, qui se ubique mysteria invenire opinabantur. Sed in hujusmodi regularum applicatione saepenumero fallitur, dum sensui mystico nimis tribuit, et literalem nimis negligit. Hi sunt praecipui errores Origenis, ita confirmati et fixi in opere de Principiis, ut ejus corpus et formam constituant. Verum tamen est, ab Origene aliter haec non proponi, quam dubitanter, et veluti opiniones, quas judicio lectoris submittit. Primo exponit Fidem Ecclesiae Catholicae, quidque generatim illa doceat; de ceteris tanquam de opinionibus problematicis agit, circa quas suas cogitationes magna quadam modestia proponit. Haec una excusatio adduci potest sententiarum, 0127D quae, ejus utique sunt. Ab his enim aliae fuerunt quas ipse omnino damnavit, conquestus ab haereticis scripta sua corrupta fuisse, ut discimus ex epistola, quam Rufinus latinitate donavit. Sed tandem Origenis opera multis erroribus infecta permanserunt, tum illis, quos dubitanter ipsemet proposuerat, tum iis, quos haeretici postea dolose inseruerunt. Utrique ob auctoris famam Sectatores plurimos nacti, saeculis insequentibus magnos streptus in Ecclesia excitarunt.

IV. Ex his, quae superius dixi, patet, Rufinum in Pineto non solum libros Periarchon, sed et alios lucubrasse intra illud ipsum tempus, quo, Hierosolymis redux, in Romanis partibus moratus est, nimirum a vere anni 397. ad Autumnum anni insequentis 398. in cujus fine, scilicet die XXV. Novembris obiit Siricius Pontifex. Ab hoc enim adhuc superstite, literis formatis, de more acceptis, Rufinus Roma discessit, ut 0128A infra videbimus. Scilicet ad Rufinum, religionis et doctrinae fama percelebrem, viris piis et eruditis undique confluentibus, ut scripturarum, et auctorum orientalium thesauros, ab eo secum communicatos, mirarentur, is Regulae Sancti Basilii, Apologiae Pamphili, suae Dissertationi de Adulteratione librorum Origenis, et libris IV. Periarchon, superaddidit duos libros de Benedictionibus Patriarcharum, quos rogatu Pontit Paulini cognomento Nolani, nondum tamen episcopi, sed tantum presbyteri, confecit. Jampridem receptum est, ut verba, quae Jacob morti proximus cap. XLIX. Geneseos protulit duodecim filiis, totidem Tribuum auctoribus, quibus omnis Ebraeus populus constabat, Benedictiones XII. Patriarcharum dicantur, quanquam, praeter Rufinum, Ambrosius cap. II. de eodem argumento, et Theodoritus in Genesim cap. ultimo observent, eum titulum minime congruere ipsi orationi, per quam Jacob maledicit Ruben, Simeoni, ac Levi. Quamobrem prophetiam potius, quam benedictionem dicendam esse Ambrosius affirmat. Rufinus 0128B ex Urbe epistolam, nunc deperditam, scripserat ad Paulinum. In ea ob nuncium ad se Concordia perlatum de obitu matris, ut infra clarius explicari videbimus, se Romae in aestu sollicitudinis, et in incerto morarum esse, amico Paulino indicaverat, illum etiam hortatus, ut Graecis litteris perdiscendis operam daret, quod Rufinus Clementis Romani Pontificis translationem, a Paulino digestam, non valde probaret. Haec ex Paulini epist. XLVI. alias XLVII. qua Rufini litteras, quanquam breves, sibi magno refrigerio fuisse respondet, ejusque sollicitudine se affectum significat; sperare tamen illius praesentia se denuo exhilarandum; Graecas litteras discere se non posse, nisi diutius Rufini consortio perfruatur, et pleniorem ejus copiam habeat, ut illius opibus ditescat. Subinde epistolae hunc finem imponit: In tempore sane, quo scripta haec scribebantur, cecidit sub oculis incidens, proposita lectione, Capitulum illud ex Genesi, quo Judas a Jacob benedicitur (XLIX. 8.) Et quia Dominus opportunissimam 0128C hanc occasionem dederat, pulsare post tempus fores tui cordis placuit. Ergo, si me amas, immo quia multum amas, rogo, ut scribas mihi, ut intelligis ipsam Patriarcharum benedictionem: et si qua ipse scis in eis ardua sensu, et digna cognitione, scire me velis. Specialiter tamen de Capitulo illo Geneseos (XLIX. II. secundum LXX.) in quo ait, alligans ad vitem pullum suum, et ad cilicium pullum asinae suae; quis suus is pullus sit, vel quis asinae pullus? Et cur suus ad vitem, asinae vero pullus ad cilicium alligetur? Ita Paulinus, qui eandem quaestionem sibi a Desiderio presbytero dudum propositam indicat epist. XLIII. alias XXXV. §. 3.

V. Quamvis Rufinus, ut dictum est, libris Periarchon vertendis Operam daret, paruit tamen amicissimo capiti, librumque primum Jacobei Vaticinii de Benedictionibus Judae ad Paulinum direxit, epistola modestiae et bonae frugis plena eidem praemissa; unde nonnulla huc transferam: Quanto magis, inquit, ego me tibi excuso et minus idoneum ad responsionem eorum, quae sciscitaris, adfirmo, tanto tu instantius percontaris, 0128D et difficiliora perquiris, ac velut lenti bovis vitio deprehenso, cunctantes armos et retrorsum terga cedentia, stimulis pertinacioribus perfodis. Ait etiam de re ipsa: quod utique et otii et temporis non parum quaerit, et, ut fidelius dicam, quod, mentem Spiritu Sancto illuminatam deposcit. Notandum est porro, de se Rufinum, Christiano more, in scriptis suis, modeste admodum et demisse ubique sentire. Hoc video animadversum etiam Tillemontio tom. XII. art. 84. pag. 210. Paulinus vixdum accepta Rufini explicatione, per Cerealem ex Urbe Nola Romam revertentem rescripsit epistolam XLVII. alias XLVIII. in Pinetum ei delerendam. In hac postquam Rufinum rogasset, ne ex Italia remeaturus ad Orientem, eo invisitato discederet; etiam postulat, ut Benedictionem XII. Patriarcharum, cujus (inquit) jam principium mihi, exposita circa personam Judae prophetia, triplici, ut jussum est, interpretatione conscriptis paginis, edidisti, per reliquos 0129A filios distributam digneris exponere, ut ipse per te fiam conscius veritatis, et magnae gratiae ac laudis auctorem habeam, si his (Desiderio presbytero) qui de me supra me (judicantes) propter operis (difficultatem) consulendum me putaverunt, divina potius et tuo spiritu, quam de meo sensu inepta, respondeam. Rufinus Quadragesimae diebus ex Pineto ad Paulinum misit quae postulaverat, nempe librum II. in Benedictiones reliquorum XI. Patriarcharum. Hoc totum opus memorat Gennadius in Catalogo his verbis cap. XVII. disseruit (Rufinus) et benedictionem Jacob super Patriarchas triplici, idest historico, morali, et mystico sensu. At error supinus irrepsit in Isidori Catalogum cap. IV. ubi haec leguntur: Paulinus presbyter explicuit in benedictionibus Patriarcharum triplici intelligentiae genere, libellum satis succincta brevitate compositum. Cum Isidoro facit Honorius, de more illum exscribens lib. II. cap. CXVII. Viden, Paulino cuidam presbytero Opus tribui, quod Rufinus rogatu magni illius Pontii Meropii 0129B Paulini, postea Nolani episcopi, scripserat? Idem Isidorus, cumque eo Aubertus Miraeus in scholiis hunc Paulinum presbyterum cum ejusdem nominis diacono et notario Sancti Ambrosii Mediolanensis, improvide miscuerunt. Error, quoad opus Rufini, suboluit Casimiro Oudino in supplemento Bellarminiano pag. 61, et Tillemontio tom. XII, pag. 126. Auctor de XII. Scriptoribus, Isidoro et Hildefonso subjectus, ignorasse videtur, quisnam esset Paulinus, ad quem Rufinus librum direxit, ait enim cap. V. Tyrannius Rufinus scripsit ad Quemdam Paulinum presbyterum de benedictionibus Patriarcharum, triplici intelligentia librum satis succinctum, et clara brevitate compositum. Mox Rufinum suggillat, quod sextam prophetiam de Dan non ad Antichristum, sed ad Dominum nostrum retulerit: hic autem, inquit, juxta mysticum sensum ea quae de Dan filio Jacob scripta sunt, non recte de Domino nostro interpretatur, dum procul dubio ad Antichristum eadem pertinere 0129C sanctorum Patrum probat assertio. Sed quamvis hoc vaticinium a nonnullis, quos recenset, Benedictus Pererius tom. IV. in Genesim cap. XLIX. de Antichristo accipiatur, certum est tamen in alias sententias a Patribus trahi, quorum octo Pererius adducit: alii enim de Samsone, alii etiam de Messia interpretantur.

VI. Hoc opus Rufini inversum, confusum, nec tamen totum Constantius Hierotheus sub falso titulo Homiliae XVII. in Genesim, proque foetu Adamantii, primus vulgavit cum Origenianis Operibus in Novum Testamentum post Homilias in Psalmos fol. CIV. editionis Venetae apud Lazarum Soardum A. D. 1516. Opus deinde suo Auctori restitutum, sed priori editione ignorata, Johannes Heroldus inseruit Orthodoxographis Theologiae sacrosanctae tomo II. pag. 1423. unde huc transferam, quae Heroldus de Codice, ex quo opus illud descripsit, initio praefatur, sunt enim lectu maxime digna: Georgius Pictorius, Vir clarissimus apud Ensisheym medicus excellens, atque de literatura 0129D universali optime meritus, quum procul dubio nonnisi vel ingenii summis laboribus aut aeris impensa insani, libellum hunc Rufini bibliothecae suae, tanquam thesaurum parasset, qua est in literas bonas atque erga amicos humanitate, Domino Henrico Petri, jam sacrorum Auctorum bibliothecam edenti, etiam hunc libellum sponte obtulit: qui quidem Romanorum majusculis literis, iis quidem, quibus Pandectas Florentinorum scriptas vidimus, sine distinctione ulla, ante mille ac plus annos, scriptus erat, venerandae antiquitatis gemma, mehercle pretiosa. Hunc vero, ut solet, temporis injuria, incuriaque Barbarorum misere laceravit, quippe quum de Benedictione Judae, mystica tractatur sententia, tres pagellae rescissae ac perditae desiderantur; quarta etsi supersit lacera, quo loco reponenda sit, vix potest divinari. Erat proinde membranula tam tenera, ut teneriorem me vidisse affirmare non ausim: quod quidem tanto plus damni attulit 0130A scripto. Equidem ipsum scriptorium atramentum acerbitate sua plures versus erosos ac transparentes reddiderat, ut ex stigmatibus tantum legi possent, nisi si e regione in facie alterius paginae versus versui responderet, tunc utrinque major instabat labor. Accedebat et hoc quod vel pluvia irrorante, qua olim adservabatur, bibliothecam, vel dum huc atque illuc ad ostentationem veteris monumenti perfertur, in marginibus totus madefactus fuerit liber, atque membranula tenerrima, quasi glutino concreta, quod ferme singula folia, non nisi lacerarentur, disjungi aut aperiri possent. Sed et hoc taedii devorare volui, ut qualis qualis oblatus esset, a me describeretur liber: qui quidem finem suum non habet, pauca tamen deesse suspicor. Adhortor itaque studiosos omnes; ut quod huic deest scripto, quacumque occasione in bibliothecis venari velint, ut tandem et integer theologisque minus mancus offerri possit. Idem opus in suis Monumentis Sanctorum Patrum Orthodoxographis, Heroldo tamen exscripto, nec nominato, comparere jussit Johannes Jacobus Grynaeus 0130B Basileae apud Henricum Petri A. D. 1569. tom. II. pag. 1065. Iterumque, sed prioribus editionibus pariter ignoratis, edidit Laurentius de la Barre cum aliis Rufini lucubrationibus Parisiis apud Michaelem Sonnium A. D. 1580. in folio, suppletis editionibus Heroldi et Grynaei. Sed peculiari animadversione dignum est, Barreum non solum, quasi nunquam antea vulgatam edidisse Rufini epistolam seu praefationem libri I. ad Paulinum Nolanum, quam tamen Heroldus et Grynaeus pridem ediderant; sed in ejus extremis duabus lineis lacunam eandem reliquisse, quae exstat in Heroldi, Gryneique editionibus, ubi statim in calce Rufinianae epistolae post verbum probabuntur, lacunae indicio relicto, subsequitur vox mutila . . . . mis caeteris, in margine vero haec adnotantur: hic desunt nonnulla. Barreus ait, se Rufiniana scripta eruisse ex reliquiis venerabilis monasterii Montis Dei. Consonat vetustissimus codex Caesareus mille et ducentis abhinc annis literis majusculis 0130C et absque singularum vocum distinctione, exaratos, apud Lambecium in Commentariis de Bibliotheca Caesarea tom. II. pag. 800. Hic enim codex libros II. Rufini de Benedictionibus continet, una cum dua bus jam dictis Paulini et Rufini epistolis amoebaeis, non separatim, sed initio simul positis: quarum posteriori ad Paulinum uti est in Caesareo Codice, deest integrum folium, mox a fine post verbum probabuntur. Folium vero, quod post lacunam a fine praecedentis folii proxime subsequitur, incipit imperfectae vocis ultima syllaba . . . . mis ceteris, ut in aliis tribus editionibus jam adductis; unde lacunae, in omnes postea codices diffusae, origo et antiquitas patet. Tantam codicis vetustatem frustra elevare conatur Carolus Caesar Baudelotius in sua utilitate itinerum tom. II. pag. 127. edit. I. Ex his consequitur, merito explodi judicium Francisci Sacchini, quem sub amici Romani nomine appellat Fronto Ducaeus in notis ad epist. 47. Paulini pag. 833. editionis Plantinianae A. D. 1622. in 8º. ubi a Sacchino censeri 0130D ait, Paulini epistolas ad Rufinum non esse Paulini, quod stilus magis affectatus a quopiam ad similitudinem Paulini, quam genuinus ipsiusmet Paulini videatur. Haec eadem habet Sacchinus in Vita Sancti Paulini pag. 179. Sed enimvero hujus censurae fallaciam et levitatem satis revincunt jam memorati codices, ad Paulini aetatem proxime accedentes, ita ut Cotelerius in judicio de libris Recognitionum pag. 484. edit. II. fucum Ducaeanum passus, Paulini ep. XLVII. non esse indubiae auctoritatis pronunciaverit. Sed Brunum audiamus id refellentem Dissert. I. de Epistolis S. Paulini §. 47. pag. 113. Non ea sum, inquit, perspicacitate, ut quid discriminis inter eum scilicet, et Paulini stilum, interesse mihi appareat: mihique facile persuaderem, non aliud de illis epistolis dubitandi nonnullis fuisse fundamentum, quam praeconceptum in Rufinum odium. Quibusdam enim videtur non potuisse innoxie amari, ex quo orta controversia 0131A Rufinum ab Hieronymo abalienavit: cujus tamen caussa Augustini et Paulini in utrumque amicitia nullum passa est detrimentum. Sed ex supra allatis luce clarius, has epistolas a Paulino nostro ad Rufinum fuisse scriptas. Sic Brunus, cujus dicta nostris observationibus roborari videmus. Sacchinum praeterea nominatim refellit Tillemontius tom. XIV. pag. 710. Recensionem sui codicis post allatum specimen characteris, his verbis claudit Lambecius: Operae pretium profecto facturus est, si quis praestantissimum hunc, et veneranda vetustate sua admirandum codicem a capite usque ad calcem cum impressis editionibus accurate contulerit. Edmundus Martenius in Itinere I. litterario Parte II. pag. 138. testatur, in Abbatia Murbacensi in Alsatia alium superesse Rufini codicem de Benedictionibus XII. Patriarcharum, mille abhinc annis scriptum, quem utinam vir doctus cum editis contulisset. Quod tamen Martenius non fecit, hoc meo rogatu faciendum curavit Eminentissimus Cardinalis Firaus, quum esset Romanae Sedis Apocrisarius 0131B apud Helvetios, quaeque in codice Murbacensi lacunam antiquissimam in memoratis codicibus implent, hoc loco adscribam . . . . Probabuntur. Sed cum dicit: Non deficiet princeps ex Juda, neque dux de femore ejus, donec veniat is, cui repositum est regnum, scilicet et in ipso gentes sperabunt. Quia donec veniat is, cui repositum est, in quo gentes sperabunt, manifeste de Christo dicitur; cogimur sine dubio alium intelligere esse, quam Christum eum, de cujus semine dux non deficiet, donec Christus veniat. Non enim convenit illum Christum intelligi, de cujus semine dux non deficiet donec Christus veniat, qui utique dux in adventu Christi defecit. Et hoc ipsum indicio fuit, advenisse eum, cui repositum est, id est Christum. Quaedam referuntur ad Judam, sicut in complurimis ceteris, etiam in hoc capitulo. In Chronico Centulensi apud Dacherium tom. IV. Spicilegii pag. 482. edit. I. notatur fuisse A. D. 831. in Abbatia S. Richarii Explanatio Rufini de XII Benedictionibus Patriarcharum 0131C in uno volumine. Haec dicenda occurrerunt in libros II. de Benedictionibus, quos Rufinus in monasterio Pineti tempore ipso Quadragesimae expressit, quo Origeni vertendo studebat, ut superius abunde probatum est. Quare palam fit, nequaquam hoc contingere potuisse post A. D. 398. quia Rufinus ante finem ejusdem anni Aquilejam profectus, Romam inde non rediit ante A. D. 408. rumorque, ab ejus versione librorum Origenis excitatus, non quidem post, sed ante A. D. 400. primo percrebuit. Ergo Tillemontius labitur tom. XII. pag. 309, ubi Rufinum A. D. 410. Romam ex patria reversum, opus de Benedictionibus adgressum fuisse arbitratur. Hoc postea tom. XIV. pag. 127. vir doctus prioris sententiae oblitus A. D. 408. illigavit, quum tamen neutri, sed A. D. 398. uti diximus, illigari debeat.

VII. Nunc ad reliquos libros, tertium nimirum, et quartum Origenis Periarchon, nobis revertendum est. Ex Rufini altera praefatione colligitur, duos priores libros, quos in Pineti monasterio converterat, 0131D per alienas manus volitasse, duobus reliquis nondum conversis, superque illis rumores in interpretem surrexisse. Ipsa quoque praefatio nos docet, eosdem illos duos posteriores libros, ex intervallo, et serius quam priores, fuisse translatos: quo quidem intervallo Rufinus de Benedictionibus Patriarcharum, instante Paulino, disseruit. Hinc duobus iisdem posterioribus libris Periarchon, tanquam novo operi, novum prologum ad Macarium praemisit, quem non praemisisset, si una cum duobus prioribus, quibus prologum suum ante praemiserat, eosdem vulgasset. Adponam verba ipsa ad Macarium ex Rufini altera praefatione libri III. Periarchon; rem enim, de qua agimus, mirifice illustrant: Qui legis memor esto mei in tuis sanctis orationibus, ut et nos effici mereamur aemulatores Spiritus. Superiores Duos Periarchon libellos, te non solum insistente, verum etiam cogente, 0132A Diebus Quadragesimae interpretatus sum. Sed quoniam illis diebus etiam tu, religiose frater Macari, et vicinius monebas, et amplius vacabas (forte vocabas, ut legitur in editione Grynaei pag. 711.) etiam ego amplius operabar. Hos vero Posteriores Duos Tardius explicuimus, dum ad nos extrema et ultima parte urbis rarior exactor accedis. Haec Rufinus de duobus posterioribus libris Periarchon. Rumores ob suam versionem, in Urbe excitatos, mox ita describit: Verum si meministi quod in praefatiuncula priore commonui, quia indignaturi essent quidam, si nos audissent non aliquid mali loqui; continuo id arbitror persecutum probasti. Quod si in illo opere ita Inflammati sunt hi, qui hominum linguas ad male loquendum excitant, daemones, in quo nondum eorum secreta ad plenum nudaverat; quid in hoc futurum putas, in quo omnes eorum caecas et occultas vias, quibus humanis cordibus irrepunt, et animas infirmas ac fragiles decipiunt, revelabit? Videbis illico perturbari omnia, seditiones moveri, clamores tota urbe diffundi, ad damnationem 0132B vocari eum, qui evangelicae lucernae lumine diabolicae ignorantiae tenebras fugare conatus est. Verum haec parvi pendat qui cupit, salva Fidei Catholicae regula, in divinis eruditionibus exerceri. Illud autem necessario commoneo, quod sicut in Prioribus Libris fecimus etiam in istis observavimus, ne ea, quae reliquis ejus sententiis et nostrae Fidei contraria videbantur, interpretarer. Sed velut inserta ea ab aliis, et adulterata praeterirem. De creaturis vero rationalibus si quid novi duxisse visus est, quia non in hoc est summa Fidei, scientiae gratia et exercitii, cum forte nobis adversum nonnullas haereses tali ordine necessario respondendum est; neque in his libellis, neque in superioribus dicta, repetere etiam in his posterioribus voluit; et brevitatis gratia, aliqua ex his resecare commodum duxi. Postremo aemulos suos carpens, rem ita concludit: Si quis tamen proficiendi et non obtrectandi studio haec leget, rectius faciet, si exponi sibi haec a peritioribus velit; absurdum namque est poetarum ficta carmina et 0132C Comoediarum ridiculas fabulas a Grammaticis exponi, et ea quae de Deo, vel coelestibus virtutibus, ac de omni universitate dicuntur, in quibus omnis vel paganorum philosophorum, vel haereticorum pravus error arguitur, sine magistro et explanatione aliquem posse discere. Et ita fit, ut res difficiles et obscuras malint homines per temeritatem et inscitiam condemnare, quam per diligentiam et studium discere. Huc usque Rufinus. Haec Periarchon interpretatio exstat in latinis Origenianorum operum editionibus, lib. V. cap. 2. §. I. memoratis. In Appendice vero tomi VIII. operum S. Augustini editionis novae libri II. de Incarnatione Verbi ad Januarium ex Rufiniano Origenis Opere collecti sunt. Jo. Mabillonius in Analectis tom. II. pag. 665. testatur in veterrimo codice Corbejensi haberi libros Periarchon (utique ex versione Rufini) quibus praefigitur Origenis epitaphium Mabillonio pag. 660. recitatum, et ab aliquo Origenis studioso confectum, quod nuper pro inedito exhibuit Edmundus Martene in itinere literario tom. II. pag. 185. 0132D Id tale est:

Ille ego Origenes doctor verissimus olim,
Quem primum Fidei gratia clara dedit.
Si mihi credere vis, libros tot millia scripsi,
Quot legio missos mittit in arma viros.
Nulla meos unquam tetigit blasphemia sensus,
Sed probus atque vigil, tutus ab hoste fui
Sola mihi casum Periarchon dicta dederunt:
His me conjectum undique tela premunt.
Hoc ipsum foede corruptum antea protulerat Guido Carmelita in summa de Haeresibus cap. XLI, ubi illud Isidoro tribuit. Alius versus quosdam e codice Ambrosiano vulgavit, olim scriptos in Bibliotheca S. Isidori Hispalensis, ut titulus praefert, sed ignoravit, in iisdem versibus jam dictum Origenis epitaphium, alicubi varium, reperiri.