Caput. V.

I. Rufini utriusque Apologiae synopsis, ad Hieronymum mittitur. II. Qui statim ad utramque respondet. III. Apologia Origeniana, quam Hieronymus Pamphilo abjudicat, huic martyri vindicatur. IV. Quaenam Pamphilus scripserit. V. Conjecturae ad Apologiam Pamphilo abjudicandam excussae. VI. Responsio Hieronymi ad accusationes Rufini. VII. Ad alias Rufini accusationes Hieronymi responsa. VIII. Refutatio Hieronymi Apologiae Rufini ad Anastasium papam.

((I.))

I. Rufinus utramque Apologiam suam cum amicis Romanis communicavit, qui, secundum votum auctoris, eas nequaquam in vulgus sparserunt; sed per angulos, ut ait Hieronymus, suis tantum audiendas ingesserunt. 0153B Hieronymus initio libri I. Apologiae id factum ait, ut et simplicium corda percuterent, eique pro se respondendi facultatem auferrent. Rufinus contra ait, se libros suos ad eos tantum misisse, qui verbis Hieronymi laesi fuerant, et non ad plures. Hoc eruitur ex lib. III. Apologiae contra Rufinum. Illud non evasit impune; Pammachius enim et Marcella, quum integrum Apologiarum exemplar obtinere non potuissent, saltem hinc inde praecipua illarum capita studiose corrosa ad Hieronymum festinanter perferenda curarunt, fortasse per Paulinianum ejus fratrem, ex Dalmatia Bethleemum redeuntem. Ut acrius ad respondendum incitaretur, istiusmodi etiam synopsi relatio eorum accessit, quae ab amicis Rufini de Hieronymo vulgabantur. Quare vir Sanctus ubi primum ex amicorum literis et Pauliniani ore se maledice traductum accepit, continuo Apologiam in duos libros distinctam pro se elucubravit, eamque ad Pammachium et Marcellam Romam direxit; utrumque 0153C enim Rufinus, praeter Hieronymum ipsum, perstrinxerat. In inscriptione vulgati operis, non Marcellae, sed Marcellino hactenus lectum est: quem Tillemontius tomo XII. pag. 247. Tribunum illum fuisse conjecit, qui A. D. 411. praefuit magnae collationi Carthaginiensi apud Baronium A. D. 410. §. 58. Sed Martianaeus tandem Marcellam pro Marcellino ex codicibus Mss. restituit, in quibus hanc epigraphen reperit: Incipit Hieronymi doctoris egregii adversus tres libros Rufini, calumniatoris invidi, defensio missa Pammachio et Marcellae. Summa Hieronymianae Apologiae huc reducitur.

II. Ex Pammachii, Marcellae, et multorum literis se didicisse, accusari in schola Tyranni (sive ab amicis Tyrannii Rufini) quod libros Periarchon in latinum vertisset, quum tamen ipse Rufinum accusaret, quod eandem versionem adgredi non dubitasset. Impudentes vocat, qui medicum arguunt, quod venena prodiderit. Id ab illis praestari, ut Rufinum, quem, ut pharmacopolam Origenistarum non obscure traducit, 0153D non innocentiae merito, sed criminis communione tueantur quasi culpam numerus peccantium minuat, et in personis, non in rebus sit accusatio. Dolet Rufini Apologias contra se scriptas ingeri omnibus audiendas, nec tamen edi, ut, inquit, et simplicium corda percutiant, et mihi facultatem auferant respondendi. Novum esse malitiae genus accusare quod prodi timeas, scribere quod occultes. Se figuratas Rufini laudes repulisse, quia sub amici nomine, inimici insidias deprehenderat. Jam vero id sibi Rufinum in Apologia crimini vertere, quod ante in praefatiuncula librorum Periarchon semel iterumque laudi verterat, quum post reconciliatam simultatem etiam leves suspiciones fugere debuisset, ne quod fortuito fecisset, consulto facere putaretur. Si auctoritatem suo operi perstruebat, laudare potuisse columnas Ecclesiae Hilarium, Ambrosium, Victorinum, Origenis interpretes, quos tamen tacuit, uno laudato Hieronymo, qui se pulicem 0154A vocat. De priori sua epistola ad Pammachium et Oceanum scripta, sic loquitur: Teneo epistolas vestras, quibus accusatum me scribitis esse, et Hortamini, ut respondeam criminanti, ne si tacuerim, videar crimen agnoscere. Ex his colligimus, non unum Pammachium, sed Marcellam quoque Hieronymo ad scribendum contra Rufinum stimulos addidisse, praeter Oceanum, cujus nomen quanvis exprimitur in Pammachii epistola ad Hieronymum, hic tamen in suis responsis nunquam eum memorat, nec Rufinus vel leviter quidem tangit, cujus rei caussa nos fugit. Addit, se jam respondisse, et quanvis laesum, sic amicitiae jura servasse, ut se sine accusantis accusatione defenderet, quodque unus Romae amicus (Rufinis) objecerat, a multis in toto orbe inimicis diceret jactitatum, ne homini sed criminibus respondere videretur, nunquam enim nominatim expressit Rufinum, sed tanquam de pluribus, loquutus est. Alia insuper congerit, ut Rufini laudes sibi jure suspectas fuisse demonstret, seque apud tacitum lectoris judicium purgatum 0154B reddat, ne prior laesisse videatur. Apologias, quas, Rufino contra se scriptas fuisse didicerat, semel et iterum aspernatur, modo enim ludibrii causa Tres libros venustate Attica textos vocat, paullo post responsum illis minatur his verbis: Sed adversus illos libros qui per angulos garriunt, et furtiva accusatione me mordent, quum (libri illi tres) editi fuerint, et de tenebris ad lucem processerint, atque ad nos vel studio fratrum, vel temeritate aemulorum potuerint pervenire, respondere conabor, neque enim magnopere formidandi sunt, quos metuit auctor suus prodere, et tantum confoederatis legendos esse decrevit. (Mox haec quoque subjungit): Nec laesisse contentus quasi adversus elinguem semperque taciturnum, Tres elucubravit libros et antitheses Marcionis de meis opusculis fabricatus est. Hae antitheses, opus erant, in quo Marcion Vetus Testamentum cum Novo, sive discordiam Evangelii cum lege committere ausus est, ut ait Tertullianus, qui toto libro IV. adversus Marcionem, opus refutandum 0154C suscepit. Tres libri a Rufino scripti, quos Hieronymus duobus hujus Apologiae prioribus refellit, sunt utraque Rufini Apologia, quarum prima, in duos libros distincta, invadit Hieronymum, Secundam, quae est pro fide ad Anastasium Pontificem, Hieronymus, sibi nondum visam, contra se scriptam pariter vocat, quia in ea sugillatur. Sectatores Rufini Hieronymo succensebant, quod libros Periarchon et ipse vertisset, quanquam, ut noxios et Ecclesiasticae fidei repugnantes, damnaret. His Bethleemiticus senex Pammachium alloquens, ita respondet: Tuae me, frater Pammachi, et Tuorum literae compulerunt, dicentes, illos ab alio (Rufino) fraudulenter esse translatos, et interpolata nonnulla, et vel addita vel mutata ac ne parvam quidem epistolis haberem fidem, misistis exemplaria ejusdem translationis cum praefatiuncula laudatrice mea. His lectis et collatis cum Graeco, ait se illico animadvertisse, ab Rufino interprete meliorem in partem mutata, quae Origenes de Patre, Filio, et Spiritu Sancto impie dixerat; cetera autem dogmata 0154D de Angelorum ruina, de animarum lapsu, de resurrectionis praestigiis, de mundo vel intermundis ((Leg. intermundiis)) Epicuri, et de resurrectione omnium in aequalem statum, vel a Rufino ita plene conversa, ut habebantur in Graeco, vel de commentariis Didymi exaggerata firmiora fuisse posita, ut qui in Trinitate Catholicum legerat, in aliis haereticum non caveret. Post Rufini translationem et suam inter se comparatas, in prima, ait, laudem auctoris, in secunda vituperationem contineri. Cur Origenem in quibusdam ante laudasset, se docuisse scribit in epistola ad Pammachium; tunc, interpretationis suae caussam reddidisse, ne scilicet impius, quasi pius Ecclesiis traderetur. Septuaginta libros Origenis, ut Rufinus aiebat, se in latinum vertisse fatetur, nec tamen de ullo opere suo Romam commotam. Ego, inquit, per tot annos tam multa convertens nunquam scandalo fui; tu (Rufine) ad Primum et solum opus, ignotus 0155A prius, temeritate factus es nobilis. Rufinus ante suum reditum in Italiam, nihil unquam in literas miserat, huc tamen reversus ante libros Periarchon Regulam Sancti Basilii latio donavit, sed quum Abbatis Pinetensis privato usui conscripta, nondum passim innotuisset, Hieronymus primum et solum opus a Rufino confectum, translationem librorum Periarchon existimavit.

III. Hieronymus Pamphili Apologiam a Rufino latine conversam, totis viribus semel atque iterum invadit, ut magni nominis patrocinio Origenem spoliet. Rationes a Norisio in Dissertatione de Synodo V. cap. XIII. magnopere exaggeratas, quae Apologiam martyri abjudicant, paucis complectar, additis pro Pamphilo, Rufinoque responsis, praecipue illis, quae in Apologiae suae Quaest. VII. sive pag. 132. operum editionis Basileensis apud Henricpetrum anni 1601. edidit Mirandulae Comes Jo. Picus, vel Phoenix, qui ob eandem etiam Apologiam a Roberto Cardinali Bellarmino Ecclesiasticis scriptoribus adnumeratur, 0155B ut vir ingenio et doctrina pro aetate maximus. Haec responsa nunc certe Christianae religionis plurimi intersunt, quia impios nefandosque nostri temporis Arianos, et singulatim Christophorum Sandium, mortalium impudentissimum, tanti martyris praesidio exarmant. Hos enim urit, Servatoris nostri divinitatem et homoousion in Apologetico Patris Antenicaeni disertissime adstrui. Hoc idem egregie animadvertit strenuus defensor Fidei Nicaenae Georgius Bullus, qui sect. II. cap. IX. §. 20. pag. 207. iterumque cap. XIII. §. 3. pag, 263. omne studium in eo posuit, ut opus illud Pamphilo vindicaret. Ergo Hieronymum audiamus lib. I. Apologiae pag. 357: Sex libros, ut ante jam dixi, Eusebius Caesareensis episcopus, Arianae quondam signifer factionis (quem tamen ab hoc crimine vindicat Cellerius) pro Origene scripsit, latissimum et elaboratum opus: et multis testimoniis adprobavit, Origenem juxta se Catholicum, idest juxta nos Arianum. Horum tu primum 0155C librum vertis sub nomine martyris. Et miramur, si me homunculum parvi pretii, Origenis laudatorem velis, quum martyri calumniam feceris. Paucisque testimoniis de Filio Dei et Spiritu Sancto commutatis, quae sciebas displicitura Romanis, cetera usque ad finem integra dimisisti, hoc idem faciens in Apologia quasi Pamphili quod et in Origenis Periarchon translatione fecisti. Si iste Pamphili liber est, de sex libris quis erit primus Eusebii? In ipso volumine, quod tu Pamphili simulas, sequentium librorum facta mentio est. In secundo quoque et reliquis dicit Eusebius quid in primo libro ante jam dixerit, et quod eadem repetere non debeat. Si totum opus Pamphili est, cur reliquos libros non transfers? Si alterius, cur nomen immutas? His consona habet lib. II. Apologiae cap. IV. pag. 407: Vir doctissimus Eusebius (doctissimum dixi, non Catholicum, ne more solito mihi et in hoc calumniam struas) per sex volumina nihil aliud agit, nisi ut Origenem suae ostendat Fidei, idest Arianae perfidiae: et 0155D multa ponit exempla, et hoc constanter probat. Sic Hieronymus. Num istud opus, sex volumina, seu libros complexus, alicubi adhuc supersit, omnino ignoramus. In synopsi, quam exhibet Photius cod. CXVIII. inque libri I. versione latina, a Rufino confecta, nullum certe Arianae perfidiae vestigium deprehenditur: sique Arianum virus in eadem Apologia, quam Photius criticorum princeps diligenter excussit, revera delituisset, nulla profecto caussa erat, cur ipse, Ario, et Origeni alias minime blandus, id silentio praeterire debuisset. At vero non unus Eusebius, ut Hieronymus censuit, sed Eusebius simul et Pamphilus conjunctis studiis Apologiam, pro maxima ejus parte, scripserunt. Hoc disertim testatur qui omnium optime rem novit Eusebius ipsemet lib. VI. Hist. Eccl. cap. XXXIII. Quaecumque vero, inquit, de illo (Origene) necessario cognoscenda sunt, ea petere licet ex Apologia, quam pro eo ego et Sanctus nostri temporis martyr Pamphilus Conscripsimus, quam quidem nos, 0156A propter malevolos quosdam accusatores, Communi studio atque opera junctim elaboravimus. Rufinus lib. VI. Historiae Eusebianae cap. XXIV in fine hoc ipsum ita contraxit: Quae tamen (Gesta Origenis) agnosci possunt ex ea, quae scripta a Sancto Pamphilo martyre Apologia pro ipso una mecum. Eusebii locum explicat Photius, qui saeculo IX. totam Apologiam legit. Ait enim codice CXVIII. supra indicato: Lectus est Pamphili martyris et Eusebii pro Origene codex. Tomi autem sunt sex, quorum quinque a Pamphilo in carcere degenti, praesente etiam Eusebio, elaborati sunt. Sextus autem posteaquam gladio martyr vita privatus migravit ad Deum, quem concupiscebat, ab Eusebio denique est absolutus. Antea Photius cod. CXVII. recensuerat scriptorem anonymum, qui aliam Apologiam pro Origene condidit, in primis Pamphilum martyrem et Eusebium sequutus: Prae ceteris vero (ait) Pamphilo martyri innititur et Eusebio. Atqui scriptor ille non fuit certe Arianus, 0156B qui, teste Photio, de Sancta Trinitate nihil erratorum adfert. Quin etiam hoc asserit de Origene, nihil eum, quod quidem ad dogma de Trinitate attinet, errasse. In hoc articulo eandem plane rationem et methodum servat, ac Apologia, sub Pamphili nomine a Rufino latine edita. Ergo haec ipsa Rufini translatio codicem Pamphili, quem Anonymus, in articulo de Trinitate catholicus, Graece legit, fideliter exprimit. Nec puto quenquam eatenus divinationibus indulturum, ut Rufinum dicat, non ex suo tantum sed ex omnibus, quotquot erant, exemplaribus Graecis, Arianismum delevisse, quo facilius Eusebii librum Pamphilo martyri supponeret. Quis hoc unquam dicat, aut credat? Haec manifeste produnt, Origenis Apologiam recte Pamphilo adscriptam, si Pamphilus perinde ac Eusebius in ea condenda laboravit. Adde, Socratem lib. IV. cap. XXII. totam uni Pamphilo dare. Verba ejus haec sunt, meminit quoque illius (Gregorii Thaumaturgi) Pamphilus martyr in iis libris, quos pro Origene elaboravit. At vero lib. III. 0156C cap. V. Pamphilum juxta ac Eusebium, utrumque communiter pro Origene insignibus libris Apologiam scripsisse tradiderat; quippe duorum opus modo utrique, modo alterutri adscribebatur. Certe Synadicon saeculi VI. a Christiano Lupo vulgatum, cujus auctor ubique Origenem pulsat, Eusebium citat in opere apologetico pro Origene. Sed martyris et ipsius Eusebii Caesareensis nominibus praenotari testatur epistola CXCVIII. apud Baluzium in Nova collectione tomo I. pag. 895. Jam videmus quo evadat Hiero nymi argumentatio adversus Apologeticum, a Rufino translatum, ubi ait: Si liber Primus non Eusebii, sed Pamphili est, de Sex libris quis erit Primus Eusebii? Is erit liber Pamphili. Sed alia ratio librum primum uni Pamphilo vindicat. Eam accipe; sed Picum pro eo loquentem prius audire necesse est. Eusebius apud Hieronymum, inquit Picus, probare conatur, Origenem fuisse Arianum. Atqui in Apologetico Pamphili nihil aliud agitur, quam ut probetur, Origenem 0156D non fuisse Arianum, quaeque haeresim Arii confirmantia, in ejus libris occurrunt, non ab illo scripta, sed ab Arianis intrusa. Ergo omnino diversus sit liber iste ab illo necesse est, qui contrariam caussam tuetur. Porro librum hunc primum Apologiae, in sex libros distinctae, solus Pamphilus scripsit, teste Hieronymo in Catalogo, quem is ante decennium ediderat, adeoque tempore puro, necdum ab ulla cum Rufino inimicitia turbato. Ait enim cap. LXXV. Pamphilus scripsit Antequam Eusebius Caesareensis scriberet, Apologeticum pro Origene, sive, ut qui est liber primus Apologiae in sex libros postea distinctae. His verbis Hieronymus in antecessum explicavit quod postea scripsit cap. LXXXV. ubi inter Opera Eusebii hoc legitur: Apologiae pro Origene libri sex. Hujus Apologiae quatuor subsequentes libros Pamphilus et Eusebius postmodum collatis studiis una scripserunt in carcere. Pamphilo denique martyrii gloria coronato, totum librum sextum de suo 0157A Eusebius adjunxit, quem unum pro Eusebiano Gelasius I. pontifex agnovit in Decreto, a nobis sincere edito, dum cap. III. de Eusebio ait: Quod in laudibus atque excusatione Origenis Schismatici Unum conscripserit Librum. Non ergo sex, sed unum tantum, nempe sextum librum de suo Eusebius procudit. In Synodo VII. oecumenica Actione V. apud Labbeum tomo VII. pag. 367. Antipater Bostrorum episcopus Apologiam Eusebii, non Pamphili, refutasse traditur, quia, ut puto, hunc unum librum sextum refutavit; quae enim ex Sermone primo contradictionum Antipatri recitantur, praeexistentiam animarum refellunt, de qua Pamphilus omnino silet. Floruit Antipapater A. D. 460. ex Norisio in Dissert. de Synodo V. cap. XIII. Is in caussa esse potuit, cur postea Gelasius A. D. 494. in Decreto eundem librum unum notaverit. Jam patet, cur uni Pamphilo, et non etiam Eusebio unus liber primus tribuatur. Pamphilo quoque tribuit Gennadius, ut postea monstrabo. Ad haec antiquissimus auctor Praedestinati, quem ante natam 0157B Eutychii haeresim, hoc est ante A. D. 447. prodiisse constat, quemque alii Primasio, alii Arnobio juniori adscribunt (qua de re vide praefationem tomi I. Operum Sirmondi §. 7.) ipsum Apologeticum uni Pamphilo hisce verbis tribuit cap. XXII. Quicunque usque hodie Origenem legit, si prudenti eum novit recitatione distinguere, deprehendit loca ab haereticis maculata: quod ita esse Pamphilus in suo Apologetico declaravit. Rursus cap. XLIII. sic loquitur: Hic (Pamphilus) Edidit Apologeticum et omnia, quae Catholici ignorantes mentiuntur, exclusit, ostendens, ea, quae reprehensibilia inveniuntur in ejus opusculis, Origenis non esse. Hic auctor scripsit post concertationes hac de re inter Hieronymum, Rufinumque editas, et tamen Rufini de Pamphilo sententiam amplecti maluit. Jo. Trithemius in Catalogo cap. XLVII. et Baronius etiam A. D. 256. §. 40. ab hac sententia nequaquam discedunt. Quum vero universae Apologiae maxima pars, sive toti libri quatuor, primo, et sexto intermedii, 0157C duos simul Eusebium et Pamphilum indiscriminatim auctorem haberent, sextusque insuper totus esset Eusebii, haud mirum est, si Eusebius, omnium conditor ab Hieronymo aliisque interdum dictus, sive etiam creditus. Post Synodici auctorem, et Photium, Nicephorus Callistus lib. X. cap. XIV. mixtim totos sex libros Pamphilo perinde ac Eusebio propterea adsignavit, quod omnes in uno codice junctim, non separatim occurrerent. Nec sane primum a quinque reliquis avelli oportuit, si in omnibus unicum argumentum duo auctores simul tractabant, adeoque totum opus generatim Pamphili et Eusebii pro Origene Apologia dici jure et merito potuit. Tot rationum momenta suis omnino calculis adprobavit Lucas Holstenius in notis Mss. ad Catalogum Bellarmini, ubi de Origene agitur: Imo, inquit, primus liber indubitate est solius Pamphili. Ceteri Pamphili simul et Eusebii, nimirum excepto ultimo, qui est solius Eusebii.

IV. Aliam Hieronymi conjecturam examinemus. Liber primus sub nomine Pamphili a Rufino translatus 0157D subsequentes quinque commemorat. Ergo omnes ab uno ingenio Eusebii prodierunt; non enim Pamphilus primi auctor solus reliquos etiam tanquam suos, commemorasset. Hoc tamen unde viro magno exciderit, ignoratur. Nam in Pamphili Apologetico adhuc superstite, nulla prorsus subsequentium librorum fit mentio: neque eam faciendi ulla fuit caussa, quum in uno libro suo, undecunque absoluto S. martyr Pamphilus argumentis suo tempore in Origenem excitatis, plene respondeat, vir scilicet Adamantii usque adeo studiosus, ut maximam partem Origenis voluminum sua manu descripserit, inquit Hieronymus in Catalogo cap. LXXV. Norisius in Dissert. de Synodo V. cap. XIII. Hieronymum ait loqui de libro I. non prout corruptus fuit a Rufino, sed prout in autographo Caesareensi exstabat. Vereor tamen, ut hoc verum sit. Verba ejus haec sunt in Apologiae lib. I: In ipso volumine, quod tu 0158A Pamphili simulas, sequentium librorum facta mentio est. Atqui volumen, quod Pamphili a Rufino simulari dicebatur, est idem ipsum, quod Rufinus vulgavit. Sua enim versione latina hoc simulare creditus est, quanquam nec simulavit quod revera asseruit. Quod vero subjungit Stridonensis Pater: In secundo quoque et reliquis dicit Eusebius quod in primo libro ante jam dixerat, et quod eadem repetere non audeat; hoc Pamphili caussam nequaquam evertit; in secundo enim et posterioribus libris mentio primi utique fieri potuit, immo et debuit, quum hic primus jamdudum ab solo Pamphilo, postmodum quatuor reliqui ab Eusebio simul et Pamphilo, sextus denique ab solo Eusebio conscripti fuissent. Caussa quam Hieronymus a Rufino sciscitabatur, cur primum dumtaxat, et non quinque reliquos transtulisset, haec fuit, quia non Eusebii simul et Pamphili, sed unius Pamphili indubitatum pro Origene testimonium, per se integrum et completum, producere voluit. Hinc nulla libros reliquos, ab utroque, non ab uno Pamphilo 0158B scriptos, transferendi necessitas fuit. Quid? quod idem Rufinus in prologo suo ad Macarium se unicum Apologetici librum sibi vertendum proposuisse testatur? librum ejus (Pamphili) quem pro Origene in Graeco scripsisse traditur, transferri tibi poposceris in latinum. Non libros, sed librum memorat. Verba scripsisse traditur, nobis ostendunt rem omnium vulgatam, communique traditione notissimam, adeoque tunc primum haud sane confictam.

V. Haec repraesentare visum est, ut intelligatur, Pamphilum martyrem ex Apologiae possessione hucusque non dejici. Jam reliquas conjecturas ad examen vocemus. Eusebius tres libros scripsit de vita Pamphili, in quorum ultimo haec tradit: Ipse quidem Proprii Operis nihil omnino scripsit exceptis Epistolis, quas ad amicos forte mittebat, intantum se humilitate dejecerat. Ex Vita Pamphili, nunc deperdita, haec Hieronymus lib. I. Apologiae pag. 359. quibus de suo ista subjungit: Defensor Origenis, et laudator Pamphili 0158C (Eusebius) dicit Pamphilum nihil omnino scripsisse, nec Proprii quicquam condidisse Sermonis: et hoc dicit, jam Pamphilo martyrio coronato, ne habeas suffugium, post editos ab Eusebio libros, hoc Pamphilum scripsisse. Utrum verba proprii operis, et proprii sermonis discrimen aliquod in Graeco Eusebii contextu fuisse prodant, puta propriae doctrinae, quum nobis desit ipsum opus Eusebii, divinare non possumus. Interim certe Eusebius non dicit, Pamphilum nihil operis, sed nihil proprii operis condidisse, et ejus Apologia nihil habet Proprii operis, sive doctrinae, quandoquidem contra malam doctrinam, Origeni objectam, veram ejus doctrinam, ipsis Origenianis verbis expressam, opponit, ut ex utriusque mutuo collatae discrimine clare evincatur, Origenis scripta ab haereticis fuisse corrupta, quum hanc unam quaestionem pertractet, fuerintue libri Origenis corrupti, necne: quod non est proprii operis aliquid condere. Ad haec qui ipsum Epistolas scripsisse testatur, utique etiam testatur, eum aliquid proprii 0158D sermonis scripsisse. Ideo enim Eusebius adjecit: Exceptis Epistolis, quod hae proprii sermonis essent; et fortasse id addidit, ut hoc idem opus exciperet. Hinc Hieronymus epistolarum auctores scriptoribus Ecclesiasticis adnumeravit, uti praeter Apostolos, Ignatium, Polycarpum, aliosque. Atqui Pamphili Apologeticus, integris locis Origenianis constat praeter initium, quod nihil aliud est, quam Epistola ad Confessores. Quare id quod in hoc opere ad Pamphilum pertinet, Epistola potius dici potest, quam liber. Aliud opusculum Pamphili martyris, sed non proprii sermonis, sive doctrinae, est expositio capitum Actuum Apostolorum, nuperrime editum ab amico nostro V. C. Domno Bernardo de Montfaucon in Bibliotheca Coisliniana pag. 78. Eam antea sub ementito nomine Euthalii Episcopi Sulcensis ediderat alter amicus noster Laurentius Zacagnius in Monumentis Ecclesiae Graecae pag. 428. Hujus expositionis cum Apologia 0159A comparatio. Pamphilum utriusque auctorem esse omnino confirmat, licet latinam tantum Apologiae versionem habeamus. Nec ceteroqui Hieronymus Apologiae stilum Eusebiano conformem esse pronunciavit: et sane lector discrimen aliquod intercedere non diffitebitur. Haec eadem Pamphili opuscula fortasse comprehendi quodammodo possunt nomine Indicum librorum Origenis, quos Eusebius lib. VI. Histor. cap. XXXII. a Pamphilo scriptos fuisse testatur. Revera enim Indices, sive excerpta doctrinae Origenianae et in Sacram Scripturam, continere videntur.

VI. Pro Pamphilo Hieronymus ipse adducebatur, qui ante decennium in Catalogo suo Apologiam pro vero foetu Pamphili memoraverat, Graece conscriptam, necdum a Rufino in latinum sermonem conversam: tunc enim Hieronymus nullum imposturae vestigium, nulla mendacia, nullasque haereses in exiguo libello deprehenderat, alias auctore Catholico et martyre dignum certe non judicasset. Quin 0159B eum legerit, dubitari nequit, quum in prologo Catalogi se excuset, si eos praetermisit, quorum scripta non legit. Hieronymus hoc argumento pulsatus, respondet lib. II. Apologiae I. pag. 419. se in hoc a Rufino, qui codicem communicaverat, falsum fuisse: Posui et hunc librum a Pamphilo editum, ita putans esse, ut a te et tuis discipulis fuerat divulgatum. Itaque fraudem tuam errori meo imputare non debes. At alibi non in Graeco, sed in Latino contextu fraudem a Rufino commissam dicit, et generatim dicit. Rufinus tamen haec omnia diluit in epistola, nunc deperdita, contra quam librum III. suae Apologiae scripsit Hieronymus. Ego vero puto, fraudem illam, siqua fuit, in inscriptione, non in contextu operis indicari. At si Hieronymus postea codicem reperit, a librariis solo Eusebii nomine praenotatum, contra est Eusebius ipse, qui illum non sibi solum, sed Pamphilo etiam adscripsit: neque Photius in Graecis hujus Apologiae codicibus, qui ejus aetate supererant, ullum 0159C ex erroribus deprehendit, quos Hieronymus generatim ait se deprehendisse, quosque in latina translatione a Rufino sublatos fuisse conqueritur. Hic idem S. Pater ante finem ep. XLI. alias LXV. ad Pammachium et Oceanum multis aliis variisque inter se conjecturis librum Pamphilo abjudicare conatus fuerat, quas paucis recensere non pigeat.

1. Ait, ab amicis et sectatoribus Origenis conflatum sub nomine Pamphili, ut Adamantium testimonio martyris ab infamia vindicaret. Hanc conjecturam postmodum parvi fecit, dum alias ab hac diversas excogitavit.

2. Ex collatione stili agnosci non posset, ait, utrum sit Pamphili, quum aliud ejus opus non reperiatur. De aliis Pamphili scriptis superius jam dixi: et si opus genuinum comparatione stili nosci non potest, non ideo in dubium verti debet. Sed nec Hieronymus stilum Apologiae Eusebiano conformem esse dicit.

3. Sex librorum Apologiae Eusebii principium contineri, 0159D ait, in Apologia, quae Pamphilo adscribitur. Non tamen Eusebii, sed Pamphili principium illud esse monstravimus.

4. Quum Eusebius et Pamphilus inter se ita convenerint, ut unus ab altero cognomen acceperit, illi ab se invicem dissentiae non potuerunt, ut Eusebius Origenem probarit Arianum, Pamphilus vero Catholicum; sed in carcere simul pro una causa fidei catholicae detentos fuisse certissimum est. Quod si postea Eusebius alio abiit, haud inde consequitur, Pamphilum non scripsisse quod scripsit, immo vel hinc patet, librum Pamphili alium esse a libris Eusebii.

5. Hinc adstrui, Apologiam non Pamphili, sed Didymi opusculum esse. Hanc quoque sententiam postea deseruit.

6. Vel saltem cujuslibet alterius, qui ex principio sex librorum Eusebii illam compegerit, reliquis 0160A libris inter se postea compactis. Rei veritas firma consistit, etiamsi principium sex librorum sit Pamphili, ceteri Eusebii.

7. Concedit, opus esse Pamphili; sed necdum martyris, qui tamen postea martyrio suo errorem Origeni defendendo impensum deleverit. Hoc tamen eo imbecillius est, quod Pamphilus ex Photio codice CXVIII. opusculum in eodem carcere scripserit, in quo A. D. 307. postquam tormentorum vim subiisset, clausus fuerat, teste Eusebio de martyribus Palestinae cap. VII. Quare ex more illius aevi tunc erat vere martyr. Deinde biennio serius extremum martyrium subiit.

Sed ipsa verba Hieronymi, licet fusiora, exhibeamus, ut conjecturarum pondus facilius ex se patefiat: Quod Pamphilum proferunt laudatorem ejus (Origenis) gratias illis (Rufino) ago meo nomine, quod dignum me putaverunt, quem cum martyre calumniarentur. Si enim ab inimicis Origenis libros ejus (Origenis) dicitis esse violatos, ut infamarentur, quare mihi 0160B non liceat dicere, ab amicis ejus et sectatoribus compositum esse sub nomine Pamphili volumen, quod illum (Origenem) testimonio martyris ab infamia vindicaret? Ecce, vos emendatis in Origenis libris quod ille non scripsit: et miramini, si edat aliquis librum, quem ille non edidit? Vos in edito opere potestis coargui. Ille (Pamphilus) qui nihil aliud edidit, facilius patet calumniae: date quodlibet opus Pamphili: nusquam reperietis. Unde igitur sciam, quod Pamphili sit? Videlicet stilus et saliva docere me poterit. Nunquam credam, quod doctus vir primos ingenii sui fructus quaestionibus et infamiae dedicarit: et ipsum nomen Apologetici ostendit accusationem; non enim defenditur, nisi quod in crimine est. Hucusque Hieronymus, cujus verba hoc loco Tillemontius me praerumpere cogit, qui in Commentariis Historiae Ecclesiasticae tom. V. pag. 750. Hieronymum mirari se ait, quod quum libro I. et II. Apologiae suae Pamphili opusculum vocasset primum sex librorum Eusebii, postea 0160C semel iterumque, ut videbimus, sexti libri Eusebii principium vocaverit. Qui fuerat primus, cur jam dicitur sexti principium? Halloixius in Origene defenso lib. IV. pag. 226. hoc loco Hieronymum secum pugnantem deprehendere sibi videtur. Tillemontius vero ait, ei raptim scribenti haec excidisse. Sed Norisius in Dissert. de synodo V cap. XII. non Hieronymi, sed librarii mendum esse detexit, qui scilicet verba contracta VI. lib. Eusebii, reddiderit; adeoque nulla in Hieronymo est contradictio: cujus verba, quae superius adducta mox subsequuntur, haec sunt: Sexti libri (lege sex librorum) Eusebii super Origenis defensione principium usque ad mille ferme versus liber iste, qui Pamphili dicitur, continet; et in reliquis scriptor ejusdem operis profert testimonia, quibus nititur approbare, Origenem fuisse Catholicum. Eusebius et Pamphilus tantam inter se habuerunt concordiam, ut unius animae homines putes, et ab uno alter nomen acceperit (Eusebius enim Pamphili dici voluit). Quomodo igitur inter se dissentire potuerunt, ut Eusebius in toto Opere 0160D suo Origenem Ariani probet dogmatis, et Pamphilum Nicaenae Synodi, quae fuit postea, defensorem? Ex quo ostenditur vel Didymi, vel cujuslibet alterius, esse opusculum, qui sexti libri (lege sex librorum) capite detruncato, cetera membra sociarit. Sed concedamus ex superfluo, ut Pamphili sit, sed necdum martyris, ante enim scripsit, quam martyrium perpeteretur: at quomodo, inquies, martyrio dignus fuit? Scilicet ut martyrio deleret errorem, ut unam culpam sanguinis sui effusione purgaret. Quanti in toto orbe martyres antequam caederentur, variis subjacuerunt peccatis? Haec fusius ex Hieronymi epistola referre placuit, quod cum aliis ejus testimoniis collata clare ostendant, ipsum in hac de Pamphilo quaestione suis conjecturis parum fidisse, dum aliis postea rationibus libri auctoritatem elevare conatus est, quasi non amplius Didymum, sed Eusebium auctorem haberet: qua in re Tillemontius Rufinum aeque ac Hieronymum 0161A probe statuisse affirmat, quum uterque simul collatis operis Apologiam pro Origene scripserit, testibus Eusebio, Socrate, et Photio. Distinctione tamen, a nobis superius expressa, utendum est.

Verum Hieronymus librum non esse Pamphili propterea contendit, quod iniquum videretur, a martyre hominem defendi, cujus scripta postea damnassent Anastasius Pontifex et Theophilus Alexandrinus Episcopus. Hieronymi verba haec sunt lib. I. pag. 359: Quid facient epistolae Theophili Episcopi? Quid papae Anastasii in toto orbe haereticum persequentes, quum liber tuus sub nomine Pamphili editus pugnet contra epistolas eorum, et Episcopali nomini testimonium martyris opponatur? Sed Jo. Picus pro Rufino respondet illorum propositum fuisse, haereses, et falsa dogmata cujuscumque essent, evellere, quia hoc ad fidem et religionis stabilimentum noverant pertinere. Origenis autem ea esse, ut putabatur a multis, aut non esse, Picus censet Pontifices parum curaturos, immo gratum futurum, si certe probari potuisset, 0161B haereses illas non fuisse ab Origene traditas; pro Fide enim hoc faceret, non contra Fidem; contra haereticos, non pro haereticis, qui tanti viri testimonio innixi errorem suum illius nomine tuebantur. Ergo contra Anastasii et Theophili epistolas liber Pamphili non pugnabat, in quo haereses ab illis damnatae non excusabantur, sed illarum assertoribus tantus patronus eripiebatur, quemadmodum Sandio et aliis nefandissimis nostri temporis Arianis a Socino instauratis eripitur. Nec unus vero fuit Pamphilus martyr, qui Origenem antequam damnaretur, a suspicionibus purgare studuerit, quandoquidem hoc etiam a magno Athanasio praestitum notat Bernardus de Montefalconis in praefatione ejus operum pag. 19. §. 6. et Dominus de la Motte in Historia Tertulliani et Origenis, Lugduni edita A. D. 1691. lib. IV. cap. VI pag. 416. non diffitetur, aliqua ejus scripta ab haereticis fuisse corrupta. Nec ideo tamen Athanasius contra Anastasium et Theophilum pugnare dicendus est: Quem 0161C quidem Origenem, inquit Picus pag. 134. si illae persequuntur epistolae (Anastasii et Theophili) certum est, quod nonnisi ut illarum creditum opinionum haeresiarcham persequuntur. Pamphili Apologetico se responsurum promittit Hieronymus lib. II contra Rufinum, quod tamen minime praestitit, quanquam postea XX. annos superfuit. Ceterum si Pamphilus fidem catholicam Verbi semper defendit; sique Rufinus Pamphili Apologiam verbum de verbo exprimens, quaedam tantum, ut Hieronymus objicit, quae Filium Dei et Spiritum Sanctum respicerent, immutavit, ceu scripta antequam hujusmodi quaestiones propriis formulis in Ecclesia definirentur, fieri potuit, ut Pamphilus in sententiis luculentissimis apud Origenem investigandis accuratior undequaque non fuerit. Qui vero mendacia officiosa pro peccatis haberi non putant, credere etiam poterunt, Rufinum eo devenisse, ut loca consubstantialitati faventia, illis, quae revera Pamphilus scripserat, supponere non dubitaverit. Beatus Rhenanus in praefatione ad Sixti sententias, a Rufino editas, 0161D hanc ipsam suspicionem, seu potius calumniam his verbis manifestavit: Olim antiqui si quando expedire videbatur, a piis hoc genus mendaciolis non ita abhorrebant. Mitto aliam Rhenani futilitatem, ubi ait, non Rufinum, sed Eusebium primum pro Origene librum Pamphilo martyri inscripsisse. Verum quum haec aliunde certo sciri non possint, quam ex Graeco Apologiae codice, quo caremus, Rufino istud malae fidei crimen impingi non debet ob unas suspiciones Hieronymi, qui in lib. I. Apologiae cap. III. sic scriptum reliquit: Professae inimicitiae suspicionem habent mendacii. Quid? quod Rufinus in libro Apologiae contendit, nullam omnino haeresim in libro Sancti Pamphili, ab se latine reddito, occurrere, Hieronymumque generatim dumtaxat eum accusare: sique id speciatim praestaret, se accusationis injustitiam omnibus ostensurum. Photius certe, iis quae Arianam labem redolere possent. maxime infestus, quum in 0162A hac Apologia ab se Graece perlecta, nihil censura dignum offenderit, jure affirmari potest, nihil Arianis propitium in illa occurrisse. Hoc ipsum in Defensione Fidei Nicaenae sect. II. cap. II. §. 20. Bullus affirmat, nihilominus-putans, Rufinum aliqua sustulisse, quae duras suspectasque sententias praeferre viderentur, nullo interim loco superaddito, quem Pamphilus non scripsisset. Sed si Photius, vir perspicacissimus, et in articulo de Trinitate catholicus, haec eadem in codicibus Graecis, ab se perlectis, nequaquam vidit, Rufinus ea videre, et suopte arbitrio resecare potuisse quis credat?

VI. Jam vero ad Hieronymi Apologiam redeamus. In libro I. Rufinum arguit conquerentem in se dicta putare quae in epistola contra Origenistas Hieronymus scripserat: quumque a Rufino vapulasset, eum insimulante quod Judaeum Barrabam, praeceptorem adhibuisset, hunc non Barrabam, sed Baraninam dictum lepide ostendit, seque Judaeum audivisse testatur, quomodo Origenem legerat, scilicet, non ob 0162B fidei veritatem, sed ob eruditionis meritum. Aquilejam ad manus Rufini perlata epistola paschali Theophili Alexandrini, in qua fuse damnabantur errores Origenis, is ita exhorruit, ut aures suas obturaret, eos ab se ante ignoratos et ipse condemnans. Hieronymum hoc dicentem audiamus: Lectis nuper Papae Theophili epistolis, in quibus Origenis exponit errores, dicitur obturasse aures suas, et auctorem tanti mali clara cum omnibus voce damnasse, et dixisse, usque ad illud tempus se ignorasse, quod tam nefaria scripserit. Theophilus A. D. 400. vulgavit epistolam paschalem pro A. D. 401. quae prima fuit in tempore, quanquam in ordine sit secunda inter opera Hieronymi, qui eam cum ceteris latine vertit. Singulas postea suis annis accurate restituit Norisius in Historia Pelagiana inque Dissertatione pro Sancto Siricio. Hieronymus ait, Rufinum quae interpretabatur, ignorare non potuisse. Aegre fert, suas enarrationes in Paulli epistolam ad Ephesios, ab illo accusari; sed hoc se ex 0162C relatu amicorum, non ex Rufini scriptis didicisse fatetur; fama enim, inquit, ad me criminum ejus, non scripta venerunt, et stultum est juxta Apostolum, pugnis aerem verberare. Nec tamen ideo sui defensionem tacitus praeterit. Non diffitetur, se in Commentariis ad Ephesios varias sententias Origenis. Didymi, et Apollinarii, qui inter se contraria habent dogmata, lectorum judicio probandas vel improbandas exhibuisse; ita tamen ut fidei suae non amitteret veritatem. Rufinum carpit ob jactationem scientiae Graecorum et oblivionem patrii sermonis: Praetermitto, ait, Graecos, quorum tu jactas scientiam, et dum peregrina sectaris, pene tui sermonis oblitus es, ne veteri proverbio, sus Minervam, docere videar, et in silvam ligna portare. Illud miror, quod Aristarchus nostri temporis puerilia ista nescieris, quanquam tu occupatus in sensibus, et ad struendam mihi calumniam cervulus, Grammaticorum et Oratorum praecepta contempseris, parvi pendens hyperbata post anfractus reddere, asperitatem evitare consonantium, hiulcam fugere dictionem. Et infra, nisi 0162D forte se literas non didicisse jurabit: quod nos illi et absque juramento perfacile credimus. Neque illum instar Paulli Apostoli, sermone imperitum, scientia doctum haberi vult, quem sic ridendum proponit: Tu qui in latinis mussitas, et testudineo gradu moveris potius, quam incedis, vel Graece debes scribere, ut apud homines Graeci sermonis ignaros aliena scire videaris; vel si latina tentaveris, ante audire Grammaticum, ferulae manum subtrahere, et inter parvulos Ἀθηνογέρον (id est senem scholasticum) artem loquendi discere. Hinc ostensurus, Origenistas inter se Orgiis mendaciorum foederari, transit ad Stromata Origenis, ex quorum lib. VI. locum adducit, ubi tradere videtur, aliquando licere mentiri. Suam Psalmi II. interpretationem, et sex loca in Commentario ad Ephesios, quae a Rufino reprehendi Paulinianus retulerat, fuse tuetur; de quo Commentario sic loquitur: Decem et octo ferme anni sunt, ex quo istos dictavi libros. Scribebat 0163A haec Hieronymus A. D. 401. Ergo ad Ephesios commentabatur circa A. D. 384. non vero 387. ut visum Tillemontio in Vita Hieronymi Art. XLVIII. pag. 114. In responsione ad tertium locum epistolae ad Ephesios, ab Rufino reprehensum, aliam iterum notam chronologicam habemus lib. I. pag. 377. ubi ait: Pro quo (Origene) compulsus sum ante Biennium brevi libello tuis contra me praeconiis respondere, nempe A. D. 399.

VII. Hieronymus, quem Rufinus ut maledicum et sacrilegum accusaverat, prius crimen diluit, se contra nullum, nisi contra invidos loquutum ostendens. Hujusmodi vocat Luscium Lavinium, vel Asinium Pollionem de genere Corneliorum. Haec vocabula Rufinum denotant, aliumque monachum, ejus studiosum, ad Cornelios genus suum referentem. Ad posterius, quod est sacrilegium et somnii perjurium, ita respondet: Dixi, me saeculares literas deinceps non lecturum. De futuro sponsio est, non praeteritae memoriae abolitio. Hoc amplius persequitur, sibi somnium 0163B suum objici conquerens, quum scriptum sit: Nec adulterium somnii ducit ad Tartarum, nec corona martyrii in coelum levat. De Rufino sic etiam scribit: Nimirum iste est Sallustianus Calpurnius, qui nobis per Magnum oratorem non magnam moverat quaestionem, cui libello brevi satisfecimus. Infra in epist. LXXXIII. allas LXXXIV. ad Magnun haec habet: Sed per te mihi proponi ab Alio quaestionem, qui forte propter amorem historiarum Sallustii, Calpurnius cognomento Lanarius est. His allusit ad ejusdem nominis nebulonem, qui prodiit Livium Salinatorem apud Piutarchum in Sertorio. A Hieronymo prope finem Rufinus pungitur, ut severus et gravis: Ego certe ut tibi, homini severissimo, risum moveam, et imiteris aliquando Crassum, quem semel in vita dicit risisse Lucilius; memini me puerum cursitasse per cellulas servulorum, etc. Eundem iterum taxat, quasi literas Graecas ex se didicisse gloriaretur: Miraris, si ego literas Latinas non sum oblitus, quum tu Graecas sine magistro didiceris. 0163C Mox ejus stilum, et rationem scribendi ironice sugillat: En tu, qui in me parvam criminaris scientiam, et videris tibi literatulus atque Rabbi, responde cur scribere aliqua ausus sis, et virum disertissimum Gregorium pari eloquii splendore transferre? Unde tibi tanta verborum copia, sententiarum lumen, translationum varietas, homini, qui oratoriam vix primis labris in adolescentia degustasti? Aut ego fallor, aut tu Ciceronem occulte lectitas: et ideo tam disertus es, mihique lectionis ejus crimen intendis, ut solus inter ecclesiasticos tractatores eloquentiae flumine glorieris, licet magis philosophos sequi videaris, spinas Cleantis, et contorta Chrysippi, non ex arte, quam nescis, sed de ingenii magnitudine. Et quoniam Stoici Logicam sibi vindicant, et tu hujus scientiae deliramenta contemnis, in hac parte Epicureus es: nec quaeris quomodo, sed quid loquaris. Quid enim ad te pertinet, si alias non intelligat quid velis dicere, quia non ad omnes, sed ad tuos loqueris. Hanc stili Rufiniani censuram ita concludit: Denique et ego scripta tua relegens, quanquam interdum non 0163D intelligam quid loquaris, et Heraclitum me legere putem; tamen non doleo, nec me poenitet tarditatis: id enim in legendo patior, quod tu pateris in scribendo. Denique libro I. finem imponit, Chrysogonum Rufini amicum arguens, a quo reprehendebatur quod per baptismum bigamiam tolli dixisset, nec eum esse bigamum vellet, qui unam ante, alteram post baptismum duxisset uxorem. Ei tamen epist. LXXXII. alias LXXXIII. ad Oceanum scripta respondit, Carterii in Hispania episcopi ordinationem defendens, qui unam ante, alteram post baptismum uxorem susceperat.

VIII. Postquam Hieronymus crimina sibi a Rufino impacta priore libro diluisset, mox ejusdem Apologiam ad Anastasium Pontificem refutare adgreditur, in qua sibi calumnia strui videbatur; idque praestat Apologiae particulis identidem recitatis. In Rufino modestiam desiderat ubi fidem et charitatem suam laudat: nec ferre potest, illum ad summum Pontificem 0164A contra latratores suos misisse baculum literarum. Irridet excusationem, quod propter aetatem et affinium post XXX annos amplexum pro sui defensione Romam non properaverit: Illud vero, inquit, ridiculum, quod post triginta annos ad parentes se reversum esse jactat, homo, qui nec patrem habet nec matrem, et quos viventes juvenis dereliquit, mortuos senex desiderat: nisi forte parentes, militari vulgarique sermone cognatos et affines nominat: quos quia non vult deserere ne inhumanus putetur aut durus, idcirco patria (Concordia) derelicta, Aquilejae habitat. Periclitatur Romae illa probatissima fides ejus: et hic supinus et lassulus post triginta annos per mollissimum Flaminiae iter essedo venire non potest: sicque praetendit longi itineris lassitudinem, quasi triginta annis semper cucurrerit, aut biennio Aquilejae sedens praeteriti itineris labore confectus sit. Carceres et exsilia Rufinum Alexandriae pro Fide subiisse non credit absque judicum sententiis, et nisi prodat confessionis suae acta. Ad hoc alibi a nobis responsurum est. Confessionem, quam de Trinitate 0164B et resurrectione protulerat, variis quaestionibus turbat: Sententiam de judicio et Diabolo etiam exagitat, quasi peccata hominum non arbitrii libertati, sed uni Diabolo ab Rufino imputarentur. Hoc tamen postea lenire videtur his verbis: Verum haec possunt quasi simplicis hominis excusari: et quum eruditos non subterfugiant, apud indoctos praeferre innocentiae similitudinem. Rufinus scripserat: Dicimus quoque judicium futurum, In Quo judicio unusquisque recipiet propria corporis. Hoc Hieronymus sic carpit: Dixerat judicium futurum, sed homo cautus timuit solum dicere In Quo, et posuit In Quo Judicio, ne si non secundo repetiisset Judicium, nos obliti superiorum, pro judicio Asinum putaremus. Dixerat etiam Rufinus: Qui criminantur fratres, cum ipso pariter aeterni ignis haereditate Potientur. Hoc item carpit Hieronymus: Quis enim, inquit, unquam audivit Potiri ignibus, frui suppliciis? Agnoscit Graeci sermonis translationem, sed, ait, homo Graecus videtur mihi seipsum interpretari 0164C voluisse, et pro eo quod apud eos (Graecos) dicitur κληρονομήσουσιν, et apud nos uno verbo dici potest Hereditabunt, et ornatius Hereditate Potientur. Istiusmodi nugis et acyrologiis omnis ejus scatet oratio. Nullum profecto est dubium, quin Hieronymus latinis scriptoribus versandis assuetus, in copia et elegantia sermonis Rufino praestiterit, qui ultro suae tricennali inter Graecos peregrinationi vitio vertebat, si aliquando, minus latine scribens, offenderet. Eum tamen saepius in hoc tangit Hieronymus, nam et Theophrastam ironice appellat, et quod querimoniam pro quaestione usurpaverit. Denique ait: Tam putide et confuse loquitur, ut plus ego in reprehendendo laborem, quam ille in scribendo. Mox Arcesilam et Carneadem, qui omnia incerta pronunciant, se Rufinum putare ait, ubi tres super animarum statu et origine ponit sententias, neutra adhuc prae ceteris ab Ecclesia probata. Infra iterum ejus sic loquutionem perstringit: Mira eloquentia et Attico flore variata! Admiror ausum illum esse haec Romam verborum portenta transmittere. Compeditam 0164D putes linguam ejus, et inextricabilibus nodis ligatam, vix in humanum sonum erumpere. Alibi ejus laciniosae disputationis fastidia se fugere ait. His nondum finis, nam Hieronymus Rufino succenset quod in transferendis libris Periarchon aliqua addiderit, nonnulla subtraxerit, alia immutaverit, unde bona et mala non tam auctori quam interpreti tribuenda esse contendit. Post multa Origenis mala quum maxime haeretica enumerasset, ex hac supputatione illam summam nasci animadvertit, non aliorum esse quae Rufinus ex Origene amputavit, cujus ideo mala interpretatus fuerit, quod putaret bona, ideoque tam bona, quam mala Origenis eidem tribuenda, cujus scripta Rufinus in prologo suo comprobasset. Ei non objici, quare Origenem interpretatus fuerit, sed quod interpretatus haeretica, praefationis suae laude firmaverit, inque eorum defensionem praemiserit quasi martyris librum. Deinde ita subjungit: Aut certe si ideo interpretaris, 0165A ut eum haereticum arguas, nihil de Graeco mutes, et hoc ipsum praefatione testare, quod prudentissime Papa Anastasius in epistola, quam contra te scribit ad Episcopum Joannem, suo sermone complexus est, me liberans, qui id feci, et te arguens, qui facere noluisti. Ac ne forsitan hoc quoque neget, subjeci exemplum ejus, ut si non vis audire fratrem monentem, audias episcopum condemnantem.

Etsi vero Apologiae Pamphili, quam Eusebii esse tuetur, Rufinus multa subtraxerit, et in bonam partem de Filio et Spiritu Sancto mutare conatus fuerit, adhuc tamen multa offendicula in ea reperiri ait. Didymum, certe in Trinitate Catholicum, commentarios in libros Periarchon dictasse non diffitetur, sed extra Filium et Spiritum Sanctum, in Origenis scita descendere affirmat. Rufinus dixerat, aliorum etiam veterum scripta ab haereticis fuisse vitiata. Sed hoc non probat Hieronymus, ratus fieri potuisse, ut vel simpliciter erraverint, vel alio sensu scripserint, vel a librariis imperitis, eorum paulatim scripta corrupta 0165B sint: vel certe antequam in Alexandria quasi Daemonium meridianum Arius nasceretur, innocenter quaedam et minus caute loquutos, et quae non possint perversorum hominum calumniam declinare. Rufinus adduxerat particulam epistolae ad Alexandrinos, in qua Origenes quaeritur, libros suos a perditis hominibus fuisse corruptos, negatque se unquam dixisse diabolum esse salvandum. De Epistolae sinceritate inter Hieronymum et Rufinum convenit. Sed vir Sanctus hoc loco in versione Rufini duo reprehendit: unum quod fraudulenter aliqua reticuerit: alterum quod sensum inverterit. Verum Halloixius lib. IV. pag. 290. Rufinum in neutro peccasse autumat, nec illa, quae reticuit, ad librorum depravationem attinere, quemadmodum uno adspectu apud Hieronymum illa adducentem videre est, et mox utriusque loci collatio patefaciet. Quod vero ad sensum pertinet, quanquam nobis Graeca Origenis desint, tamen ex Hieronymi, et Rufini versione facile erit rem ipsam adsequi. 0165C Utramque igitur committamus. Id fieri voluit Hieronymus his verbis: Conferte Origenis verba, quae supra ad verbum transtuli, his quae ab isto (Rufino) non versa sunt, sed oversa.