Caput VI.

0169A

I. Rufinus duobus Hieronymianae Apologiae libris Aquilejam sibi perlatis, biduo respondet epistola, nunc deperdita. II. Suos libros ad Hieronymum mittit, quem acriter carpit. III. Ejusdem epistolae deperditae excerpta. IV. Anastasii Pontificis et Sancti Epiphanii epistolas in dubium vocat, seque purgans, adversarium varie percellit. V. Hieronymus a Sancto Chromatio Aquilejensi antistite monitus, ut a scribendo in Rufinum abstineret, se invitum ad sui defensionem cogi respondet, quod Rufini libri in vulgus sparsi, vagarentur. VI. Apologiae Hieronymi, ejusdemque interpretationes literarum paschalium Theophili, annis et numeris suis restitutae. VII. M. Antonii Sabellici judicia circa Rufinum inter et Hieronymum contentiones.

I. Hieronymus ad tria Rufini volumina, nondum plene sed summatim tantummodo accepta, vix duobus Apologiae suae libris, superius recensitis responderat, 0169B quum horum exemplar ex Oriente Aquilejam ad Rufinum per negociatorem allatum est. Utrum illud Hieronymus ipse ad Rufinum, an alius miserit, ignoramus. Ex oriente per negociatorem allatum dubitari nequit, a quo illuc, unde venerat, propere trajecturo, biduum sibi duntaxat pro responsione concessum, Rufinus ita testatus est: Ante biduum mihi quam proficisceretur harum bajulus, in manus venerunt quae in me declamasti. Haec tamen Rufini responsio prorsus intercidit, proptereaquod, ut unum Hieronymum terrore et minis Rufinus compesceret, ad illum dumtaxat eam miserit, nec per Italiam vulgari voluerit: quam propterea Gennadius in Catalogo suo nequaquam memorat. Quum ergo hoc quarto Rufini opere careamus, cui secundam Apologiam, seu potius librum tertium Apologiae suae Hieronymus statim opposuit, nos illius summam ex eodem lib. III. Hieronymiano, in quo ea Rufini responsio refutatur, nunc expiscari conabimur. Itaque Rufini responsio fuit epistola, ad Hieronymum scripta. Hoc 0169C Sanctus doctor passim, et praecipue his verbis prodit: Ante biduum quam ad Nos epistolam scriberes, libellos meos in manus tuas venisse testaris, et idcirco non habuisse spatium ex ocio, respondendi. Alioqui si meditatus in nos paratusque dixisses, fulmina jacere, non crimina videreris. Rufinus hanc epistolam ad unum Hieronymum se scripsisse dixit, ut eum commoneret et emendatum vellet, ne ceteris novum scandalum faceret, illique inter se rixantes, aliis mortem spiritalem inferrent: Ad me, inquit, epistolam scribis, ut me commoneas, et emendatum velis, ne ceteris scandalum faciat, et aliis furentibus jugulentur alii. Eam Hieronymus maledictis, criminationibus, mendaciis, et injuriis turpibus plenam fuisse contendit. In summa non tantum epistolam, sed accusationis volumina appellat. Stili elegantiam vir Sanctus hac vice literis Rufinianis ultro largitur, sed propterea biduo scriptas fuisse haudquaquam concedit.

II. Ex allatis apud Hieronymum, qui se epistolae 0169D Rufinianae ordinem et vestigia in respondendo sequutum testatur, videmus, nostrum ipso epistolae initio se tueri quod Apologiam edidisset. Quia vero doctissimus senex Rufini Apologeticos libros nondum acceptos refutaverat, eorum summa ab amicis ad se transmissa usus, ideo Rufinus totos libros suos, novae epistolae adnexos, illi perferendos curavit, se prius ad eos tantum misisse affirmans, qui Hieronymi verbis laesi fuerant, et non ad plures, quia non ad ostentationem, sed ad aedificationem Christianis loquendum est. Hieronymus idem innuit his verbis: mittis mihi et priores libros et recentem epistolam. Rufinus verba addit, quae ex Hieronymo heic assuam: noli multo auro redimere notarium meum, sicut amici tui (Eusebius Cremonensis) de meis Periarchon schedulis, nondum emendatis, nondum ad purum digestis, fecerunt, ut facilius falsare possent quod aut nullus haberet, aut admodum pauci. 0170A Gratis a me missum suscipe codicem (Apologiae) quem censu magno cuperes comparatum. Hieronymus in epist. LXIX. alias XCI. ad Augustinum, hanc Rufini confidentiam sibi perstringit: misit mihi temeritate solita, sua maledicta Calpurnius cognomento Lanarius, quae ad Africam quoque studio ejus didici pervenisse, atque breviter ex parte respondi, et libelli ejus vobis misi exemplaria, latius opus (Apologiam in duos libros distinctam) quum opportunum fuerit, primo missurus tempore: in quo illud cavi, ne existimationem laederem christianam; sed tantum ut delirantis imperitique mendacium ac vecordiam confutarem. Augustinus epist. LXXII. alias XCII. (Nunc CX.) inter Hieronymianas, respondit, se nescire quae scripta contra illum ad Africam pervenissent, seque inter tantos viros simultatem haudquaquam probare. Sed de hoc alibi. Pergit Rufinus in Hieronymum: Eloquentiam tuam et in praefatione mea laudasse, me fateor. Etiam nunc laudarem, nisi tu eam contra Tullii tui sententiam, multa jactantia faceres odiosam. Doluit, 0170B sibi, per triginta annos extra Latium versato, ferulas ab Hieronymo adhiberi: quem ironice Philosophum, Rhetorem, Grammaticum, Dialecticum, Ebraeum, Graecum, Latinum, trilinguem appellasse comperimus: haecque in illum effundit: Tu qui tot disciplinarum oculis vigilas, quomodo venia donandus es, si erraveris, et non perpetuo pudoris silentio contegendus. Et infra: Imitari te volui, sed refestinante eo, qui ad te remeabat, malui paucis ad te, quam ad alios pro tuis maledictis latius scribere: superflua mihi reprehensio fuit in paucis, quae professa tibi habetur in omnibus. Hieronymum ait debuisse ad ipsum Rufinum solum, et non ad alios scribere, si eum emendare cupiebat: Quem, inquit, in hoc, magister optime, emendare cupiebas, si illi, ad quos scribis, nihil deliquerant? si in me, quem arguis, non ad me scripseras?

III. Quod suas librorum Origenis translationes spectat, nihil se praestitisse ait, quod pridem in Commentariis suis ipse Hieronymus non praestitisset. 0170C Quae ad elevandam auctoritatem libri, a Pamphilo scripti, Hieronymus literis consignaverat, ab Rufino irridentur, quod sero nimis, librum martyri abjudicandum censuerit, quem annos plurimos ejus legitimum foetum esse putaverat. Sic postea Hieronymum arguit: Dic, quis tibi permisit, ut interpretans, quaedam auferres, quaedam mutares, quaedam adderes? En tibi dico: quaeso quis permiserit, ut in Commentariis tuis quaedam de Origene, quaedam de Apollinario, quaedam de te ipso scriberes, et non de Origene ortum, aut ex te, aut ex alio? Haec, ut suam et ipse librorum Periarchon translationem tueatur. Apologiam ad Anastasium pro Fide sua de carnis resurrectione, nullo membro amputato, nec aliqua parte corporis deleta, ab omnibus Italiae episcopis esse susceptam, confirmat. Expositionem Fidei, a Theophilo Alexandrino editam, et in Hieronymi literis indicatam, nondum ad se pervenisse: polliceri se tamen quicquid ille scripserit, sequuturum. Hieronymus vero hoc ab se 0170D scriptum non meminisse respondet. In lib. I. Apologiae de duabus Theophili epistolis, Synodica et paschali contra Origenem loquitur, non de expositione Fidei; et forte Rufinus, tunc fortasse in legendis raptim Hieronymi libris contra se scriptis, non modica indignatione correptus, unam pro alia intellexit; postmodum ista subjungit: Quid tibi videtur? Habesne ultra aliquid, quo nervos tuae loquacitatis intendas? Et indignaris, si putide te loqui arguam, quum comoediarum turpitudines, et scortorum amatorumque ludicra ecclesiasticus scriptor assumas? Ut vero ad Theophilum redeam, ejus se in omnibus sententiam sequi aiebat Rufinus, quanquam vidisset quae contra Origenem scripserat, unde Hieronymus contra illum sic argumentum intorquet: Si Papae Theophili sententiis delectaris, et nefas putas, pontificum decreta convelli, quid de ceteris (Origenistis) dicis, quos ipse damnavit? Eundem praeterea sugillans interrogat, quando 0171A ipse Theophili sententiam sequi coeperit, respondetque: Tunc credo, quando Paulum, quem ille damnaverat, summo nisu et omnibus studiis defendebas; quando eum per Imperiale scriptum recipere sacerdotium, quod episcopali judicio amiserat, instigabas. Se Theophili discipulum fuisse aiebat Rufinus, eos minime accusans, a quibus didicerat, ut Origenem et Didymum Hieronymus accusabat: Magistros meos, inquit, nec accuso nec muto. Ad Hieronymi epistolam contra Vigilantium progreditur, et hujus, tanquam amici sui, partes tueri conatur.

IV. Idipsum pro se agit contra epistolam Anastasii pontificis ad Jo. Hierosolymitanum, quam in suspicionem falsitatis trahere videtur, quasi ab Hieronymo vel ab alio certe compositam proptereaquod quum illuc ex Urbe scripta diceretur ad Johannem, ab hoc tamen ad Rufinum missa nequaquam fuisset. Huic opponit communicatoriam epistolam sibi, post suam latinam versionem librorum Origenis de Principiis, Roma decedenti, traditam ab Siricio pontifice, 0171B Anastasii decessore: Quid enim, inquit, mihi officere potest, quod me ignorante (Anastasius) aut scripsit, aut Forte Non scripsit? Et si scripsit, sufficit mihi totius orbis testimonium: quod Nulli verum videtur, ut tantae Urbis sacerdos vel innocenti injuriam facere potuerit, vel absenti. Hieronymus non unam, sed plures Anastasii contra Rufinum epistolas memorat, ex quibus unam duntaxat habemus: neque difficile est creditu, earum aliquam si non utramque, ab Rufini inimicis fuisse confictam, quemadmodum Hieronymi hostes sub ejus etiam nomine confictas literas in Africam misisse narravi. Audi verba Hieronymi. Esto praeteriti anni ego epistolam finxerim. Recentia ad Orientem scripta quis misit, in quibus Papa Anastasius tantis te ornat floribus, ut quum ea legeris, magis te velle defendere incipias quam nos accusare? Sic postea Hieronymum arguit Rufinus: Nunquid et ego non possum enarrare, tu quomodo de urbe discesseris? Quid de te in praesenti judicatum sit? quid postea scriptum? ubi navim conscenderis? quam sancte 0171C perjurium vitaveris? Poteram pandere, sed plura servare statui, quam referre. Alibi haec quoque ait: Et ut nostram epistolam non probes, Papae quoque Anastasii simili dicis fraude subnixam, de qua tibi ante respondi: quam si suspicaris ipsius non esse, habes ubi apud eum nos arguas falsitatis. Sin autem ejus est, ut hujus quoque anni contra te epistolae probant, frustra et falso falsam arguere niteris, quum ex illius vera epistola nostram veram esse doceamus. Rufinus meminit etiam epistolae Sancti Epiphanii, in qua ipse arguebatur, aitque, post osculum, post orationem, illum contra se scribere non potuisse, quare illam quoque in falsitatis suspicionem vocare non dubitat. De utraque vero epistola Anastasii et Epiphanii haec in Hieronymum prodit: Absit hoc a viris sanctis. De vestra schola solent ista procedere. Vos nobis pacem proficiscentibus dedistis, et a tergo jacula, venenis armata jecistis. Suam linguae latinae imperitiam, de qua ab Hieronymo culpabatur, iterum excusat triginta 0171D annorum consortio inter Graecos. Transit ad animarum statum, de quarum origine, quemadmodum et aliarum rerum ad physicen pertinentium, quas sigillatim enumerat, se nihil scire testatur. Urget Hieronymum, ut respondeat de natura rerum. Perjurii crimen ei rursus opponit, quod in somnis commonitus, saeculares libros se non lecturum promiserit, quos tamen identidem legat. Eum post reconciliatam amicitiam infidelitatis accusat. Epistolam XLII. alias LXVI. (Nunc LXXXI.) nuper ad se redditam, tanquam olim scriptam, elapsi temporis notam falso praeferre, recenterque scriptam fuisse arbitratur. Pythagorae libros ab eo flagitat, quos se legisse gloriatum affirmat, licet nulli Pythagorae libri reperiantur. Postremo loco Hieronymum ad poenitentiam cohortatur, petitque privatim, non publice se moneri. Nisi siluerit, minatur interitum, hocque offendiculum ob Ecclesiae damnum, in caput ejus 0172A casurum denunciat. Addere etiam videtur, se ad publicorum tribunalium magistratus eum delaturum. Hoc tamen nusquam ait Rufinus, sed Hieronymus in toto responsionis suae libro III. ab Rufino sibi denunciatum identidem repetit. Ait enim in principio, Terresque criminibus . . . in ultima parte epistolae denunciata morte me deterres, ne audeam respondere criminibus, imo laudibus tuis. Et post pauca: Mortem minaris . . . minaris interitum, nisi tacuero. Et infra: terres me gladiis tuis, et accusationem non jam ecclesiasticam, sed tribunalium comminaris . . . si aliter creditis, quid vultis occidere? An qui a vobis dissenserit occidendus est? Quis eum timeat qui est paratus occidere? Siquid in te asperum dixero, statim mihi proscriptionem et gladios comminaris . . . reservas te ad tribunalia judicum, ut acervum criminum, mihi dum parcis, objeceris. Hieronymus haec Rufinum in extrema epistola manu sua scripsisse subjungit: Opto te pacem diligere, tunc enim moris erat, ut propria manu salutationem adjungeret, qui aliena manu scribebat. Haec 0172B est summa totius epistolae Rufinianae, nunquam publici juris factae, sed ad unum Hieronymum scriptae, ideoque deperditae, quam ex ejusdem Hieronymi responso utcunque expiscari conati sumus.

V. Eodem tempore, ut videtur, quo Rufinus epistolam scripsit, Sanctus Chromatius Aquilejensis Antistes, apud quem morabatur, perlecta Hieronymi Apologia, pro sua caritate auctorem commonuit, ut contentioni, Christianorum animos offendenti, finem imponeret. Viri sanctissimi praecepto se obsequuturum Hieronymus sacramento testatus est, sed minis Rufini ad respondendum coactum, ne criminum, de quibus accusabatur, reus videretur, si tacuisset. Verba illius haec sunt initio libri III. Testem invoco Jesum conscientiae meae, qui et has literas, et tuam epistolam judicaturus est, me ad Commonitionem Sancti Papae Chromatii voluisse reticere, et finem facere simultatum, et vincere in bono malum. Sec quia minaris interitum, nisi tacuero, respondere compellor, ne videar tacendo, crimen agnoscere: et lenitatem 0172C meam, malae conscientiae crimen interpreteris. Se tamen ita responsurum spondet, ut et objecta diluat, et ab injuria temperet, ne quemquam temere offendat, quum non sit ipse Rufini accusator, sed sui defensor. Se Rufini accusationem (sic vocat ejus Apologiam) confutasse, quia Romae in Italia, et per Dalmatiae insulas disseminata fuerat. Ejus Cereales et Anabasios, nempe Rufini tabellarios, per provincias cucurrisse, ut Invectivas suis Apologiis Rufinianas praelegerent, quas Hieronymus suas laudes ironice vocat. Catervatim de Occidente venientes Rufini maledicta sibi narravisse ita memoriter et consentanee, ut cogeretur non scriptis ejus, quae necdum legerat, sed scriptorum respondere opinionibus, ut volantia toto orbe jacula falsitatis, clypeo veritatis exciperet. Se, pauperem, auro non redemisse Rufini notarium, ut ejus versione et schedis librorum Periarchon, nondum emendatis, nec ad purum digestis, potiretur, quasque Eusebius Cremonensis eo facilius falsaverit, 0172D quo aut nullus eas haberet, aut admodum pauci. Eusebii in Rufinum accusationem se non approbasse, imo etiam veram se reprehendere; non tamen suscipere falsitatem schedularum in homine Latini et Graeci sermonis ignaro. Se non jactasse eloquentiam suam, sed ab Rufino laudatam in praefatione libri Periarchon, non libenter accepisse. Si commonitum et emendatum voluisset Hieronymum, ne ceteris damnum inferret, non debuisse libros contra eum scribere ad alios, et legendos per satellites suos toto orbe dispergere. Quum Rufinus libros legendos et cantandos omnibus tradidisset, certatim sibi de Italia et urbe Roma et Dalmatia nunciatum quibus praeconiis iterum ab eodem ornaretur, ideoque ab se illico ad objecta responsum suaeque Apologiae libros se ad eos misisse, quos Rufinus vulneraverat, ut venena sequeretur antidotus. Ob hanc culpam sibi mitti ab Rufino et priores libros, et recentem epistolam, plenam 0173A injuriarum et criminum: ad quae, sibi accusato, provocatoque, minime tacendum, quanquam invitus et repugnans ad haec verba descendat, et nisi Rufinus provocaret, semper se taciturum. Se haudquaquam credere ait, ante biduum, quam epistolam scriberet, suae Apologiae libros Aquilejam in Rufini manus perlatam, et idcirco non habuisse spatium ex ocio respondendi, quum non respondere, sed nec legere biduo ejus scripta potuerit. Non enim putat, negotiatorem Orientalium mercium, qui et ex Oriente deportata, vendere necesse habebat, et Aquilejae emere quae in Oriente rursus adveheret, biduum tantum Aquilejae fuerit, ut Rufinus raptim et ex tempore contra Hieronymum dictare epistolam cogeretur. Sed mercator ubi primum appulit in urbem, sub Occidente omnium maximam, ut aiebat Justinianus Augustus, Rufino Hieronymi epistolam non statim reddidit, diutius moratus antequam redderet: quam postea, biduo ante discessum, ei reddere optime potuit. De Rufinianae Apologiae libris ad se missis, haec habet: 0173B Libri tui, quos limasti per triennium, disertiores sunt? Eos Rufinus scripserat A. D. 399. Hieronymus autem haec scribebat A. D. 402. Quia vero obscuritatem et inelegantiam in iisdem, summatim tantum, et non totis ad se allatis notaverat, ideo postquam, triennio serius, totos accepit, ait, Rufinum eosdem per triennium limasse, nec ideo tamen disertiores ad ejusdem manus perlatos. Quemadmodum in diuturnis disputationibus, inter viros etiam doctissimos, saepe contingit, multa hic repetuntur, quae alias contra Rufinum dicta jam fuerant. Talia sunt: Apologiam pro Origene non esse Pamphili martyris, Rufinum in libris Periarchon transferendis mala fide usum; Eusebium Cremonensem schedas inemendatas non surripuisse, neque falsasse; Rufinum apud Anastasium summum pontificem et apud Epiphanium male audire, Latini sermonis imperitia laborare, et cetera hujusmodi. Stridonensis Pater conqueritur, Vigilantium per Rufini cuniculos in se insurrexisse, Rufinique 0173C malitiam per Vigilantii stultitiam in se debacchatam. Quod ipse de Pythagorae dogmatibus scripserat, Rufinum, tanquam de libris scriptum, accepisse contendit: se non parcere haereticis, ait, nolle tamen insanire contra insanientem, nec mordere mordentem. Denique vir beatus sic claudit responsum: Si pacem desideras, arma depone. Blandienti possum acquiescere, non timeo comminantem. Sit inter nos una fides, et illico pax sequetur.

VI. Hoc opus a Hieronymo scriptum est mense Martio vel Aprili A. D. 402. nondum audito nuncio de morte Anastasii pontificis, de hoc enim quasi superstite, loquitur lib. III. Apol. pag. 468. hujus quoque anni contra te epistolae (Anastasii) probant. Obiit Anastasius die 27 Aprilis hujus anni 402. ut pleraeque tabulae Ecclesiasticae docent apud Tillemontium nota LXIX. Haec est etiam Baronii sententia A. D. 402. § 42. quam erroris immerito arguit Pagius ibidem § 16. Annus Hieronymianae scriptionis emergit ex ejus sequentibus verbis eodem lib. III. pag. 453. 0173D Duas, synodicam et paschalem ejus (Theophili) epistolas contra Origenem illiusque discipulos, et alias adversus Apollinarium et eundem Origenem per Hoc ferme Biennium interpretatus sum, et in aedificationem Ecclesiae legendas nostrae linguae (latinae) hominibus dedi. Aliud operum ejus nescio me transtulisse. Ex Cardinali Norisio lib. I. Hist. Pelag. cap. II. et Dissertatione de Sancto Siricio pontifice pag. 5. Hieronymus tres tantum paschales Theophili epistolas, nunc superstites, interpretatus est, non quinque, ut putavit Baronius A. D. 399. § 51. Theophilus enim de more suae Ecclesiae, quotannis paschalem epistolam publicabat.

Prima, incipiens, Christum Jesum Dominum, designavit pascha pro anno 401. die 19 mensis Pharmuthi, idest 14 Aprilis Cyclo Solis 18. Lunae 3. lit. 0174A Dom. F. Haec quae plures Origenis errores pandit, et prima est, in vulgatis editionibus secunda perperam dicitur .

Secunda, incipiens, Primum solemnitatis augustae, in qua errores Apollinarii et Origenis confutantur, designavit pascha pro anno 402. die 11 mensis Pharmuthi, idest die 6 Aprilis, Cyclo Solis 19. Lunae 4, lit. Dom. E. Haec secunda in vulgatis editionibus prima perperam dicitur.

Tertia, pro anno 403, conversa non fuit a Hieronymo, quod Baronius tamen existimavit.

Quarta, incipiens, Nunc quoque Deus, designavit pascha pro anno bissextili 404. die 22 mensis Pharmuthi 17 Aprilis Cyclo Solis 21. Lunae 6, literis Dom. C. B.

Ex his nemo non videt, Theophili epistolarum paschalium ordinem in cunctis editionibus esse praeposterum, in tomo IX. operum Sancti Hieronymi editionis Mariani Victorii, inque tomo IV. editionis novae pag. 689. in Bibliotheca Patrum editionis Coloniensis 0174B anni 1618. tomo IV. pag. 713. inque tomo V. editionis Lugdunensis pag. 883. quod ex ipsis earundem paschalibus characteribus patet: ut post Norisium, eo minime tamen laudato, animadvertit etiam Abbas Claudius Floriacus in Historia ecclesiastica tomo V. lib. XXI. pag. 131. Hieronymus in verbis superius allatis ait, per hoc ferme biennium, nempe A. D. 401. et 402. quia secundo hoc anno 402. scripsi librum III. Apologiae; alteramque Theophili paschalem epistolam contra Apollinarium et Origenem, ab se Latino conversam, sive, ut ait, Alexandrinas opes, primo Romam vere, transmisit ad Pammachium et Marcellam una cum epistola CLXXXVII, alias LXXVIII. (Nunc XCVII.) et quidem Anastasio adhuc superstite. Hieronymus enim his verbis epistolae suae finem imponit: Cui (Anastasio) multos imprecamur annos, ut haereseos rediviva plantaria, per illius studium longo tempore arefacta, moriantur. Male ergo in nova Hieronymianorum operum editione 0174C (Benedictin.) , tom. IV. pag. 689. haec epistola ad Anastasium scripta illigatur A. D. 405. quum ipse Anastasius triennio ante obiisset, Petri Sede Innocentio I. relicta, qui eam implere coepit A. D. 402. Rursus aliud argumentum pro stabilienda epocha anni 402. libri III. Apologiae Hieronymianae haec ejus verba suppeditant: Haereticorum factio Nuper fugata de Aegypto et Alexandria, se Hierosolymam contulit, et huic (Paullo cuidam Episcopo per Theophilum Alexandrinum deposito) voluit copulari, ut quorum unus esset dolor, una fieret accusatio, quos ille (Paullus) Repulit, Sprevit, Abjecit. Et paullo post: Quid tibi videtur de his, qui damnati, palatia obsident, nempe Aulae Caesareae proceres et ministros in Theophilum instigantes? Ergo monachi a Theophilo repulsi, spreti, abjecti, Constantinopolim petierunt. Rem narrat Palladius in Vita Chrysostomi pag. 57. Socrates lib. VI. cap. IX. et Sozomenus lib. VIII. cap. XIII. Theophilus in Epistola II. paschali pro A. D. 402. quae ordine est prima, sic ait de Origenistis: in magnis 0174D urbibus lacerant, divitumque obsident fores . . . . . effeminatis auribus et Gentilium odiis se nostri detractione commendant, nimirum Eunuchis et hominibus christianae Religionis expertibus. Quare monachi jam Constantinopolim adpulerant, Hieronymo haec scribente. Adpulerunt autem circa medium vel finem anni 401. ex Tillemontio tom. XI. pag. 477. et 635. Ergo liber III. Apologiae scriptus fuit A. D. 402. proptereaque Hieronymus libros Biblicos, e quorum praefationibus loca quaedam in ea proferuntur, ante hunc annum ediderat; perperam enim Humfredus Hodius aliter sentit libro III. de Bibliorum textibus parte II. cap. II. pag. 357. Difficile est autem priores duos Hieronymianae Apologiae libros, qui scribi non potuerunt ante finem anni 401. latos fuisse Aquilejam ad Rufinum ante annum 402. At Hieronymus librum 0175A III. post acceptum Rufini responsum composuit ante finem veris ejusdem anni 402. ait enim, Anastasium adhuc vivere, quod dicere non potuit, nisi antequam de ejus morte, quae contigit die 27. Aprilis, nuncium in Orientem advolasset. Hinc lapsus illorum patefit, qui Anastasii obitus epocham retro trahunt ad diem 14. Decembris A. D. 401.

VII. Quod pertinet ad has contentiones inter spectatissimos viros, M. Antonius Sabellicus lib. VI. Exemplorum cap. IX de aemulatione, eas ad hoc studium refert ex parte Rufini: Quid quod, inquit, ne Hieronymo quidem, in quo tantum infusi luminis fuit, tantum eloquentiae, suus defuit aemulus? Sed potuit Rufinus verbis contendere, sanctitate non potuit, quanquam si illud quoque in ambobus pensetur, tantum Stridonensis illa tuba Carnicae praestitit, quantum Indici Elephantis barritus culicis bombitulo. Adducamus alia Sabellici verba ex ejus libro II. de vetustate Aquilejae, ubi de Rufino paullo mitius judicat: Exstant inter caetera, ejus (Rufini) epistolae, immo Invectivae potius, 0175B ad Hieronymum, et Hieronymi ad eum, quae haud mutuae aemulationis indicio carent. Distat tamen non parum uterque ab altero in eodem scribendi genere. Densior ille, hic copiosior; ille arctius pugnat, hic latius: ille acumine nititur, hic vero pondere. Verum non omnino elegans ille, hic autem non solum elegans, sed comptus etiam: et, brevi, talis, quem pro Ciceroniano ad tribunal Dei increpitum (ut ipse testatur) credere possis. Sed video quam interim inepte faciam homo omnium pene literarum expers, qui tantorum virorum ingenia, velut alter Aristarchus, in trutina suspenderim. De hoc jurgio aequum judicium protulisse mihi videtur Sigebertus Gemblacensis in Chronico A. D. 401. pag. 13. editionis Auberti Miraei: Hieronymus, inquit, et Rufinus presbyter Aquilejensis, orta inter se simultate pro quaestionibus Scripturarum, satis quidem luculento, sed nimis mordaci sermone in alterutrum conscribunt. Ado vir Sanctus in Martyrologio die 30. Septembris recensuit quidem opera Sancti Hieronymi, 0175C sed scripta in Rufinum praetermittere maluit. Fuit Ado Archiepiscopus Viennensis, Gallosque antistites Rufini partibus studuisse, ex infra dicendis constabit. Ado sua manu Ravennae descripserat Martyrologium parvum Roma Aquilejam ante transmissum, pro magna sui parte ex Rufini historia decerptum. Interim judex, omnium sane probatissimus, aequalis, et ab omni suspicione alienus, ut pote amicus utrique, hoc loco est proferendus. Is est Augustinus Hipponensis Episcopus, ad quem Hieronymus epistola LXVIII. alias XIII. inter Augustinianas post A. D. 402. scripserat, sibi relatum, Rufini, sive, ut ait, Calpurnii cognomento Lanarii maledicta ad Africam quoque studio ejus pervenisse: ad quae breviter, ex parte, ipse tamen responderit: et libelli ejus, inquit, vobis misi exemplaria, quae erant prioris Apologiae, in duos libros distinctae; latius opus (Apologiam II. vel librum III. Apologiae I.) quum opportunum fuerit, primo missurus tempore. Se quoque illud cavisse significat, ne in quoquam existimationem laederet Christianam, 0175D sed tantum ut delirantis imperitique mendacium, ac vecordiam confutaret. Augustinus perlecta Hieronymi Apologia, in ejus partes, pro miti ingenio suo, nequaquam descendit, etsi alias in se subiratum mulcere studeat. Satis habuit, si inter tantos viros discordiae flammam arsisse vehementer doleret. Nulla Rufini contra eum scripta ad Africam pervenisse respondet, seque ex Hieronymi apologeticis literis didicisse, quantum sibi hac in re temperaverit. Se, illius inter eos natae dissensionis exemplo, territum ait, quum quaedam ad se in Hieronymi epistola, ipsius indignationis indicia, observaret. Sed praestat suismet verbis ipsum loquentem audire epist. LXIII. alias XV. cap. III. Nescio quae scripta maledica super tuo nomine ad Africam pervenerunt. Accepimus tamen quod dignatus es mittere, illis respondens maledictis: quo perlecto, fateor, multum dolui, inter tam caras familiaresque personas, cunctis pene Ecclesiis notissimo amicitiae 0176A vinculo copulatas, tantum malum exstitisse discordiae. Et tu quidem quantum tibi modereris, quantumque teneas aculeos indignationis tuae, ne reddas maledictum pro maledicto, satis in tuis literis eminet. Ita Augustinus, qui statim subjungit, quod si Apologia, in qua Hieronymus sibi temperavisse significabat, illum adeo terruerat, hinc ominari licebat, quid sibi ex lectione Scriptorum Rufini accidere debuisset, si unquam ea legeret, quandoquidem, ut Hieronymus nunciaverat, maledictis scatebant. Ait, ipsum Hieronymum haec dicere, quem non audet palam reprehendere. Verumtamen, inquit, si eas ipsas cum legissem, contabui dolore, et obrigui timore, quid de me illa facerent, quae in te ille scripsit, si in manus meas forte venissent? Vae mundo ab scandalis! Ecce fit, ecce prorsus impletur quod Veritas ait: quoniam abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Quae sibi enim jam fida pectora refundantur? In cujus sinum tota se projiciat jam fida dilectio? Quis denique amicus non formidetur, quasi futurus inimicus, si potuit inter 0176B Hieronymum el Rufinum hoc, quod plangimus exoriri? O misera et miseranda conditio! O infida in voluntatitibus amicorum scientia praesentium, ubi nulla est praescientia futurorum! Sed quid hoc alteri de altero gemendum putem, quando nec ipse quidem sibi homo est notus in posterum? Novit enim utcunque vix forte nunc, qualis sit: qualis autem postea futurus sit, ignorat. His dictis, Hieronymi animum, praeteritis suis literis nonnihil offensum, placare studet, et summus doctor, quasi de se agens, Christianam caritatem generatim praedicat. In fine epistolae ad ejus cum Rufino inimicitias iterum redit, seque non probare, nec credere ea, quae de Rufino scripserat, satis aperte innuit: Quis prudentium non videat, etiam tu quam tolerabiliter feras amicissimi quondam et familiarissimi (Rufini) inimicitias, consolante conscientia? Et quemadmodum vel quod jactitat, vel quod a quibusdam (Pammachio, Oceano, et Marcella) forsitan creditur, in sinistris armis deputes, quibus non minus, quam 0176C dextris contra diabolum dimicatur? Verumtamen illum (Rufinum) maluerim aliquo modo mitiorem, quam te isto modo armatiorem (fortasse amariorem). Hoc magnum et triste miraculum est, ex amicitiis talibus ad has inimicitias pervenisse. Laetum erit et multo majus ex inimicitiis talibus ad pristinam concordiam revertisse. Hucusque Augustinus, qui ep. CLXVI. olim XXVIII. quae aliis inscribitur de origine animae hominis liber, innuit cap. V. §. 15. se accepisse Hieronymi Apologiae librum III. ex quo haec verba recitat: Illud vero, quo in libro adversus Rufinum posuisti, quosdam huic sententiae calumniari, quod, Deum dare animas adulterinis conceptibus, videatur indignum, unde conantur adstruere meritis gestae ante carnem vitae, animas quasi ad ergastula hujusmodi juste posse perduci, non me movet, multa cogitantem, quibus haec possit calumnia refutari. Recentiores plerique omnes Rufinum, ut haereticum et ab Anastasio Pontifice damnatum, uno ore traducunt. Verum Augustinus, haereticorum acerrimus hostis, non luxisset tanti viri ac fuit 0176D Hieronymus, dissidium cum homine haeretico, et ab Apostolica Sede damnato, neque optasset, ut ex inimicitiis talibus ad pristinam concordiam cum Rufino reverteretur; nulla enim societas lucis et tenebrarum esse debet. Quare vel ex uno Sancto Augustino liquet, nunquam Rufinum fuisse damnatum, aut pro haeretico habitum, quod postea latius ostendam. Interim reliqua Origenis scripta, a Rufino latine versa, recensere pergamus.