II. Bardesanes in Dialogo de Fato apud Eusebium 0213D lib. VI. Praeparationis Evangelicae cap. X.

Πόσοι βασιλεῖς κρατήσαντες ἐθνῶν, παρήγαγον τοὺς πρὸ αὐτῶν νόμους, καὶ ἔθεντο τοὺς ἰδίους.

Quicumque Reges aut Imperatores, subactis gentibus, mutarunt positas ante se leges et proprias induxerunt.

Jam ex collatione utriusque Scriptoris perspectum redditur, Bardesanem generatim locutum, nullam ante se legem particularem ab Augustis editam respexisse, 0214A eoque minus Caracallae Constitutionem. Verba insuper modo adducta Bardesanem eadem Constitutione antiquiorem omnino produnt: atque hoc ipsum in caussa fuit, cur eadem Bardesanis verba a posterioris aetatis homine Pseudo Clemente suppilata interpolarentur. Hic enim Antonianam Constitutionem omni ambage seposita ita ob oculos ponit, ut suas ipse Recognitiones non ante, sed post Constitutionem a Caracalla vulgatam, procusas, plane nobis exhibeat. Certa quippe sunt et manifesta, quae in verbis proxime allatis testimonia leguntur, totum scilicet qua patuit orbem Romanum, gentesque Romano Imperio subjectas, variis antea legibus usas, tandem jubente Caracalla, omnes in Romanorum jus transiisse. Quare Pseudo-Clemens haec, quae adeo luculenter scripsit, ante Caracallam scribere non potuit. Hujus, quam dixi, Constitutionem, duabus Exercitationibus, Orbis Romani titulo editis, egregie illustravit Ezechiel Spanhemius, aetatem Pseudo Clementis ex verbis a me depromtis 0214B subodoratus pag. 248. et 579. Ex his perspicimus quantopere fallantur qui Clementini Scriptoris aetatem saeculo secundo praefinire voluerunt. Horum agmen ducit Blondellus in prolegomenis ad Pseudo-Isidorum pag. 59. inque censura epistolae I. Clementis pag. 28. Blondelli sententiae, ut videtur, accessit Cotelerius in suo de Libris Recognitionum Judicio pag. 484. et demum etiam Grabius tom. J. Spicilegii pag. 277. 279. Cunctis tamen ad hanc eamdem sententiam praeiverat Sixtus Senensis in libro II Bibliothecae.

VII. Sed cum Henrico Dodwello nobis etiam res est, Bardesanem Caracalla juniorem faciente. Dodwellus enim Dissert. IV. in Irenaeum §. 35. pag. 360. et Dissert. VI. §. 11. pag. 443. veterum testimoniis, qui Bardesunem sub Marco floruisse tradunt, insuper habitis. Elagabalo parem facit, qui ex gente Antoninorum ortus, juxta ac Aurelius, Marci praenomen habuit. Grabius tom. 1. Spicilegii pag. 317. se 0214C hanc sententiam amplexurum promisit, et priorem emendaturum. Sed eum promissis stetisse non video. Quae ab antiquis de Bardesane tradita sunt, accurate digessit Baronius A. D. 175. §. 16. Marci Antonini senioris aequalem omnes plane constituunt, de hoc certe ab antiquioribus, et praesertim ab ipsis ejus commentationibus edocti. Ii sunt Eusebius Hist. Ecclesiast. lib. IV. cap. XXIX. et in Chronico, Olympiade 237. anno Christi Domini 173. qui aerae vulgari A. 171. respondet: quo quidem anno Eusebius Valentini haeresim, a Bardesane palam seminari coeptam tradit, quum tamen contra Marcionis errorem ante scripsisset, quod praeter Epiphanium Haeresi LVI. et Theodoritum lib. I. Haereticarum fabularum cap. XXII, docemur ab Augustino cap. XXXV. de Haeresibus. Annus, quem dixi, Eusebianus 173. M. Aurelii Augustini annum 11. refert. His plane consonat Theodoritus, qui tom. IV. Operum editionis Sirmondi pag. 208. Bardesanem M. Veri Caesaris temporibus floruisse dicit. Hoc Epiphanius etiam 0214D comprobat Haeresi LVI. §. 1. testatus, Bardesanem post excessum Abgari Edessae dynastae Antonini Veri aevum attigisse. Hieronymus in Catalogo cap. XXXIII. ait, eum Valentini haeresim, quam primo sectatus fuerat, postea confutasse, novamque statuisse: et librum de Fato M. Antonino tradidisse. Tillemontius, qui res Bardesanis fuse persequitur tom. II. pag. 454. post Henricum Valesium in notis ad Eusebium, eo propendet, ut hunc Antoninum, non Augustum, sed ex Bardesanis amicis, in Dialogo colloquentibus, unum existimet. Atqui Augustus omnino dicendus, qui Mesopotamia et Edessa, Bardesanis patria, potitus est. Neque enim Syrorum fuit Antonini nomen, neque Dialogus uni ex amicis in eo colloquentibus nuncupari debuit. At neque in caussa quidquam esse potuit, quominus librum Syriacum Antonino, Augustorum doctissimo, inscriberet, ut ingerit Tillemontius. Scilicet Aurelio deerant qui 0215A eum Graece converterent. His adde ex Epiphanio, Bardesanem ab Aurelio tanti factum, ut eum in suam superstitionem per Apollonium trahere conatus fuerit. Ergo quem alii Antoninum, Hieronymus, qui Bardesanis librum, Graece conversum, legit, M. Antoninum recte appellavit, cui nuncupatum dixit. Marci enim praenomine etiam solo, Aurelium seniorem apud veteres Scriptores praecipue denotari, ostendit Spanhemius tom. II. Dissert. X. pag. 32. Adjiciamus et aliud pro Bardesanis aetate, cui non parum inest momenti contra Dodwellum. Bardesanes apud Eusebium de Praeparat. Evangel. lib. IV. cap. X. haec habet: Χθὲς οἱ Ῥωμαῖοι Ἀραβίας κρατήσαντες τοὺς τῶν Βαρβάρων νόμους ἤλλαξαν: Nudius Tertius Romani Arabia potiti, Barbarorum leges mutarunt. Trajanus Augustus Arabiam primo subegit, ex Dione lib. LXVIII. pag. 777. unde antiquarii in ejus nummis legi norunt Arab. Adquis. Vide Spanhemium tom. I. Dissert. IX. pag. 185. Sed et sub M. Aurelio rursus bello subactam, constat ex Dione 0215B lib. LXXI. pag. 812. quod A. D. 170. illigandum censet Tillemontius in Historia Imperatorum tom. II. pag. 366. Bardesanes tamen ineunte saeculo III. sub Elagabalo inepte dixisset, Arabiam nudius tertius a Romanis subactam, quam initio saeculi II. Trajanus, vel M. Aurelius tunc primum subegisset. Bene vero de utroque id dicere potuit ipse sub Marco vivens. Alia hujus generis possem afferre. Sed haec plus satis evincunt, Bardesanem sub M. Aurelio Antonino seniore claruisse, adeoque illum nullo modo Recognitionum Clementinarum auctore juniorem, multoque minus earundem auctorem, dici posse: quod tamen Caveus cogitavit. Praeter Graecos, Epiphanium, aliosque veteres Patres, etiam Chronici Edesseni a V. C. Josepho Simonio Assemano nuper editi auctor, in Bibliotheca Orientali tom. I. pag. 389. Bardesanem retulit ad tempora M. Aurelii. Photius cod. CCXXIII. dum Theodori, Tarsi Episcopi, libros VIII. contra Fatum recenset, ait, eum cap. I. et L. 0215C simul dum Fati opinionem convellit, etiam Bardesanis sententiam refellere; nam etsi animam quidem a Fato, et a natalicia notatione, quae dicitur, liberam dimittit, arbitrii libertatem illi conservando; corpus tamen, et quaecunque corpus spectant, Fato gubernanda subjecit. Hae nimirum sunt veterum errorum sordes, quas, teste Eusebio, Rufini lib. IV. cap. XXX. Bardesanes ex integro non deposuit, dum Valentinianos deseruit; ac propterea Hieronymus de eo tradit, quamvis Valentinianos quos primum sectatus fuerat, confutasset, tamen novam haeresim condidisse. De hac Ernestus Salomon Cyprianus in notis ad Hieronymi Catalogum haec habet: Vellem dixisset quaenam fuerint novae illius haereseos capita. Paullo post, Augustinum carpere non veretur, quod Bardesani errores tribuerit de Fato, quum tamen contra Fatum scripserit. Ita quidem certe, quod ad liberum hominis arbitrium attinet; sed corpus tamen, et quaecumque corpus spectant, Fato gubernanda subjecit, teste Theodoro Tarsensi. Verba Augustini de Bardesane 0215D haec sunt cap. XXXV de Haeresibus: Non per omnia in Valentini haeresim lapsus est (postquam resipuisset) addens de suo, ut Fato adscriberet conversationes hominum. Sed haec postrema, addens etc. non exstare in Mss. codicibus, monent curatores novae editionis, quae tamen explicant superiora. Haec de Bardesane paullo fusius disserere compulit ejus plagiarius Pseudo-Clemens, Recognitionum artifex, quandoquidem cum plagiariis latere se putantibus, non raro nobis res est. Dodwellus compactas censet Recognitiones inter A. D. 218. et 231. Verius dixisset inter A. D. 211. et 217. etenim A. D. 211. solus imperare coepit Caracalla, novae, quam dixi, Constitutionis auctor, in Recognitionum libris laudatae. Mox eodem A. D. 217. Caracalla occidit. His repellitur maximus Petri Allixii lapsus in Diatriba de Anno et mense natali Domini pag. 8. aientis, Pseudo-Clementem vixisse non diu ante Sulpicium, ante quem 0216A tamen 200. annos vixit. Origenes primus Recognitionum praeco, Caracallae iram fugiens, Alexandria in Palaestinam primo secessit. Bis autem illuc eum convolasse animadvertit Huetius in Origenianis libro I. cap. II. §. 6. pag. 10. Prius Origenis iter in Palaestinam, ubi Caesareae pedem fixit, sanctoque Alexandro Hierosolymorum Episcopo innotuit, ab Huetio illigatur A. D. 215. Ibi tantus ei honor habitus est, ut nondum sacris initiato ministerium deferretur Verbi Dei publice in Ecclesia explanandi coram episcopis. Ex hoc itinere, post caesum Caracallam A. D. 217. Origenes Hierosolymis Alexandriam redux, secum Recognitiones tulisse dicendus est, unde ipse illarum sententias suis Commentariis admiscuit, quorum octo priores tomos in Genesim Eusebius lib. VI. Hist. cap. XIX. ex tomo eorum nono ostendit, Alexandriae fuisse conscriptos, et quidem post Origenis iter illud primum in Palaestinam. Recognitiones vero in Palaestina concinnatas, cum Blondello facile credimus; quandoquidem in illis Thronus Hierosolymitanae 0216B Ecclesiae supra ceteros extollitur. Hoc non parum juvat, quod easdem ex Palaestina in Italiam Rufinus quoque primus advexerit. Ceterum operi, ex argumento vox Recognitionum adhaesit. Recognitio enim, sive agnitio, ex Aristotele in Arte poetica, oritur, quum homines olim inter se conjunctissimi, tandem multos post casus in tragoediis et comoediis se mutuo nec opinato agnoscunt. Ita plane in hac Pseudo-Clementis commentatione Faustiniano Mattidiae, ac filiis, Clementi, Fausto, et Faustino contingit. Itaque cum inscriptione formam etiam operis poeticam accepisse, vero perquam simile fit, Dodwello pag. 444. Dissertationum in Irenaeum. Genuinum et primarium Recognitionum artificeni, doctrina quidem ac varietate rerum et copia abundare non diffitemur; philosophum tamen se prodere, nemo non videt. At Catholicum certe, quamvis philologum magis, quam theologum. Ob viri famam, judicium Jo. Pici Mirandulani de eo adferam, doctrinam 0216C continere Apostolicam. Hoc debemus Jacobo Fabro Stapulensi in epistola ad Jacobum Ramirum, pontificem Catinensem, primae suae editioni Clementinarum Recognitionum praeposita. Quicumque tamen is auctor fuerit, quandoquidem sub larva latere maluit, critico judicio parum instructus videtur, maximeque diversum se prodit a Clemente, viro Apostolico, a cujus manu prodiit admiranda illa epistola nomine Ecclesiae Romanae ad Corinthios. Id plurimis ab hinc saeculis, uti dixi, observaverat Epiphanius. Librorum analysi pertexenda supersedemus, quum id praestiterit Nolanus Nurrius in Apparatu ad Bibliothecam Patrum tom. I. dissert. IX. pag. 211.

VIII. Sed Gelasius pontifex in Decreto genuino, ex veterrimo codice Vaticano, olim a me edito, hanc censuram de Recognitionibus, a Rufino conversis, pronunciavit: Itinerarium, nomine Petri Apostoli, quod appellatur Sancti Clementis, apocryphum. Nullus hic, ut in ceteris editionibus, librorum numerus explicatur, quia is pen lebat ex arbitrio librariorum. 0216D Gelasius, Sancti Clementis opus quidem appellari, non esse, dixit, eique publicam lectionem et canonicam auctoritatem vocabulo apocryphi abjudicavit. Gelasium in Concilio Romano LXX. Episcoporum sic definientem, Clementinas Recognitiones a Rufino translatas, sub nomine Itinerarii indicasse, haud dubitandum. Non ideo tamen privata auctoritas apud plurimos Ecclesiae Latinae scriptores illis defuit. De Graecis non loquor. De Rufini versione Latina agens Sanctus Isidorus Hispalensis episcopus, ex ea testimonium adduxit cap. XVII. et XXXI. de Natura rerum, et lib. III. Originum cap. L. Locum apud Sanctum Aldhelmum in libro de Laudibus virginitatis, supra attuli. Beda in Hexaemeron ad capita I. VI. VII. VIII. Geneseos, in Acta Apostolorum cap. V, §. 34. Retractatione ad eundem locum, et cap. III. de Ratione temporum, Recognitionibus utitur ex lib. I. cap. XXXI. §. 23. Item Agobardus de Judaicis 0217A superstitionibus cap. XVI. Freculfus in Chronicis tom. II. lib. II. cap. X. cumque his Hincmarus de Divortio Lotharii et Tetbergae cap. IX. Honorius etiam de Luminaribus Ecclesiae cap. XV. Ad haec Caesarius monachus ex lib. VIII. cap. XXIX. §. 70. locum suppilatum transtulit in Dialogos suos, Responsione CXL. At Humbertus Cardinalis Episcopus Silvae Candidae, et S. R. E. apocrisiarius Constantinopoli in Responsione ad Nicetam Pectoratum post tomum XI. Annalium Baronii pag. 798. editionis Coloniensis, adversarium redarguit, quod Clementis, idest Petri, Itinerarii, licet apocryphi, testimonia pro Sabbati jejunio, adduxisset, codice Graeco tamen, non Rufini Latino, fortasse usus. Hos Libros, quanquam apocryphos, idest publicae auctoritatis expertes, quum sint maximae antiquitatis, non parum fructus idcirco adferre posse, cum Nurrio sentimus. Nam Christianae Religionis Apologia sunt, et gentilium fabulae, cultusque ethnici, Fatique adsertorum errores, in ea refutantur. Neque inutile opus iis esse 0217B poterit, qui philosophorum opiniones, gentium mores, consuetudines, allegoricasque fabularum explicationes scire voluerint. Nec sane facile esset plurima Latinorum loca intelligere, si his Recognitionibus careremus. Hoc etiam fatetur auctor praefationis ad novam Cotelerii editionem, qui alias de more suo non pauca perperam dicit.

IX. Grabius in Spicilegio tom. I. pag. 290. ex codice Bodlejano breve fragmentum depromsit, libro X. Recognitionum adnectendum, in reliquis editionibus desideratum. De his Recognitionibus, a Rufino vulgatis, juniorum etiam post veterum judicia, proferamus. Omnium ferme ordinum Scriptores Clementi Romano easdem abjudicant. Primo ex Cardinalium Senatu Baronius, prudentia et gravitate admirandus. A. D. 34. §. 280. et 291. A. D. 41. §. 10. A. D. 44. §. 36. A. D. 51. §. 53. A. D. 102. §. 22.

Baronium subsequitur Bellarminus in Catalogo, et libro II. de Romano Pontifice cap. II.

0217C Ex ordine episcoporum Carolus Bovius Ostunensis Antistes in praefatione ad Constitutiones Apostolicas.

Ex Ordine Praedicatorum Franciscus Victoria tom. II. Relatione XII. de arte magica §. 35.

Ex presbyteris Societatis Jesu Benedictus Pererius in Genesim lib. II. Quaest. I. pag. 40. editionis I. Romanae. Jo. Lorinus in Acta Apostolorum cap. XIX. §. 9. Nicolaus Serarius tom. I. opusculorum de Apostolis §. 1. pag. 27. editionis Moguntinae 1611. Antonius Possevinus in Apparatu.

Ex Academia Lovaniensi Jo. Driedo tom. I. de Ecclesiae Dogmatibus, parte V. lib. IV. cap. V. fol. 235. secundae editionis Lovanii 1572.

Ex Academia Parisiensi Natalis Beda contra Jacobum Fabrum, proposit. 103.

At Cotelerii verba non praeteribo, totius commentationis argumenta complexi in praefatione suae editionis, ubi vocat syntagma, theologicis, historicis, philosophicis, et astrologicis rebus refertum. Accedat 0217D etiam Barthius, qui in Adversariis lib. XLV. cap. V. libros ait, antiquos esse, et bonarum rerum plenos. Eosdem saepenumero illustrat, et acri etiam censura perstringit, vetus fragmentum appellans, et Latine conversum, quum nondum genus dicendi barbarismis admodum inquinatum esset, nec mistam olim Gothorum aut talium illuviem oleat, etsi suis etiam naevis non careat. Rem concludit, bonorum monitorum gratia se talia libenter perlegere: Tam, inquit, de veritate eorum securi, quam si Appulejum, aut Apollonium aliquem, vel Philostratum volveremus. Recte quidem ita censet Barthius de veritate historica, si hanc interdum spectes. Non ita de dogmate, de quo aliter Lambertus Gruterus, postea dicendus, sic statuit: Nusquam non in hoc libro defenditur liberum hominis arbitrium, baptismi et Eucharistiae vis, necessitas, ac dignitas. Praeterea Trinitas personarum unius Dei, providentiaque adstruuntur. Docetur item non 0218A contemnenda esse miracula ad martyrum sepulcra edita. Sed sunt hic tamen loci quidam, veluti naevi, quos pium lectorem vel caute legere, vel suspectos habere oportet. Nequis fallatur, ejusmodi haec sunt numeris notata suis locis, ut quis observare possit. Hi naevi, a Grutero explicati, sex numero sunt, qui apud ipsum videri possunt. Postremo loco adjungamus Hugonis Grotii de his libris judicium ex tom. III. Operum pag. 488. Recognitionum qui dicuntur libri, eatenus apud me valent, quatenus aliorum dictis congruunt. Ceteroquin probo Cardinalis Baronii de iis judicium, qui ex Epiphanio, Rufino, aliisque, dicit, illis libris plurima fuisse assuta, et inter ea omnes illas fabulas de iis, quae Cesareae fecisse dicitur Petrus contra Simonem.

X. Jam tandem ad varias Clementini Operis editiones veniamus. Jacobus Faber Stapulensis primus omnium eas, a Rufino conversas, inque libros et capita distinctas, typis vulgavit in volumine sic praenotato.

0218B Paradisus Heraclidis.

Epistola Clementis.

Recognitiones Petri Apostoli.

Complementum epistolae Clementis.

Epistola Anacleti.

Parisiis ex officina Bellovisiana impensis Jo. Parvi 1504. in fol. parvo.

Hanc perraram Fabri editionem post duos et viginti annos ignoravit Sichardus, vetustissimorum librorum venator, ut de se praedicat in epistola ad Bernardum Clesium episcopum Tridentinum, ac postmodum Cardinalem. Huic enim Sichardus ex duobus Mss. codicibus, Basileensi et Sconaugiensi, idem opus cum quibusdam aliis ab se erutum, et brevibus scholiis alicubi instructum nuncupavit. At Vossius etiam, et Fabricius editionem Fabri ignoraverunt. Ille enim lib. II. cap. IX. de Historicis Graecis, alter vero in Bibliotheca tom. V. pag. 36. primam omnium Sichardinam appellaverunt. Hujus inscriptionem 0218C subjicio.

Divi Clementis Recognitionum libri X. ad Jacobum fratrem Domini Rufino Torano Aquilejense interprete, cui accessit non poenitenda epistolarum pars vetustissimorum episcoporum hactenus non visa, eorum qui ab hinc annis MCC. Romanae Ecclesiae praefuerunt. Basileae per Jo. Bebelium 1526. in folio.

Decennio serius haec editio Sichardi, primorum quatuor Ecclesiae Conciliorum decretis aucta, iterum prodiit Basileae apud Bebelium A. D. 1536. in folio. Hanc, quae tertia est, Barthius pro prima accepit lib. XLV. cap. V. in fine. Vossius judicii defectum Sichardo imputat, quod pro genuino Clemente habuerit. Hoc tamen aetati potius, judicio critico parum assuetae, adscribendum. Etenim non unus Sichardus, sed ante eum Stapulensis, et postmodum Perionius, Lambertus Gruterus, aliique non pauci, viri cetera docti, pro Genuino Clemente habuerunt. Duo in Sichardo non ferenda censemus. Primum, quod Recognitiones ab Eusebio suppilatas tradiderit. Alterum 0218D multo gravius (nec nobis solum, sed Barthio etiam et Vossio) quod Gelasii et 70. episcoporum de Clemente judicium reprehendere non sit veritus. Eum tamen Decreti Gelasiani vulgata lectio fefellit, ubi Clementinum Itinerarium in capita et libros distinguitur, secus ac mss. codicum veritas comprobat. Quanquam sane capitum divisionem non ita esse insolentem, ut putavit Sichardus, prima Fabri editio demonstrat. Hunc lapidem offensionis genuinus et vetustissimus Gelasius a me editus, jam sustulit, de scripta solum, non de librorum, et eo minus de capitum numero sententiam ferens. Reliquae Clementinorum Operum editiones a Sichardina manarunt, ut Coloniensis ex officina Melchioris Novesiani 1547. in 8º. et Parisiensis apud Audoenum Parvum, alias apud Michaelem Sonnium, et Sebastianum Nivellium 1568. in 8º., quae eadem est, mutato solum operis titulo. Sed nemo in Rufinianis Clementis Recognitionibus 0219A majorem operam impendit, quam Lambertus Gruterus, Maximiliani II. Imp. a sacris concionibus. Universa enim, quae sub nomine Clementino circumferuntur, ipse in unum congessit, praefationibus, argumentis, notis, et monitis ornata vulgavit. Operis titulum, etsi aequo longiorem, audire non pigeat, quandoquidem Historicum literarium non dedecet minutiora haec persequi, deque librorum etiam inscriptionibus agere.

Clementina, hoc est B. Clementis Romani, Divorum Petri et Pauli Principum Apostolorum discipuli, et in Rom. Sede Successoris Pontificis, Sapientissimi philosophi, martyrisque fortissimi opera, quae quidem in hunc usque diem a variis auctoribus collecta, conversa, emendataque latine exstant, omnia cum nova praefatione de veris falsisque B. Clementis scriptis, postremaque eorundem fideli emendatione, ac diligenti argumentorum difficiliumque locorum explanatione D. Lamberti Gruteri Venradii ad Reverendissimum et Illustrissimum 0219B Principem D. Danielem Sanctae Sedis Moguntinae Archiepiscopum, Sacri Romani Imperii Principem Electorem, Germaniaeque Archicancellarium. Coloniae Agrippinae apud Jo. Birckmannum 1569. in folio.

Haec editio, nonnullis resectis, postmodum transiit in Bibliothecam Patrum editionis Lugdunensis tom. II, pag. 376. Sed omnium plane industriam et diligentiam vicit Jo. Baptista Cotelerius, de ecclesiastica antiquitate praeclare meritus, qui Clementis pseudepigrapha omnia a Rufino translata, cum aliis nonnullis iterum publica luce donavit volumine inscripto: Sanctorum Patrum, qui temporibus Apostolicis floruerunt, opera, versionibus, notis, et indicibus illustrata. Luteciae apud Petrum Le-Petit 1672. in folio. Collectio haec praestantissima, novis subinde lucubrationibus aucta, prodiit Amstelodami sub nomine Antuerpiae, Huguetanorum sumtibus A. D. 1698. tomis duobus in folio, cum subjectis ipsi Patrum contextui in singulis paginis Cotelerii et aliorum notis, ut facilius et commodius lectoribus praesto 0219C essent, quum antea seorsum prostarent. Sed qui editioni praefuit Jo. Clericus epistolam nuncupatoriam, et praefationem, ubi Cotelerius suorum operum lectoribus rationem exponit, consulto omittens, utranque editionem, hujusmodi scripta versantibus, ex parte necessariam reddidit. In hac secunda editione tom. I. pag. 487. exstant Recognitionum Sancti Clementis ad Jacobum fratrem Domini libri x. a Rufino, Torano, Aquilejense presbytero, e Graeco in Latinum versi cum ejusdem interpretis praefatione ad Gaudentium episcopum. Cotelerius totum opus ad sex egregios codices accuratissime exegit, variantes lectiones adtexuit, notisque brevibus, sed bonae frugis, Clementem ubi opus fuit, passim illustravit, libris in capita post Fabrum, quanquam diversa ratione, distinctis. Codices mss. quibus est usus, in praefatione prioris hujus editionis enumerantur.

1. Sorbonicus.

2. Thuanus.

3. Regius.

0219D 4. Petri Candelerii.

5. Carmelitarum excalceatorum.

Nurrius in sua dissertatione de his libris pag. 224. alium Colbertinum adducit. Palatinum quoque pervetustum servant plutei Vaticani num. 147. Faber in margine praefationis Rufini ad Gaudentium, ubi de ingenito genitoque Deo agitur, haec verba adnotavit: pars illa de ingenito, genitoque Deo, cognoscitur, ab Eunomio, aut ab aliis, qui Eunomii sequebantur errorem, vitiata, ut et epistola Paulli ad Corinthios a Marcione corrupta fuerat. Merito igitur illud Eunomii interpretandum non fuit, ut neque Marcion in Paulo. Istud Scholion in ceteris editionibus, et in hac ipsa Cotelerii, desideratur, etiamsi in Coloniensi anni 1547. quae Sichardinam fideliter exprimit, Scholion persimile ad oram legeretur: Corrupta haec fuisse suspicor ab Eunomio, quemadmodum epistola Pauli ad Corinthios a Marcione. Vossius idem Scholion 0220A adducit ex prima, ut ait, editione Sichardi, in qua non legitur quidem certe. Haec tamen, quae in Clemente suo, ut ab haereticis corrupta, praetermisit Rufinus, reliquae ejus versioni inserta reperit Cotelerius in tribus codicibus, Candeleriano, Sorbonico, et Thuano, suntque decem capita, inter primum et duodecimum clausa, de quibus ait: nescio quis igitur quod a Rufino praetermissum fuerat, sibi sumsit, ut interpretaretur. Hoc adsumentum prodit, ni fallor, versionem Rufini antiquitus ad Graeca exemplaria recognitam et collatam. In omnibus vero exemplaribus Rufinus Toranus legitur, non Tyrannius Rufinus. Nam librarii pro Tyrannio, Rufini praenomine, Tyrannum legentes, et postea rem truculentam metuentes, ex Tyranno Toranum facere, ac Rufino instar cognominis postponere maluerunt: quod deinde ingenia eruditorum sic torsit, ut non defuerit, qui a Tora, Sabinorum urbe excisa, deductam appellationem putaverit, ut dixi lib. IV. cap. 1. §. 2. quanquam 0220B Rufini patrium nomen Aquilejense, ab eadem appellatione longe diversum, post Toranum ibidem subsequeretur. Hoc loco pauca alia adnotabo. Johannes Albertus Fabricius in suo codice Apocryphorum novi Testamenti, Hamburgi edito A. D. 1703. pag. 413. et 439 in spuriam Historiam, Abdiae, alias Melitoni attributam, quam Wolfangus Lazius ex codice Ms. Coenobii Ossiacensis in Carinthia primus edendam curavit Basileae apud Johan. Oporinum A D. 1551. in folio, multa ad verbum transfusa ex Rufini contextu Recognitionum Clementinarum legi observavit. Geverhardus Elemenhorstius in notis ad Arnobium editionis Lugduni Batavorum apud Johannem Maire A. D. 1651. in-4º. ad librum IV. a pag. 15. ad pag. 152. ex eodem Rufini contextu multa in rem suam ad Arnobii sermonem illustrandum adducit.

Nunc ad epistolam, Recognitionum libris subjectam, deveniamus. Romae ex aedibus Populi Romani A. D. 1591, prodierunt epistolae Summorum Pontificum, tribus tomis distinctae, in quorum primo ante 0220C omnes alias exstat quae dicitur Clementina ad Jacobum fratrem Domini, Rufino interprete. Huic pag. 7. adnectitur spuria appendix cum epigraphe ad oram: Compendiolum fidei Christianae. Labbeus, qui tom. I. Conciliorum pag. 89. illam inseruit, de additamento ita scribit: hic desinit epistola in quibusdam codicibus. Cetera sunt vice appendicis addita circa annum 800. ut videtur. Idem ferme ait Mabillonius in Analectis tomo I. pag. 142. Petrus Crabbe, assumento conjunctam epistolam, inseruerat tomo I. Conciliorum pag. 14. edit. Coloniae apud Petrum Quentel A. D. 1538. At Sichardus in prima sua editione anni 1526. quartae ex epistolis Clementis, appendicem ita inscriptam subjecerat: Compendium fidei. Quae in altera ejus editione anni 1536. ipsi epistolae conjungitur. Gruterus quoque, Sichardum sequutus, conjunxit post Constitutiones Apostolicas pag. 345. quam tamen Faber ante disjunxerat. Theodorus Bibliander libro inscripto Christiana et catholica doctrina, Basileae per Jacobum Parcum 1550. in-8º. pag. 221. eandem epistolam, 0220D Rufino interprete, inseruit, sed ablata appendice. Ea tamen sine nomine interpretis, et sine appendice dudum inserta fuerat paginae 7. alterius libri, sic praenotati: Epistolae aliquot illustres, graves, et eruditae. extra Bibliorum canonem licet, Apostolicae tamen et piae, Augustae Vindelicorum per Alexandrum Weyssenhorn 1529. in-8º. Primam inter epistolas Pseudo-Isidori temere statuit, qui eam virulentis notis de more configit, Blondellus. Quanti eam fecerit. Franciscus Turrianus, inde constat, quod lib. II. cap. III. et XIII. pro Canonibus Apostolicis et epistolis decretalibus contra Magdeburgenses, Coloniae apud Gervinum Calenium A. D. 1573. in 4º. eam et pro vera tueatur, et la inae versioni roborandae, ex codice Vaticano Graecum ejus contextum non semel advocet. At enim libro IV. cap. XXIV. Rufinum versionis auctorem esse, quum careat prologo, non admittit. Quis vero ignorat, Rufinum longioribus tantum Graecorum scriptis, 0221A ab se translatis, non brevi ac simplici epistolae, ex Gennadii sententia, prologos dare debuisse? Epistolae antiquitatem adstruit testimonium Rufini, ab se olim interpretatam atque editam adseverantis in praefatione ad Gaudentium; Recognitionibus non praemissam, quia, tempore posterior est, nempe Recognitionibus a Clemente, ut putabatur, antea conscriptis. Istud Rufini consilium Cotelerius sequutus, eam et ipse Operi Clementino postposuit, licet codici Carmelitico insertam inter praefationem, et Recognitiones reperisset. Ita sane etiam codices, quibus usus fuit Stapulensis, insertam habuerunt, et Photius quoque cod. CXIII. aperte ait, in exemplaribus Graecis eam libris Recognitionum praeponi solitam. Postponitur tamen in codice Palatino sine spuria appendice. Epistolae ipsi additur in collectionibus Vaticanis Isidori cod. DCXXIX. fol. 127. et cod. DCXXX. fol. 6. Quin ergo Clementis epistola ad Jacobum, quam Rufinus latinam fecit, ea sit pura puta, quae omnium manibus teritur, jure ambigi nequit, nec sane dubitat 0221B Bellarminus lib. II. de Romano Pontifice cap. XIV. post initium. Ipsemet Blondellus hoc idem satis evincit, quamvis suae sectae virus censurae immisceat. Cotelerius quum post Recognitiones eandem epistolam Graece et Latine, sine ullo additamento, edidisset, mox Rufini interpretationem subjecit, ad veteres editiones et codices Mss. de more collatam, et in capita XX. distinctam, quorum duodevicesimum citari observavit in Concilio I. Vasensi, A. D. 442. celebrato canone VI. apud Labbeum tomo III. pag. 1458. in Capitularibus Francorum tom. II. pag. 1127. inque Concilio Metensi canone XII. apud Labbeum tom. IX. pag. 416. Citatur quoque a Nicolao I. Pontifice epist. XLIX. a Johanne VIII. epistola Ccxxxxiv. et a Gregorio VII. lib. VIII. epist. XXI. Ad ejus epigraphen tanto ante allusit Sidonius lib. VI. epist. I. eandemque Bibliothecarius in Clemente laudavit, Antiquissima esse creditur perinde ac sunt libri Recognitionum. At Clementi ante Blondellum, quinque insignes 0221C S. R. E. Cardinales abjudicaverant, Turrecremata in summa Ecclesiae lib. II. cap. CI. Cusanus in Concordantia catholica lib. III. cap. II Baronius A. D. 69. §. 43. Bellarminus in Catalogo, et Peronius in iterato Responso ad Regem Britaniae cap. XXXI. pag. 159. Ex antiquioribus idem sanxerant Petrus Comestor in Historia Actuum Apostolorum cap. CI. ac postea Marsilius Patavinus in Defensorio pacis, Parte II. cap. XXVII. et Gobelinus Persona in Cosmodromio Aetate VI. cap. VIII. De epist. III. Clementina, cujus interpretatio Rufino etiam tribuitur, nihil dicam, quum liqueat, eam ad Isidori merces ex toto spectare. Nondum Clementem dimitto, quin Patricii Junii, et Dodwelli errores pandam. Is in fine suae praefationis ad auream Clementis epistolam ad Corinthios pag. 131. editionis Cotelerianae, sibi ex quodam Lobiensi catalogo blanditus fuit, ejusdem epistolae versionem latinam, ab Hieronymo factam, alicubi delitescere. Sed Cotelerius spem Junii pertenuem aut nulla esse postea cognovit, suspicatus, librarios ex versione epistolae 0221D Clementinae ad Jacobum nomen Rufini invisum erasisse, ut eam Hieronymiano honestarent. Hoc alibi pariter factum narravimus. De Rufino etiam dictum observo a Dodwello in additamentis ad Pearsonii opuscula Parte I. cap. VI. §. 21. pag. 214. Clementem ab eo primum martyris titulo fuisse ornatum. Hinc Dodwellus martyrii laureolam Clementi auferre conatur. Sed frustra conaris, nec auferes quidem certe, Dodwelle. In vetustissimo enim Codice Sacramentorum, quem summa doctrina, et pietate venerabilis Cardinalis Josephus Maria Thomasius publici juris fecit, Beati Clementis Sacerdotis et Martyris natalitia celebrantur lib. II. §. 65. pag. 176. Hujus autem codicis preces et orandi formulas, Constantino Magno antiquiores cum Jo. Morino statuit hujusmodi rerum longe intelligentissimus, et in iis dijudicandis facile princeps Thomasius. Aetate Rufini Zosimus Pontifex epist. III. ad Africanos, tanquam de re alias notissima 0222A loquens, ait, Clementem Christi Fidem, quam a Petro didicerat, et docuerat suo martyrio consecrasse. Alia hujus generis vide apud Tillemontium tom. II. pag. 563. ubi Rufinum primigeniam Ecclesiae Romanae traditionem, a Clementis aevo et martyrio vere deductam, sequntum animadvertit, dum elogio martyris eum decoraverit in libello de Adulteratione librorum Origenis.