Caput XX.

I. Rufinus Urbe discedit cum Melania iterum in Palaestinam trajecturus. Annus emortualis Publicolae Senioris, Melaniae filii decernitur. II. Roma ab Alarico Gothorum Rege obsessa, atque direpta. III. Rufini obitus, locus mortis, et tempus adsignatur. IV. Rufini laudes recensentur.

I. Quo Christi anno Rufinus post Apologias, aliasque lucubrationes, ab se Aquilejae confectas, suis valedixerit, in Palaestinam cum Melania iterum trajecturus, nondum cuiquam bene compertum. Post 0285C demortuum Anastasium pontificem id contigisse pro certo habeo, immo et post Chromatii decessum, quem A. D. 407. illigandum ostendi lib. III. cap. III. §. 9. Tunc Rufinus sanctissimo patre orbatus, postquam decennii moram cum suis traxisset, Romam reversus est, jam septennium sedente Anastasii successore Innocentio pontifice. Anno insequenti 408. Alarico Rege Gothorum Urbi Romae incubante, ab utriusque Melaniae familiis statutum est suae saluti consulere, atque in Siciliam navigare, unde Melania Senior cum Rufino Hierosolymam cogitaverat. Cum Melania Seniore praecipui aderant praeter Rufinum, Albina, Melaniae nurus cum filiis, Publicola Juniore, Melania item Juniore, et Piniano conjuge, de quibus aliqua dixi libro V. cap. IV. §. 7. Palladius horum amicus, et, dum Romae Chrysostomi caussam ageret, olim hospes, haec referens cap. XCIX, indictum praeteriit Publicolam Seniorem, Melaniae Senioris filium, Junioris parentem, et Piniani socerum, Christianis virtutibus plusquam sena oria dignitate suspiciendum. 0285D Jure autem praeteriit, quippe quem prius extinctum noverat. Melania Senior amplissimos fundos non solum in Campania et Sicilia, sed in Gallia etiam, Hispania, atque Africa possidebat: quae, Publicola utroque sublato, ad Melaniam Juniorem, ut Publicolae Senioris filiam, et Junioris sororem, devenerunt. Huic enim ea tribuit Palladius. Jamdudum inter praecipuos rei literariae summates nobilis quaestio Chronologica, unde aliae pendent, varie agitata est, quoto Christi anno Publicola Senior vivere desierit. Annalium parens hoc statuit A. D. 409. §. 27. Similiter Annalium Scholiastes Pagius §. 9. Ab utroque immane discessit Petrus Franciscus Chiffletius in Paulino illustrato parte II. cap. XXXIV. ad A. D. 416. id transferens. Alio itidem abiit Norisius in Adventoria pag. 20. ubi non perfunctorie pro A. D. 399. certavit. Sed curatores novae editionis Sancti Augustini, et post eos Tillemontius in locis infra indicandis, uni A. D. 408. 0286A sibi adhaerendum putarunt. Ex hoc praestantium virorum dissidio non pauci Chronologici errores fluxerunt, quos facile tolli crediderim, si Publicolae Senioris mortem, certo quodam charactere designatam, in A. D. 400. conjecero. Exstat epistola XLVI. olim inter Augustinianas CLIII. qua Publicola idem Senior Hipponensem antistitem consulit de nonnullis, teneriorem animum suum turbantibus, quae Africanis conductoribus rerum suarum in latifundiis Arzugitanae provinciae cum paganis intercedebant. Eandem epistolam jam dicti Curatores datam fecerunt A. D. 398. Mirum est, viros egregios in vita Augustini libro IV. cap. XV. §. 4. incertum putasse quis ille Publicola esset. Tillemontium tomo X. pag. 823. et tomo XIII. pag. 323. suspicio incessit, pro Melaniae Senioris nato, esse accipiendum. Quin is fuerit, loca indicata dubitare non sinunt. Melania Mater, ut isthaec sua latifundia in Africa inviseret, sacrisque Augustini colloquiis frueretur, adhuc superstite filio Publicola, illuc solvit. Sanctus Paulinus Nolanus 0286B epist. XCIV. alias CCXLIX. inter Augustinianas, gratiis Augustino actis de epistola (nunc deperdita) ad se una cum libro quodam per illum transmissa, quam Romae ad diem festum Apostolorum Petri et Pauli a Quinto Diacono, aliquamdiu antea ibidem morato, acceperant, prosequitur laudes Melaniae Senioris et Publicolae unici filii, de cujus ille recenti dormitione praecedentibus literis Augustinum docuerat, eum precatus, ut cognatam suam Melaniam in tanta jactura solaretur. Hinc palam fit, Publicolam Seniorem Romae, ubi inter Senatores numerabatur, non alibi, diem obiisse, postquam Melania mater in Africam trajecisset. Hoc amplius firmatur. Postquam Augustinus Melaniam de fortitudine animique constantia in filii amissione, ad Paulinum scribens, laudasset, idem Paulinus, qui haec in suo ad Augustinum iterato responso ex epistola ad se scripta recenset, semel atque iterum ait, de moribus et sanctitate Publicolae, se ad illum antea scripsisse. Ergo Publicola Senior 0286C non in Africa, sed in Italia e vivis excesserat. Haec a me frustra non dici constabit inferius, ubi agam de Publicola Juniore. Ex Paulini epistola, in qua Augustinianam, ad se scriptam, summatim refert, huc aliqua adducam: Docuisti me in spiritu veritatis salubre moderandi in occiduis mortalibus animi temperamentum, quo et illam beatam matrem et aviam Melaniam ( matrem unici filii Publicolae I. aviam Publicolae II. et Melaniae II.) flevisse carnalem obitum unici filii taciturno quidem luctu, non tamen sicco a lacrymis dolore, Vidisti, cujus quidem modestas et graves lacrymas, sicut Propior et aequalior animae ejus spiritus, altius Intellexisti, et perfectae in Christo feminae, salva virilis animi fortitudine, cor maternum de cordis sui similitudine melius ex aequo statu contemplatus es, ut eam primum pro naturali affectione permotam, deinde caussa potiore compunctam flevisse Perspiceres, non tam illud humanum, quod Unicum Filium conditione mortali defunctum in praesenti saeculo amisisset, quam quod propemodum in saeculari vanitate praeventum 0286D (quia necdum illum deseruerat Senatoriae dignitatis ambitio) non juxta sanctam votorum suorum avaritiam cogitaret assumtum, ut de conversionis gloria transisset ad gloriam resurrectionis, communem cum matre requiem coronamque capturus, si hujus saeculi vita, matris exemplo, saccum togae et monasterium Senatui praetulisset. Mox subdit, se ante de hujus Publicolae I. virtutibus ad illum scripsisse: Verumtamen idem vir (Publicola) ut et Antea Retulisse me puto sanctitati tuae, his operibus locupletatus Abscessit, ut maternae humilitatis nobilitatem si veste non gesserit, tamen mente praetulerit. Infra vero: Sed cesso plura de memoria tam dilecti mihi, quam devoti Christo hominis, enarrare, quum et in Pristinis literis non pauca super eo narrasse me reputem, et nihil possim de beata hujus filii matre, et sanctorum pari radice ramorum, Melania, melius aut sanctius praedicare, quam sanctitas tua in eam Profari et Disputare dignata 0287A est. Ex his discimus, Paulinum Publicolae Senioris mortem, literis, Melaniae in Africa etiam fortasse reddendis, Augustino primum nunciasse ante diem 29. Junii, in quem cadit festum Sanctorum Petri et Pauli. Ut annum certissimum habeamus, rem aliam, anno emortuali Publicolae Senioris adnexam, extricare debemus. Augustinus epistolam subsequentem XCV. alias CCL. rursus dedit Paulino, quam Possidius Calamensium episcopus ei detulit, dum Ecclesiae suae, a Paganis Calamensibus subversae, caussam acturus, in Italiam ad Comitatum, sive Aulam Caesaream, navigavit: Ad istam laetitiam (inquit Augustinus) qua Vobiscum Est frater Possidius, quum ex ipso Audieritis quam tristis eum caussa compulerit, hoc me verissime dicere cognoscetis. Speciatim de his agit Sanctus Pater in Epist. XCI. alias CCII. ad Nectarium, Calamensem, et paganum §. 8. contra, inquit, Recentissimas Leges, Kalendis Junii festo paganorum sacrilega solemnitas agitata est, nemine prohibente, tam insolenti ausu, ut, quod nec Juliani 0287B temporibus factum est, petulantissima turba saltantium in eodem prorsus vico ante fores transiret Ecclesiae. Quam rem illicitissimam, atque indignissimam clericis prohibere tentantibus, Ecclesia lapidata est. Deinde post dies ferme octo, quum Leges Notissimas episcopus (Possidius) ordini (Magistratuum) replicasset, et dum ea, quae Jussa sunt (ab Honorio Augusto) velut implere disponunt, iterum Ecclesia lapidata est. Cetera, auditu horrenda, a gentilibus perpetrata, Augustinus narrare pergit. Recentissimae et notissimae leges, quas magnus Praesul semel et iterum memorat, ab Honorio Augusto in Paganos Africae latae fuerant A. D. 399. Manlio Thedoro V. C. Consule. Tunc enim, eodem Augustino teste in libro XVIII. de Civitate Dei cap. XVIII. in civitate notissima et eminentissima Carthagine Africae, Gaudentius et Jovius comites Imperatoris Honorii XIV. Kal. Aprilis falsorum Deorum templa verterunt et simulacra fregerunt. Haec gentilium templorum eversio, 0287C et simulacrorum fractio Augustis etiam legibus fulciri debuerunt. Ipsas leges, in quas Calamenses Pagani, suos ritus nuper proscriptos agitantes, peccaverant, Augustinus, non unam, sed plures innuens, recentissimas, dixit. Quaenam fuerint, accuratius investigemus. In codice Theodosiano lib. XVI. tit. 10. de Paganis, sacrificiis et templis, exstant leges XVII. et XVIII. ad Apollodorum Proconsulem Africae. Utraque Patavio data est die 20 Augusti A. D. 399. Theodoro V. C. Cons. Honorius in priori de altera mentionem facit, quam in paganorum sacrificia nuper ediderat: profanos inquit, ritus Jam salubri Lege submovimus. Haec in praesentia non exstat. In eadem lege XVII. Honorius festos conventus ludosque gentilium permittit, sed absque ullo sacrificio, atque ulla superstitione damnabili. Huc etiam lex XVIII. revocanda est, in qua Honorius ita decernit: si quis sacrificio fuerit deprehensus, in eum legibus vindicetur. Calamenses in has leges peccarant, dum festo Paganorum sacrilega solemnitas (per eos) agitata est, teste 0287D Augustino, qui hanc Paganorum solemnitatem sacrilegam, illicitissimam et indignissimam vocat, quia profanos gentilium ritus et sacrificia, recentissimis Honorii legibus vetita, repraesentabant. Jam ergo habemus certum annum et mensem, quo Afrorum superstitiosas solemnitates Honorius sanctionibus exstirpandas curavit, quas Augustinus recentissimas, et Afris suis notissimas merito dixit, quum ad Proconsulem Africae scriptae essent. Nunc Publicolae annus emortualis facile se ipse pandet. Contra has leges recentissimas et notissimas, utpote nuper vulgatas, Pagani Calamenses peccarunt. Ergo id factum post diem 20. Augusti anni 399. quo datae fuerunt. Hipponensis antistes ait, crimen perpetratum Kalendis Juniis. Ergo perpetratum est subsequente A. D. 400. quo Possidius Calamensis episcopus ob idem scelus ad Comitatum navigavit, literasque Hipponensis ad Nolanum detulit post Melaniae 0288A Senioris itum in Africam, et Publicolae excessum. Quare ut in pauca rem contraham, sic statuendum.

1. Leges Augustales contra Paganos prodierunt die 20. Augusti A. D. 399.

2. Melania Senior in Africam solvit, et Publicola filius obiit A. D. 400. ante mensem Junii.

3. Tumultus Calamae excitatur die prima Junii A. D. 400.

4. Iter Possidii in Italiam ad Imperatorem, eodem anno, mense Augusti susceptum.

Die 28. Martii A. D. 401. post menses ferme Octo a Possidii navigatione in Italiam, Augustinus literas ejus accepit, quum Nectarius ante illud tempus, Possidio Calamae adhuc degenti, Augustini literas tradidisset. Hoc patet ex Augustiniana epistola CIV. alias CCLIV. ad Nectarium, cujus verba haec sunt: Legi literas benignitatis tuae, quibus mihi Longe Postea respondisti, quam meas ad te perferendas dedi. Nam ego rescripseram, quum adhuc Nobiscum esset, neque navigasset, Sanctus frater Possidius. Has autem, quas 0288B mei caussa illi dignatus es reddere, accepi IV. Kal. Aprilis post menses ferme Octo, quam scripseram. Hi octo menses ab die 27. Martii A. D. 401. retrocedendo, pertingunt ad mensem Augusti A. D. 400. quo mense Possidius Calamae degens, necdum in Italiam profectus, Augustini literas ab Nectario sibi traditas acceperat. Haec produnt, curatores Augustinianae editionis in Vita Sancti Praesulis lib. VI. cap. V. post Tillemontium tom. X. pag. 608. et tom. XIII. pag. 460. decessum Publicolae Senioris, ex praeposteris supputationibus, rejecisse in A. D. 407. Serius enim, quam oportuisset, A. D. 402. Melaniae matris reditum ex Palaestina in Urbem statuerunt: quem nos cum primoribus viris e schola Chronologorum, ab A. D. 397. nullo pacto avelli posse monstravimus. Hinc, illi Melaniae adventu in locum non suum rejecto, ejus quoque itum in Africam ulterius in locum non suum traxerunt. Semel enim errore Chronologico admisso, alios idemtidem nasci, 0288C et familiam ducere necesse fuit. Errorem auxerunt duo Publicolae in unum conflati, et unica Honorii lex, edita A. D. 408. prae duabus aliis, immo tribus, accepta: quae A. D. 399. ab eodem Augusto. hanc in rem editae fuerant. Viri praeclari initio tomi II. Operum sancti Augustini num. 99. 91. 94. et 95. et in notula ad eandem Epistolam XCI. alias CII. cumque iis Tillemontius tomo XIII. pag. 997. Hipponensem Praesulem de alia lege loqui censuerunt, quam Sirmondus in Appendice ad codicem Theodosianum vulgavit num. 12. quamque postea Gothofredus in eundem codicem transtulit lib. XVI. tit. 10. L. XIX. Atqui vir Sanctus semel atque iterum leges recentissimas et notissimas vocans, non unam sed plures vocat, et quidem Manlio Theodoro V. C. Cons. promulgatas, ut dixi. Hae vero ipsae sunt, quas A. D. 399. datas memoravi, quaeque sane post novennium A. D. 408. una tantum, eaque recentissima, ab Augustino dici non poterant. Alia lex, post novennium edita, quam, inconsultis libris de Civitate Dei, 0288D viri praestantes ab Augustino indicari crediderunt, neque Proconsuli Africae missa est, cui tamen mitti debuit, si ad Africam pertinebat, nec sancita fuit Theodoro V. C. Cons. De scholio etiam, apud Sirmondum eidem Legi subjecto, in quo, proposita Carthagine pronunciatur, non obscure ambigit Gothofredus, cui vitiosum videtur. Ad haec ipsa Lex Romae dicitur data, quum tamen Honorius die 16. Octobris, quo Lex prodiit, Basso et Philippo Coss. A. D. 408. non Romae, sed Ravennae consisteret. Sed nondum satis difficultatum. Haec enim Lex multa jubet, vel in Africa pridem jussa et executioni mandata, vel paganorum Calamensium crimini nequaquam aptanda. Ea sunt:

1. De annonis templorum ad annonam militarem transferendis.

2. De simulacris.

3. De aris evellendis et dostruendis.

0289A 4. De templis ad usum publicum vindicandis.

5. De conviviis et solemnitatibus prohibendis.

Jam vero ubi contrariae sententiae patronos hujus Legis praesidio exarmavi, alias Leges supra indicatas rei nostrae accommodemus. Ab ethnicis Calamensibus in legem XVII. alteri, nunc deperditae, innixam, quae nuper profanos ritus submoverat. maxime peccatum est. Ab his enim profano sacrificio et superstitione damnabili peccatum est, teste Augustino ad Nectarium, eorum gregalem, dum per eos festo paganorum sacrilega solemnitas agitata est. Hoc festum, haec solemnitas tantisper me sistunt. Floralia peropportune occurrunt, quae Sanctus Praesul utique innuit. Floram certe paullo ante memoraverat, cujus, inquit, ludi scenici tam effusiore et licentiore turpitudine celebrantur, ut quivis intelligat, quale daemonium sit, quod placari aliter non potest, nisi illic non aves, non quadrupedes, non denique sanguis humanus, sed multo scelestius, pudor humanus, tanquam immolatus intereat. Nihil ergo aeque foedum et sacrilegum, ac 0289B Floralia: qui ludi tanto devotius, quanto turpius celebrari solent, eodem teste libro II. de Civitate Dei cap. XXVII. His simillima habet Arnobius Afer in libro VII. adversus gentes. In veterum Fastis legimus quidem Floralia initio Maii celebrari solita, sed quum editis Caesareis jam essent sublata, Poeni gentiles de improviso Kalendis Juniis ea tandem agitare statuerunt. Sed Fastos aliquando in hujusmodi etiam solemnibus variasse, adnotatum memini a Simeone Bosio in epist. II. libri XVI. Ciceronis ad Atticum. Verba haec Augustini, solemnitas agitata, ferme exstare in lege, quam viri eruditi in rem suam trahere conantur, ubi gentiles quidquam solemnitatis agitare vetantur, lege admodum est, ut vel hinc de eadem Lege virum sanctum loquutum suadeant. Formula enim est, profanis gentilium ludis pompisque designandis obvia, passimque usurpata, idem sonans ac exhibita. Adi Gothofredum in Glossario nomico V. agitare. Haec fusius excussi, ut quaestionem de anno 0289C emortuali Publicolae Senioris, ex tumultu Calamensi non removendo, explicarem, utque Melaniam Seniorem, filio jamdudum orbatam, cum Rufino cognatisque in Siciliam ante Urbis excidium migrasse, certis argumentis ostenderem. Ea, quae digessi, cum Palladio, teste idoneo, quippe oculato, undequaque consentiunt. Etiam cum Vitae Melaniae junioris conditore apud Laurentium Surium in Vitis Sanctorum die 31. Decembris. Palladius enim auctor est cap. CXVIII. Melaniam Seniorem ex Palaestina Romam rediisse ubi primum de Melaniae neptis statu audivisset; eam et nupsisse et velle saeculo renunciare, videlicet A. D. 397. qui fuit extremus Siricii Pontificis, ut alibi ostensum. Melaniam Juniorem anno aetatis 14. Piniano nuptam tradit cum Vitae scriptore Palladius cap. CXIX. eam testatus aetatis suae anno 20. postquam annos septem cum Piniano vixisset, duobus liberis et patre Publicola orbatam, Mundo renunciasse. Post singula haec criteria, suis quaeque rationibus, in unum coeuntibus, fulta, uno omnia intuitu, 0289D secundum ordinem chronologicum, spectanda subjicio.

A. D. 397. Melania Senior Hierosolymis Romam redit, nepte Melania aetatis suae anno 14. Piniano nupta.

399. Honorius Augustus in Poenos gentiles tres Leges, Apollodoro Proconsuli Africae inscriptas, vulgat.

400. Melania Seniore in Africam profecta, Publicola, filius unicus, Romae obit. Paulinus Nolanus de hoc Augustinum certiorem facit, cujus responsum jam pridem scriptum Romae, accipit a Quincto Diacono die 29. Junii. Tumultus Paganorum Calamae excitatur. Possidius Calamensis Episcopus post mensem Julii in Italiam trasmittit.

403. Melania Junior aviae suasu annum agens 20. post annos septem cum Piniano transactos, Mundo cum conjuge vale dicit.

408. Melania utraque cum suis et Rufino ex Urbe ob pudicitiam servandam, in Siciliam trajiciunt.

0290A II. Eodem A. D. 408. quo nobilissimus piarum mulierum atque hominum coetus in Siciliam appulit, Roma ab Alarico Rege Gothorum obsessa est, multoque auro redemta. Mox foedifragus Barbarus insequenti A. D. 409. rerum Dominam miserandum in modum diripuit atque vastavit. Dies atratus, Aegyptiis et Cannensibus adnumerandus, mensis Augusti fuit 24. cum duobus subsequentibus. Melania Senior, futurorum praescia tantam cladem vaticinata, suis raptim divenditis, proximorum saluti, atque honestati paullo ante celeri fuga consuluit. Haec secundum Pagianos calculos, quos hic probe exactos, ceterisque praeferendos comperio, continenter, nobilitarunt annos 408. et 409. Eximium chronologum vide A. D. 408. §. 2. et 16. annoque 410. §. 7. et subsequentibus. Tillemontius, qui Pagianas lucubrationes, quippe nondum editas, ignoravit, Urbis exitium defixit A. D. 410. in Historia Imperatorum t. V. p. 411. Palladius rem sic narrat in Historia Lausiaca c. CXVIII. postquam autem hi omnes (utraque Melania, Albina, 0290B Pinianus, et praeter Rufinum, Publicola Junior) Roma abscessissent, qui catechesi instituti fuerant a beata Melania, barbarica quaedam procella (Gothorum) quae etiam in Prophetis jam olim posita fuerat, in Romam irruit, et nec aeneas quidem statuas reliquit in foro. Tanta strage inflatus Alaricus, in Latium, Campaniam, Bruttios, Calabrosque, furibundus excurrens, luctu et funeribus omnia complevit. Rei testem habemus Olympiodorum, cujus Historiae luculentas lacinias nobis servavit Photius cod. LXXX. Sed Rufinus Olympiodori testimonium mirifice illustrat. Is enim cum inclyto Romanorum procerum comitatu Messanam elapsus, Rhegium Julii, in cuspide Italiae Siculo freto imminens, Gothorum flammis ardere conspexit. Extremam vir pius tunc manum Latinae versioni Origenis Homiliarum in Numeros imponebat. Viri percelebres in his literis id tandem nos docuerunt, Henricus Valesius, et Petrus Franciscus Chiffletius, qui Rufini prologum, eidem 0290C versioni de more praepositum, diverso loco et tempore, ex diversis quisque codicibus, publica typorum luce donarunt, Valesius quidem in notis ad caput XXXVIII. libri VI. Eusebianae Historiae Parisiis excusae apud Antonium Vitré A. D. 1659. Chiffletius autem, Valesii editione ignorata, in parte II, cap. XXV. Paulini illustrati ex Divionensi editione Philiberti Chavance A. D. 1662. Tillemontius ob non visam Chifflet i editionem non semel erravit tomo XII. art. 128. pag. 311. Nam et Ursacio prologum inscriptum credidit, et hunc a puero, Rufini notario, distinxit. Opus fuse recensui lib. II. cap. VII. § 3. Emendatior est editio Valesii, alicubi tamen ope Chiffletianae emendanda. Rufinus Donatum quendam verbis Cypriani martyris ad alium Donatum, alloquitur. Ei se pollicitum ait scriptorum omnium Origenis in Pentateuchum Latinam versionem. Donatus iste anne Siculus fuit? Certe in Sicilia cum R ufino pariter morabatur A. D. 409. dum Rhegium Julii, Regis Alarici exercitu flammas injiciente, conflagrabat. 0290D At Donatus fortasse cum Rufino ex Urbe in Siciliam et ipse confugerat. Nostrum loquentem audiamus: Reddendae pollicitationi non tempestivum, ut ille ait, sed tempestuosum nobis tempus ac turbidum fuit. Quis enim ibi stilo locus est, ubi hostilia tela metuuntur, ubi in oculis est urbium agrorumque vastatio, ubi fugitur per marina discrimina: et ne ipsa quidem absque metu habentur exsilia? In Conspectu etenim, ut Videbas etiam Ipse, Nostro, Barbarus, qui Rheginum op dum miscebat incendio, angustissimo a Nobis freto, ubi Italiae solum Siculo dirimitur, arcebatur. In his ergo posito quae esse ad scribendum securitas potuit, et praecipue ad interpretandum, ubi non ita proprios expedire sensus, ut alienos captare proponitur? Mox addit, se noctes, ab hostium timore magis tutas, quasi ad solamen malorum, levandaeque peregrinationis gratia, impendisse Latine reddendis Origenis Homiliis, sive etiam excerptis, aut scholiis in Numeros. Origenis 0291A enim, ut Valesius ex Sedulio, Hieronymoque animadvertit, triplex opus fuit in Sacram Scripturam: I. Commentarii. II. Scholia. III. Homiliae sive Tractatus. De hoc triplici opere in Prologo agit etiam R ufinus. I. Homelias. II. Excerpta. III. Explicationes appellans. Haec perurgente te, inquit, R omana, ut potuimus, voce, ex diversis in unum ordinem collecta digessimus. Te quoque ipso in quamplurimis Juvante Ursacii nostri laborem, dum, nimis cupidus, pueruli notarii tardum putas esse ministerium. Quare Donatus et Ursacius Rufino in describenda Origenis Latina versione, a manu fuerunt. Ursacius frater Exsuperantii, in Lucania Episcopi, memoratur apud Uranium in Vita Sancti Paulini Nolani cap. III. Denique ait Rufinus, ex omnibus ab Origene in Legem Mosaicam scriptis, solas oratiunculas in Deuteronomium sibi vertendas superesse. Has, inquit, si Dominus juverit, et sanitatem dederit oculis, reliquo corpori cupimus sociare, quamvis amantissimus filius Noster Pinianus, cujus religiosum coetum pro amore pudicitiae 0291B profugum Comitamur, injungat et alia. Sed orate communiter ut adsit Dominus, et temporibus pacem tribuat, gratiam laborantibus donet, fructumque operis nostri in profectum legentium promat. Donatus ergo et Ursacius in sanctissimo illo Romulidum choro etiam fuerunt, Rufinum tunc oculorum morbo vexante. At Rufinus, quae amico spoponderat, ad umbilicum perducere non potuit.

III. Paullo post enim morbo, quem dixerat, et senio praegravatus, vivendi finem fecit: et quidem Messanae in conspectu Rhegii Julii, ultima Italiae civitate, quo religiosum coetum sequutus, profugerat. Nec sane felicius, quam in complexu tam pii sodalitii, vir summe pius animam efflare poterat. Norisius, qui libro I. cap. III. Historiae Pelagianae post Baronium, Rhegii eversionem illigavit A. D. 410. Rufini exitum ad finem ejusdem anni, vel ad initium sequentis sistendum existimavit. Alaricus die 27 Augusti, triduo ab Urbe expugnata, victrices copias 0291C in Latium et magnam Graeciam populabundus induxit. Rufinus ipse Donatum alloquens, Rheginum incendium, ut recens quidem, sed jam praeteritum; morbum vero, quo afflictabatur, ut praesentem memorat. Quare A. D. 410. post Rhegium exustum Rufinus diem clausit extremum. De mense et die apud antiquiores non liquet. Martyrologium tamen, de quo sub nomine Florarii Sanctorum Hagiologi Antuerpienses crebram mentionem faciunt, Rufinum exhibet die 14 Junii, ibidem tom. II. pag. 782. col. 2. Emortualem ejus locum et tempus Hieronymus magnificis verbis expressit in prologo libri I. Commentariorum in Ezechielem, cui interpretando in Bethleemi receptu ineunte A. D. 411. manus admovit, resumto stilo, quem praeterito A. D. 410. animo fractus ob nuncium, de capta Urbe a se perlatum, suspenderat. Vide Pagium rem accurate explicantem A. D. 410. §. 17. et 27. Postmodum Hieronymus Rufini morte in Palaestina, ubi notissimus erat, pervulgata, quin deluncti adversarii manibus obscure 0291D insultaret, se continere non potuit. Sic enim Eustochium Virginem alloquitur: Tu indesinenter hoc flagitas, et magno vulneri (ob captam Urbem) cicatrix paulatim obducitur, Scorpius que Inter Enceladum et Porphyrionem Trinacriae humo Premitur, et Hydra multorum capitum contra nos aliquando sibilare Cessavit. In insula, quam veteres Trinacriam vocarunt, Rufinus pridem obierat, inter Sicanos, Encelado et Porphyrioni gigantibus superimpositos montes, quos 0292A canunt fabulae poetarum. Stridonensis Pater scorpium plurium brachiorum, et hydram multorum capitum per ambages Rufinum dixit, ob ingentem eorum numerum, qui illi studebant. In Hieronymi codices, typis vulgatos, Porphyrius irrepsit pro Porphyrione: quae est egregia emendatio purpurati viri Jacobi Peronii in Responso iterato ad Regem Anglorum sectione I. §. 9. De utroque gigante Apollodorus in Bibliotheca libro I. Ad Porphyrionem, magnum gigantem, alludit Martialis lib. XIII. epigram. LXXV. Hoc eo diligentius confirmavi, quod Henricus Valesius, vir de re Ecclesiastica praeclare meritus, in notis ad Historiam Eusebii libro VI. cap. XIX. Porphyrium philosophum, ab Hieronymo indicari commentus fuerit. Sed Porphyrium in Sicilia periisse non constat, quanquam apud Siculos magnum sibi in scribendo nomen paravit. Ad mortuos autem sepultosque in Sicilia, et gigantes quidem, lacertorum VI et magnitudine bellum superis intentare conatos, alludit Hieronymus: quae de Porphyrio vere 0292B dici non possunt. Adi Lucam Holstenium in Dissertatione de Vita Porphyrii cap. II. et III. Ulcus in Hieronymi verbis a Peronio detectum nemo criticorum animadverterat. Sed et alius error Valesii expungendus, ubi Rufinum, capta Urbe, in Siciliam se recepisse arbitratur, qui tamen ante Urbem obsessam illuc se receperat, ut satis ostensum est.

IV. Hic fuit Rufini presbyteri exitus, viri in Ecclesia Latina Sacrae Historiae parentis: quem Orientales peraeque ac nostri ob doctrinam et religionem plurimi semper fecerunt, ut per totam hanc historiam patefactum. Plerique omnes, literarum et pietatis laude in communione Catholica spectatissimi, hi praesertim, qui Episcopali fastigio insignes in Ecclesia fulserunt, superstitem in sinu fovere et colere, ejusdemque partes tutari eo ipso tempore visi sunt, quo is a Hieronymo dissidens, cum haereticis numerabatur, ab illo uno scilicet; ab aliis non certe. Qui Sanctus Pater, licet maximus undequaque, apud illos 0292C tamen in hac controversia efficere haudquaquam potuit, ut Rufinum, omnibus probe notum, usque ad ultimum vitae finem percarum habentes, in Hieronymi partes transire voluerint, viri alias haereticorum acerrimi hostes, Rufinoque, si ex illis fuisset, nullo pacto adhaesuri. Immo et beatum, ac sanctum honoris caussa dictum ostendimus. Praeter Hieronymum, illique studentes unum et alterum, nemo unquam ea aetate Rufinum in haereseos suspicionem traxit, nemo Episcoporum a sua communione disjunxit. Non certe Siricius, non Anastasius, neque Innocentius Pontifices, quibus in cathedra Petri successive sedentibus, intra Romani Primatus terminos, Romae, Aquilejae et Messanae duodecim annos Rufinus vixit. Non Paulinus Nolanus, non Venerius Mediolanensis, non Gaudentius Brixiensis, non Petronius Bononiensis, non Chromatius Aquilejensis, non Laurentius fortasse Concordiensis, non Augustinus Hipponensis, non Johannes Hierosolymitanus: qui sane omnes celeberrimi et absolutissimi antistites, Rufino familiarissime 0292D usi sunt. Quare sicut Hieronymi partes perpauci sequuti sunt, ubi, a Theophilo Alexandrino deceptus, Chrysostomum, virum sanctissimum, pro haeretico sugillavit: ita perpaucis suadere potuit, Rufinum haereseos nota inurendum. Norisius Cardinalis in Historia Pelagiana lib. I. cap. II. Origenistarum opera factum ait, ut sanctissimi viri mutuis dissensionibus conflictarentur. Hinc ex Hieronymiana ad Theophilum epistola haec verba in Chrysostomum, 0293A e throno Constantinopolitano dejectum, et mortuum adducit: Johannem, qui dudum Constantinopolitanam rexit Ecclesiam, Deo placere semper optavimus, et caussas perditionis ejus, in quas ferebatur (Sup. improvidus) , nequaquam credere voluimus. Sed ille, ut cetera flagitia ejus taceam, Origenistas in suam recipiens familiam (L. familiaritatem, et ex) , ex his plurimos ad sacerdotium provehens, atque ob hoc scelus beatae memoriae hominem Dei Epiphanium, qui inter Episcopos clarum in orbe sidus effulsit, non parvo moerore contristans, meruit audire: cecidit, cecidit Babylon. His paria, et longe majora adversus Chrysostomum lecta in libro Theophili Alexandrini, quem Hieronymus Latinum fecit, testatur Facundus Hermianensis in Defensione trium Capitulorum lib. VI. cap. V. Recte Facundus in rem quoque nostram ibidem haec scribit, digna certe quae omnium animis infigantur: Nos autem in illo libro non qualis Johannes, qui nihil horum merebatur; nec qualis Theophilus, cujus virtus in multis probata, sed potius qualis sit 0293B miserabilis humana vita, cognoscimus, de qua scriptum est, quia tentatio est super terram. Nam si talia talibus acciderunt, quid nobis metuendum non sit, nostrique similibus? Sed nemo nescit qua acerbitate non solum Hieronymus, sed et Cyrillus Alexandrinus Epistola ad Atticum, in Chrysostomum saevierint. Hanc pro iis apologiam donat Nicephorus Callistus in Historia Ecclesiastica lib. XIV. cap. XXVIII. quam profert etiam Baronius A. D. 412. § 61. Homines enim illi erant, et humanis passionibus obnoxii. Alia his similia vide apud Norisium Dissertat. III. de uno ex Trinitate in carne passo pag. 169. Fuit Hieronymus doctrina, poenitentia, et sanctitate vere maximus, summeque orthodoxus, qui vel leves et minimas suspicionum umbras in religionis negotio ferre non 0294A posset. Itaque haud mirum, si zelo ductus, et absens, eas umbras interdum ex aliorum relatu, in viris etiam sanae Fidei auctas insectatus est. At in hujusmodi rebus non unius licet summae auctoritatis viri, testimonium toti reliquae Ecclesiae consensui praeponendum. Haec ipsa magni nominis et doctrinae virum Norisium permoverunt, ut in libro I. cap. IV. Historiae Pelagianae haec de Rufino literis consignaret: Ceterum Rufinus non fuit haereticus, licet Hieronymus eundem haereticis adnumeret: neque enim Sanctus Paulinus tam religiosam cum eodem amicitiam coluisset, neque Pinianus et Melania illum una secum in Siciliam adduxissent: neque in suburbano Pineti monasterio degere potuisset, si palam haeresi infectus fuisset. His adde cetera, ad ejus pietatem asserendam a me congesta. Norisius, Rufinum errorum suspiciones, quibus apud Anastasium laboravit, coram Innocentio Pontifice ab se procul excussisse arbitratur, libello scilicet, quem idem vir purpuratus vulgavit. Sed hunc ad nostrum non pertinere, necessariis argumentis 0294B ostensum est. Rufinus vero suspiciones quascumque Apologia sua ad Anastasium, et Commentario in Symbolum satis superque ab se procul excussit: cui quidem Commentario Hieronymus nihil unquam opposuit. Ante Norisium Johannes Bollandus tom. I. Januarii die 2. pagina 90. col. 2. §. 5. agens de sancto Macario, Rufini amico, pariter scripserat, presbyterum nostrum errores Origenis, quibus aeque ac Macarius fuerat imbutus, deinde ejuravisse, idque se, ubi de Rufino scriberet, suo loco dicturum. De Rufino ergo, ut Sancto alicubi, se scripturum proposuerat Bollandus. At Rufinus certe, et Macarius errores, quos nunquam imbiberant, ejurare non potuerunt.