Caput XI

455 Vers. 1.— Sicut mane transit ((alii transiit.)), pertransiit rex Israel, quia puer Israel, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Jam supra dixerat, Transire fecit Samaria regem suum, quasi spumam super faciem aquae. Et nunc ergo idem repetere curavit, dicendo: Sicuti mane transit, pertransiit rex Israel, id est, regnum gentis vestrae, peccando desiderastis, peccando etiam delevistis, omnisque arrogantiae vestrae pompa consenuit, quia regalis potentia quam ad similitudinem vicinarum gentium, concupistis, nihil vobis, sine auxilio meo, defensionis paravit. Propter quod vos etiam propheta commonuit, Nolite, inquit, confidere in principibus neque in filiis hominum, quibus non est salus. Exiit spiritus eorum, et revertetur in terram suam, in illa die peribunt omnes cogitationes eorum (Psal. 145.) . Ita ergo nihil illorum vobis insignia, 1016A sicut nec vestra illis, profuere suffragia. Totum siquidem quod videbantur posse, vel vivere, ea velocitate consumtum est, ut non diutius appareret, quam matutina crepuscula, quae noctis videlicet digressu, et diei ((Ant. dies)) coarctantur exortu, secundum illud quod in simili caussa apud beatum David legimus: Cum exorti fuerint peccatores, inquit, sicut foenum, et apparuerint omnes qui operantur iniquitatem, ut intereant in seculum seculi et ultra (Psal. 91.) . Ita ergo et principatus Israelis adhaerente criminibus ultione collapsus est, ut non tam floruisse, quam raptim ((Ant. raptum)) apparuisse videatur. Quia puer Israel, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Hujus versus ultimam partem, in personam Domini nostri Jesu Christi beatus Matthaeus Evangelii scriptor assumsit, dispensatorie factum esse commendans, ut ad declinandum Herodis furorem, qui Redemtoris nostri persequebatur infantiam, ad Aegyptum Joseph et Maria pergerent (Matth. 2. 5.) . Oportebat siquidem illud impleri quod propheta pronunciaverat, 1016B Ex Aegypto vocavi filium meum. Quod igitur de populo dictum esset, prophetiae textus ostendit: hoc etiam ad personam Domini Jesu Christi posse transferri, Apostolica monstravit auctoritas, per quem videlicet ea quae Judaeis data erant divinae pietatis insignia, et cumulatius nobis conferrentur, et gratius. Contextio vero explanationis vim censoris ostendit, qui praeteritae nobilitatis ad hoc inferat mentionem, ut eos graviter urat, quos degenerasse conqueritur. Enumeratis ergo criminibus, denunciatisque suppliciis, intulit subito memoriam praeteritae dignitatis, ac si diceret, En dolor! en lachrymae! et quod hoc genus hominum est, quod sub tanta vilitate censetur? Post quae veluti suscepta responsione, proclamat: Quia puer Israel, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Hic ille est, inquit, quem sementi impietatis locata, dolores messuisse deflevi, quem instar Salmana a Gedeone consumti, populandum esse denuncio. Hic, inquam est, qui regnum suum fecit 1016C aboleri, ut tam celeriter, 456 quam diluculi potest tempus esse, transiret. Hic inquam est, qui de sanctorum stirpe descendens, in ipsis mihi consecratus fuerat exordiis, et inter tot gentes toto orbe dispersas, unus populus qui Israel vocaretur, electus est: cujus merita, affectione praeveniens, meum puerum, meum, inquam, filium nuncupavi, tantumque illi decus, cum adhuc de Aegypto educeretur, imposui, ut et vocibus quodammodo panderetur et rebus, quia tantum inter istum populum et vulgus Aegyptium apud me discrimen vigeret, quantum esse inter optimos filiorum et pessimos servorum soleret. Cum ergo jam tunc, super omnia liberationis miracula, et libertatis illius dulcia, hoc a me cepisset insigne, ut meus filius diceretur: adeo nunc ad profanitatum ima defluxit, ut mei suique pariter oblitus, solis daemonum cultoribus obediret.

Qui ad probandum, quam nihil religionis nihilque rationis in istius populi mente resideret, non elaborata, 1017A quibus seducerent, admovere commenta, sed quasi pecudes ad exitium paratas, sic eos vocaverunt, et quo volebant, facili significatione traxerunt. ((Vers. 2.)) Baalim immolabant, et simulachris sacrificabant, id est, ad cultum variorum Idolorum quibus erant diversis ritibus servituri, vocantes se, tanta facilitate sequuti sunt, ut desiderium ejusmodi occasionis habuisse convincerentur.

Vers. 3.— Et ego quasi nutritius Effraim, portabam eos in brachiis meis, et nescierunt quod curarem eos. Interpositi duo versus, narrationis simplicis abrupere contextum: et per hoc difficultatem intelligentiae praestiterunt. Caeterum quod ait, Quasi nutritius Effraim portabam eos in brachiis meis, illi sententiae quae est praelata, respondet: id est, O puer Israel, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Post haec autem, quid scelerum perpetrasset interserens, in ordinem commemorandae levitatis revertitur: quod quidem videtur ad contestandos indignationis 1017B fluctus valere: ut non videlicet uno tenore instituta currat oratio, sed etiam in tempore quo, quae sunt olim gesta, recoluntur, vis praesentariae conquestionis erumpat, quasi etiam brevis dissimulationis intolerans. Ergo cum instituisset insignia antiqua contingere, ut degenerantis nimirum populi gravaret reatum, et quod spontanea pietate dilexerit eum, et quod filii appellatione decoraverit, exclamavit subito quod aures suas ministris daemonum limphantibus permansissent , et eos ita celeriter essent sequuti, ut nullum in assentiendo crearent laborem. Quod de impetu, ut diximus, conquestionis incertum si paululum seponas, liquidum habebunt, quae sequuntur ad superiora contextum: id est, Quia puer Israel dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum, et ego quasi nutritius Effraim, portabam eos in brachiis meis et nescierunt quod curarem eos: ac si diceret: Non est hujus populi nova profanitas, quia signa mentis 457 ingratae inter ipsa mihi ostendit exordia. Nam cum illum filium nuncupassem, beneficiis etiam delinimenta 1017C subjunxi, et quasi parvuli mei curam indulgentissimus nutritor exercui. Quidni, cum eum nec vastae solitudinis molesta sentire permiserim: neque novi et longi itineris labore vexari?

Vers. 4.— Quasi funiculus ejus, id est, sortitio, cum Adae videlicet primi hominis peccato, e felicitate decidisset, qui paradisi fuerat cultor et habitator effectus, ut in laboratis ((Ant, inlaboratis)) copiis vesceretur: ita et iste incomparata hominibus, et solis miraculis comparata pabula poculaque suscepit, sicque solis caritatis vinculis eum alligavi ac praeceptorum habenis. Ob hoc solum, ut tuti incederent, ora composui ((Forte. compescui)) , ostendens me ideo ad eorum requiem deflexisse, ut opportuna requie ac voluptate fruerentur: quippe qui non sentirent potentiam deprimentem, sed in illa necessitate per loca vasta cum illis gradientem, exaltatum haberent jugum, idest, remotum, sicut in curribus fieri videmus, in quibus juga cum solvuntur, eriguntur. Ille tamen populus nec providentiam meam, nec indulgentiam, qua 1018A erat et informandus et sanandus, aspiciens, semper mihi resultantis animum ostendit, donec ad eum, in quo nunc est, statum pertinaci impudentia perveniret.

Vers. 5.-7.— Non revertetur in terram Aegyptiam, et Assur ipse rex ejus; quoniam noluerunt converti. Coepit gladius in civitate ejus, et consumet electos ejus, et comedet capita eorum. Et populus meus ad reditum meum pendebit: jugum autem imponetur eis simul, quod non auferetur. Supra dixerat, vocaverunt eos: sic abierunt a facie eorum: nunc vero noluerunt converti, ait: id est, qui a pietate se avocantibus promtam obedientiam commodarunt, nunc, ut a pravis ad meliora remearent, neque varia sint afflictione compulsi. Nam cum amissis opibus, de servitutis mutatione contenderent, ut Aegyptiis potius, quam Assyriis subderentur, ne hoc quidem obtinere meruerunt, quoniam immobilis est, quae de nostro processit ore sententia: illos videlicet haud aliis interim, quam Assyriis esse dominis servituros. Unde in opus 1018B suum ultio inchoata gradietur, ut perrumpat gladius civitates, omnemque nobilitatem ferrum pariter flammaque populetur, cunctaque hostes, quae solent divitibus cara esse, diripiant. Sic populus hic olim meus, omnibus viribus, cunctis etiam solaciis 458 destitutus, ad meum reditum tarda expectatione pendebit, seris videlicet precibus, et gemitibus ingratis, ut ei auxiliator fieri digner, exposcens. Jugum autem imponetur eis simul quod non auferetur. Inefficaces videlicet fuisse lacrymas suas rebus probabit, quia non refigam istam promulgationem, quam coactus multis ejus sceleribus tandem in opus exire mandavi, et quia dixerat manere decretum, jugumque eos Assyriae captivitatis protinus subituros, schema etiam deliberantis assumit, quali videlicet ultione reos consumat, proponitque exempla urbium, quas delatum coelitus delevit incendium.

Vers. 8-9.— Quomodo dabo te sicut Adama, apponam ut Seboim? Conversum est in me cor meum, pariter 1018C conturbata est plenitudo mea. Non faciam furorem irae meae, et non convertar ut disperdam Effraim, quoniam Deus ego, et non homo: in medio tui sanctus, et non ingrediar civitatem. Ea quae olim fuerunt gesta recolendo, ostendit et Israelitas non minus quam Sodomitas, vel posse, vel meruisse consumi; se tamen beneficiorum memorem, quae in honorem sanctorum parentum etiam immeritis eorum liberis contulisset, non ea usque adeo velle rescindi, ut eos effusa penitus internecione consumat. Et ideo se quasi paterno affectu motum esse concussumque denunciat, et quandam poenitudinem suscepisse, quod Sodomitarum perniciem Israeli, vel sub deliberationis specie, fuerit comminatus: subjicitque continuo, Non faciam furorem irae meae, et non convertar, ut disperdam Effraim. Id est, non eo usque clementiam meam indignatione mutabo, ut nullum de Israelitis superesse permittam, Quoniam Deus ego, et non homo: cujus benevolentiam videlicet venis undantibus effluentem, exhaurire non posset offensio ( protinus 1019A subituros schema etiam deliberantis offensio), vel cujus dispositionem, dicata semel firmitate gaudentem, ingratorum culpa non mutet. Quod et magister Gentium breviter indicavit, dicendo: Sine poenitentia enim sunt dona et vocatio Dei (Rom. 11. 29.) . Dico enim, inquit, nunquid repulit Deus plebem suam, videlicet, quam ante praescivit (Ibid, 1.) ? nunquam illam patietur impiarum gentium more deleri. Et nunc ergo, cum debitas plagas pollutis denuntiasset agminibus, habere se tamen rationem eorum, quibus sit parciturus, ostendit. In medio, inquit, tui sanctus, et non ingrediar civitatem. Hunc versum Hieronymus cum vellet exponere, perrexit enumerare, qui civitates 459 condidisse legerentur, et ait primum Cain urbis sibi praesidium comparasse, postea etiam nonnullos criminibus insignes fuisse urbium conditores. Et ideo, Deum commendantem proprie reverentiam sanctitatis, dixisse, quoniam civitatem caveret intrare: atque in hunc modum perrexit asserere ((Ant. porrexit)) , sanctos quosque, et vitam suam philosophiae 1019B mancipantes, celebritatem urbium declinare, et montium secreta diligere. Talem autem explanationis colorem, quis sine irrisione consideret? Neque enim hic Deus noster, dicendo se non ingressurum civitatem, urbes generaliter pronunciavit horrere, de quo dictum legimus: Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob. Et, Deus in medio ejus non commovebitur: Adjuvabit eam Deus vultu suo (Psal. 86.) . Sed quoniam commemorationem induxerat Sodomorum, vicinarumque urbium, quas sicut in libro Geneseos legimus (Gen. 19.) , ut deleret, ingressus est, dixeratque: Quomodo dabo te, Effraim? quomodo expugnabo te, Israel? Quomodo dabo te ut Adama, ponam te ut Seboim? intuleratque continuo: ut non faciam furorem irae meae, et non convertar, ut disperdam Effraim, consequenter adjecit: Quoniam Deus ego, et non homo: in medio tui sanctus, et non ingrediar civitatem: id est, de omnibus populis vos elegi, quibus peculiari numine praesiderem, idque in honorem 1019C parentum vestrorum, qui mihi acceptissimi vixerant, 1020A decrevi atque promisi, quod et si offensionem meam sacrae legis temeratione meruisses, visitarem iniquitates tuas, misericordiam autem meam non penitus auferrem, ut te nimirum sinerem internecione consumi, memoriamque tui nominis prorsus aboleri. Et quoniam Deus ego, et non homo: cujus scilicet decretum variatio nulla convellit: ideo in medio tui versor quidem aeterna sanctitate conspicuus, per quod in peccata tua castigator insurgo, et foedera quae cum patribus tuis sunt percussa, non temero: urbes tamen tuas nequaquam ita ingrediar, ut Sodomae portas, cum delenda esset, intravi. Et quoniam intulerat de prosperorum parte sermonem, non fuit contentus dixisse, quia nequaquam Israelitae 460 instar aliarum gentium disperirent, sed quid etiam aliud de eis ordinaverit, misericors percurrit, atque illius temporis, quo soluta captivitate ad solum patrium reducendi essent, intulit mentionem.

Vers. 10. 11.— Post Dominum ambulabunt: quasi leo rugiet, quia ipse rugiet, et formidabunt filii maris. 1020B Et volabunt quasi avis ex Aegypto, et quasi columba de terra Assyriorum: et collocabo eos in domibus suis, dicit Dominus. Quid utique, ait, mirum si ultionem tum maxime calentem pietas nostra moderetur, cum in hoc ipso jam tempore gaudia conferendae liberationis informem, nec celatum esse velim, quanta eos majestate, et de servitute barbara liberare, et ad regionem patriam revocare disponam? Veniet, inquam, tempus ut, me vindictae operam capessente, filii maris, hostilium videlicet turba nationum, haud levius terreantur atque diffugiant, quam gurgites Rubri maris, Israel transeunte, sunt discissi: eadem jussionis potentia in principem Aegyptiorum reflui, qua in salutem piorum fuerant paulo ante suspensi: Tam igitur ex Aegypto, quo post Babylonium triumphum Israelitae confugerant, quam de Assyriorum regione, quo eos Sennacherib abduxerat, quasi columbarum agmina revertentes, nidos pristinos, avitas videlicet regiones, stabili habitatione complebunt.

1020C Vers. 12.— Circumdedit me in negociatione Effraim, 1021A et in dolo domus Israel. Judas autem testis descendit cum Deo, et cum sanctis, fidelis. ((Incipit Caput XII.—Vers. 1.—)) Effraim pascit ventum, et sequitur aestum. Tota die mundacium et vastitatem multiplicat, et foedus cum Assyriis iniit, et oleum in Aegyptum ferebat. Cum inter comminationis fremitus, quos illius temporis ratio postulabat, per excessum brevem, liberationis gaudia contigisset: ad consequentiam susceptae actionis regressus, Effraim studia, vel quasi moestus, vel quasi indignatus exsequitur: sedulo curans, sicut frequenter notavi, denunciatis suppliciis subtexere species magnitudinesque culparum, quae nihil invidiae commotioni ejus relinquant, ostendantque illa 461 supplicia non vitio, sed judicio fuisse prolata. Sic ergo quae sunt per excessum interjecta, ponent facilem praesentis versus ad superiora contextum: id est, Jugum imponetur eis, quod non auferetur. Cum itaque Circumdedit me in negotiatione Effraim, et in dolo domus Israel, idest, sicut quidam 1021B negotiator malus, fraude quam mihi intulisset populus, laetabatur, putabatque cum precabatur se illudere, nec quia clementiam meam noverat subvenire vexatis, plagarum tempore suum confitebatur errorem; sed quia cor ejus non erat rectum mecum, nec emendationem fideliter promittebat, instar illius Pharaonis, qui ubi primum a calamitatibus respirasset, ad flagitia recurrebat. Vel certe, ut in ipso libri volumine exprobravit propheta, quia aurum et argentum caeteraque, vel ad victum, vel ad cultum pertinentia, quae a Deo susceperat, idolorum cultui mancipabant: idem nunc quoque voluit intelligi, negotiatum Effraim in suam contumeliam, conquerendo: cum videlicet mentiretur se ab idolis, cuncta quae a Deo perceperat, consecutum. Sed cum decem Tribus sub regibus, qui in titulo praeferuntur, his quas diximus iniquitatibus sorduissent, Judas adhuc aliquantum a fratre dissimilis descendit cum Deo testis, et cum sanctis fidelis. Id est, religiosum ducem Ezechiam secutus, studuit majestatem divinae protectionis, et fidem promissionis 1021C ostendere, atque in ejus viribus, salutis suae fiduciam, vel inter extremas miserias collocavit. Sicque liberari, mirabili defensione, promeritus, ostendit nec patres suos fuisse deceptos, qui hunc unum Deum tota mente coluissent, nec se potuisse diluvio captivitatis operiri, qui veraci propugnatione gauderet. Ad competentes igitur fines populus uterque pervenit, ut verum Deum sequutus et Judas patrum sanctorum et miraculorum testis evaderet. Samaritae vero, sicut falsos deos, relicta veritate, coluerunt, ita ventis pasci, secuti aestum, id est, vanitates et perniciem, deteguntur. Relicta quippe propugnatione Dei, quae meritis erat impetranda, non precio, tum ab Assyriis, tum ab Aegyptiis auxilia mercabantur, et Assyriis videlicet pecuniam, et Aegyptiis oleum, id est, munera soli fertilia, destinando, per unam quippe speciem, multa signavit. Quod ergo secutum est audiamus.

Vers. 2.— Judicium Dei ((Al. Domini)) cum Judas et 1022A visitatio super Jacob. Juxta vias ejus, et juxta adinventiones ejus reddet ei. Nomine Jacob, decem tribuum populos indicavit. Diversitas studiorum, inquit, diversitatem quoque expugnationis exegit, ut judicium Domini pro Judae salute consisteret, Samaritas vero visitatio severa percelleret.

Vers. 3. 6.— In utero supplantavit fratrem suum, et in fortitudine 462 sua directus est cum Angelo. Et valuit ((Al. invaluit)) ad Angelum, et confortatus est, et flevit, et rogavit eum: in Bethel invenit eum, et ibi locutus est nobiscum. Et ad Dominum Deum tuum converteris: misericordiam et judicium custodi et spera in Deo tuo semper. Recordatur ut supra coepit, nobilitatis antiquae, ut quicquid honorum stirps electa promeruit, vel quicquid virtutis ostendit, ad arguendam posterorum vilitatem proficiat. Ac si diceret: En quo parente generati, ad quae ludibria pervenerunt: quantumque a priscorum degeneravere virtutibus. Jacob siquidem ita fuit appetens gloriae, ut antequam in hanc lucem de utero matris exiret, propheticum 1022B inierit cum fratre certamen (Gen. 35.) : quodque vix ipsa natura credi permitteret, plantam germani, cui erat etiam primogenita non fraudibus sed meritis erepturus, invasit. Auspicium ergo lucis cum testimonio dignitatis assumpsit, ostendens videlicet, quod placita Deo polleret generositate, cui frugem secuturae virtutis contigisset etiam ante sentiendi tempora, polliceri. Sicque deinceps, cum ad juvenilem venisset aetatem, et percepta jam primogeniti benedictione conspicuus, trucibus fratris appeteretur insidiis, longum exilium, consilium sanctae matris secutus, arripuit: nullisque humanis opibus, caeterum Dei tantum, cui apud Bethel sibi apparenti decimas voverat, confisus et prosperatus auxilio, virtutum ac virium suarum magnitudinem, quam ante experimento nesciebat, agnovit. Nam cum post longi temporis spacium, ad habitationem paternam locupletatus rediret, et subito germani territus fuisset occursu, Angelus in specie hominis ei obviavit, dignatusque 1022C est cum timente luctari, ita sane ut non illum exerta majestate deprimeret, sed quasi aequalis cum aemulo, inferiorve certaret. Quod ubi beatus Jacob, ut foelix robore, ita etiam prudentia oculatus, aspexit, videlicet Dominum suum magna pietate se ideo submittere, ut quae de servi sui sublimatione disposuerat, indicaret, id est, quod eo protectore sublimandus esset, quo colluctatore, bene extitisset superior, fieretque ad intelligendum idoneus, quod ita eum nemo mortalium violaret, ut nec superior natura idipsum posset efficere: proinde cum tam profundum consilium patriarcha sensisset, spiritum illico humilitatis non elationis assumsit, et ut benediceretur ab eo, cui videbatur praevaluisse, lacrymosis supplicationibus depoposcit. Nec illa colluctatoris sui simulatione deceptus est, ut se quasi fortiorem putaret: sed sicut ad ferendum adversa magnanimus, ita ad dignoscendum occulta sollicitus, 1023A intellexit, ipsum esse qui se comprehensibilibus imaginibus dignaretur induere, quem vidisset apud Bethel, scalae a terra in caelum pertingentis cornibus innitentem. 463 Ibi ergo brevi compellatione didicisse meruit, et quanta esset divinitas apparentis, et quod servi fidelis officium, sine quo Deo penitus placere non possit, ut omnipotentiam videlicet credat et fateatur auctoris, eique tota mente per omnem vitae suae confidat aetatem. Dominus Deus exercituum, Dominus memoriale ejus. Id est, ita Dei tui memor esse debebis, ut ipsum semper propugnatorem dominumque fatearis. Sed hoc ad dogma respicit: a parte vero morum, studium justiciae misericordiaeque custodi. Spera in Deo tuo semper, ut, vel cum eo continua virtute consistas, vel si fuerit interpolata devotio, ad eum, suscepta emendatione, concurras. Quas virtutis regulas, ad beatitudinis apicem certo tenore ducentes, et foeliciter exercuit, et posteris suis custodiendas reliquit. Unde et ex exiguo loco, in tantum dignitatis ascendit, ut terra Repromissionis ipsius posteris traderetur.

1023B Vers. 7. 8.— Canaam, in manu ejus statera dolosa, calumniam dilexit. Et dixit Effraim, Verumtamen dives effectus sum, inveni idolum mihi, omnes labores mei non invenient mihi iniquitatem, quam peccavi. Cum generosa beati Jacob facta narraret, a quo posteros suos degenerasse conqueritur, Canaam subito intulit mentionem, non ut ad gentem aliam transiret oratio, sed ut more prophetarum, per nimiam indignationem, Canaam ipsos Israelis posteros nominaret, cui nimirum similiores moribus exstitissent. Hanc autem invectionis speciem, et apud alios quidem, sed praecipue apud beatum Esaiam, et Ezechielem, et apud Danielem, cum senes adulteros convinceret, invenimus. Hujus ergo tenore censurae, in praesenti quoque loco commemoratio Canaam, id est, profanae gentis inducta est, ut fieret sensus ejusmodi: Sed quid ego varia insignia paternae generositatis evolvo, a quibus turba ista, quam defleo, tanto spacio dilapsa convincitur, ut non immerito soboles Canaam nuncupetur? 1023C In ejus ergo manu, calumnia diligenti statera, sed nimis dolosa, consistit: quod eo valet, ut ostendam illum non errore, sed studio potius judicioque delinquere. Ubi enim talis animae versatur affectus, ut non impetu aut negligentia, sed cum deliberatione, quasi suspensis ab utraque parte ponderibus, nefanda committat, dicitur peccasse sub trutina. De quo sensu illud etiam apud beatum David legimus: Verumtamen mendaces filii hominum in stateris, ut decipiant ipsi de vanitate in idipsum. Cum ergo hoc praecipuum sit humani ingenii munus, ut quid obedire debeat, quid vitare, perpendiculo rationis, et momentis collationis examinet, profanatus populus veritatem in mendacio detinens, admovit quidem stateram negotiis, sed dolosam: melioribus videlicet deteriora praeponens, et noxiis magis quam utilibus adquiescens. Quod autem ait, Calumniam dilexit, potest et ad illud referri, quod in superioribus accusavit: id est, quod tantam impudentiam plebs ingrata, quasi obscoena 464 mulier, induisset, ut ei 1023D omnia quae vel ad cultum, vel ad victum, rerum unicus creator contulerat, a suis id se consequi amatoribus mentiretur. Propter quod iratus Dominus, ablaturum se et lanam et linum, quae operierant ejus ignominiam, repromisit, ut ingratorum scelera deformitas et nuditas secuta convinceret. Hujus autem calumniae denotantur apud beatum quoque Hieremiam. 1024A Nam cum, denunciatis per multos prophetas cladibus, Jerusalem interiisset, atque tota gente Judaeorum in Babyloniam translata, pauci ad colendos agros essent relicti, tantam mentis suae in delinquendo pertinaciam publicarunt, ut dicere non timerent, quia ex quo reginam coeli colere, atque reliqua vicinarum gentium idola destitissent, ex illo quoque tempore cuncta eos adversa sequerentur. Ergo ejusmodi opinionibus, vero et clementissimo Deo quasi calumniam commovebant, falsissime praedicando, foelices se habuisse dies, cum ab eo discederent, miseros, cum ad illum redirent. Proinde fallax mentis trutina Canaam magis illos, quam Israelis, fecit posteros nuncupari, non momentaneo, ut diximus, impetu, caeterum explorata impietate peccantes: et ideo veri judicii pondera non habentes, in rebus brevissimis, et umbrarum instar elabentibus, salutis et prosperitatis suae fiduciam collocabant. Omnes, inquit, labores mei non invenient mihi iniquitatem, quam peccavi. Id est, cum perpetratis sceleribus urgerentur, 1024B tamen tutos se fore elaboratis opibus autumabant, tantum se opulentiae collegisse dicentes, ut ad eos non posset aerumna pervadere. His proinde staterae suae fraudibus ludebantur, cum, Deo excelso ad judicium operum prodeunte, putarent, quod supellex varia, vel pecunia conclusa reos protegeret.

Vers. 9.— Et ego Dominus Deus tuus, ex terra Aegypti, adhuc sedere te faciam in tabernaculis, sicut in diebus festivitatis. Staterae ergo illius, id est, deliberationis tuae fraudes, exitu rerum attestante, cognosces, ut, quod ratione noluisti, angore fatearis, me esse unicum Deum tuum, qui te a tempore liberationis Aegyptiae, in peculiarem populum sum mihi dignatus adsciscere. Cujus animadversionem adeo nullis, aut praesidiis, aut poteris divitiis submovere, ut non solum denunciatae servitutis jugum subire tibi necesse sit, verum statutis sub ea manere temporibus, quibus demum evolutis, gaudia libertatis postrema 1024C gustabis. Ergo hoc sensu, inter comminationis fremitus, aliquid de prosperis videtur illatum, ut ad confirmationem praecessurae captivitatis valeret, ne quis ambigeret inferendas miserias, quas didicisset, succedentibus prosperis, terminandas. Possemus autem etiam illud adferre, quod ex usu nimirum Scripturarum veniret, denunciationem permisceri tristium, vel laetorum, ut nec continuata gaudia mentes resolvant, nec tristia continua debilitent. Sed priorem sensum loci videtur juvare contextus. Denique severa. 465 ut caeperat, oratione progreditur.

Vers. 10.— Locutus sum super prophetas, et ego visiones multiplicavi, et in manu prophetarum adsimilatus sum. Nunquam, videlicet, deposui curam medendi, sed per prophetas meos, tam loquendo restiti, quam gerendo, ut providentiam meam intelligerent atque faterentur, qui tanta eis indulgentia consulebam, ut non satis dignas majestate mea species, in quibus propius eis conversarer, assumerem in manibus. Ego idem operibus ( sic) in oculis prophetarum 1024D non sum dedignatus his assimilari formis sive personis, quae etsi clementiam decerent (ut est illud quod paulo ante dixi, quia ut formidinem de corde Israelis expellerem, personam invalidi luctatoris assumpsi: ut beati Moysi tempore, transfigurari in ignem quo rubus non consumeretur, elegi: velut agni sanguine Israelitarum limina communivi, multaque 1025A alia, quae in hunc modum diversis temporibus acta legimus) ut appareret videlicet Deus noster in his imaginibus, quas dispensatio suscepta poscebat, non quae majestati illius competebant. Sed videamus reliqua.

Vers. 11.— Si Galgal idolum, tamen frustra erant in Galgal bobus immolantes. Post eorum commemorationem, quae clementer egisset, reducta est, unde fuerat inchoata conquestio, suo sensu, ejusmodi: En quae scelera ingratae plebis experior post tot beneficia mea, post tot dona, totque miracula; apertos in contumeliam meam sectatur errores, et non aliqua argumentorum subtilitate decepta, confessae amentiae subjugatur! Si Galgal idolum: tamen frustra erant in Galgal immolantes bobus. De quo loco, et supra dixit: Omnes nequitiae eorum in Galgal. Per caussalem ergo conjunctionem, id est, Si, sententiam convincentis induxit. Id est, cum nulli sit dubium, solas esse in ipsis locis brutarum pecundum imagines collocatas, 1025B in quibus utique, et si ipsas pecudes statuissent, supplicantibus tamen prodesse non possent: nunc vero, cum rerum vilium viliora illic simulachra, sentiendique ignara visantur, neque sibi, neque aliis quampiam utilitatem datura, tamen frustra erant ((Al. erunt)) in Galgal bobus immolantes: ac si diceret, credereturne hoc committi posse, antequam fieret, ut apertam stultitiam et profanitatem, nihil in se amplius, quam reatum ultimum continentem, plebs quondam virtutibus clara sequeretur? postque illos ritus et majestate reverendos, ad vilia fanaticorum instituta descenderet, atque idola, vel mediocriter sapientum subjecta derisui, frustra, id est, absque ulla, vel brevis commodi utilitate suspiceret? Sed cum esset amentia clarior die, si homines pecudibus supplicandum putarent, fore tamen turbas, 466 quae sibi a boum imaginibus foelicitatem conferri posse arbitrarentur ? Nam et altaria eorum, quasi acervi super sulcos agri. Consequenter autem profanos ritus, observationum quoque vilitas ipsa convincit, ut sine 1025C aliquo locorum delectu aras exstruant, et probrosos deos tumultuariis venerentur altaribus. Ergo quasi cum gemitu et admiratione, quam disseruimus prolata vox est: Si Galgal idolum, tamen frustra erant in Galgal bobus immolantes: nam et altaria eorum quasi acervi super sulcos agri. Sed quid subjiciat, audiamus.

Vers. 12. 13.— Fugit Jacob in regionem Syriae, et servivit Israel in uxorem, et in uxore servivit. In propheta autem eduxit Dominus Israel de Aegypto, et in propheta salvatus est. Quia non historicae narrationis tenore commemorationem intulit antiquorum, sed sub impetu et dolore degeneres posteros arguendi, recoluit facta majorum: ideo quasi fluctuabundus sermo progreditur, ut invicem sibi exprobratio laudatioque succedat, objurgationique pondus praedicatio antiquae ((Ant. antiqua)) nobilitatis adjungat. Proinde, ut instituerat, labores beati Jacob, qui et Israel appellatus est, proventusque dinumerat. Cujus utique 1025D nomine gens tota signatur. Propter quod et ipsius praecipue intulit mentionem, atque ut dicere coeperamus, Jacob ille, de cujus stirpe descendunt, consiliis sanctae matris obtemperans, in Deo suo tantum spem ac fiduciam futurae prosperitatis reponens, regionem patriam dereliquit, ac Mesopotamiae fines solus atque exul intravit, nullum habens nisi de generosa 1026A indole commendationis auxilium. Cujus conciliatu statim societatem ejus Laban avunculus concupivit. Et ne gratuitus esset labor generosi juvenis, amatae virginis nuptias toleranda septennii servitute despondit: in quo tempore cum magna ejus fides industriaque patuisset, servitutis et nuptiarum geminata conditio est. Hoc est enim quod ait, in uxore servivit, id est, officium pastorale pro impetrandis nuptiis, sicut historia narrat, exercuit. Quod autem ait, Et in uxore servivit, id est, conjugii mercede proposita, gregem soceri custodivit. In propheta autem eductus est, quoniam eduxit Dominus Israel de Aegypto, et in propheta servatus est. A parvis nempe exordiis, et adeo parvis ut opere mercenario pasceretur, usque ad eam magnitudinem populi divitiarumque pervenit, ut eum jam Aegyptus tota quodammodo capere non valeret, atque ut primo foelicitati ejus inviderat, sic deinceps liberationi ((Sup. invideret)) , et Pharao cum suis periret agminibus, illamque attritae Aegypti gloriam, haud humanis viribus, caeterum 1026B tam declarandis patrum meritis, quam instituendis sacris ritibus, agnosceret se consecutum. Nequaquam vero 467 in duce aliquo bellicoso, sed in propheta servatus est; videlicet beato Moyse, qui eum famosis illis, quae legimus, miraculis vendicavit. Quae ergo erit satis digna conquestio, quod gens, quae fuerit tam illustri stirpe conspicua, nunc stultitia insignis, et solis agat famosa criminibus?

Vers. 14.— Ad iracundiam me provocavit Effraim in amaritudinibus suis, et sanguis ejus super eum veniet, et opprobrium ejus restituet ei Dominus suus. Commemoratio patrum reddidit filiorum crimen horridius, idque indicat exclamatio subjecta censoris, qui se ad amaritudinem et indignationem, quae in pejus ultum iret, adactum esse testatur. Et ideo vigore licet pronuntiantis insurgens, a se tamen vindictae ipsius repellit invidiam, elaboratisque suppliciis Effraim interiisse denunciat, qui salutarium disciplinarum desertor, se prorsus auctore, et degeneravit 1026C et corruit.