Caput Primum.

Incipit autem ab admirantis potius, et quasi commiserantis affectu:

Vers. 1.— Verbum Domini, quod factum est ad Joel filium Fatuel. Hoc, inquit, doctrinae, imo censurae munus imposuit famulo suo doctor aeternus: 1035B nomine quippe verbi totam, quam visurus est, doctrinam pariter indicavit. Pater quoque prophetae non de nihilo memoratur: sed quoniam sanctitate pollentium, quotiens non solum virtutes, caeterum Majores etiam nominantur, fiat eis cum parentibus suis dignitatis aequatio, sicque et illi, vel justi, vel prophetae, vel pontifices judicentur. Haec ergo caussa laudandae radicis in germine, et honesta et gravis docetur. Illud autem quod quidam Commentatores etymologias etiam nominum 479 prosequuti sunt, de his videlicet laudum semina colligentes, idest, Joel quod ἀρχόμενος incipiens transferre possumus, Phatuel latitudo Dei, et reliqua in hunc modum, ut puerilia et inepta sunt, ita plus negotii videntur habere, quam commodi.

Vers. 2.— Audite hoc, senes, et auribus percipite, omnes habitatores terrae, si factum est istud in diebus vestris, aut in diebus patrum vestrorum. Habitu concionatoris ingreditur, magnitudinem calamitatis quae Israelitis contigit, narraturus. Ecce, inquit, vocem 1036A vestri fletus anticipo, et quod ad invidiam motura erat conquestio, primus enuncio, non vos unis, videlicet alterisque subjacuisse verberibus, excitatas calamitates spumantium instar undarum novis semper praecedentes miserias depulisse. Omnes ergo jam ad audiendum incolae convenite: vel vos, qui senio vitae istius plurima pericula collegistis ((Ant. collegisti)) , vel vos qui minus licet habeatis annorum, tamen vigenti memoria potestis continere, si quid simile a parentibus accepistis, quale in praesentem confluxit aetatem. Immo quid dicam? solos consulamus annales, quasi exemplorum solatia requirentes, cum in eum cumulum miserias gentis nostrae ascendisse perpendam, ut nihil tale vel apud futuros possit existere. Et senes ergo, et habitatores terrae, qui vel percipere auribus, vel audire jubentur, non diversa aut merita signat aut studia, sed simpliciter ut audiant, imperatur. Quale est illud in psalmo: Audite haec, omnes gentes: auribus percipite, omnes qui habitatis orbem, quique terrigenae et filii hominum, simul 1036B in unum dives et pauper (Psal. 48.) . Pluribus utique modis nihil aliud, quam homines quos convocat judicando, signavit. Quod ideo breviter adnotavi, quia quidam in his vocabulis multam esse differentiam crediderunt, per quae hoc plurimum inutilium expendere verborum. Sed nos quid propheta cum tantae admirationis ambitu deferat, audiamus.

Vers. 4.— Residuum erucae comedit locusta, et residuum locustae comedit bruckus, et residuum bruchi comedit rubigo. Diversas calamitatum species comprehendit, quas Judaeorum populo deplorat illatas: quarum singulae cum incidunt, ita fructus anni spemque consumunt, ut agricolarum pectora aerumna pariter et formido comminuant. Quae sane incommoda illis non semel sed plerisque accidisse temporibus, vel ipso quem 480 disserimus propheta, vel Deuteronomio denunciante, colligimus. Unde et illorum opinionem qui haec omnia de hostibus dicta aestimant, refutamus. Nam et erucam, et locustam, et bruchum, et rubiginem, ad Assyrii et Chaldaei, et 1037A Macedonici, et Romani populi putaverunt significationem valere: quorum opibus nimirum Judaeorum est attrita Respublica, sub descriptione videlicet locustarum, vicissitudinem hostium publicatam esse credentes. Quod utique viderentur per aliquam consequentiam suspicati, si nihil calamitatum Judaei nisi ab hostibus pertulissent. Cum vero et famem gravissimam, et prodigialem sicut beati Heliae temporibus siccitatem, et mortem subitam variasque corruptiones pertulisse doceantur, quid fuit necesse eam quoque penuriam, quamvis locustarum et bruchorum intulerit mentionem, gentium incursionibus applicare? Intelligentes ergo simpliciter verba prophetica, magis quam eadem alio, quo libuerit, transferentes, locustas et erucas non cataphractos equites aut clypeatos pedites, sed vermiculos raripedes et minutas pennatasque accipiamus animantes: quae ita sibi tunc in profanatae gentis tormenta successerunt, ut sedulo custodirent vices nocendi, et si quid praecedentibus remansisset, id totum quae sequebantur 1037B absumerent. Quam sane perniciem sanctus Joel impendentem magis, quam jam illatam prophetali intuetur aspectu: et ideo illis, de quibus agatur, miserabili securitate torpentibus, ipse quasi benignus, et spectaculo tali consternatus, inclamat:

Vers. 5.— Expergiscimini ebrii, et flete, et ululate omnes qui bibitis vinum in dulcedine: quoniam periit ab ore vestro. Moraliter prorsus inchoata conquestio, quae in calamitate communi illos primum, qui gravius caeteris eadem laturi docentur, appellat. Acerbius enim mordet penuria deliciis assuetos, et luxuriosis non solum inopia, sed etiam frugalitas ipsa tormentum est. Cum ergo egestatis esset incommoda narraturus, a mediocribus coepit, et deliciarum tantum damna contingit, quae non in commune cunctis, sed helluantibus tantum possunt esse metuenda: eosque tam viliter aestimat, ut propter solam voluptatem vivere voluisse pronunciet. Proque ut status talium meretur, adjungit, ut diligerent, et expergiscantur, 1037C earum saltem rerum imminente dispendio, quarum studuissent 481 indormire consortio. Nulla vos, inquit, studiorum hactenus habuit cura districtos, nec compunctionis stimulum tantorum criminum conscientia suscitavit: sed servistis omnibus desideriis, quasi ageretis a justitia liberi: victa est patientia judicis aeterni impudentia et obstinatione peccantium: decrevit vos debitis subjugare verberibus, et prima isthaec deliciarum, quibus abutimini, instrumenta subducere. Cujus sane penuriae quanquam processus etiam ad mediocres inopesque perveniat, vos tamen etiam exordia ipsa cruciabunt. Quos ergo nihil docuit disciplina justitiae, incipiat saltem timoris stimulus experiri, et date lachrymas vitiis, quas officiis non dedistis: quique nunquam doluistis sauciatam innocentiam, flete demum temulentiam destitutam. Expergiscimini ebrii, et flete: ululate omnes qui bibitis vinum in dulcedine, quoniam periit ab ore vestro. Caussas, inquit, offensionis gravissimae consectatu luxuriae praestitistis: 1037D nec lautis tempestivisque conviviis aut simplici ebrietate contenti, sed vinum permiscendis dulcibus corruptis, et irritamentum epulis artificio comparastis, ut omne vitae spacium inter lasciviam et temulentiam disperiret. Ecce nunc tempus ejusmodi ultionis advenit, quae populandis terrarum fructibus deliciarum potissimum instrumenta subducat. Haec vos ergo primos, inquit, aerumna vexabit (( Ant. vexavit)), quia frugalitatis ignaris experientia poenarum fit imminutio copiarum. Et quoniam rationis obliti, bestiarum vos similes reddidistis, in ipsis saltem quibus incubatis 1038A thoris et cubilibus, ululate omnes, qui bibitis vinum in dulcedine, quia periit ab ore vestro. Cum denunciationi propheticae censoris exprobratio permiscetur, ostendit quia homo in honore constitutus non intellexerit (Psal. 48.) , et idcirco brutis, quibus se similem reddidit, comparetur, damnum quippe, ut diximus, vitae putans detrimenta, ut quia luxuria aegre sub ipso fragore motae ultionis evigilat, ut quia nescit flere, vel ululet: quale est illud in psalmo: Famem patientur ut canes, et circuibunt civitatem (Psal. 58.) . Oportuerat ergo, ut ratio vos potius compunctionis stimularet, quam aerumna doloris morsibus excitaret: sed quoniam ejulatu nimio consulentiam perdidistis, ut non jam providere, sed tantummodo sentire possitis, ululate percussi, qui non timuistis admoniti. Et quae est caussa talium lachrymarum?

Vers. 6.-8.— Gens enim ascendit super terram meam, fortis et innumerabilis: dentes ejus ut dentes leonum ((Al. leonis)) , molares ejus ut catuli leonis. Posuit 1038B vineam meam in desertum, et ficum meam decorticavit: nudans spoliavit eam et projecit: albi facti sunt rami ejus. Plange sicut virgo accincta sacco super virum pubertatis suae. Temporibus quidem illis, quae beati Oseae titulo continentur, frequens etiam Assyriorum narratur eruptio: sed quia non uno genere temeratores legis suae rerum conditor affligebat, ideo inter hostiles populationes, has quoque lues accidisse, quas denunciat propheta, colligimus: in quarum sane descriptionem, multam operam intentus expendit, 482 consilio nimirum et arte medicantis: ut salutarem illum timorem, qui illecebras cogit horrescere, in audientium pectoribus commoveret, nec denunciati terroris stimulos sub indicii brevitate transcurreret, sed consideratione rerum immorari auditorem doceret, cujus emendatui tota haec plagarum ambitio parabatur. Nec solum descripsisse contentus, pergit etiam verborum ponderibus augere, quod gesserit. Denique locustarum agmini gentis nomen 1038C adscripsit, quasi per turmas manipulosque gradientis, et cujus non minus esset novitas, quam magnitudo formidini. Hujus enim si efficientiam potius, quam membra consideres, videbis dentes ejus leonum catulis, imo ipsis praedandi peritis leonibus conferendos: neque enim difficilius ab his germina, quam ab illis armenta vastantur. Et quanto minus ad victum mortalibus greges constat commodare, quam fruges: tanto amplius frugum, quam gregum populator incommodat, inhiantiaque sanguini guttura bestiarum. Sed ipsum lac frugum et graminum saeviens locusta consumit, et ideo etiam pecora, qui non mandit ((F. quae non mandunt)) interficit. Omnes enim sylvas virore despoliat, et quasi naturae ipsius conditionem, vi cladis imitatur: ut quemadmodum sole in hyberno divexo, humor arborum ad interiora compellitur, sicque frondium honore deposito, robora nuda consistunt, quae si rusticandi ignarus aspiciat, desperat posse revirescere: ita istud agmen, quod advenire deploro, haud solum mollia graminum, sed matura etiam vineta 1038D consumet, nec pomis albata vindemia temperabit, dulces quippe ficus amaro dente populabitur, et ita dedita opera totum corticem persequetur, per quem vitalis nimirum poterat succus illabi, ut alba pro viridi sylva visatur. Cum ergo, nec ((Ant. ne)) creditam sibi frugem terra restituat, nec spontaneus palmitem fructus inclinet, nec pomorum solatia aegris annus cultoribus subministret: quid superest, noster popule, nisi ut calamitatem tuam fletibus persequaris? sed ita irriguis et plurimis, ut solent foeminae quas luctus viduitatis oppressit, et 1039A eorum virorum societate privantur, quibus fuerant a virginitatis suae tempore copulatae.

Vers. 9.— Plange sicut virgo accincta sacco super virum pubertatis suae: periit sacrificium et libatio de domo Dei ((Al. Domini)) . Opportune ad regionem migravit oratio: quia enim dixerat viduitatis luctum totius gentis planctibus exaequandum, cur hanc similitudinem protulisset, commemoratu regionis absolvit. Nam sicut saepe alias, ita et apud beatum Osee, quasi in locum uxoris se Deus noster Synagogam adscivisse pronunciat: sed illam adulterarum more conjunctionis istius pacta violasse, ac se diversorum deorum cultui subdidisse. Ergo quoniam, et hic ab impendentis calamitatis exordio in immensum narratione processit, et post dispendia quasi primae temulentiae, quae luxuriosis dolenda signavit, aerumna cumulatissime est egestatis illata, culta pariter et lustra vastantis, per quae haec non solum communis alimonia, sed nec illa, 483 quae secundum religionem erant offerenda, superessent; ideo 1039B quasi ad similitudinem viduatae mulieris convenitur, quippe quae per hoc videatur mariti discessione cruciari, quod oblationis et ceremoniarum instrumenta perdiderit, quibus per diurna sacrificia et placere Deo, et adhaerere credebat.

Vers. 10.-12.— Luxerunt sacerdotes ministri Domini. Depopulata est regio, luxit humus, quoniam devastatum est triticum, confusum est vinum, et elanguit oleum. Confusi sunt agricolae, ululaverunt vinitores super frumento et hordeo: quia periit messis agri. Vinea confusa est, et ficus elanguit, malogranata ((Ant. malogravata; al. malogranatum)) , et palma, et malus, et omnia ligna agri aruerunt, quia confusum est gaudium a filiis hominum. Eo usque ad publicam inopiam pervenisse, vastante videlicet locusta, brucho et rubigine, ut hostiarum quoque indigentia sequeretur, nec panes Propositionis imponerentur altari, consequenter primi sacerdotes levitaeque lugebant: plebs autem reliqua, quasi ab aeterno conjuge repulsa, viduarum 1039C instar (ut diximus) ingemiscat, quia et ipsa terra ornatu omni viriditatis ac fertilitatis amisso, squalore lugentis adoperta est. Non enim tristi huic populatui frumenta messor eripuit, non fertilitatem suam vitis, qua gravata constiterat, ad dulcia musta perduxit: sed tanta cultores frustratione decepit, ut mendacium suum videatur crubescere. Similis oleas pulsavit invidia, elanguerunt malogranata cum ficubus: nec ullum genus pomorum meliore potuit conditione subsistere: sed cum gaudiis spebusque mortalium, tam germina periere, quam gramina. Non est dissimulandi tempus doloris, omnes lugentium habitum mentemque suscipite: teterrimum enim genus impendit exitii, quibus tam spes anni lamentanda, quam res est.

Vers. 13.-14.— Accingite vos, et plangite sacerdotes, ululate ministri altaris, ingredimini, cubate in sacco, ministri Dei mei, quoniam interiit de domo Dei vestri sacrificium et libatio. Sanctificate ((Ant. Sacrificate)) jejunium, vocate caelum, congregate senes, omnes habitatores 1039D terrae in domum Dei vestri, et clamate ad Dominum. Magnitudine calamitatis exposita, omnibus quidem populis fletus impendere descripserat, sed quia lachrymarum tantummodo spectaculo commoveri, miserantis potius, quam docentis officium est, propheta autem animo parentis indutus, nihil nisi pro utilitate conciliat. nunc quoque ordinate ad lamenta conducit, ut non vacuis fletibus tempus absumant, miserias suas lugubribus nimirum vocibus persequentes, quod utique, et religiosos et fortes animos deceret: sed ipsa lachrymarum munera secundum sacrae legis regulas ordinantes, messem praeparent gaudiorum, tantumque aerumnis mentis indulgeant, quantum sufficit ad indignationem judicis, offensionem, 1040A quam rerum amissionem dolentes. Vos proinde, ait, sacerdotes, asperis vestimenta mollia mutantes, habitum fugentium animumque suscipite, sed et quod ad curam vestram specialiter pertinet allegantes, deesse videlicet, unde divino cultui serviatis. Quod vero spectat ad populum: 484 Sanctificate jejunium, id est indicite sub ea denunciatione, ut si quis forte contemserit, quasi sancta violaverit, arguatur. Hoc est, quod ait, Sanctificate jejunium. Simul autem, inquit, omnes, idest non solum aetate validos, sed quos etiam imbecilles habet vel infantia, vel senectus, pro magnitudine periculi ad communionem officii convocate. Est enim consequens, ut cunctorum repellat afflictio eam calamitatem, quae erat in omnes communiter saevitura. Non autem debet nobis opportunitas intelligentiae subtilis elabi: universis siquidem jejunium communiter imperatur. Convocate, inquit, senes, omnes habitatores terrae in domum Dei vestri. At si illa inopia (quae supra descripta est) totis regionem finibus obtinebat, 1040B ita ut nec sacrificium solenne possit offerri, quomodo iterum magnae sanctificationis ambitu jejunium eisdem plebibus imperatur: cum utique sub tanta indigentia constitutis, difficilius factu ((Ant. factum)) esset cibum parare, quam continuare jejunium? Ergo debemus advertere, quia aliud sit esurire, aliud jejunare: hoc ad exercitationem virtutis respicit, illud vero ad mortalitatis angorem. Ideo non placat Dominum afflictio reorum, sed correctio poenitentium: neque opus est cabe, sed compunctione curandis. Sordes enim luxuriae nequaquam aerumna bonis malisque communis, caeterum amica tantum generosis mentibus disciplina depellit. Et ideo jejunium peto, inquit, quod de officio venit, non esuriem quae de supplicio plerumque contingit: vel esurientibus inquam conciliate jejunium, ut quod inopia molestum fecerat, reddat devotio fructuosum. Sed haec nos pro aedificatione audientium dixerimus. Caeterum potest consequentia propheticis sententiis majore 1040C compendio vendicari. Impendentem enim calamitatem magis, quam jam irruentem vaticinator annunciat, meritoque admonet sacerdotes, ut plebem ad jejunia convocent, et legitimis supplicationibus occurrant his calamitatibus, quas audiunt imminere.

Denique sequitur: ((Vers. 15.-18.))— A A A diei! quia prope est dies Domini, et quasi vastitas a potente veniet. Numquid non coram oculis vestris alimenta perierunt? de domo Dei vestri laetitia et exultatio? Computruerunt jumenta in stercore suo, demolita sunt horrea, dissipatae sunt apothecae, quoniam confusum est triticum. Quid ingemuit animal, mugierunt greges armenti? quia non sunt pascua eis; sed et greges pecorum disperierunt. Postquam lugentium habitum, ut sacco videlicet operti, id est amicti ciliciis convenirent, propheta composuit: nunc etiam, qua fungi debeant oratione, subjungit, et exclamationem dolentis bis terque congeminans, quasi vim ictuum quibus plagae incutiantur, expressit. Haud ob aliud profecto, 1040D quam ut formidinem et compunctionem in cordibus audientium pronunciatae calamitatis ambitio suscitaret, ac si diceret: Credite oculis meis, credite sensibus, acie prophetali non solum illata, sed etiam ventura cernentibus: ejus nimirum quae tolerari nequeat 485 calamitatis pondus insistere, et ad cujus ictus singulos quasi convulsi visceribus collabamur. Sic enim sibi eruca et locusta, bruchus, rubigo succedet, ut cessatio praecedentis incommodi, quae respiramentum videbatur aliquod polliceri, graviora miseris tormenta comportet. Ac dies ille Domini, quo reos videlicet destinavit ulcisci, non quasi tenui sit vexatione terribilis, sed eam vastationem ferat, quam potentissimus quisque ultor inveheret. Cujus videlicet viribus, nec audacia resistentium quiret obsistere, 1041A nec subtrahere quippiam calliditas occulentium ((Al. oculentum)) . Quod igitur ait, Vastitas a potente veniet, vel comparationem positam accipe, ut non minus valituram castigationem sciamus, quam si esset potentissimi alicujus regis saevitura victoria. De quo colore etiam illud in psalmo est: Excitatus tanquam dormiens Dominus, tanquam potens crapulatus a vino; et, Percussit inimicos suos in posterioribus, opprobrium sempiternum dedit illis (Psal. 77.) : vel certe, non per exemplum, sed pro singularitate factam intelligamus commemorationem potentis, neutiquam unum aut duos, sed cuncta quae voluerit absque difficultate patrantis, sicque potens Omnipotentem expressisse videatur. Quia prope dies Domini, et vastitas a potente veniet. Numquid non coram oculis vestris alimenta perierunt? Non est, inquit, tempus ut impedimentum mediocre formides, et colligendis tantum fructibus haud etiam collectis calamitas inferatur, sed sub ipsis oculis vestris, ut jam repositis confidatis alimentis: nec solum privatis domibus, 1041B sed etiam templi aerario inopiam imminere praedico, ita ut laetitia, imo consolatio universa depereat. Nec sane ablatis frugibus victum pecora ministrabunt, quia et ipsi perniciem depasti montes, et consumtio viroris indicent. Quibus utique propiantibus malis ostendit se propheta pulsari, quod vel ad spiritalium sensuum judicium valet, multum se ultra hos corporeos porrigentium, vel ad pompam (ut diximus) descriptionis, in populorum cordibus affectum formidinis commoventem. Ergo quasi speciem interrogantis assumsit, dicendo: Quid ingemuit animal, mugierunt greges armenti? ut a respondentis parte subjiceret, Quia non sunt pascua eis. Sed et greges pecorum disperierunt.

Proinde, cum me ex omni parte intolerabilis circumdet afflictio, ad te unicum Dominum, manus, voces, vota sustollo: et ut calamitates terrae jam dexter, jam mitis aspicias, animo et corpore stratus imploro. Ecce enim ((Vers. 19.)) speciosa deserti flamma 1041C consumsit. In quo sane loco diligens auditor inquirat, quae in desertis pulchritudo praedicetur agrorum, quam nova haec exustio invidiosa consumserit: praesertim cum nusquam incendii praecessisset querela? consequentia proinde lectionis ostendit, pulchritudinem hic agrorum frondentes sylvas et laeta pascua nominari. Ideo autem non culti, sed deserti ruris amoena laudavit, quia armentorum 486 et gregum fecerat mentionem: quia quoniam per nemora laetantur et pascua, his utique aliqua clade corruptis, illi quoque subduntur exitiis. Ignem autem posuit pro vastatione, quam locusta intulisset et bruchus, sicut etiam legimus in psalmo: Posuit pluvias eorum grandinem, ignem comburentem in terra ipsorum, et percussit vineas eorum, et contrivit omne lignum finium eorum (Psal. 104.) . Proinde cum omnium sylvarum et graminum virorum ita locusta bruchusque consumserit, ut non adesa, sed exusta videantur: consequenter etiam ferae bestiae ad famis pericula pervenerunt, et ad te unum naturali magisterio 1041D doctae suspiciunt, ut remedium periculo propiciatus apportes. Attestantibus quippe sacris cum veritate ac suavitate carminibus, Omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore. Dante te, illa colligent: aperiente te manum tuam, universa implebuntur jucunditate: avertente te autem faciem tuam, turbabuntur. Auferes enim spiritum eorum et deficient, et in suum pulverem revertentur (Psal. 103.) . Proinde sic a te etiam ferarum greges remedium, etsi liquidarum vocum inopes, tamen diversis faucium sonis postulant: sicut terrarum area susceptis aptata seminibus, 1042A aut rorem, aut pluviam, quo germina producantur, exspectat. Quod si bene consideres, noster auditor, inesse videbis pondus exemplo: animarum enim sitim elementorum naturali appetentiae, quae est utique multo vehementior, comparavit. Sed videamus et reliqua.