Caput III.

Vers. 1.-3.— Quia ecce in diebus illis et in tempore illo, cum convertero captivitatem Judae et Jerusalem; congregabo omnes Gentes, et adducam ((Al. deducam)) eas in vallem Josaphat: et disceptabo cum eis ibi super populo meo, et haereditate mea Israel, quos disperserunt in nationibus, et terram diviserunt meam. Et super populum meum miserunt sortem, et posuerunt puerum in prostibulum, et puellam vendiderunt pro vino ut biberent. Terminato illius, quae in longum processerat (( Ant. praecesserat)), significationis excursu, 499 revertitur ad tempora, de quibus vaticinium fuerat exorsus, et immoratur eis quae propediem cernit implenda: ut vel eorum attestatione confirmet etiam 1052D illorum fidem, quae longe post ventura promisit: vel ut ostendat se non deposuisse studium consulendi, per hoc quod impetum vaticinantis assumserit; ac si diceret: Si illa quae olim ventura sunt temporis sui rationibus invitentur, nunc vero quod instat et imminet, exsequamur. Nempe jam decem Tribus, Assyrio transferente, migrarunt, Judae in sortem infestus populatur exercitus, nec spes ulla virium, quibus obsistamus, remansit. Denuncio ergo quod nunc potissimum propugnator occurrat, et captivitatem populi sui, Judae scilicet, quae jam videbatur inhiare, depellat, ac post desperationem salutis ejus, ultionis gloriam quae toto celebretur orbe, contribuat. Cum enim ad obsidionem Jerosolymitarum Assyria multitudo convenerit, ita eos, inquit, faciamus subjacere 1053A vindictae, ut non tam ad bellum concitati, quam ad tribunal videantur exhibiti. Cum ergo coepero disceptationem movere in vallem Josaphat, remunerabo Assyriis diversisque hostibus, quod merentur, ut et proceres absumat immissa pernicies, et malis captivitatis gens relicta subjaceat: atque populi mei filios qui in servitutem, aut turpitudinem vendiderunt, ipsi quoque patiantur arbitria nundinantium: sentiantque quales sint anteactae fructus audaciae, qui ob hoc, quod mea nuper arva pervaserint, patiuntur agrorum suorum acerbissimos divisores.

Vers. 4.-8.— Verum quid vobis et mihi, Tyrus et Sidon, et omnis terminus Palaestinorum? Nunquid ultionem vos redditis mihi, et ulciscimini vos contra me? Cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum. Argentum enim meum et aurum tulistis: et desiderabilia mea et pulcherrima intulistis in delubra vestra. Et filios Judae, et filios Jerusalem vendidistis filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus 1053B suis. Ecce ego suscitabo eos de loco, in quo vendidistis eos: et convertam retributionem vestram in caput vestrum. Et vendam filios vestros, et filias vestras in manibus filiorum Juda, et venundabunt eos Sabaeis, genti longinquae, quia Dominus loquutus est. Vicinorum, quibus circumdati erant Judaei, iniquitatem et odium, vel levis saepe detegebat occasio. Nam 500 quoniam propriis viribus Judaeos oppugnare non poterant, majorum hostium jungebantur agminibus. Quod eorum facinus carmen accusans, Tabernaculum, inquit, Idumaeorum, et Ismaelitae, Moab et Aggareni, Gebat et Ammon, et Amalech, et alienigenae cum habitantibus Tyrum. Etenim Assur venit cum illis: facti sunt in susceptionem filiis Loth (Psal. 82.) . Secundum hunc ergo morem, conterminae nationes ad evertendam Syon cum Assyriis copias miscuissent, convenit eos divini censura sermonis, et quasi caussam ab eis talis poscit injuriae. Deinceps vero convictorum et tacentium parti respondit, ne forte memoriam praeteriti doloris assumserint; quando videlicet filii 1053C Israel egressi de Aegypto, Jesu Nave duce, terram Repromissionis intrarunt, et traditam sibi certis dimensionibus 1054A possederunt. Nunquid ergo rebelli spiritu illud, ait, tempus paratis ulcisci? et quasi inventa opportunitate, occupatos fines recuperare contenditis? Sed si ejusmodi vos meditatio concitavit, et imbecillitatem, et profanitatem vestram irruens vindicta convincet. Non solum enim nihil valebitis de antiquis mutare decretis, sed sub ipsorum potestate sistetis, quos oppressum ire vestris conspirationibus aestimatis. Per species autem varias mala captivitatis enumerat, quae pro nocentium nimirum arbitriis inferuntur. Atque ideo, cum dixisset, quia aurum et argentum aviditate praedantium sustulissent, addidit, et desiderabilia mea, et pulcherrima intulistis in delubra vestra, ut vel reliquam videlicet supellectilem, vel monilia diversa signare. Cum his etiam domorum ornamentis etiam pignora miserorum venumdedistis: quod qualem orbatis parentibus creet dolorem, illatu (( Ant. illatum)) vicissitudinis sentietis. Eo quippe, cujus judicia convulsum ire 1054B tentatis, vindicante, tempus adveniet, ut non solum gaudia Judaei liberationis adquirant, sed etiam vindictae voluptate pascantur, dentque venum vestros filios non vicinis gentibus (a quibus sperent recursum), sed populis Saba, quem Gentiles literae Meroen vocarunt. Quod totum sane vel statim post Assyriorum exitum, vel post reversionem de captivitate Babylonia, Machabaeorum temporibus videtur impletum. Notandum autem, quia non omnia quae illis sunt gesta temporibus, ad spiritalem intelligentiam, id est, significationem Evangelici muneris probabiliter 501 transferuntur, sicut alia quae paulo ante diximus de commotione siderum, de magnitudine prodigiorum, de effusione donorum: quae et illis videlicet temporibus contigerunt, et sub Dominica passione, vel ultimo ejus Judicio cumulatius impleta implendaque creduntur. Haud ergo, inquam, eo modo cuncta, quae his propheta subtexuit, ad spiritalem intelligentiam copulantur. Quos enim Tyrios, quosve Sidonios, vel reliquos Palaestinorum terminos 1054C ambientes, praeter simplicem intelligentiam suspicabimur, ut eos fidelium liberos vendidisse fingamus? 1055A Quos si tamen, quia pellexerunt ad vitia, venum etiam tradidisse fingamus (( Ant. fingantur)), quomodo eis eandem vicissitudinem comminabitur, ut nos videlicet mercatoribus Sabaeis eorum denuo filios contradamus? Proinde tenenda illa intelligentiae regula, ut cum tenore simplici instituta currat oratio; per excessus interdum vaticinio congruentes, ea intersonent, quae futuris etiam possint convenire mysteriis. Sed peracto rursus officio, ad propositum sui temporis res ducatur; ac per consequentiam, vel comminationis, vel exhortationis incedat. Unde et beatus Joel, postquam impetu prophetandi extremis etiam seculis ventura, sed breviter, indicavit, ad temporis sui rationem revertitur: conterminisque hostibus exitia comminatus, pergit ea gaudia, quae jam appropiare conspexerat, explicare, ut et longe post venturis fidem faciant, quae propediem denunciat exhibenda: et eos, quibus consolationem parat, percipienda jucunditate perfundat. Pompam autem subrogat, ut instituerat, nunciandis.

1055B Vers. 9.-12.— Clamate hoc in gentibus, sanctificate bellum, suscitate robustos. Accedant, ascendant omnes viri bellatores. Concidite aratra vestra in gladios, et ligones vestros in lanceas. Infirmus dicat, Quia fortis ego sum. Erumpite, et venite omnes gentes de circuitu, et congregamini: ibi occumbere faciet Dominus robustos tuos. Et consurgant, et ascendant gentes in valle Josaphat. Quanta belli cupiditate ad eversionem Judae conscenderent, imagine exhortationis hujus, vim judicii continentis, expressit. Omnis, inquit, cultor agrorum arma corripuit, in gladios falces, et vomeres in pila mutarunt. Nonnulli etiam vel imbecillitate corporis, vel praejudicio senectutis negociis bellicis abnuentes, tamen sponte ad praelia cucurrerunt: prae multitudine videlicet copiarum, quas tam Assyrius belli princeps, 502 quam reliqui minuti et contermini hostes trahebant, indubitata se potituros victoria suspicantes: qui sane propugnatoris nostri profundum consilium noscitis. Nam 1055C cum ad vallem Josaphat, id est, ad obsidionem Jerosolymorum superbo, inquit, ac truci spiritu omnis vestra convenerit multitudo, tunc in vos capiet versuram justa pernicies. Et quoniam sic in me contumelias direxistis, sicut solebatis in obvios tela jaculari: inde trepidabitis, id est, sentietis exitium, unde neutiquam suspicari omnino poteratis. Id est, nullae acies laborabunt adversum vos signa proferre, nec aliquis clamor pugnantium personabit: caetorum omnes una nocte, feriente Angelo, corruetis: et quasi magni certaminis incapaces, cum quodam despectu atque derisu, nocturna atque jocunda antea quies aeterno deceptos tradet sopori.

Vers. 13.-16.— Populi, populi in valle concisionis: quia juxta est dies Domini in valle concisionis. Sol et Luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. Et Dominus de Syon rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam. Et movebuntur coeli et terra, et Dominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Israel. Rite, inquit, Josaphat vallis concisionis locus vocatur: 1055D sicut enim opinabantur hostes, istic erat Judaeorum futura concisio. Verum quia eos spes profana 1056A destituit, et in ipsos est directa sententia ultionis, vallis haec concisionis, sed Assyriae, nominabitur: ad quam primo cum hostiles copiae convenissent, tanta in Jerosolymis conclusos anxietas et formido pervasit, ut eis neque magna quicquam astra lucerent. Verum cum ulciscendi operam Omnipotens propugnator assumeret, illae tenebrae quas angor animi creabat, barbarorum et animis et oculis inciderunt: atque ad vindicandum Deus noster tanta majestate prosilivit, ut non solum clamorem instar bellantium ducum, sed rugitus quosdam videretur et fremitus edidisse. Quorum videlicet virtutem et magnitudinem haud solum corda hominum, sed nec ipsa possent elementa proferre. Ait quippe: Dominus de Syon rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam; et movebuntur coeli ac terra. Et Dominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Jerusalem. Fiet ergo, ut diximus, ista conversio, ut tenebras, quas nequaquam astris, sed timentium pectoribus insidentes, Judaeorum primo gens senserat, deinceps ita hostium turba patiatur, 1056B ut videantur et astra nigrescere, et elementa nutare. Filiis ergo Israelis fortitudo continget, 503 scientque docti rerum periculis, quia Deus eorum dominus sit universae terrae, qui tamen in monte Syon ob nimiam clementiam dignetur habitare.

Vers. 17. 18.— Et erit Jerusalem sancta, et alieni non transibunt per eam amplius. Et erit in die illa, stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lacte, et per omnes rivos Juda ibunt aquae. Facies, inquit, totius regionis de tristibus in laeta mutabitur. Et quoniam peculiare nostrae gentis insigne est, ut sancta dicatur, non solum Templum, sed etiam tota urbis maenia ita reverenda faciet admiratio prosperorum, ut nemo eam profanus adire posse credatur. Dulcem autem libertatem tanta consequetur ubertas, ut non solum de alveariis (( Al. alvariis)) aut arboribus, sed de ipsis montibus videantur mella defluere, atque in fontanorum rivorum gratiam torrentes quique mutari, ut continue videlicet fluentium copiam non deponant. 1056C Hanc autem, inquit, novam venarum foelicitatem, de illo fonte, qui de domus Dei erumpit adytis, consequentur. Quae omnia utique vel pro exaggeratione dicuntur, vel quod populi, recuperata salute gaudentes, ejusmodi patiantur affectus: ut sicut supra tristibus, et in ultimo discrimine constitutis obscurari astra et elementa tremere videbantur; ita rursus gaudii effusione, temulentis lac videatur manare de rupibus, mella de montibus, torrentes cumulari fontibus, variisque floribus non solum prata, sed etiam saxa vernare: fontem quoque egressum iri de domo Dei, qui torrentem spinarum riget, idest, loca quae erant vepribus occupata, faciat opportuna culturis, per id quod continuo rigationis fomenta suppeditet. Capit jam iste contextus, quo Jerusalem foelicitas praedicatur, etiam Ecclesiae sacramenta, quae et impugnationem adversariae potestatis, et Judaeorum pariter Gentiliumque perpessa est, sed cunctis eis ad nihilum, aquae instar, dilabentibus mirabili more convaluit, et ad fines orbis terrae vinea 1056D dilatata processit, oppressaque idolorum profanitate, convaluit, atque in quodam solio perceptae dominationis 1057A augusta dignitate consedit: quantumque ad institutionis ejus regulas aspicit, ita praeceptorum sanctitate vallata est, ut nemo valeat per eam alienus, id est, profanus criminosusque transire. Quidni! cum pro ea se Christus tradiderit, ut exhiberet sibi ecclesiam non habentem maculam aut rugam (Ephes. 5.) , sed quae sancta et immaculata consisteret. Haec ergo virgo aeterni regis dicata consortio, sicut in praesenti ab improbis quibusque virtutum institutione, ita in futuro seculo, praemiorum quoque 504 foelicitate dirimitur, ut nemo in eis tabernaculis conquiescat, nisi qui ingreditur sine macula (Psal. 14) , operaturque justitiam. Cui ergo municipatus illius foelicitate (( F. felicitas)) aeterna contigerit, ita inebriabitur ubertate domus Dei (Psal. 35.) , ut voluptatis sanctae quodam torrente potetur, sentiatque, dolorem aut moerorem pariter aufugisse. Quae beatitudo sicut plena resurrectionis tempore conferetur, ita et in hac vita partem ejus maximam sibi Apostoli eorumque discipuli vendicarunt. A persecutoribus siquidem 1057B verberati, laetabantur, quia meruissent pro nomine Christi contumetiam pati (Act. 5.) . De his ergo celsis montibus doctrinarum salutarium videmus mella fluxisse. Teste enim propheta, dulcia sunt piorum faucibus eloquia Dei, super suavitatem mellis ac favi (Psal. 18.) . De Apostolorum, inquam, pectoribus vivificantia mundo fluenta manabant, et ex dumetis, in quae (( Ant. qua)) inciderant, picta floribus ingravata frugibus arva reddebant. Quidni? cum abundantiam de illo fonte perciperent, ex quo qui bibisset, non 1058A sitiebat ulterius, sed flumina de ventre illius fluebant aquae viventis (Joan. 14.) . Per haec itaque donorum incrementa conspicuis ad cumulum foelicitatis, vindictae dulcedinem pollicetur.

Vers. 19.— Aegyptus, inquit, in desolatione erit, Idumaea in desertum perditionis, pro eo quod inique egerint in filios Juda. Et effunderunt sanguinem innocentem in terra sua. Conclusit ad temporis sui vaticinium propheta sermonem. Et sicut supra Tyriis ac Sydoniis denunciavit vicissitudinem calamitatis: ita nunc Aegyptiis, et Idumaeis ob eadem scelera comminatur. Quod quidem nos ad Ecclesiae negotium ea poterimus ratione transferre, si Idumaeos et Aegyptios, crudeles ac tenebrosos animos nominemus.

Vers. 20. 21.— Et Judaea in aeternum aedificabitur, et Jerusalem in generatione et generationem. Et mundabo sanguinem eorum, quem non mundaveram, et Dominus commorabitur in Sion. Assyriis, inquit, aliisque populis, qui cum eis arma sociaverant, mirabili ultione deletis, incolae Syon in omnibus spebus et actibus augebuntur, 1058B curamque religionis assument meque fient protectore, conspicui. Quod sicut ex parte sub Ezechia legimus effectum, ita etiam cumulatius sub Dei et hominum mediatore praedicamus impletum. Mortuus est siquidem propter delicta nostra, resurrexit propter justificationem nostram (Rom. 4.) , ut justificati ex fide pacem habeamus ad Dominum: qui commorari se in media Syon urbe promisit dicendo, Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi (Matth. 28.) .