Caput. XV. I. Cogitur Romanas aliquot Virgines ac Matronas sacris literis instituere. II. Ad quas plures Epistolas scribit. III. De singulari illa ad Eustochium, quaedam seorsum. IV. A Damaso de quinque quaestionibus interrogatus respondet. V. Editionem Aquilae cum Hebraeo exemplari confert: Homilias quoque Origenis in Cantica interpretatur. VI. Scribit contra Helvidium. VII. Alia quaedam scripta ejus et gesta.

I. Tot inter studia, et quod magis mirum est, in tanta Urbis frequentia, et Summi Pontificis gratia, nihil de vitae austeritate, quam pridem in Calcidis eremo inierat, Hieronymus remittebat; nam et fabis corpusculum sustentare solitum, et macie ac pallore delectatum se, non uno loco profitetur (Ep. XLV) ; et si qui ejusmodi vitam miserrimam putaret, eos multo miserabiliores existimabat. Plerisque autem ea de caussa probatus adeo est, ut passim audiret Sanctus, humilis ac desertus, et omnium pene judicio dignus summo Sacerdotio decerneretur. Haec vero tanta de illo opinio plurium Matronarum studia ad capescendas ejusmodi vitam, ac disciplinas, ita excitavit, ut licet ipse mulierum consortia numquam non attente declinarit; nonnullis tamen longe sanctissimis, quae id expeterent supremis precibus, praeceptorem se in Scripturarum intelligentia dare coactus est. Nulla fuit, inquit, alia Romae Matronarum, quae meam posset edomare mentem, nisi lugens, atque jejunans, squalens sordibus, fletibus pene caecata, quam continuis noctibus misericordiam Domini deprecantem Sol saepe deprehendit. Fuere autem ex his Paula mater, Romanae nobilitatis et pietatis ornamentum, ejusque filia Eustochium, qua nulla in Hieronymianis scriptis celebrior est, Blaesilla item soror, quae mortuo marito totam se Deo converterat, tum Lea religiosissima femina, atque Asella virgo, quae Romae velut in eremo solitariam vitam degebat, Marcella denique vidua longe nobilissima, in cujus aedes, ut Hieronymum de Scripturis disserentem audirent, illae atque aliae Matronae, ac Virgines conveniebant. Praeter ista Albina mater, Marcellina et Felicitas, quas salutat Epist. XLV. Principia quoque, quam pluribus locis impense laudat, et Feliciana quam commemorat Epist. XXX. quarum una omnium vita atque exemplis Christiana res valde illustrata est. Nonnullae autem ex his ita eo praeceptore in scientia Scripturarum excelluere, ut Paula Hebraeam linguam personaret, filiaque ejus Eustochium Hebraico quoque sciret codices nitidius exscribere, ipsaque soror ejus Blaesilla brevi jam linguae ejus difficultates vicisset, et in discendis camendisque Hebraice Psalmis cum matre contenderet. Marcella vero tantam ex ejus praeceptionibus sanctiorum disciplinarum notitiam haurivit, quantam vix longo ipse sibi studio ac labore comparasse fatetur S. Pater. Hoc, inquit, solum dicam, quod quidquid in nobis longo fuit studio congregatum, et meditatione diuturna, quasi in naturam versum, hoc illa 0050 libavit, hoc didicit, atque possedit: ita ut post profectionem nostram, si de aliquo testimonio Scripturarum esset oborta contentio, ad illam judicem pergeretur (Epist. CXXVII) . Aliarum (neque enim vacat singularum historiam persequi) haud impar indoles atque animus fuit et profectus: omnes enim ille ad virtutem arrigebat, perque multas exercitationes tantam edocuit sacrarum Literarum scientiam, quanta ad perfectam earum interpretationem usui esset futura.

II. Cujus operae is demum fructus ad nos usque venit, ut etiamnum Epistolae ad eas multae superent, quibus difficiliora quaedam Scripturae loca exponuntur, ut ea modo huc referam, quae ad earum postulata Romae et per hocce tempus ab eo scripta sunt. Tres habemus ad Paulam, ad Eustochium duas, ad Marcellam admodum sexdecim: quas omnes ab exeunte anno 384 ad insequentis fere medium dedit. In Chronologicis ad eas Notis de hoc ipso, ad quod spectant, temporis intervallo, deque ordine quem inter se ob eamdem aetatis praerogativam obtinent, satis multa disputata sunt, quae replicare heic iterum, tametsi quamdam peculiaris ejus historiae partem contineant, neque nostrarum partium est, neque otii. Et scimus praeterea alium inter eas institui posse ordinem, fortasse etiam propius ad veri speciem, priore illa ad Eustochium, quae numerum in recensione nostra XXII. obtinet relata ad anni ejus 384 Octobrem aut Novembrem mensem. Sed quando conjici in aliud ab eo quod diximus, tempus non possunt, et vix decem spatio mensium omnes continentur: non videtur e re nostra aut Lectoris esse istis momenti perquam exigui rationibus immorari. Praestat ab hac temporis notatione colligere (quod ad modestiam Hieronymi praedicandam plurimum interest) eum nonnisi sero admodum ventitare passum ad se mulieres discendi gratia: nec proprie ad se, sed in aedes Marcellae nobilissimae, sanctissimaeque viduae, in quibus ipse hospitabatur: neque ante eas in disciplinam excepisse, quam singularum sibi esset virtus explorata, utpote qui proprio olim fortassis periculo verebatur, ne ex frequenti mulierum consortio ad voluptatem impelleretur homo, qui omnia prae castitatis studio postputabat. Serius adhuc multo domum S. Paulae novit, ut ex Epist. XLV. compertum est.

III. Idipsum ex XXII. ad Eustochium discimus, quae maxima Hieronymianarum caussa vicissitudinum fuit, estque adeo sigillatim recolenda. Ibi S. Pater nihil eorum quae ad virginis institutionem, et virginitatem servandam pertinent, praetermisit praeceptorum de fuga saeculi, de victu, ac vestitu frugi, de cavendis Clericorum aliquot et Monachorum vitiis, avaritia praesertim et gula, de Sanctorum exemplis, studio Scripturarum, atque aliis, quae ibi copiose atque ornate siquid alias edisserit. Tam erudita, tamque elegans, rerumque et sententiarum pondere gravis visa est, ut eam Sophronius Hieronymi amicus dignam duxerit, quam in Graecum transferret. 0051 Nihilominus quantam ex ea, et consortio mulierum in se acuerit invidiam in maledica civitate, et in urbe, in qua orbis quondam populus fuit, palmaque vitiorum, et quas inimicitias incurrerit, paulo post juxta rerum seriem exponemus. Addimus interim non solis eum, ut ait, crebris Virginum turbis circumdari solitum, quae de Scripturis interrogarent, et capessere sanctiores disciplinas vellent, sed et viros nonnullos exstitisse, quos ipse Danieli, Ananiae, Azariae, et Misaeli in Babylone comparat, sacrae eruditionis cupidos, qui ejus saepe opera et consuetudine in eam rem usi sunt. Praeter summum Urbis Pontificem Damasum, qui nullis non litterariis laudibus abundabat, insigniores fuere Pammachius, Marcellinus, Domnion, Rogatianus, Oceanus, ut ex illis, quas ad eos postmodum literas dedit, compertum est. De his postea redibit sermo.

IV. Quod a mulieribus instituendis supererat tempus, lectioni Hieronymus dabat, eique se totum devoverat, ut excepto Didymi Tractatu de Spiritu Sancto, quem Latinitate donare inceperat (differre autem, ut dicemus, in aliud tempus, coactus est) nihil jam dictando aut scribendo elucubraret. Quod cum aegre Damasus ferret (mirum enim in modum ejus ingenii monimentis delectabatur) ut quasi dormientem longo jam tempore excitaret, ab eo petiit, ut siquid operis in promtu haberet, sibi legendum traderet. Cumque hic nihil suppetere sibi respondisset praeter Epistolas scriptas olim in eremo: furtivis tamen noctium operis, dictaturum se novi aliquid, si vellet, pollicitus est. Quod liberaliter accipiens Damasus, datis tabellario Diacono litteris, S. Patri quinque ex Vetere Testamento quaestiones proposuit. Ex his ille tres modo solvit perquam erudite: reliquas duas praetermisit, quod Tertullianus, Novatus, atque Origenes jamdudum eas agitarint, atque expedierint. Non obscure autem ex hac tota narratione apparet, debuisse duas istas Damasi ad Hieronymum, et Hieronymi ad Damasum Epistolas aliis hujusmet anni ad Eustochium et Marcellam, quae in Editione nostra ordine praeponuntur, anteferri: ad quem sane modum restitui nunc velim. Si enim fuissent tunc illae Epistolae abs Hieronymo elucubratae, neque eum dixisset Damasus dormientem longo jam tempore, et legentem potius quam scribentem, neque respondisset Noster, nullas se jam Epistolas habere, exceptis his, quas aliquando in eremo dictaverat, quasque S. Pontifex tota aviditate jam legerat, atque descripserat. Accedit, quod ipse in suorum Catalogo operum S. Pater hanc de tribus Quaestionibus Legis Veteris elucubrationem laudatis illis, ad Eustochium et Marcellam Epistolis anteponit, imo et Homiliis in Cantica Canticorum, et libro adversus Helvidium: eumque ordinem observari caeteris cuicuimodi argumentis praestet. Porro cum accito Notario responsionem dictare Hieronymus jam caepisset, Hebraeus nescio quis advenit, qui Hebraicos Codices diu multumque ab illo exquisitos adtulit: quo inopinato eventu a scribendo evocatus, iisque totus intentus libris, a respondendo 0052 abstinuit. Et videntur quidem Hebraici isti codices iidem, quibuscum jampridem Editionem Aquilae se conferre Epist. XXXII. ad Marcellam testatur. Ex quo item manifestius liquet, hanc ad Damasum responsionem ante illam ac praecedentes alias ad Marcellam literas fuisse lucubratam. Satis autem erit praepostero apud nos ordini consultum, si vigesimae secundae ad Eustochium, duas istas quae numeris praenotantur XXXV. et XXXVI. praeponas. Per idem tempus, ac Damasi ejusdem hortatu binas Origenis Homilias in Cantica Canticorum Latinitate donavit, ipsiusque nomini S. Pater inscripsit.

V. Nec multo post calamum rogatus a fratribus contra Helvidium acuit, quem refutare diu recusaverat, ne respondendo dignus ille fieret, qui vinceretur (Lib. contr. Helvid.) . Erat ille e populo vulgaris homo, rusticanus, laicus, et vix primis imbutus literarum elementis, tamque obscuri nominis, ut quamquam in eadem atque Hieronymus Urbe degeret, numquam de facie cognitus illi fuerit, qui albus, aut aiunt, aterve esset, se ait ignorare. Et Auxentii tamen discipulum eum Gennadius vocat, et adversus nescio quem fratrem Craterium, aut Carterium, in quo eloquentiam et linguae nitorem requireret homo infantissimus, scripsisse eum, testis est S. Pater. Probare stultus ille contendit ex aliquot S. Scripturae testimoniis perperam intellectis, duorumque Scriptorum veterum, Tertulliani scilicet, et Victorini Petabionensis auctoritatem, Mariam post genitum nulla hominis, sed Spiritus Sancti opera Jesum Christum, alios ex Josepho communi hominum more filios genuisse, eos nimirum, qui Fratres Domini in Evangeliis appellantur. Neque hac fine stetit malum, nam et Virginitati Nuptias eoaequandas futilibus, ut potuit, argumentis probare conatus est. Ejus erroris de Maria, plurium filiorum ex Josepho matre, doctor jampridem fuerat Eunomius, ut ex Philostorgio intelligimus (Hist. lib. V. cap. 2) , eademque olim doctrina late patuit in Apollinario, Epiphanio teste. Sed et per id temporis quo Helvidius scribebat, aliorum in Italia mentes hominum stultissimus error ille pervaserat, ut ejus Episcopi, quem S. Ambrosius confutavit libro de Institutione Virginis ad Eusebium. Haec solito fortasse latius persequuti sumus, quod Hieronymianae contra eum haereticum disputationis historia et caussae penitius intellectae, conferre nonnihil ad Vitae ejus seriem videantur. Scripsit autem S. Pater hunc Librum, ut Epistol. XLVIII. ad Pammachium testatur, Dum adviveret sanctae memoriae Damasus, cui et satis probatum fuisse indicat verbis, quae subnectit: Num vir egregius et eruditus in Scripturis, et virgo Ecclesiae virginis doctor aliquid in illo sermone reprehendit. Meminit autem ejus Epist. XXII. ad Eustochium, quae eodem hocce anno post paucos menses data est: Quantas, inquiens, molestias habeant nuptiae . . . . in eo libro, quem adversus Helvidium de B. Mariae perpetua Virginitate edidimus, puto breviter expressum. Quare si recte monuimus ad anni hujus 584 postremos fere menses Epistolam eam esse differendam, multo est etiam propius ad verum, ut 0053 eodemmet anno, nec sane multo ante medium, hic ipse Liber conscriptus sit, quam praecedenti proxime, ut olim in Admonitione ad eum conjiciebamus.

VI. Sunt porro alia S. Patris scripta, vel deformata dumtaxat, atque adornari coepta, quae postmodum perfecta sunt, vel quae ad privatos scholae, ut ita dixerim, usus, non ad publicam lucem parabantur, vel denique promissa quidem, atque animo praeconcepta, sed praetermissa postea, neque ad umbilicum perducta. Quae omnia si quis huic tempori adscribi velit, cum vix in aliud rejici possint, tametsi non usque adeo compertum est de anno, aut verius anni parte, favebo conjecturae: ita tamen, ut judicium suum sibi unusquisque integrum habeat, atque alias, si res ferat, rationes pro lubito inire possit. Ex eorum numero memoranda cum primis est inchoata Didymi, quam et superius innuimus, interpretatio: tum Psalmorum ad Marcellam Expositio, cujus laboris pars quaedam exigua in Epistolis eidem inscriptis superat: brevis item Commentariolus in Ecclesiastem, ad Blaesillae institutionem, privatosque usus, ut difficiliora loca posset etiam absque praeceptoris voce intelligere: Collatio quoque illa codicum Hebraicorum cum Aquilae editione, quod sane studium neque operae pretio caruit, neque ita brevi temporis spatio absolutum est: denique Opus illud quod in Epistola XXII. Ad Eustochium se scripturum receperat, Adversus avaritiam, et si placeat, de vitae ratione Eremitarum Aegypti, cui texendo operi, etsi licia fortasse tunc pararit, manus tamen postea numquam admovit. Placet etiam huc referre Disputationem, quam Epistola LXIX. ad Oceanum se narrat habuisse Romae cum viro eloquentissimo super ea quaestione, num qui unam antequam baptizaretur, alteram post lavacrum, priore mortua, duxerit uxorem, bigamus censeri debeat, possitque ad sacros ordines promoveri. Sentiebat Hieronymus, id quod etiam post annos ferme duodecim, ut suo loco dicemus, scriptis consignavit, uxorem ante Baptismum ei qui ordinandus esset, minime esse imputandam. Quibus autem tunc fuerit argumentis usus, atque adversario responderit, ex laudata ad Oceanum Epistola intelliges, ubi disputationis historiam per partes narrat.