Caput XXI. I. Vetus Testamentum ex Hebraeo interpretatur. II. Praepostero ordine, atque initio a Regum libris facto, maximam ante annum 392 ejus versionis partem edidit. III. Quamdam etiam apud se aliquandiu retinuit. IV. Reliquum Hebraei Canonis quod supererat, secutis temporibus absolvit.

I. Verum recensione illa atque emendatione Scripturarum non usque adeo contentus Hieronymus, ad novam ex integro Latinam interpretationem de Hebraico ipso exemplari utpote caeteris praestantiore omnibus, et fideliore adornandam, animum appulit. 0078 Et maximam sane ejus partem jam anno 392 absolverat, siquidem vere atque ἁπλῶς eo tempore suorum Catalogum operum contexens, affirmavit, se Vetus Instrumentum juxta Hebraicum transtulisse. Quae quidem caussa est, cur huc semel referri laborem universum rerum quoque Hieronymianarum historiae consentaneum magis videatur: tametsi reliquum quod erat ejus operis sequutis temporibus, et quaedam post ferme biennium, quaedam etiam post multo transtulerit, ut non nisi post annos ab eo admodum duodecim tota illa juxta Hebraeum Canonem interpretatio absoluta sit. Sed enim quod fuerit uniuscujusque libri tempus, quisve ordo, explicemus.

II. Neque enim juxta Scripturarum ordinem, ut in Hebraeo Canone continetur, a primo ad novissimum, sed ut potuit, rogatusque est a Fratribus vertendos sibi libros illos proposuit. Initium fecit a libris Regum, quos Hebraei in duo tantum volumina dispertiuntur, quae Samuel et Malachim vocant. Et primum quidem conatum hunc suum fuisse, manifesto ipse tradit in Prologo, quem idcirco, quasi galeatum principium vocat, et convenire ait omnibus libris, quos de Hebraeo in Latinum vertere in animo habebat. Etenim parare defensionem sibi voluit adversus illos, quos suo studio eo infensiores futuros praesentiebat, quo majoris hoc erat ausum momenti atque operae, quam quod antea in recensenda atque emendanda versione τῶν LXX. praestiterat. Erat enimvero hominis divina quadam praediti mente, atque ab omni doctrinarum genere fere supra mortalium conditionem exculti, inaccessos pridem omnibus Scripturarum fontes attingere, ac velle non prius auditos ex iis sensus et verba Ecclesias docere. Itaque hos primum libros quasi eruditionis suae specimen praebiturus, ne sibi nimium tribuere videretur, legi postulat: eoque ipso fuisse primum, sive ante alios, ab se translatos ex Hebraeo, notat. Misit deinde eos Romam Patri Domnioni, ut in Epistola XLIX. ad Pammachium, quae anno scripta est 393, prodit. Sed et libros sedecim Prophetarum jam se in Latinum de Hebraeo sermone tunc vertisse, cum eam Epistolam scriberet, testatus est: quin et Pammachio ait ad legendum fuisse in promptu. Addit, si ista placuerint, et delectari eum hoc opere compererit, fore ut provocetur etiam Caetera clausa armario non tenere. Continuo post Jobi versionem nominat, jam enim animos sibi sumpserat ad multo difficillimum librum, non ex Hebraeo tantum, sed et ex Arabo Syroque sermone interpretandum: in quam rem sibi etiam ex Lydda praeceptorem Judaeum olim adsciverat. Narrat haec ipse latius in Praefatione: tempus autem in laudata modo Epistola ad Pammachium his verbis indicat. Transtuli nuper Job in linguam nostram, cujus exemplar a S. Marcella consobrina tua poteris mutuari. Non solum igitur adornata dudum ea fuerat interpretatio, verum etiam in vulgus edita, et Romam transmissa: ut non ita modicum praecessisse temporis spatium, ex adverbio illo nuper conjicias. Urget eo magis ratio, si quod est etiam verosimillimum, fuerunt isthaec 0079 volumina omnia continuis quodammodo operis in Latinum conversa, et eadem missa occasione Romam. Nam multo ea citius, et ante an. 392 lucem aspexisse, ex libro de Viris Illustribus, quem hoc ipso anno elucubravit S. Pater, perspicuum est. Ex quo item intelligimus, Psalterium quoque fuisse ab eo jam pridem suae linguae hominibus datum, atque hoc ipsum antequam Prophetas, quos secundo loco recensuimus, interpretaretur. Scilicet inter alia opuscula sua, quae ibi capite trigesimo quarto supra centesimum refert, fuisse in Graecum ab amico Sophronio translata, Psalterium quoque et Prohetas recenset: quos, ait, nos de Hebraeo in Latinum convertimus. Et sane ante spatium temporis haud ita exiguum, ut et in Graecum refundi ab illo possent, et a Nostro, utpote perfecta jam atque edita opuscula, recenseri.

III. Omnino itaque ante annum 392, haec quae nominatim recensuimus volumina, quibus universae Scripturae pars altero tanto major continetur, perfecerat S. Pater. Reliqua subsecutis quidem temporibus in lucem emisit; verum ex his etiam quaedam tunc habuisse eum in promtu, facile ex superius laudato loco adducor ut credam, ubi se ait, caetera clausa armario retinere. Num fuerit de horum numero Daniel, an quartus Prophetis majoribus accenseri existimandus sit, quaeri non incongrue potest. Nam Sanctus quidem ipse Interpres dum laudata ad Pammachium Epistola sedecim Prophetas ab se affirmat de Hebraico in Latinum conversos, Danielem utique in his computat; secus enim solos numerasse quindecim debuisset. Revera etiam ab alibi, ut Epistola LIII. ad Paulinum, Danielem in Prophetarum majorum censum recipit, tribusque aliis adjungit. Alia ex parte liber ille in Hebraeo Canone inter Prophetas non computatur, sed inter Agiographa: neque alium in ipsa Hieronymiana versione locum habet, juxta veterum exemplarium fidem. In Prologo quoque Galeato atque alibi S. ipse Doctor Danielem Agiographis adcenset: neque sane videtur ipse propositi sibi Canonis ordinem in sua adornanda interpretatione invertere voluisse. Denique se opus istud a Prophetali longo intervallo distinxisse indicat in Praefatione iis maxime verbis, Impegi novissime in Danielem, et tanto taedio affectus sum, ut desperatione subita, omnem veterem laborem voluerim contemnere. Verum adhortante me quodam Hebraeo, et illud mihi crebrius in sua lingua ingerente, Labor omnia vincit Improbus, qui mihi videbar sciolus inter Hebraeos, coepi rursum discipulus esse Chaldaicus. Et ut verum fatear, usque ad praesentem diem magis possum sermonem Chaldaicum legere, et intelligere, quam sonare. Ut ut vero se res habuerit nam disputari haec posse videntur in utramque partem, putare utique malim fuisse Danielem ab Hieronymo ante annum saltem 393 redditum Latine ex Hebraeo: nullusque dubito, quin ab eo tempore tantam ille fuerit ejus linguae peritiam assecutus, quanta sibi ad rectam concinnandam ejus interpretationem libri usui erat. Sed utique aliud 0080 hinc velim pro aliis scriptis Chaldaica dialecto libris, cujusmodi Tobias est, argumentum sumi. Si enim cum Danielem Hieronymus transtulit ante annum, ut diximus, 393, nondum perfecte quidem linguam Chaldaicam noverat, noverat tamen: cum vero Tobiam interpretaretur, ita se ejus ignarum linguae confessus est, ut quae Chaldaice ibi scripta erant, nisi prius in Hebraicum refunderentur, per se intelligere nequaquam posset: consequens est, hunc multo ante librum, quam illum Latine vertendum suscepisse. Quia, inquit in Praefatione ad Chromatium et Heliodorum, vicina est Chaldaeorum lingua sermoni Hebraico, utriusque lingua peritissimum loquacem reperiens, unius diei laborem arripui: et quidquid ille mihi Hebraicis verbis expressit, hoc ego accito notario, sermonibus Latinis exposui. Omnino itaque fuerat jamdiu antea haec adornata versio, quam ad Pammachium Epistolam toties laudatam scriberet: cumque ejus ibi nulla sit mentio, inter ea omnino computanda est, quae se dixit armario clausa continere. Nam etsi liber ille de priore Hebraeo canone, qui Hebraice scriptos tantummodo complectebatur, non esset: divinam tamen auctoritatem tum apud eam gentem cum apud Ecclesiae Patres obtinuit, et in Scripturae sacrae censum continuo abs Hieronymo receptus est. Ejusmodi liber quoque erat Judithae, quem S. Pater Chaldaicae linguae jam probe, ut videtur, gnarus, atque adeo post ipsum Danielem, Latine vertit. Addi fortasse his posset unus praeterea atque alius, quos per id quidem temporis Romano cultu donatos, nondum in vulgus protulisset: sed haec minus explorata res est. Alia ex parte satis haec sunt, ut sua dicto veritas constet, jam scilicet ab anno 392 Vetus Testamentum translatum ab eo fuisse juxta Hebraicam fidem: quandoquidem quae operis perfectioni tunc deerant, nec singillatim refert ipse in Epistola ad Pammachium, clausa armario magna ex parte jam tenebat: et licet aliis subinde annis in lucem protulerit, ab eo tamen ἁπλῶς exordio ac tempore, nisi cum secus jussit, repetenda significavit

IV. Quae igitur volumina ex universo Hebraeo canone aut nondum attigerat, aut certe nondum publici juris fecerat S. Pater, Octatenchum fuisse, Paralipomena, Salomonis libri atque Esdrae videntur. Hunc autem cum Nehemia haud multo post, sive biennio, ut summum, ab edito libro de Viris Illustribus, anno scilicet 394 in lucem emisit, Domnioni et Rogatiano inscribens, a quibus jam a tribus retro annis continenter, ut laborem hunc subiret, rogatus fuerat. Rogat vero ipse eos vicissim in Prologo, ut privata lectione contenti, librum non efferant in publicum, nec fastidiosis ingerant cibos, vitentque eorum supercilium, qui judicare tantum de aliis, et ipsi facere nihil noverunt. Si qui autem (subdit) Fratrum sunt, quibus nostra non displicent, his tribuatis exemplar, admonentes, ut Hebraea nomina, quorum grandis in hoc volumine copia est, distincte, et per intervalla transcribant. Ex quibus denuo intelligis in rem nostram, quanto ille studio publicam lucem effugeret, 0081 et sua vellet omnes praeter amicos latere, quae caussa est, cur quaedam non a quo tempore elucubrata sunt, sed quo in vulgus prodierunt, repetenda videantur. Hujus autem versionis annus, quem diximus 394, manifesto ex eadem Praefatione illa apparet, ubi multa quae in Evangeliis, quasi de Veteri Testamento laudantur, et apud Septuaginta non sunt, expendenda se ait, latiori operi reservare. Nihil enim latioris operis nomine denotare aliud voluit, quam Epistolam in nostra recensione LVII. sive libellum de Optimo genere interpretandi, in quo de illa Septuagintaviralis versionis comparatione ad Hebraeum textum pro instituto disputat, eamque deductam ab Evangeliis quaestionem expedit. Porro eum libellum sive Epistolam anno scriptam fuisse 395, nihil jam dubium est, et suo nos loco ostendimus. Esdrae subjunxti S. Doctor Paralipomenon interpretationem eodem illo, ut videtur, anno: siquidem in Prologo ad Chromatium eumdem illum de Optimo genere interpretandi libellum a se Nuper editum dixit. Quam modicum eo adverbio temporis intervallum denotet, ex rerum cum primis serie disces, tum aliis plerisque apud eum exemplis. Proinde qui postremo omnium loco prodisse haec autumant, a vero longius aberrant, ut ex laudato testimonio, atque inferius dicendis planius constabit. Sunt qui Estherae librum his addant; sed videtur eum S. Pater, Octateuchi de quo mox dicemus, numero comprehendisse, juxta propositi sibi canonis Hebraei recensionem, in quo Judices et Ruth libri in unum coalescunt. Probabilius itaque Paralipomena exceperunt tres Salomonis libelli, Proverbia, Ecclesiastes, et Cantica, quos non amplius quam tridui opere in Latinum vertit, et Chromatio atque Heliodoro Episcopis sua quotidie reposcentibus ingenii monimenta, inscripsit. Atque hoc, ne, ait, longa aegrotatione fractus, penitus hoc anno reticerem, et apud vos mutus essem: quibus eam aegrotationem indicare visus est nobis, in quam alibi etiam se queritur incidisse, ut in Praefatione Commentariorum in Matthaeum, Epistola LXXI. ad Lucinium, et multo luculentius LXXIII. ad Evangelum, et ex qua demum convaluisse non ita pridem se indicat in Prologo tertii Commentarii in Amos. Certis autem nos argumentis ostendimus ex rerum praesertim serie in Chronologicis ad eas Epistolas, et Commentarios Notis, ab anni 398 initio, nisi si etiam mavis, praecedentis fine, eam S. Doctori aegrotationem obtigisse, a qua vix aliquot post mentes paulisper recreatus, dum omissa studia nimia aviditate repetit, iterum, et gravius decubuit. Post hujus itaque anni medium, ac fere finem, id quod ipse indicare his verbis videtur, ne penitus hoc anno reticerem, tres illos in Latinum ex Hebraeo libellos convertit. Reliquum erat Octateuchum, priores scilicet octo sacri contextus libri, sive septem, ut alii contendunt, qui octavum numerum huc adscito Esther libro explent, nam Ruth juxta Hebraeorum recensionem unum cum Judicum libro supputatum diximus. Et certe quidem ipse in Epistola LXXI. ad Lucinium, quem mox 0082 locum laudabimus, Octateuchum vocat S. Pater: quamquam Heptateuchum, id est, septem dumraxat libri, veteres quaedam ejus loci editiones praeferunt: qua lectione, etiamsi Hebraei codicis tenenda esset ratio, omnino Esther excluderetur. Sed utique illa Octateuchum unice vera lectio est, eique fuisse Estherae librum a S. Doctore adcensitum, locus infra laudandus ex ejus Praefatione in Josue persuadebit. Nihil proinde nos movet, quod quidam magno conatu urgent, constare scilicet ex ejus Praefatione libri, quod agente adhuc in vivis Paula matre, Latinitate donatus sit, cui ut et filiae ejus Eustochio inscribitur: cum econtrario si, ut debuit, ex ordine ultimus ex illo Octateucho versus est in Latinum, Paula biennio, ut minimum, antea jam diem obierit. Scite enim vero repositum huic argumento est cum ab aliis, tum ipso Benedictino Editore, non debere scilicet ibi Paulam Eustochii matrem, sed juniorem aliam intelligi, Laetae filiam, atque ex fratre neptim Eustochii, illudque scribarum oscitantiae, ac receptae in his ponendis nominibus consuetudini imputandum, quod amitae neptis, seniori junior antefertur. Sed haec hactenus.

Octateuchum igitur Epistola illa ad Lucinium testatus est Hieronymus sibi reliquum esse, cum alios omnes Hebraei Canonis libros pueris ejus ac notariis describendos jam dedisset. Canonem, inquit, Hebraicae veritatis, excepto Octateucho, quem nunc in manibus habeo pueris tuis ac notariis dedi describendum. Annus agebatur, cum haec scriberet, 398, ut suo loco certis argumentis demonstratum est, et rerum, quas hactenus tractavimus, ordo evincit. Verum Pentateuchi, sive quinque Mosis librorum interpretationem dudum aggressus videtur hortatu Desiderii Aquitani Presbyteri, ejus ad quem pridem Epistolam in recensione nostra XLVII. dederat, et quo postmodum impellente, contra Vigilantium scripsit. Eidem illi opus hoc suum postea dedicavit, cujus aliquam tamen partem, puta Genesim atque Exodum saltem jam ante eum annum etiam absolverat, quum vere se dixit aliis de Octateucho libris insudare. Hos porro alios qui superabant, aliquibus, nescio quibus curis impeditus in posterum, diem de die trahens, distulit, nec nisi post Paulae matris obitum, sive post annum 404 absolvit. Compertum hoc est quam quod maxime ex Praefatione in libros Josue, Judicum et Ruth, quorum interpretationem Eustochio enixe flagitanti elucubravit, eidemque uni dono dedit. Tandem, inquit, finito Pentateucho Mosis, veluti grandi foenore liberati, ad Jesum filium Nave manum mittimus, quem Hebraei Josue ben Nun, id est, Josue filium Nun Vocant, et ad Judicum librum, quem Sophtim appellant, ad Ruth quoque et Esther, quos iisdem nominibus efferunt. Et sub finem, Caeterum post Sanctae Paulae dormitionem, cujus vita virtutis exemplum est, et hos libros, quos Eustochio virgini Christi negare non potui, decrevimus, etc. Obiit vero diem suum Paula, ut alibi declaratum est nobis, ipsoque ejus Epitaphio constat, Honorio Aug. VI et 0083 Aristaeneto Coss. quae anni 404 nota est. Potest haec igitur commode in subsequentem versio transferri, qua universus absolutus est Hebraeus canon, ducto, ut dicebamus, initio a Samuele, seu Regum libris, ad Esther, quo finem exantlatis ejusmodi per ferme quindecennium laboribus S. Pater imposuit. Jam vero quae fortunam, ut ita dicam ejus Editionis apud Latinas Ecclesias, quaeque historiam pertinent, et nos attigimus ex parte in Praefatione ad decimum Tomum, et alii pridem Critici eruditissimi, quorum ibi laudamus de nomine aliquos, edisseruerunt; denique ad Vitam S. Doctoris, quam scribimus, parum aut nihil spectant.