Caput XXXIV. I. Librum Theophili contra Sanctum Joannem Chrysostomum de Graeco vertit. II. Condit et Commentarios in Prophetas Zachariam et Malachiam: Oseam quoque, Joelem et Amosum. III. Scribit et Librum contra Vigilantium. IV. Tum ad Minervium et Alexandrum de verbis Apostoli, Omnes quidem dormiemus, etc. V. et in Danielem Commentarium. VI. Cujus occasione criminationem gravissimam subit. VII. Ejusdem ad varios Epistolae. VIII. Denique et Commentarius in Isaiam.

I. Epistola, quae numerum in recensione nostra CXIII. obtinet, quod juncta hactenus fuerit cum subsequente in unum, continua orationis serie, Hieronymianorum operum Editoribus fraudi fuit, ejusque Scriptores Vitae transversum egit. Sejunximus nos contextum utriusque, et in duas tribuimus: quarum alteram potiore quidem sui parte mulctatam, Hieronymum habere interpretem, alteram, quae integra visa est, eumdem praeferre auctorem, ostendimus. Illa itaque Theophili Epistola est, quam suo contra Joannem Chrysostomum Libro praefixerat, sive ad Hieronymum una direxerat, rogans ut Latine interpretaretur. Et sane interpretem, non auctorem redolet tota dictati ejus tametsi exigui, structura, eoque magis propositum, quo aerumnis Sanctissimi Patris Chrysostomi de Sede Constantinopolitana iterum exturbati, actique in exsilium, illuditur, flagitiaque illi et scelera immania imputantur. Ut enim Hieronymus passus sit demum exorari se abs Theophilo, ut maledicta illa in Latinum refunderet: minime omnium credi potest, de suo unquam jecisse in sanctum Episcopum, quantumvis apud se male audire potuisset. Sed haec nos latius in Notis ad eam Epistolam persequuti sumus. Subjunctus huic erat ipse Invectivarum Liber, quem Noster Latine itidem 0158 explicavit, et Facundus Hermianensis lib. VI. cap. 5. vocat innormem librum, contumeliis et maledictis nimis horribilem. Sedenim ille jamdiu olim intercidit, quam promeritus erat, fortuna usus: ita enim tunc etiam, quum superaret, limis, ut aiunt, oculis exceptus est, ut Facundus, quod ex eo quaedam memoret, ex sola necessitate excuset. Nos eamdem praefati veniam, Fragmenta, quae ab eo recitantur ex Hieronymiana, ut testatur, versione collegimus: caetera haud aegre ferentes, quod illo Sancti Patris opere careamus. Utinam ne illi unquam elaborandae interpretationi manum admovisset: tametsi quod elaboravit, nihil ei culpae vertimus.

Altera, sive CXIV. ipsius est Hieronymi Epistola ad Theophilum, qua suum ei Librum Latine conversum remittit, multaque causatur impedimenta, quod serius sit interpretatus. Quod tardius, inquit, Beatitudini tuae Latino sermone translatum Librum tuum remitterem, multa in medio impedimenta fecerunt: Isaurorum repentina eruptio, Phoenicis Galilaeaeque vastitas, terror Palestinae, praecipue Jerosolymae. Ad haec asperitas hyemis, fames intolerabilis, nobis praesertim, quibus multorum fratrum cura imposita est. Inter quas difficultates lucrativis, et ut ita dicam, furtivis per noctem operis, crescebat interpretatio, et jam in schedulis tenebatur, quum diebus sanctae Quadragesimae, scripta ad purum collatione tantum indigerem, gravissimo languore correptus, et mortis limen ingrediens, Domini misericordia, et tuis precibus reservatus sum. Haec nobis annum 406 designare olim visa sunt: siquidem et Isaurorum irruptio et Palaestinae vastitas eo anno contigerunt, quas aerumnas fames intollerabilis subsecuta est. Hiems quoque ejus anni videbatur, quae in aliquot jam exauctorati Chrysostomi Epistolis solito asperior dicitur. Verum quod addit Sanctus Pater, se in diebus Quadragesimae gravissimo languore correptum pene mortis limen ingressum, si, quod est verosimile, eamdem notat aegrotationem gravissimam, quam Praefatione tertia in Amos memorat, ut haec illi certo certius anno incidit 406, ita eo erit temporis interpretatio illa atque Epistola referenda.

II. Utut vero habuerit se res, hoc certe anno Hieronymus quinque de minoribus Prophetis, qui reliqui sibi erant explanaudi, Zachariam puta, et Malachiam, tum alios tres post aliquod temporis intervallum, Oseam, Joelem et Amosum Commentariis illustravit. Testatur id nempe ipse luculentissimis verbis dudum laudata Praefatione in Amosum tertia. Praesenti, inquit, anno qui sexti Consulatus Arcadii Augusti et Anitii Probi fastis nomen imposuit (utique 406, ut Consulares Fasti, veteraque monumenta alia produnt) Exusperio Tolosanae Ecclesiae Pontifici Zachariam, et ejusdem urbis Minervio et Alexandro monachis Malachiam Prophetam interpretatus sum. Statimque recurrens ad principium voluminis, Osee et Joel et Amos tibi (Pammachi) negare non potui. Et post gravissimam corporis aegrotationem, dictandi celeritate ostendi temeritatem meam: ut quod alii, stilum saepe 0159 vertendo, non audent scribere, ego committerem casui, qui semper dictantes sequitur, et de ingenio atque doctrinae audaciae periculum facit: quoniam ut saepe testatus sum laborem propria scribendi manu ferre non valeo.

III. Interpellatus autem hic labor est brevi alio contra Vigilantium Libro, quem statim ab explanato Malachia, et antequam ad Oseam recurreret, S. Pater elucubravit. Innuimus paulo ante, quam homo ille haeresim, et quibus in locis sereret. In Gallia nempe, ex ea enim erat ipse natione, ut Gennadius tradit: et proprie Calagurritanus, sive ex Calagurris vico prope Convenarum urbem, in inferiore Aquitania ad radices Pyrenaei. Ibi et Ecclesiam, ut idem Gennadius refert, parochiae tenuit; quae cum esset sanctorum Presbyterorum Riparii ac Desiderii paroeciis contermina, valde hi sibi ab ejus vicinia metuebant. Nam et Episcopus, sub cujus ille ditione agebat, acquiescere furori ejus visus est, dum corripere vesanos motus aut negligeret, aut non auderet. Haereseos haec erant capita: Primum non esse martyres, neque eorum reliquias venerandas, non vigilandum ad eorum sepulcra in ecclesiis, nullos iis honores deferendos. Tum minime adjuvari nos precibus Sanctorum, quos nostrae necessitates nihil tangant, et quorum signa incredulis dumtaxat prosint. Tertio Ecclesiae quasdam ceremonias, atque illam cumprimis cereos interdiu accendendi, paganam superstitionem redolere, nec Alleluia cantandum nisi in Pascha. Sed neque abdicationem a saeculi rebus esse in laudis parte; quin potius Monachorum paupertatem ac solitudinem, desidiam ac turpem fugam videri. Eleemosynas quoque improbandas, quae Jerosolymam in Sanctorum suffragia mitti consueverant. Denique Clericos minime omnium debere esse caelibes, et nemini credi debere castitatem: nullos caelibes ordinari posse. Haec blaterabat homo ex vitae olim instituto cauponam exercens: quae scriptis etiam, ut latius venena serperent, consignavit. Jamdiu autem illa Hieronymus exspectabat: quae statim atque accepit, Sanctorum Presbyterorum, Riparii ac Desiderii rogatu, per partes confutavit, quemadmodum praestiturum se, illis ante biennium receperat. Exsecutus est autem singulari libello, quem unius noctis lucubratione dictavit, festinante admodum fratre Sisinnio, cujus ab Jerosolymis in Aegyptum properantis, atque exinde in Gallias regredientis opportunitatem eo deserendae scriptionis suae minime duxit praetermittendam. Porro Sisinnius idem ille est, cui Sanctus Pater Commentarios in Zachariam Exsuperio Tolosano Episcopo reddendos dedit, et cujus itidem festinationem reversuri in Praefatione causatur. Hos autem Commentarios quum ipse se dicat, ut dudum ostendimus, anno 406 elucubrasse, atque eo quidem ineunte, quemadmodum aliis rationum momentis ex eadem Praefatione illa colligimus, consequitur, ut hic quoque Liber contra Vigilantium ad eamdem anni ejus partem sit referendus. Sed et illud quod supra attigimus in recensione Epistolae ad Riparium hanc ipsam 0160 temporis notationem prodit: Testatur quippe Sanctus ipse Auctor, ex quo tempore Epistolam illam de vigiliis et pernoctationibus in Basilicis Martyrum dedit, ad hunc abs se conscriptum libellum ferme biennium effluxisse. Ea vero anno quadringentesimo quarto haud dubie adfigitur.

IV. Per idem tempus, eadem certe discedentis Sisinnii opportunitate, ad propositas sibi quaestiones a Minervio atque Alexandro Monachis, Sanctus Pater respondit. Quamquam non omnes tunc solvit, sed proprie illam de verbis Apostoli, Omnes quidem dormiemus, etc. (1. Cor. 15, 5) , quae et caeteris visa est omnibus gravior, et majore cum studio proponi. Reliquis cur non satisfaceret, causatur angustias temporis, et aliarum quae abs se uno tempore certatim repetebantur, scriptionum et litterarum vim nimiam. Sed rem praestat ab ipso audire conceptis verbis, ex quibus ipsa etiam, quam diximus, Epistolae ejus aetas elucet. In ipso, inquit, jam profectionis articulo sancti fratris nostri Sisinii, qui vestra mihi scripta detulerat, haec qualiacumque sunt, dictare compellor: nec possum vestram celare prudentiam, sed obsecro, ne hoc dictum referatis ad gloriam, quin potius ad plenam necessitudinem, dum ita vobis quasi mihi loquor. Multas sanctorum fratrum ac sororum de vestra provincia ad me detulit quaestiones, ad quas usque ad diem Epiphaniorum largissimo spatio me responsuram putabam. Cumque furtivis noctium lucubratiunculis ad plerasque dictarem: et expletis aliis, me ad vestram quasi ad difficillimam reservarem, subito supervenit, ascerens se illico profecturum. Cumque eum rogarem ut differret iter, Libyae mihi coepit famem obtendere, monasteriorum Aegypti necessitates, Nili non plenas aquas, multorum inediam, ut prope offensa esset in Dominum illum ultra velle retinere. Itaque subtegmen et stamina, liciaque et telas, quae mihi ad vestram tunicam paraveram, vobis inconfecta transmisi, ut quidquid mihi deest, vestro texatur eloquio. Reliqua huc tute referas.

V. Jam itaque in Prophetas minores omnes S. Pater Commentarios absolverat, quum ad Danielem eadem opera illustrandum, animum advertit. In Praefatione, Ipsius, inquit, Prophetae verba texamus, non juxta consuetudinem nostram, proponentes omnia, et omnia disserentes, ut in Duodecim Prophetis fecimus: sed breviter et per intervalla ea tantum, quae obscura sunt explanantes. Annus proinde jam excesserat quadringentesimus sextus, cujus postremae fere parti postrema item ex duodecim Prophetis explanatio, quae est in Amos, ex rerum serie, et sexti Consulatus Arcadii Augusti et Anitii probi notatione affigitur. Alia ex parte nondum quadringentesimus octavus agebatur, ut ex his quae de Stiliconis nece mox dicemus, constabit. Igitur intermedio quadringentesimo septimo conscriptus Commentarius hic est, cujus in Praefatione S. Auctor οἰκονομίαν omnem, et causas suscepti abs se operis exponit. Subinde enim Porphyrii, qui contra Danielem duodecimum proprie librum scripserat, calumnias refellit: ostenditque continenter, nullum Prophetarum tam aperte dixisse de 0161 Christo. Non enim, ait, solum scribit eum esse venturum, quod est commune cum caeteris: sed etiam quo tempore venturus sit, docet: et reges per ordinem digerit, et annos enumerat, ac manifestissima signa praenuntiat. Inscribit autem Pammachio et Marcellae, quos et compellat ibi verbis honorificentissimis, Obsecro vos, inquiens, Pammachi φιλομαθέστατε, et Marcellae, unicum Romanae sanctitatis exemplar, junctos fide et sanguine, ut conatus meos vestris orationibus adjuvetis.

VI. Factum vero tunc aliquot improbitate hominum, qui Hieronymianis studiis et nominis celebritati invidebant, ut quidam Commentarii ejus locus in calumniam traheretur longe gravissimam, perinde atque Principi tunc viro Stiliconi, qui de barbaris gentibus ad Romani exercitus ducem processerat, injuriam diceret. Sanctus Pater in explanationem magnae illius statuae, quam objecta animo specie, Nabuchodonosor viderat, mysterium quarti Regni juxta Danielem, dixit proprie ad Romanos pertinere, et statuae pedes et digitos ex parte ferreos et ex parte fictiles eo tempore manifestissime comprobari. Sicut enim, ait, in principio nihil Romano imperio fortius et durius fuit: ita in fine rerum nihil imbecillius, quando et in bellis civilibus, et adversum diversas nationes aliarum gentium Barbararum indigemus auxilio. Et suggillari his quidem barbarum ducem, res ferme ipsa significabat, ut conflandae accusationi in S. Doctorem, haud sane esset ejus aemulis laborandum. Econtrario omnis impendenda a studiosis sui cura, ut benigna interpretatione loci, sensum alio referrent, et suspicionem illam haud levem laesae majestatis purgarent. Praeclarius autem actum cum eo est, quod ante interfectus est Stilico, quam deferri criminis indicia possent. Rem narrat ipse Praefatione undecimi in Isaiam Commentarii, quem post ferme triennium elucubravit. Non sic, inquit, adulandum est Principibus, ut Sacrarum Scripturarum veritas negligatur: nec generalis disputatio unius personae (Stiliconis) injuria est: quae quum benigno meorum studio caveretur, Dei judicio repente sublata est. Annus agebatur quadringentesimus octavus, ejusque mensis Augustus, quum Stiliconem violentae manus sustulerunt. Putare autem par est, ante sex illos aut septem menses, qui praecesserunt, jam S. Patris Commentarium ad vulgi manus devenisse, ut illa instrui accusatio in eum posset, et ab aemulis quidem urgeri, a sui autem studiosis caveri benigne, atque in bonam partem exponi. Constat jam itaque, quod dicebamus, nondum octavum supra quadringentesimum annum illuxisse, quum scriberet in Danielem; sed utique praecedentem proxime quadringentesimum septimum ad fere finem properasse.

VII. Quod subsequitur fere biennium, scribendis ad varios Epistolis, quae librorum speciem et Tractatuum ex mole atque ingenio scriptionis prae se ferant, absumptum est. Sed et ab anno praecedenti scripta una atque altera videri possit, quas heic tamen recensendas distulimus, ne coeptum historiae ordinem abrumperemus. Priorem ex his locum obtinet 0162 illa ad Julianum in Editione nostra CXVIII. qua S. Pater hominem olim praedivitem consolatur; quod intra paucos dies amisisset duas filias et uxorem, atque incursantibus barbaris bonam quoque possessionum partem. Hortatur autem ad perfectam vitam exemplo Pammachii et Paulini, quem cum adhuc Presbyterum vocet, satis manifesto indicat ante annum 409, quo ille Episcopus creatus est, haec se scribere. Alia ex parte quadringentesimum septimum plus minus notat, ubi inter Juliani tentationes commemorat vastationem totius barbaro hoste provinciae, et in communi depopulatione privatas possessionum ejus ruinas, abactos armentorum greges, vinctos occisosque servulos, atque his similia, quae sub Rhadagaiso in Thuscia atque Italia, ex qua regione fuisse Julianus videtur, mala contigerunt, ut Prosperi Chronicon, atque aliae eorum temporum Historiae docent. Accepit paulo post S. Doctor de extremis Galliae finibus duodecim propositas sibi Quaestiones ab Hedibia, atque undecim alias ab Algasia, feminis cum plerisque laudibus aliis pietatis atque innocentiae praeditis, tum vero ob studia sacrarum Scripturarum eximiis. Quibus singillatim et ad singula quaestionum capitula satis accurate, atque adeo prolixis ad Commentariorum instar Epistolis (Epp. CXX. et CXXI) , respondens, nullibi tamen vastitatis Vandalorum Alanorumque irruptione Galliis illatae meminit: quam non videtur silentio cladem praeteriturus, si proxime ab ea scripsisset. Contigisse autem illa videtur, si probe rationes ab eorum temporum historicis monimentis subducimus, anni 408 pridie Calendas Januarias. Verosimillimum est alia ex parte, per eumdem Apodemium, qui Algasiae Quaestiones ( Prosper. in Chron.) detulerat, eas etiam quas Hedibia ab iisdem mittebat Galliarum finibus adlatas: parque vicissim est credere, responsum utrique uno tempore, ejusdemque opportunitate Apodemii redeuntis in patriam. Adeo quum ad Quaestionem Algasiae decimam, se dicat Sanctus Pater de Rempham in Propheta Amos plenius disseruisse, isque Commentarius ad anni 406 fere exitum spectet: omnino erunt illae Epistolae in subsequentes septimum aut octavum supra quadringentesimum differendae. Atque hujus utique temporis est, quae has pone sequitur, CXXII. ad Rusticum: quem, quia promissam cum uxore Artemia continentiam fregerat, Hieronymus ad poenitentiam, et ut Loca sancta invisat, conjugis exemplo adhortatur. Quo et vocari illum ait ab adversa Galliarum fortuna, miseraque provinciae suae vastitate, quam ob oculos ponit. Quod si te, inquit, rei familiaris tenent reliquiae, ut scilicet et mortes amicorum et civium videas, et ruinas urbium atque villarum, saltem inter captivitatis mala, et feroces hostium vultus, et Provinciae tuae infinita naufragia, teneto tabulam poenitentiae. Ejusmodi aerumnas subsequente anno 409, scribens ad Ageruchiam, exaggerat, ut eam a secundis nuptiis dehortetur. Hispaniae, inquit, jamjam periturae, et Roma ipsa in gremio suo non pro gloria, sed pro salute pugnans: imo ne pugnans quidem, sed auro et cuncta supellectile 0163 vitam redimens (Epist. CXXIII) . Post annum scilicet 408, quo medium praetergresso, scelere semibarbari proditoris Stiliconis, obsessa ab Alarico est Roma, quae vitam ut redimeret, barbaro duci ingentem vim auri appendit. Denique et ad Avitum hocmet anno, aut insequenti proxime scripsit, ut prima statim Epistolae ejus verba indicant: Ante annos circiter decem Sanctus vir Pammachius ad me cujusdam (Ruffini) schedulas misit, quae Origenis περὶ ἀρχῶν interpretata volumina continerent, imo vitiata, hoc magnopere postulans, ut Graecam veritatem Latina servaret translatio (Epist. CXXIV) . Enimvero circa annum 399, Pammachius schedas illas ad Hieronymum misit, ut superiore Capite XXX. demonstratum est. Porro autem praetermittenda non est, quam ejus Origeniani libri, abs se in Latinum conversi, historiam ipse subnectit. Fecit, inquit, ut voluit, misique ei libros, quos cum legisset exhorruit, et reclusit scrinio, ne prolati in vulgus, multorum animos vulnerarent. A quodam fratre, qui habebat zelum Dei, sed non secundum scientiam, rogatus ut traderet ad legendum, quasi statim reddituro, propter angustiam temporis fraudem non potuit suspicari. Qui acceperat legendos, adhibitis Notariis, opus omne descripsit, et multo celerius quam promiserat, codicem reddidit. Eademque temeritate, et (ut levius dicam) ineptia, quod male surripuerat, pejus aliis credidit. Et quia difficile grandes libri de rebus mysticis disputantes, notarum possunt servare compendia, praesertim qui furtim celeriterque dictantur: ita in illis confusa sunt omnia, ut et ordine in plerisque et sensu careant. Hac igitur de causa ipsum flagitanti Avito, translationis suae exemplar dirigit, totaque Epistola, quae fuerint ab Origene impie dicta, et sedulo caveri oporteat, notat.

VIII. Jam tum vero majoris longe quam quos antea elucubraverat operis, Commentarium in Isaiam scribebat Sanctus Pater libris duodevigintis. Quamquam ex his quintum, qui decem Visiones historica explanatione prosequitur, diu antea edidit, quam universum Prophetam explicare instituisset: obsecutus enixe id flagitanti Episcopo Amabili, cujus et nomini inscripsit. Diximus de hoc nos libro superius Cap. XXVIII. ut et in Chronologicis ad Epistolam LXVIII. notis, quibus locis ad annum 397 pertinere illum ostendimus. Sedenim in universum Prophetam Commentarium non uno videtur coepisse atque absolvisse anno: siquidem et longi operis elucubratio illa erat, et aliis se fuisse tunc curis distentum, et Notariorum laborasse inopia, denique senecta et corporis imbecillitate pene confectum, in Praefationibus librorum queritur. Coeperit exeunte 408 quod subindicat ipse loco dudum laudato ex Praefatione libri undecimi, ubi Stiliconem Dei judicio repente sublatum narrat. Perfecerit vero insequente 409 medium praetergresso, quod ex Praefatione primi in Ezechielem Commentarii colligimus, et mox clarius ex rerum continenti serie ostendemus. Certe opus universum ante detexerat, quam nuntium de capta direptaque Urbe, rerum olim domina ab Alarico, accepisset. 0164 Locus itaque ille, qui rationibus hisce obstat, initio libri tertii, De hac Visione (Seraphim) ante annos circiter triginta, quum essem Constantinopoli, et apud virum eloquentissimum Gregorium Nazianzenum, tunc ejusdem urbis Episcopum Sanctarum Scripturarum studiis erudirer, scio me brevem dictasse subitumque Tractatum, ut experimentum caperem ingenioli mei, iste, inquam, locus, qui et nos aliquando movit, commodo lectore opus habet. Cum enim, ut superius suo loco ostendimus, annus ageretur 381, quo tempore S. Pater Constantinopoli fuit apud Gregorium Nazianzenum, neque hic revera Cathedram regiae urbis nisi ab ejus anni Maio mense ad Julium tenuerit: consequens esset, ut toto adhuc biennio serius, sive in annum denique undecimum, aut decimum saltem supra quadringestesimum Commentarii hujus initia differentur. Sed Hieronymus ipsemet numero, ut vocant, rotundo, et circiter praeterea usus adverbio locum accuratiori supputationi facit, ut etiamsi tantum anni duodetriginta intercesserint, sibi ipse tamen suisque rationibus satis constet.