Epistola CXIX . Ad Minervium Et Alexandrum Monachos.

Minervio, et Alexandro, qui per Sisinnium monachum, filium Sancti Exuperii Episcopi Tolosani de verbis Apostoli, Omnes quidem dormiemus, etc., interrogaverant, respondet: alias id genus quaestiones, quae simul proponebantur, in aliud differens tempus.

1. In ipso jam profectionis articulo sancti fratris nostri Sisinnii, qui vestra mihi scripta detulerat, haec, qualiacumque sunt, dictare compellor, nec possum vestram celare prudentiam, sed obsecro ne hoc dictum referatis ad gloriam, quin potius ad plenam necessitudinem, dum ita vobis, quasi mihi loquor. Multas sanctorum fratrum, ac sororum de vestra provincia ad me detulit quaestiones, ad quas usque ad diem Epiphaniorum, largissimo spatio me responsurum putabam. Cumque furtivis noctium lucubratiunculis ad plerasque dictarem; et expletis 0967 aliis, me ad vestram quasi ad difficillimam reservarem, subito supervenit, asserens se illico profecturum. Cumque eum rogarem ut differret iter, Libyae mihi coepit famem obtendere, monasteriorum Aegypti necessitates, Nili non plenas aquas, multorum inediam, 800 ut prope offensa esset in Dominum, illum ultra velle retinere. Itaque sub tegmen et stamina, liciaque, et telas, quae mihi ad vestram tunicam paraveram, vobis inconfecta transmisi, ut quidquid mihi deest, vestro texatur eloquio. Prudentes estis, et eruditi, et de canina, ut ait Appius, facundia, ad Christi disertitudinem trasmigrastis. Nec magno mihi apud vos labore opus est; quod Philosophum quemdam in suadendo rustico esse perpessum narrant fabulae. Vix dum dimidium, inquit, dixeram, jam intellexerat. Itaque et ego tempore coarctatus, singulorum vobis, qui in sacram Scripturam commentariolos reliquerunt, sententias protuli, et ad verbum pleraque interpretatus sum; ut et me liberem quaestione, et vobis veterum tractatorum mittatur auctoritas, qui in legendis singulis, ac probandis, non meae voluntati, sed vestro acquiescatis arbitrio.

2. Quaeritis quo sensu dictum sit, et quomodo in prima ad Corinthios epistola Pauli Apostoli sit legendum: Omnes quidem dormiemus, non autem omnes immutabimur (1. Cor. 15. 5) . An juxta quaedam exemplaria. Non omnes dormiemus, omnes autem immutabimur: utrumque enim in Graecis codicibus invenitur. Super quo Theodorus Heracleotes, quae urbs olim Perinthus vocabatur, in commentariolis Apostoli sic locutus est: Omnes quidem non dormiemus, omnes autem immutabimur. «Enoch enim et Elias, mortis necessitate superata, ita ut erant in corporibus, de terrena conversatione ad coelestia regna translati sunt (Genes. 5. 4; et Reg. 2) . Unde et Sancti qui die consummationis atque judicii in corporibus reperiendi sunt, cum aliis Sanctis, qui ex mortuis resurrecturi sunt, rapientur in nubibus obviam Christo in aera, et non gustabunt mortem: eruntque semper cum Domino, gravissima mortis necessitate calcata. Unde ait Apostolus: Omnes quidem non dormiemus, omnes autem immutabimur. Qui enim ex mortuis resurrexerint, et in nubibus viventes rapti fuerint, transibunt ad incorruptionem, et 0968 a mortalitate 801 in immortalitatem mutabuntur; non in tempore, non saltem in brevi spatio: sed in atomo et in puncto temporis, atque momento, quo palpebra oculi moveri potest in novissima tuba. Tanta enim fiet celeritate resurrectio mortuorum, ut vivi, quos in corporibus suis, consummationis tempus invenerit, mortuos de inferis resurgentes, praevenire non valeant. Quod manifeste Paulus edisserens, ait: Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Oportet enim corruptibile istud induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem (1. Cor. 15. 52) , ut possit in utramque partem, vel in poenis, vel in coelorum regno manere perpetuo.»

«3. Diodorus Tarsensis Episcopus, praeterito hoc capitulo, in consequentibus breviter annotavit: in eo, quod scriptum est: et mortui resurgent incorrupti. et nos immutabimur. Si, inquit, incorrupti resurgent mortui, haud dubium quin et ipsi ad meliora mutati: quid necesse fuit dicere, et nos immutabimur? An hoc voluit intelligi quod incorruptio communis sit omnium, immutatio autem proprie justorum? dum non solum incorruptionem et immortalitatem, sed et gloriam sequuntur.»

4. Apollinarius licet aliis verbis, eadem quae Theodorus asseruit: quosdam non esse morituros, et de praesenti vita rapiendos in futuram, ut mutatis glorificatisque corporibus, sint cum Christo. Quod nunc de Enoch, et Elia credimus.

5. Didymus non pedibus, sed verbis in Origenis transiens sententiam, contraria via graditur. Ecce mysterium vobis loquor: Omnes quidem dormiemus, non omnes autem immutabimur. Quod ita disseruit: «Si non indigeret resurrectio interprete, nec obscuritatem haberet in sensibus, nunquam Paulus post multa, quae de resurrectione locutus est, intulisset: Ecce mysterium vobis dico: Omnes quidem dormiemus, id est, moriemur non omnes autem, sed soli sancti immutabimur. Scio quod in nonnullis codicibus scriptum sit: Non quidem omnes dormiemus, omnes autem immutabimur. Sed considerandum, an ei quod praemissum est, omnes immutabimur, possit convenire quod sequitur: 802 Mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Si enim omnes immutabuntur, et hoc commune cum caeteris est, superfluum fuit dicere, et nos immutabimur. Quamobrem ita legendum est. Omnes quidem dormiemus, non omnes autem immutabimur. Si enim in Adam omnes moriuntur, et in morte dormitio est; omnes ergo dormiemus sive moriemur. Dormit autem juxta idioma Scripturarum, qui mortuus est spe resurrectionis futurae. Omnisque qui dormit, utique expergiscitur: si tamen non subita vis mortis eum oppresserit, et mors somno fuerit copulata. Cumque ((al. namque)) omnes ita dormierint lege naturae, soli sancti et corpore et anima in melius mutabuntur: ita ut incorruptio omnium resurgentium sit; gloria autem atque mutatio proprie Sanctorum.» Quodque sequitur juxta Graecos, ἐν ἀτόμῳ, ἐν ῥιπῇ, sive ἐν ῥοπῇ ὀφθαλμοῦ (utrumque enim 0969 legitur) et nostri interpretati sunt, in momento et in ictu, sive, in motu oculi: idem Didymus ita explanavit: «Juncta simul omnium resurrectione, rapientur obviam Christo: sed hi quos mors dissolverit, quae praesens sermo significat. Quando enim dicit, in puncto temporis, et in motu oculi, atque momento, futuram omnium resurrectionem, cunctam primae et secundae resurrectionis excludit fabulam; ut alii primi, alii novissimi resurrecturi esse credantur. Atomus autem punctum temporis est, quod secari, et dividi non potest. Unde et Epicurus ex suis atomis mundum struit, et universa conformat. Ictusque oculi sive motus, qui Graece dicitur ῥοπὴ, tanta velocitate transcurrit, ut pene sensum videntis effugiat. Verum quia in plerisque codicibus pro ῥοπὴ, id est, ictu, vel motu, ῥιπὴ legitur, hoc sentire debemus, quod quomodo levis pluma, vel stipula, aut tenue siccumque folium vento flatuque raptatur, et de terra ad sublime transfertur; sic ad ictum oculi, et ad nutum Dei, omnium mortuorum corpora movebuntur parata ad adventum judicis. Quodque jungit et dicit: In novissima tuba: canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem; et mortale hoc induere immortalitatem, 803 duplicem habet intelligentiam, ut clangor tubae, aut vocis indicet magnitudinem, juxta illud quod scriptum, est: Sicut tuba exalta vocem tuam (Isai. 58) ; aut apertam omnium resurrectionem, juxta illud quod in Evangelio legimus: Tu autem quando facis eleemosynam, noli tuba canere ante te (Matth. 6. 2) , hoc est, abscondite fac misericordiam, et in secreto, ne videaris de alterius miseria gloriari. Quaerimus autem cur ad novissimam tubam mortuos scripserit resurrecturos. Quando enim novissima dicitur, utique aliae praecesserunt. In Apocalypsi Joannis, septem describuntur Angeli cum tubis, et unoquoque clangente, primo videlicet, secundo et tertio, quarto et quinto et sexto, quid per singulos actum sit, indicatur (Apocal. 8. et 9) . Novissimo autem, id est, septimo, claro tubae strepitu personante, mortui suscitantur: corpora quae prius habuerant corruptibilia, incorrupta recipientes. Unde post novissimam tubam exponit Apostolus quid sequatur: Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, nos autem immutabimur. Quando dicit, nos, alium se, et eos, qui secum sunt, praeter mortuos esse significat. Ad quod intelligendum, sunt qui dicant mortuos, qui resurgant incorrupti, esse corpora mortuorum; eos autem qui dicantur esse mutandi, animas debere accipi, quando in majorem gloriam fuerint commutatae; et pervenerint in virum perfectum, 0970 in mensuram aetatis plenitudinis Christi (Ephes. 4. 13) . Alii vero asserunt, mortuos deberi intelligi peccatores, qui resurgent incorrupti, ut possint aeterna sustinere supplicia: eos autem qui commutantur, esse sanctos, qui de virtute in virtutem, et de gloria transferuntur in gloriam. Unde et ad incorruptionem mortuorum intulit: Oportet enim corruptivum hoc induere incorruptionem. Ad id autem quod dixerat: nos immutabimur, illud adjunxit: et mortale hoc induet immortalitatem. Aliud est enim immortalitas, aliud incorruptio; sicut aliud mortale, et aliud corruptivum. Quidquid autem mortale est, et corruptivum est; sed non quod corruptivum, statim et mortale. Corruptiva quippe sunt corpora, quae carent anima, et tamen non sunt mortalia; quia nunquam habuere vitam, quae proprie 804 animantium est. Unde signanter Apostolus, corruptioni incorruptionem, mortalitati immortalitatem resurrectionis futuram tempore copulavit.»

6. Acacius Caesareae, quae prius turris Stratonis vocabatur, post Eusebium Pamphili Episcopus, in quarto συμμίκτων ζητημάτων libro proponens sibi hanc eamdem quaestionem, latius disputavit, et utrumque suscipiens, quod inter se videtur esse contrarium, post principium quod omisimus, sic locutus est: «Dicamus primum de eo quod magis in plurimis codicibus invenitur: Ecce mysterium dico vobis: omnes quidem dormiemus; non omnes autem immutabimur. Mysterium dixit, ut attentos faceret auditores, de resurrectione plenius disserturus. Dormitio autem mortem istam, quae communis est omnium, significat: unde rectissime posuit, quod omnes dormiamus, id est, moriamur, sicut supra dixit: Quomodo in Adam omnes moriuntur sic et in Christo omnes vivificabuntur. Cum ergo omnes morituri sint, audite sacramenta quae dico: Omnes quidem moriemur ((al. dormiemus)); sed non omnes immutabimur. Canet enim tuba, haud dubium quin Angelus septimus; et mortui resurgent incorrupti. Si autem incorrupti erunt mortui, quomodo non immutabuntur, cum incorruptio ipsa mutatio sit? Sed hic commutatio, qua Paulus mutandus et sancti sunt, glorificatio intelligitur. Incorruptio autem idcirco communis est omnium, quia in eo miserabiliores erunt peccatores, ut ad tormenta perpetui sint, et non mortali et corruptibili corpore dissolvantur. Legimus in eadem epistola, Apostolo disserente, sacratam diversitatem resurrectionis, non in natura corporum, sed in varietate gloriae: dum alii resurgunt ad poenas perpetuas, alii ad gloriam sempiternam. Alia enim caro volatilium, alia piscium, alia jumentorum, et corpora coelestia, et corpora terrestria. Sic, inquit, 0971 erit et resurrectio mortuorum (1. Cor. 15. 39. 40. 42) . Cui sententiae magis acquiescit Ecclesia, ut omnes communi morte moriamur, et non omnes mutemur in gloriam, juxta illud, quod Daniel scribit: Multi dormientes in terrae pulvere, resurgent; alii in gloriam aeternam, alii in confusionem, et opprobrium sempiternum (Dan. 12. 2) . Qui 805 enim resurgent in opprobrium et confusionem sempiternam, non resurgent in aeternam gloriam, in quam Paulus, et qui cum eo sunt, mutabuntur. Quae cum ita se habeant, et sic intellecta sint a nobis, eorum tantum commutationem suscipere, qui resurgent in gloriam: peccatorum autem et infidelium, qui mortui appellantur, et resurgent incorrupti, nequaquam commutationem, sed poenas perpetuas esse dicendas.»

7. Transeamus ad secundam lectionem, quae ita fertur in plerisque codicibus. Non quidem omnes dormiemus, omnes autem immutabimur. Ex qua nonnulli asserunt multos vivos in corporibus reperiendos; et si non dormiant omnes, non omnes esse morituros; si autem non moriantur omnes, non omnes resurrecturos. Resurgere enim proprie dicitur, qui prius moriendo cecidit. Unde et Paulum volunt scribere in prima ad Thessalonicenses Epistola: Nos qui vivimus, qui residui erimus ((al. sumus)) in adventu Domini, non praeveniemus eos qui dormierunt: quoniam ipse Dominus in jussu, et voce Archangeli, et in tuba Dei descendet de coelo: et mortui in Christo resurgent primum ((al. primi)): deinde nos qui vivimus, qui residui sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus obviam Christo in aera: et sic semper cum Domino erimus (1. Thess. 4. 14. et seqq.) . Et ex his dictis probare conantur, Apostolum Paulum, et qui cum eo scribebant Epistolam, putasse se non esse morituros, sed reperiendos in die consummationis in corpore. Quod si verum est, erravit Paulus, et humana aestimatione deceptus est, ut arbitraretur se inveniendum in corpore: quod falsum esse, rerum exitus approbavit. Hoc intellexerant et ipsi Thessalonicenses, sacramenta sermonis mystici nescientes, et conjecturis variis fluctuabant, dicebantque: Si Paulus inveniendus in corpore est, proximus est dies judicii. Unde corrigit eos, secundam Epistolam scribens: Rogamus vos fratres per adventum Domini nostri Jesu Christi, et nostri congregationem in ipsum, ut non cito moveamini mente, nec terreamini, neque per spiritum, neque per verbum, neque per epistolam, tanquam per nos missam, quasi instet dies Domini: ne quis vos seducat ullo modo; quoniam nisi discessio venerit primum, et revelatus fuerit homo 806 peccati, filius perditionis, qui adversatur, et extollitur super omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur: ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tanquam sit Deus. Non meministis quod cum apud vos essem adhuc, haec dicebam vobis? (2. Thess. 2. 1. et sqq.) . Quibus dictis hoc agit, ut eos revocet ab errore, ne putent diem appropinquare judicii, et id quod scripserat: Nos qui vivimus, qui residui sumus, in adventu Domini non praeveniemus 0972 eos qui dormierunt, aliter intelligant, quam intelligi voluit ipse qui scripsit. Neque enim fieri potest, ut qui ad Timotheum scripserat: Ego enim jam delibor, et tempus resolutionis meae instat (2. Tim. 4. 6) , putaret se in carne perpetuum, et nunquam esse moriturum; et de vita terrena statim ad regna coelestia transiturum: praesertim cum ad Romanos scribens, eadem dixerit, Quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. 7. 24) . Et ad Corinthios, Habitantes in corpore, peregrinamur a Domino. Magis autem volumus exire de corpore, et esse cum Domino (2. Cor. 5. 8) . Qui haec dicebat, noverat utique se esse moriturum. Melius est igitur spiritualiter sentire quod scriptum est, dormitionem in praesenti loco, non mortem accipere, per quam anima a corpore separatur; sed peccatum post fidem et offensam Dei, dormitionemque post baptismum, de qua et ad Corinthios loquebatur: Et ideo inter vos multi infirmi sunt, et dormiunt plurimi (1. Cor. 11. 30) . Et in alio loco: Ergo et qui dormierunt in Christo, perierunt (Ibid. 15. 1) : qui cum mortui sint, non sunt perpetua morte perituri: quia non in mortali crimine continentur, sed levi modicoque peccato. Quod et alius sanctus vitare cupiens, loquebatur: Ne forte obdormiam in morte (Ps. 12. 4) . Est enim somnus peccati, qui ducit ad mortem, et est alia delicti dormitio, quae morte non stringitur. Qui ergo vixerit ea vita, quae dicit, Ego sum vita (Joan. 14. 6) (etenim vita nostra abscondita est cum Christo in Deo ((Coloss. 3. 3))) et nunquam ab ea fuerit separatus, nec ad mortem usque peccaverit, iste de viventibus, et semper viventibus esse dicitur; de quibus et Salvator in Evangelio Joannis mystico sermone testatur: Qui credit in me, non morietur. Et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. 11. 25. 26) . Unde et Apostolus, Domini sui calcans 807 vestigia, ea docuit discipulos, quae didicit a magistro. Omnes itaque non dormiemus. Qui enim omni custodia servat cor suum, et ad Christi praecepta vigilat, mandatique ejus memor est, dicentis: Vigilate, quia nescitis qua hora fur veniat (Matth. 24. 42) , Et in alio loco: Ne dederis somnum oculis tuis, et palpebris tuis dormitationem (Prov. 6. 4) , ut salvus fias: quasi caprea de vinculis, et quasi avis de laqueis, iste non dormiet. Cum igitur quidam non dormiant, qui semper in Christo vivunt, et vigilant, sequitur ut nequaquam omnes dormiant, et e contrario omnes immutentur; non immutatione gloriae, quae proprie debetur Sanctis, sed ea immutatione, qua corruptivum hoc incorruptivum efficitur; ut vel poenas vel praemia recipiat sempiterna. Quod et si dormierit aliquis in Christo, et negligentiae somno obdormierit, debet audire quod scriptum est. Numquid qui dormit, non resurget? (Ps. 0973 40. 9) Qui vero non dormit, sed vigilat, et semper vivit in Christo, de vita ad vitam transiet, sive rapietur in nubibus, ut semper cum Domino sit. De istiusmodi dormientibus Lazarus erat, de quo Dominus ait, Lazarus amicus noster dormit. Et de hoc dormiente dicebat ad Martham, Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet: et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. 11. 11. 25. 26) . Qui enim tota mente in Christo confidit, etiamsi, ut homo lapsus, mortuus fuerit in peccato, fide sua vivit in perpetuum. Alioqui mors ista communis, et credentibus et non credentibus debetur aequaliter; et omnes pariter resurrecturi sunt, alii in confusionem aeternam, alii ex eo quod credunt, in sempiternam vitam. Et sic stare potest, ut qui credit in Christo, non moriatur; et etiamsi mortuus fuerit, vivat in perpetuum. Quod juxta corporalem mortem, excepto Euoch, et Elia (Genes. 5; et 4. Reg. 2) , nulli contigisse perspicuum est. Qui autem fidei magnitudine semper vivunt in Christo, non dormient, neque morientur: sed imitatores erunt vitae Apostolicae, qui absque ulla culpa vixerunt in lege justitiae; et ad fidem Domini transeuntes, credentesque in eum, qui 808 vita vocatur, et resurrectio, nunquam dormiere, nunquam mortui sunt. Anima enim, quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. 18, 4) , Sicut igitur anima, quae peccat, vivente corpore mortua est: et eadem die qua peccaverit, dormit in morte; dicente Ecclesiaste: Qui peccaverit, mortuus est ex tunc; sic anima quae Christi praecepta servaverit, etiamsi corpus mortuum fuerit, vivet in aeternum. Hoc autem sciendum, quod magis conveniat veritati, ita legere: Omnes quidem dormiemus, non omnes autem immutabimur: maxime quia sequitur, Mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Si enim omnes sunt immutandi, juxta alteram lectionem, quomodo postea dicitur, quasi praecipuum atque privatum, et proprie Apostolorum, et nos immutabimur? Quando autem dicit nos, sanctos quosque significat.

8. Quaeritis quomodo intelligendum sit illud, quod in prima ad Thessalonicenses Epistola scribitur: Hoc enim vobis dicimus in verbo Domini: quia nos qui vivimus, qui residui sumus, in adventu Domini non praeveniemus eos, qui dormierunt: quoniam ipse Dominus in jussu, et in voce Archangeli, et in tuba Dei descendet de coelo; et mortui qui in Christo sunt, resurgent primi: deinde nos qui vivimus, qui residui sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus obviam Christo in aera; et sic semper cum Domino erimus (1. Thess. 4. 15. et seqq.) . Super quo quamvis superior Acacii disputatio plenius ventilarit, tamen dicendum est quid videatur aliis, 0974A Theodoro videlicet, Apollinario, et Diodoro, qui unam sequuntur sententiam: quorum Diodorus haec scripsit. « Residuos atque viventes, Paulus Apostolus vocat; non quo velit intelligi et se et alios resurrectionis tempore in corpore reperiendos: sed nos dixit, pro eo quod est, justos; de quorum et ego sum numero. Ipsi enim rapientur obviam Christo, et non peccatores. Viventes autem, non juxta tropologiam, sanctos accipimus, qui peccato non mortui sunt, sed omnes, quos in corpore adveniens Christus invenerit. Quodque sequitur: Non praeveniemus eos, qui dormierunt, nequaquam ad peccatores referre debemus: 809 neque enim peccatores cum justis rapientur obviam Christo sed ii, quos mors dissolverit. Verum quid ista perquiro, et Apostolicis dictis calumniam facio, cum ipse manifestissime scribat: qui residui sumus in adventu Domini? Qui sint autem residui, verbis discimus Salvatoris: Sicut in diebus Noe ducebant uxores, et nubebant; et repente venit diluvium, et tulit omnes: sic erit adventus Filii hominis (Matth. 24; et Luc. 17) . Quibus sermonibus approbatur, in fine mundi multos vivos, et adhuc in corporibus reperiendos. Sequitur: In jussu, et in voce Archangeli, et mortui resurgent primi. Et hoc rursum Salvator loquitur in Evangelio: Media autem nocte sponsus venit (Matth. 25. 6) ; qui utique viventes in corpore deprehendet, quando duo erunt in lectulo uno: unus assumetur, et alius relinquetur: et duae molentes, una assumetur, et alia relinquetur (Luc. 17) . Quibus dictis ostenditur, medio noctis, securis omnibus, consummationem mundi ese venturam.»

9. Origenes in tertio volumine ἐξηγητικῶν Epistolae Pauli ad Thessalonicenses primae, post multa, quae vario prudentique sermone disseruit, haec intulit: de quibus nulli dubium est et Acacium pleraque libasse. «Quid est ergo quod scribunt Thessalonicensibus in verbo Dei Paulus et Sylvanus et Timotheus: Nos qui vivimus, qui residui sumus, in adventu Domini non praeveniemus eos, qui dormierunt? Qui sunt isti viventes qui loquuntur talia! Utique Paulus non ab hominibus, nec per homines Apostolus (Gal. 1) , et carissimus ejus filius in fide Timotheus, et Sylvanus, qui illis erat et affectione et virtutibus copulatus. Et hoc non solum illi, sed quicumque Pauli et scientia, et conversatione similis est, dicere potest: Nos qui vivimus; quorum corpus mortuum est propter peccatum; spiritus autem vivit propter justitiam: et quorum mortificata sunt membra super terram; ita ut nequaquam concupiscat caro contra spiritum. Si enim adhuc desiderat caro, vivit; et quia vivit, desiderat; et non sunt mortificata membra illius super terram. Quod si mortificata sunt, 810 nequaquam contra 0975 spiritum concupiscunt, quae mortificatione sui, hujuscemodi desiderium perdiderunt. Sicut igitur qui vita caruere praesenti, et ad meliora translati sunt, magis vivunt, deposito mortis corpore, et vitiorum omnium incentivis: sic qui mortificationem Jesu in corpore suo circumferunt, nequaquam vivunt juxta carnem, sed juxta spiritum: vivunt in eo qui vita est, et vivit in eis Christus, de quo scriptum est: Vivens est sermo Dei et efficax, qui est Dei virtus, Deique sapientia (Hebr. 4. 12) . Vivunt enim in quibus vivit virtus Dei, omni humana fragilitate deposita; et in quibus vivit sapientia, quae abscondita est in Deo; et in quibus vivit et operatur justitia. Christus enim factus est nobis, non solum justitia ex Deo, sed et sapientia, et omne quod virtus est (1. Cor. 1) . Et siquidem in praesenti loco se a dormientibus et in Christo mortuis, qui hanc scribunt Epistolam, separarent, videbatur ((al. videtur)) superflua adnotatio, et ex uno loco assumptum testimonium non valeret. Nunc vero eodem sensu, quia et eodem spiritu, in prima ad Corinthios loquitur, Omnes non dormiemus, omnes autem immutabimur, in momento, in motu oculi, in novissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur (1. Cor. 15. 51. 55) . Hoc quod in praesenti loco scriptum est: In tuba Dei descendet de coelo; compara illi quod ad Corinthios dicitur: In novissima tuba; canet enim tuba (1. Cor. 15. 52) , illi autem, quod ad Thessalonicenses legitur: Et mortui in Christo resurgent primi (1. Thess. 4. 15) , hoc quod ad Corinthios scriptum est, Et mortui resurgent incorrupti. Porro quod sequitur, Deinde nos qui vivimus, qui residui sumus, illi respondet: Et nos immutabimur, quorum utrumque sic intelligi potest. Nos qui vivimus, qui residui sumus in adventu Domini, et nos qui immutabimur, et non sumus ex his, qui appellantur mortui, sed vivimus: idcirco praesentiam Domini non in morte, sed in vita praestolamur, quia de Israelitico genere sumus, et electae sunt de nobis reliquiae, de quibus Dominus olim loquebatur. Dereliqui mihi septem millia 811 virorum, qui non curvaverunt genu Baal (3. Reg. 19. 18) . In Joannis quoque Evangelio vivorum, et non vivorum, duplex ordo describitur. Omnis qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet: et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. 11. 25. 26) . Si vivos ita intelligimus, ut jam a nobis dictum est, dormientes, et in Christo mortuos illos esse credamus, qui cum velint in Christo vivere, tamen peccato mortui sunt. Sin autem reliquiae, et electio secundum gratiam, appellantur viventes, qui non ita credunt, nec de Israelitica nobilitate generati sunt, dormientes et mortui appellabuntur ((al. appellantur)) in Christo.»

10. Sunt qui hunc locum ita edisserant. Vivi appellantur, 0976A qui nunquam peccato mortui sunt, qui autem peccaverunt, et in eo quod peccaverunt, mortui sunt: et postea conversi ad poenitentiam, purgant antiqua delicta, mortui appellantur, quia peccaverunt: in Christo autem mortui, quia plena ad Deum mente conversi sunt. Porro qui vivunt, et habent testimonium fidei, et necdum receperunt promissionem Dei, qui et de aliis melius quiddam cogitavit, ut non absque his, qui justi sunt coronentur, in eo habent beatitudinem, quod fruuntur bono conscientiae, et vivunt, et relicti sunt in adventu Domini Salvatoris. Sed quia clemens est Deus, et vult salvare etiam eos qui dormierunt, et in Christo mortui sunt, non praevenient illos, neque soli rapientur in nubibus: sed juxta exemplum Evangelicae parabolae (Matth. 20) , unum denarium, unamque mercedem, et undecimae horae operarii, et primae, qui in vineam missi sunt, salutis pretium accipient. Nec hoc alicui videatur injustum, ut dispar labor unum praemium consequatur. Magna quippe diversitas est eorum, qui post vulnera sunt sanati, et eorum, qui nunquam viderunt mortis terrorem. De his puto dictum: Quis est homo, qui vivat, et non videat mortem? redimet de morte animam suam (Ps. 88. 45) . Neque enim, ut quidam putant, quis pro 812 eo quod est nullus, accipitur: sed quasi dixerit, quis putas, juxta illud, quod scriptum est: Quis sapiens, et intelliget haec? (Osee 14. 10) . Et in alio loco: Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo? (Ps. 14. 1) . Et iterum: Quis cognovit sensum Domini? (Rom. 11. 31) . Residui ergo erunt de credentibus pauci, qui adventum Domini videant, secundum id quod Deus Verbum est, nequaquam in vilitate carnis, sed in gloria triumphantis. Et considerandum quomodo primum dormientes appellaverit: deinde in Christo mortuos, quos viventes praevenire non poterunt. Qui enim non custodierit hoc, quod scriptum est: Ne dederis somnum oculis tuis, neque palpebris tuis dormitationem; ut salvus fias, sicut caprea de vinculis, et sicut avis de laqueis (Prov. 6. 4) , dormiet, et culpabili sopore torpescet: cumque dormierit, transibit in mortem. Sicut enim movetur qui vigilat, sic qui dormit jacet immotus, et mortis torpet similitudine. Quod autem dormitionem 0977 sequatur mors, et prima ad Corinthios Epistola docere nos poterit; in qua ita scriptum est: Nunc autem Christus surrexit ex mortuis, primitiae dormientium: quia per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum (1. Cor. 15. 20. 21) : Et post paululum: Non omnes dormiemus, sed omnes immutabimur in momento, in ictu oculi, in novissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur (Ibid. 51. 52) . Cum ergo haec de dormitione dicantur, et morte, et illud legamus in Apostolo, Surge qui dormis, et exurge de mortuis, et illuminabit te Christus (Eph. 5. 14) , juremus Domino, et votum faciamus Deo Jacob, unusquisque dicens in corde suo: Si ascendum super stratum meum, si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem, donec inveniam locum Domino: haud dubium quin in anima sua, tabernaculum Deo Jacob (Ps. 131) ; ut Deus in illo aeterna sede requiescat. Sequitur: Quia ipse Dominus in jussu; et reliqua. Descendet enim missus a Patre, non diversitate virtutis, sed dispensatione judicis; et descendet ad eos, qui deorsum sunt, Verbum Dei et sapientia, 813 et veritas, atque justitia. Et quanquam mortui sint, ad quos dignatur descendere: non tamen sunt ab eo alieni. Mortui enim vocantur in Christo. Qui autem vivunt, hoc habent privilegium, quod eliguntur e pluribus. Attamen utrumque agmen, et mortuorum in Christo, et viventium, rapientur pariter in nubibus obviam Christo, ut non eum exspectent, donec ad terrena descendat, sed praesentia illius, et contubernio in sublimibus perfruantur. Quantaque clementia Christi, ut pro salute nostra non solum caro factus sit, sed ad mortuos usque descenderit, et in ipsa morte habeat signa viventium. Aqua enim et sanguis de latere ejus egressa sunt (Joan. 19) . Descendit igitur sermo divinus voce Archangeli praecedente, et praeparante sibi viam in his, qui ejus possunt ferre praesentiam. Quod ut queamus intelligere, primi adventus mysteria cognoscamus. Scriptum est de Joanne, qui praecursor ejus fuit, quod in eremo dixerit: Ego vox clamantis in deserto, et reliqua. Quid clamavit vox in deserto? Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus (Matth. 3. 3; Luc. 3. 4; Marc. 1. 3; Joan. 1. 23) . Ob quod praemium quamve mercedem? Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis humiliabitur: et erunt prava in directa; et aspera in vias planas: et videbit omnis caro salutare Dei (Isai. 40. 3. 4) . Hoc autem ideo quia Verbum caro factum, et habitavit in nobis (Joan. 1. 14) . Nunc autem nequaquam vox Prophetae in deserto erit: sed vox Archangeli parantis vias, non in carnis humilitate venienti, sed ei, qui est apud Patrem Verbum Deus. Et tunc quidem egrediebantur in desertum, ut audirent assumpti hominis praecursorem, et viderent arundinem vento agitatam (Luc. 7) , de qua factae sunt tibiae, et vocalis calamus, qui in ore puerorum dulci sonat modulamine, canentium in plateis atque dicentium: Cantavimus vobis, et non saltastis (Matth. 11. 17. et Luc. 7. 32) . Nunc autem in voce Archangeli praecedentis Dominum descendentem 0978 de coelis, et in clarissima tuba, unusquisque credentium, vel ad praelium, vel ad sacerdotalia ministeria provocatur. Legimus in Numerorum libro (Cap. 10. v. 3) , sacratas Deo tubas, quae ante ostium personent. Sin autem magna est vox Angeli, et tubae Archangeli, quanto major erit tubae 814 Dei, quae parat vias primum dormientium, et mortuorum in Christo; deinde eorum, qui vivunt, et residui sunt, et sermonis Dei praestolantur adventum? Forsitan simplicis tubae clangor dormientibus et mortuis in Christo necessarius est: vox autem Archangeli et tubae Dei, his qui vivunt, et in praesentia Dei reservantur. Videamus quid possit intelligi, et id quod sequitur: Simul cum illis rapiemur. Quo verbo ostendi puto, subitum ad meliora transcensum: et idcirco raptum se voluisse dicere, ut velocitas transeuntis, sensum cogitantis excederet. Quod et in alio loco ejudem verbi proprietate signavit: «Scio hominem in Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore, nescio, sive extra corpus nescio, Deus scit, raptum istiusmodi usque ad tertium coelum. Et scio hujusmodi hominem, sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, quia raptus est in paradisum, et audivit verba ineffabilia, quae non licet homini loqui.» (2. Cor. 12. 2, et seqq.) Alii enim proficientes et (ut ita dicam) gradientes ad majora crescebant, donec fierint juxta id quod scriptum est Magni valde nimis: et quosdam in coelum assumptos legimus. Paulus autem vas electionis in tertium coelum raptus ascendit: et idcirco audivit verba ineffabilia. Quomodo autem hi, qui rapiuntur in nubibus, rapiantur obviam Christo, diligentius contemplandum est. Scimus nubes Prophetas, quibus praecepit Deus ne pluerent super Israel imbrem, quando impleverunt mensuram patrum suorum, et facta est Lex et Prophetae usque ad Joannem Baptistam (Matth. 11. 13) . Et quia Deus posuit in Ecclesia primum Apostolos, secundo Prophetas (Ephes. 4. 11) : non solum Prophetae, sed et Apostoli nubes intelligendi sunt. Si quis igitur rapitur ad Christum, ascendit super nubes Legis, et Evangelii, super Prophetas, et Apostolos: et assumptis alis columbae, eorumque doctrina ad excelsa sublatus, occurrit, non deorsum sed in aere, et spirituali intelligentia Scripturarum. Occurrens autem in spiritualibus, terrena dimittens, sive ille sit dormiens, sive in Christo mortuus, sive vivens, et in illius praesentiam reservatus semper cum illo erit et perfruetur Verbo 815 Dei, et sapientia, veritate atque justitia.

11. Haec celeri sermone dictavi, quid eruditi viri de utroque sentirent loco, et quibus argumentis suas vellent probare sententias, vestrae prudentiae exponens. Neque enim tanta est meae pusillitatis auctoritas, qui nihil sum, et invidorum tantum morsibus 0979 pateo, quanta eorum qui nos in Domino praecesserunt. Nec Juxta Pythagorae discipulos, praejudicata doctoris opinio, sed doctrinae ratio ponderanda est. Si quis autem contrariae factionis immurmurat, quare eorum explanationes legam, quorum dogmatibus non acquiesco, sciat me illud Apostoli libenter audire: Omnia probate, quod bonum est, tenete (1. Thess. 5. 21) , et Salvatoris verba dicentis: Estote probati nummularii, ut si quis nummus adulter est, et figuram Caesaris non habet, nec figuratus ((al. signatus)) est moneta publica, reprobetur. Qui autem Christi faciem claro praefert lumine, in cordis nostri marsupium recondatur. Etenim si dialecticam scire voluero, aut Philosophorum dogmata, et ut ad nostram redeam, scientiam Scripturarum; nequaquam simplices Ecclesiae viros interrogare debeo, quorum alia gratia est; et unusquisque in suo sensu abundat (praesertim cum in domus magna patrisfamiliae vasorum diversitas multa dicatur (2. Tim. 2. 20) ; sed eos, qui artem didicere ab artifice et in Lege Domini meditantur die ac nocte. Ego et in adolescentia et in extrema aetate profiteor et Origenem et Eusebium Caesariensem viros esse doctissimos, sed errasse in dogmatum veritate. Quod 816 e contrario de Theodoro, Acacio, Apollinario possumus dicere, et tamen omnes in explanationibus Scripturarum, sudoris sui nobis memoriam reliquerunt. In 0980 terra aurum quaeritur, et de fluviorum alveis splendens profertur glarea: Pactolusque ditior est coeno, quam fluento. Cur me lacerant amici mei, et adversum silentem, crassae sues grunniunt? Quarum omne studium est, imo scientiae supercilium, aliena carpere, et sic veterum defendere perfidiam, ut perdant fidem suam. Meum propositum est antiquos legere, probare singula, retinere quae bona sunt, et a fide Ecclesiae Catholicae non recedere.

12. Volens ad alias quaestiunculas respondere, et vel mea, vel aliena dictare extemplo, a fratre Sisinnio admonitus sum, ut et ad vos et ad caeteros sanctos fratres qui nos amare dignantur litteras scriberem. Cohibebo igitur gradum, et si vita comes fuerit, futuro me operi reservabo, ut et vobis per partes paream, et fructum ac senile corpusculum onus possit ferre moderatum. Illud autem breviter in fine commoneo, hoc quod in Latinis codicibus legitur: Omnes quidem resurgemus, non omnes autem immutabimur, in Graecis voluminibus non haberi: sed vel, Omnes dormiemus, non autem omnes immutabimur; vel, Non omnes dormiemus, omnes immutabimur; quorum quis sensus sit, supra diximus.