Ad Eruditum Lectorem In praedictas Epistolas.

I. Animas hominum e nihilo a Deo creari, ac singulas singulis hominibus infundi, hodie certissima sententia et catholica veritas est, de qua nulli orthodoxo dubitare impune liceat. Enimvero de hac magni momenti quaestione sub initium saeculi quinti non idem omnes catholicae Ecclesiae doctores sentiebant, id quod quammaxime ex plusculis magni Aurelii Augustini operibus liquet, quae hac super controversia ad diversos exaravit. Celebriora ex his hunt Libri quatuor de anima et ejus origine scripti sub finem anni Christi 419, quorum primus est ad Renatum monachum, alter ad Petrum presbyterum, reliqui duo ad Vincentium Victorem, qui tot scribendorum libellorum Augustino ansam et occasionem praebuerat. Rem ipsius Augustini verbis damus, qui libro II Retractationum, cap. 56, haec habet: Eodem tempore quidam Vincentius Victor in Mauritania Caesariensi invenit apud Hispanum quemdam presbyterum Petrum, nonnullum opusculum meum, ubi quodam loco de origine animae hominum singulorum, utrum ex illa una primi hominis, ac deinde ex parentibus propagentur; an sicut illi uni, sine ulla propagatione singulae singulis dentur, me nescire confessus sum: verumtamen scire animam non corpus esse, sed spiritum. Et contra ista mea ad eumdem Petrum scripsit ille duos libros, quos mihi de Caesarea Renatus monachus misit. Quibus ego lectis, responsione mea quatuor reddidi, unum ad Renatum monachum, et duos ad eumdem Victorem. Sed ad Petrum, quamvis habeat libri prolixitatem, tamen epistola est, quam nolui a tribus caeteris separari. In iis autem omnibus, in quibus multa necessaria disseruntur, defendi de origine animarum quae singulis hominibus dantur, cunctationem meam, et multos errores, atque pravitates praesumptionis ejus ostendi. Haec Augustinus de suis quatuor libris de Anima et ejus Origine.

II. Verum non intra hos tantum libros serius editos ac evulgatos constitit perquisitio Augustini, quin etiam ad eruditissimum Hieronymum insignem dedit librum de Origine animae hominis, in quo varias recensens de ortu animae sententias, cupit doceri quae potissimum consectanda sit, et qua ratione adversus impium Pelagianorum dogma defendi possit ea, quam ille (Hieronymus) in quadam epistola suam esse indicavit, singulas scilicet animas novas nascentibus fieri. Scriptum hunc librum anno 415, verno tempore, censent eruditissimi nostri Benedictini e Congregatione S. Mauri, in nova, eaque politissima candidissimaque editione Operum S. Augustini t. II, Epist. 166. De hoc libro ita ipse Augustinus lib. II Retract., cap. 45, disserit: Scripsi etiam duos libros ad Hieronymum presbyterum sedentem in Bethleem; unum de Origine animae hominis, alterum de sententia Jacobi apostoli, ubi ait: «Quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus » (Jacobi II, 10) ; de utroque consulens eum. Sed in illo priore quaestionem, quam proposui, ipse non solvi: in posteriore autem, quid mihi de illa solvenda videretur, ipse non tacui; sed utrum hoc approbaret etiam ille, consului. Tum subdit Augustinus, quid ad hanc consultationem suam Hieronymus responderit, quaeque consecuta sint: 0050 Rescripsit autem, inquit modestissimus Doctor, laudans eamdem consultationem meam, sibi tamen ad respondendum otium non esse, respondit. Ego vero, quousque esset in corpore, hos libros edere nolui, ne forte responderet aliquando, et cum ipsa responsione ejus potius ederentur. Illo autem defuncto ad hoc edidi priorem; ut qui legit, admoneatur aut non quaerere omnino quomodo detur anima nascentibus, aut certe de re obscurissima eam solutionem quaestionis hujus admittere, quae contraria non sit apertissimis rebus quas de originali peccato fides catholica novit in parvulis, nisi regenerentur in Christo, sine dubitatione damnandis: posteriorem vero ad hoc, ut quaestionis, de qua ibi agitur, etiam quae nobis visa est, solutio ipsa noscatur.

III. Porro cum episcopus Optatus de hoc eodem delicato ac spinoso argumento ad Renatum supra laudatum Caesaream Mauritaniae litteras dedisset, et creationem singularum animarum acriter defendisset, eodem Renato et quodam Muresse petentibus, idem S. Augustinus amplam ad Optatum epistolam rescripsit a medio anno 418, in qua pro more suo acute ac perspicue Optato demonstrat, quid de animae origine certum sit et exploratum, quid jure in dubium vocetur, satagendumque esse in hac controversia, ut salva sit inprimis fides, qua Ecclesia catholica credit, nullum hominem ex Adamo nasci, nisi vinculo damnationis obstrictum, neminemque inde liberari, nisi renascendo per Christum. Significat eidem praeterea, se ad Hieronymum de hac quaestione non brevem librum scripsisse: Consulens, inquit, eum, et petens ut prius me doceat, et tunc ad me mittat quos doceam. Qui liber meus, pergit Augustinus, ut non doctoris, sed inquisitoris et potius discere cupientis, apud me legi potest: mitti vero uspiam non debet, vel cuiquam foras dari, nisi cum rescripta, Domino adjuvante, percepero; id quod ille sentit, promptissime ac libentissime defensurus, si me docere potuerit quomodo animae non ex Adam veniant, et tamen ex illo justam sortem damnationis inveniant, nisi ad remissionem peccatorum renascendo perveniant. Absit enim ut credamus, vel animas parvulorum in lavacro regenerationis falsam accipere peccatorum mundationem, vel Deum esse, aut aliquam naturam quam non condidit Deus, illius, ex qua mundantur, inquinationis auctorem. Donec ergo aut ille rescribat, aut ego, si Deus voluerit, aliquo modo discam, si nullam de illa peccatrice originem ducit, quae causa sit animae subeundi originale peccatum, quod necesse est esse in omnibus parvulis; et quo eam nec Deus cogit insontem, quia peccandi auctor non est, nec ulla mali natura, quia non est, nihil tale audeo praedicare. Concludit Epistolam suam Augustinus his verbis: Haec sicut potui, non quidem ad me datis, sed tamen ad charissimos nostros Sanctitatis tuae litteris, non peritia quem desiderasti, sed sollicita dilectione respondi, etc.

IV. Haec cum ab Augustino accepisset Optatus, biennii inducias iniit, nec Augustino gravissimis aliis scriptoribus obruto molestior esse voluit. Verum cum intra illud temporis spatium, Hieronymi ad Augustini de animae origine consultationem responsum advenisse haudquaquam dubitaret, atque adeo Augustinum eo loco jam esse crederet, ut certam ferre sententiam super controversa quaestione posset, tandem alteram ad eumdem epistolam perscripsit. Periit quidem ea 0051 Optati epistola, sed ejus argumentum ex ipsius Augustini responsione nullo negotio cognoscimus. Itaque ex hac aperte constat primo, non tantum de illo consultationis libro, deque Hieronymi ad eum responso; sed etiam patet, Optatum ejus rei quam Augustinus ab Hieronymo quaesivit, inventionem avidissime cupiisse. Secundo, Optatum graviter apud Augustinum fuisse conquestum de nescio quot senibus et a doctis sacerdotibus institutis viris, quos ad suae modicitatis intelligentiam assertionemque veritate plenissimam (id est sententiam de singularum animarum creatione) revocare non potuerit; itaque se novellum rudemque doctorem, tantorum ac talium episcoporum traditiones timuisse corrumpere, et convertere homines in meliorem partem ob defunctorum injuriam formidasse. Tertio, Optatum ejusque sequaces in eo praecipuum suum Achillem collocasse, quod, nisi singulae hominum animae crearentur, Deus dici non posset fecisse homines, et facere et facturus esse, neque aliquid esse in coelis aut in terra, quod non ipso constiterit et constet auctore; atque inde sequi, traducis et propaginis patronos negare esse opus Dei animas nostras. Quarto, opinionem illam de propagatione animarum per traducem, Optato visam fuisse inventionem novam, et inauditum dogma. Postremo, Optatum ab Augustino praecise voluisse et contendisse, ut unum horum definiret: utrum animae caeterae ex illo uno homine, sicut corpora per propagationem, an sine propagatione, sicut illius unius (scilicet Adae), a Creatore singulis singulae fiant. Haec praecipua Optatianae ad Augustinum epistolae capita fuerunt, ad quae summa modestia, judicio ac eruditione hic, ut infra liquebit, respondit.

V. Summa Augustinianae (quam secundam ad Optatum recte dicimus) epistolae eo redit, ut suam de origine animae ignorantiam aperte ac demisse confiteatur, nec certum quid in hac controversia quidquid visum fuerit Optato aliisque, statui posse autumet; dum certa, perspicua, nullique fraudi obnoxia ex divinis Scripturis testimonia in medium afferantur, id quod a negantibus traducem hactenus haudquaquam praestitum sit. Caeterum, ad consultationem suam nullum adhuc ab Hieronymo responsum tulisse se, neque se librum consultationis suae sine hoc evulgare audere: Ne ille, inquit, qui mihi fortasse, ut desidero, responsurus est, interrogationem meam disputatione operosissima elaboratam, sine sua responsione quae adhuc desperanda non est, per manus hominum notitiamque diffundi jure succenseat; idque jactantius quam utilius fecisse me judicet, quasi ego potuerim quaerere quod ille non potuerit enodare, cum forsitan possit, idque dum faciat exspectandum sit. Ad calcem epistolae Optatum, quantum potest admonet, ut quam cautissime, pelagianam haeresim devitet, cum de animarum origine sive cogitat, sive jam disputat; ne ipsi surripiat esse credendum, ullam prorsus animam, nisi unius mediatoris, non ex Adam trahere originale peccatum generatione devinctum, regeneratione solvendum.

VI. Hactenus recensita omnia D. Augustini de origine animae scripta typis jam in publicum prodierunt, si duas modo epistolas excipias, quas ultra primam typis jam vulgatam, Augustinum ad Optatum episcopum scripsisse discimus ex S. Fulgentio, qui lib. 3 de Veritate Praedestinat. et Grat., cap. 18, ita ait: In tribus quoque epistolis, quas ad Optatum episcopum de hac quaestione composuit (Augustinus) disputatione refulget non minus copiosa quam profunda, et eo magis laudabili, quia congrua temperie moderata. Cum igitur aestate proxime elapsa pro Religiosis nostris junioribus in re litteraria ac antiquarum membranarum intelligentia melius ac solidius informandis, evocato in adjutorium ad monasterium nostrum R. P. Bernardo Pezio, viro pluribus jam titulis de re litteraria optime merito, ac tot jam doctis Operibus claro, omnes bibliothecae 0052 nostrae codices attentissime excuteremus, praeter alia complura, quae Deo propitio vitam largiente, cum orbe erudito suo tempore communicabimus, feliciter quoque tanquam thesaurus in agro absconditus e tenebris eruta fuit secunda haec ad eumdem Optatum Epistola, quae omnes viros doctos et eruditos huc usque latuit, et fortassis in solo (nisi vehementer fallimur) codice bibliothecae nostrae Gottwicensis exstat. Exaratus is est in membranis saeculi minimum duodecimi in-folio (ut aiunt), et signatus nunc post instauratam bibliothecam nostram litt. G. N. 10. Ex quo illustre hoc cimelium exprompsimus, et (ut quidem spes est) totius Ecclesiae ac reipublicae litterariae commodo evulgandum duximus.

VII. In eodem porro codice post secundam ad Optatum Epistolam, superest nobis alia aeque inedita ejusdem Augustini ad Petrum et Abraham, quos Hipponensis Praesul dominos dilectissimos et sanctos filios vocat, quos et audivit sic instituisse vitam, qua Deo serviebant, ut ad legendum sua adversus Pelagianos Ethnicosque scripta vacarent. Ex quibus intelligimus, hunc Petrum et Abraham vel monasticen coluisse, vel certe relicto saeculari strepitu, privatam sacratioribusque pietatis studiis dicatam vitam ruri (ut illud aevum ferebat) degisse. His, cum pluscula ex Augustino quaesiissent, rescripsit sanctissimus Doctor, pluribus opusculis suis, aut ad omnia, aut pene ad omnia se jam respondisse. Princeps vero quaestio Petri et Abrahami fuerat (ut ex responso Augustini apparet) utrum parvuli, qui nihil male vivendo addiderunt ad originale peccatum, si ante susceptum Baptismum decedant, a Deo condemnentur; id quod S. Augustinus tam in hac Epistola, quam alibi incunctanter constanterque affirmat. Si enim parvuli, ait, cum baptizantur, non inaniter dicitur, sed veraciter agitur, ut inter credentes habeantur, unde etiam nova proles ore Christianorum omnium nuncupantur; profecto si non crediderint, condemnabuntur; ac per hoc, quia nihil ipsi male vivendo addiderunt ad originale peccatum, potest eorum merito dici in illa damnatione minima poena, non tamen nulla. Docet deinde vir summus, quidquid hominum per concupiscentiam seminatur, opus esse ut renascatur. Quia, inquit, etsi de renatis parentibus nascitur, non potest huic praestare generatio carnalis, quod illis non praestitit nisi regeneratio spiritualis: sicut non solum de oleastri, sed etiam de olivae semine non nascitur, nisi oleaster, quamvis olea non sit oleaster.

Postremo tradit, quo modo et ratione cum Gentilibus, qui divinarum Scripturarum auctoritatem haudquaquam agnoscunt, agendum sit, ut ad fidem christianam recte feliciterque traducantur: ac denique largius disserit de famigeratissimo suo de Civitate Dei opere, cujus quartus decimus liber, inquit, si Dominus voluerit, enodatas habebit omnes, quas mihi proposuistis in vestra epistola quaestiones.

Ex quibus una constat hanc Augustini Epistolam ante annum 420 exaratam fuisse, cum librum decimum quartum de Civitate Dei eodem hoc anno ediderit. Sed de his plura vide in Praefatione ad tomum VII editionis Benedictinae Operum sancti Augustini. Nobis in hanc ineditarum hactenus Augustini Epistolarum bigam satis dissertum videtur, tollendaque demum manus de tabula, ne, quod aiunt, prologus longior quam argumentum evadat. Id nullum adhuc monemus, hanc posteriorem S. Augustini Epistolam in nostro Gottwicensi codice inscribi de Natura et Origine Animae, cum rectius inscribenda fuisset, de Poenis Parvulorum qui sine Baptismo decedunt, quod et nos in hujus editionis fronte retinendum putavimus, tametsi haudquaquam nos lateat, quanta horum duorum articulorum vicinitas in praesenti controversia Augustini sit. Sed hoc tanti non est, ut eruditum et Augustinianarum Epistolarum cupidum Lectorem longius detineamus.