Patrologiae Cursus Completus
Elenchus Operum Quae In Hoc Secundo Tomo Continentur.
Elenchus Operum Quae In Hoc Secundo Tomo Continentur.
In Tomum Secundum Praefatio.
Epistolarum Ordo Chronologicus Argumentis Demonstratus.
Epistolarum Ordo Chronologicus Argumentis Demonstratus.
Epistolae Primae Classis, Quas Augustinus nondum episcopus scripsit, ab anno Christi 386 ad 395.
I.— Scripta circa finem an. 386.
II.— Scripta circa idem tempus.
IV.— Scripta circa idem tempus.
V.— Scripta circa fin. an. 388.
VI, VII.— Scriptae circa initium an. 389.
VIII-XIV.— Scriptae circa idem tempus.
XVI, XVII.— Scriptae circa an. 390.
XVIII-XX.— Scriptae circa idem tempus.
XXI.— Scripta sub ineuntem an. 391.
XXIII.— Scripta circa idem tempus.
XXIV, XXV.— Scriptae sub fin. an. 394, ante hiemem.
XXVI.— Scripta forte ineunte an. 395, et missa cum sequente.
XXVII.— Scripta circa ineunt. an. 395.
XXVIII.— Scripta an. 394 aut 395.
XXXI.— Scripta ineunte an. 396.
XXXII.— Scripta paulo post superiorem.
XXXIII.— Scripta initio episcopatus Augustini.
XXXIV.— Scripta post superiorem.
XXXV.— Scripta post superiorem.
XXXVI.— Scripta forte an. 396 aut sub initium 397.
XXXVII.— Scripta circa an. 397.
XXXVIII.— Scripta circa medium an. 397.
XXXIX.— Scripta forte an. 397.
XL.— Scripta circa idem tempus.
XLI.— Scripta sub initium episcopatus Augustini.
XLII.— Scripta exeunte aestate an. 397.
XLIII, XLIV.— Scriptae circa fin. an. 397 aut init. 398.
XLVI, XLVII.— Scriptae circa hoc tempus.
XLVIII.— Scripta forte an. 398.
LII.— Scriptura circa an. 400.
LIV, LV.— Scriptae circa an. 400.
LVI, LVII.— Scriptae circa an. 400.
LVIII.— Scripta versus exeuntem an. 401.
LIX.— Scripta circa exeuntem an. 401.
LX.— Scripta circiter finem an. 401.
LXI.— Scripta exeunte an. 401 aut paulo post.
LXII, LXIII.— Scriptae circa idem tempus.
LXIV.— Scripta paulo post Natal. Christi an. 401.
LXV.— Scripta ineunte an. 402.
LXVI.— Scripta circa idem tempus.
LXVII, LXVIII.— Scriptae circa an. 402.
LXIX.— Scripta exeunte an. 402.
LXX.— Scripta forte circa hoc tempus.
LXXII.— Scripta an. 403 aut 404.
LXXIII.— Scripta circa an. 404.
LXXIV.— Scripta cum superiore.
LXXV.— Scripta circa finem an. 404.
LXXVI.— Scripta ineunte an. 404 aut circiter.
LXXVII, LXXVIII.— Scriptae forte an. 404, circ. 26 junii.
LXXIX.— Scripta forte an. 404.
LXXX.— Scripta an. 405, circa mens. martium.
LXXXI.— Scripta forte an. 405.
LXXXII.— Scripta sub idem tempus.
LXXXIII.— Scripta circa an. 405.
LXXXIV.— Scripta circ. hoc tempus, seu ante an. 411.
LXXXVI.— Scripta forte an. 405.
LXXXVII.— Scripta forte an. 405, certe ante an. 411.
LXXXVIII.— Scripta post initium an. 406.
LXXXIX.— Scripta circa idem tempus.
XC, XCI.— Scriptae an. 408, post 1 diem junii.
XCIII.— Scripta circ. an. 408.
XCVI.— Scripta an. 408, circa init. septemb.
XCVII.— Scripta exeunte an. 408.
XCVIII.— Scripta forte an. 408.
XCIX.— Scripta exeunte an. 408 aut ineunte 409.
C.— Scripta circ. idem tempus.
CI.— Scripta circa idem tempus.
CII.— Scripta circa idem tempus.
CIII, CIV.— Scriptae an. 409, sub mens. martium.
CVI-CVIII.— Scriptae forte an. 409.
CIX, CX.— Scriptae forte versus an. 409.
CXI.— Scripta exeunte an. 409, forte mense novemb.
CXII.— Scripta exeunte an. 409 aut ineunte 410.
CXIII-CXVI.— Scriptae circa hoc tempus, sive non ante 409 nec post 423.
CXVII, CXVIII.— Scriptae forte an. 410 aut ineunte 411.
CXIX, CXX.— Scriptae forte circa idem tempus.
CXXII.— Scripta circa idem tempus.
CXXIII.— Scripta forte sub finem an. 410.
CXXIV-CXXVI.— Scriptae circa ineuntem an. 411.
CXXVII.— Scripta forte an. 411.
CXXVIII.— Scripta an. 411 paulo ante 1 diem junii.
CXXIX.— Scripta paulo post superiorem.
CXXX.— Scripta versus an. 412.
CXXXI.— Scripta circa idem tempus.
CXXXII.— Scripta circa ineuntem an. 412.
CXXXIII.— Scripta circa idem tempus.
CXXXIV.— Scripta cum superiore.
CXXXV-CXXXVIII.— Scriptae sub initium an. 412.
CXL.— Scripta post superiorem.
CXLI.— Scripta 14 junii an. 412.
CXLII.— Scripta circa idem tempus.
CXLIII.— Scripta circa finem an. 412.
CXLIV.— Scripta circa hoc tempus.
CXLV.— Scripta circa an. 412 aut 413.
CXLVI.— Scripta circa an. 413.
CXLVII, CXLVIII.— Scriptae videntur an. 413.
CL.— Scripta circa exeuntem an. 413.
CLI.— Scripta exeunte an. 413, aut ineunte 414.
CLII-CLV.— Scriptae circa an. 414.
CLVI, CLVII.— Scriptae an. 414.
CLVIII-CLXIV.— Scriptae sub an. 414.
CLXV.— Scripta non multo post an. 410.
CLXVI.— Scripta an. 415 verno tempore.
CLXVII.— Scripta simul cum superiore.
CLXVIII.— Scripta forte an. 415.
CLXIX.— Scripta exeunte an. 415.
CLXX, CLXXI.— Scriptae forte an. 415.
CLXXII.— Scripta ineunte an. 416.
CLXXIII.— Scripta circa hoc tempus.
CLXXIV.— Scripta circa hoc tempus.
CLXXVI.— Scripta paulo post superiorem.
CLXXVII.— Scripta circa idem tempus.
CLXXVIII.— Scripta eodem tempore.
CLXXIX.— Scripta circa idem tempus.
CLXXX.— Scripta circa finem an. 416.
CLXXXI-CLXXXIII.— Scriptae init. an. 417.
CLXXXIV.— Scripta sub idem tempus.
CLXXXV.— Scripta circa an. 417.
CLXXXVI.— Scripta circa medium an. 417.
CLXXXVII.— Scripta sub medium an. 417.
CLXXXVIII.— Scripta exeunte an. 417 aut ineunte 418.
CLXXXIX.— Scripta circa an. 418.
CXC.— Scripta paulo post medium an. 418.
CXCI-CXCIII.— Scriptae sub finem an. 418.
CXCIV.— Scripta paulo post superiores.
CXCVI.— Scripta exeunte an. 418.
CXCVII et CXCVIII.— Scriptae exeunte an. 418, aut ineunte 419.
CC.— Scripta exeunte an. 418, aut ineunte 419.
CCI.— Scripta an. 419, mense junio.
CCII.— Scripta videtur versus finem an. 419.
CCIII.— Scripta forte circa an. 420.
CCIV.— Scripta circa hoc tempus.
CCV.— Scripta forte versus an. 420.
CCVI.— Scripta circa hoc tempus.
CCVII.— Scripta an. 421, aut paulo post.
CCVIII.— Scripta forte versus an. 423.
CCIX.— Scripta forte ineunte an. 423.
CCX.— Scripta forte circa hoc tempus.
CCXI.— Scripta circa hoc tempus.
CCXII.— Scripta circa an. 423.
CCXIII.— Scripta 26 septembris 426.
CCXIV, CCXV.— Scriptae circa Pascha an. 426, aut 427.
CCXVI.— Scripta paulo post duas superiores.
CCXVII.— Scripta sub idem tempus.
CCXVIII.— Scripta forte eodem tempore.
CCXIX.— Scripta sub an. 426 aut 427.
CCXX.— Scripta circa exeuntem an. 427.
CCXXI-CCXXIV.— Scriptae an. 427 et 428.
CCXXV.— Scripta an. 428 aut 429.
CCXXVI.— Scripta eodem tempore.
CCXXVII.— Scripta post Pascha, anno forte 428 aut 429.
CCXXVIII.— Scripta sub an. 428 aut 429.
CCXXIX-CCXXXI.— Scriptae sub finem vitae Augustini forte an. 429.
Epistolae Quartae Classis, Quarum tempus minus compertum.
Ex his nemo non videt, si modo rem tantisper expendat, quantum in recte ordinandis Augustini Epistolis operae consiliique a nobis positum sit, quantum
Praefatio Reverendissimi Godefridi Besselii, Monasterii Gottwicensis Abbatis, Editioni Viennensi Praefixa.
Ad Eruditum Lectorem In praedictas Epistolas.
Praefatio D. Jacobi Martin In Easdem Epistolas.
Praefatio D. Jacobi Martin In Easdem Epistolas.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CLXXXIV Bis.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CLXXXIV Bis.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CCII Bis.
Admonitio Ejusdem In Epistolam CCII Bis.
Syllabus Codicum Ad Quos Recognitae Sunt Sancti Augustini Epistolae.
Syllabus Codicum Ad Quos Recognitae Sunt Sancti Augustini Epistolae.
Manuscripti Codices Cum nota singulis hic deinceps designandis indita.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Epistolae Secundum Ordinem Temporum Nunc Primum Dispositae, Et Quatuor In Classes Digestae
Epistola II Zenobio desiderium exponit suum, ut disputationem inter se coeptam, inter se finiant.
Caput Primum.— Memoriam sine phantasia esse posse.
Caput II.— Animam sensibus non usam carere phantasiis.
Caput III.— Objectio resolvitur.
Epistola IX Quaestioni de somniis per superiores potestates immissis respondet.
Epistola X . De convictu cum Nebridio et secessione a mundanarum rerum tumultu.
Epistola XI Cur hominis susceptio Filio soli tribuitur, cum divinae personae sint inseparabiles.
Epistola XII . Quaestionem in superiore epistola perstrictam iterum tractandam suscipit.
Epistola XIII Quaestionem de animae quodam corpore, ad se nihil pertinentem, rogat dimittant.
Epistola XVIII Naturarum genus triplex perstringitur.
Caput Primum.— Salutato Aurelio agit de comes sationibus ab ecclesia removendis.
Caput II.— De contentione et laudis appetitu. Quomodo honor et laus à praelatis assumenda.
Caput III.— Perniciosa simulatio.
Epistola XXX Paulinus Augustino, non recepto ab eo responso, denuo per alios scribit.
Carmen Elegiacum Paulini Ad Licentium.
Epistola XXXIX Hieronymus Augustino, commendans illi Praesidium, et salvere jubens Alypium.
Epistola XLIII Quanta impudentia Donatistae persistant in suo schismate, tot judiciis convicti.
Epistola XLVI Publicola Augustino proponit multas quaestiones.
Epistola XLVII . Augustinus Publicolae dissolvit aliquot ex propositis quaestionibus.
De Duabus Epistolis Proxime Sequentibus. (Lib. II Retract. Cap. XX.)
Epistola LXVI Expostulat cum Crispino Calamensi, qui Mappalienses metu subactos rebaptizarat.
Epistola XCIX Ex Romanorum calamitate susceptum animo dolore commiserationemque significat.
Epistola C Augustinus Donato proconsuli Africae, ut Donatistas coerceat, non occidat.
De Sequente Epistola. (Lib. II Retract., Cap. XXXI.)
Sex Quaestiones Contra Paganos Expositae, Liber Unus, Seu Epistola CII
Quaestio Prima. De Resurrectione.
Quaestio Secunda. De tempore christianae religionis.
Quaestio Tertia. De sacrificiorum distinctione.
Quaestio Quinta. De Filio Dei secundum Salomonem.
Quaestio Sexta. De Jona propheta.
Epistola CXIII Cresconium rogat Augustinus ut suae pro Faventio petitionis adjutor sit.
Epistola CXIV . Ad Florentinum super eadem causa Faventii.
Epistola CXV . Ad Fortunatum Cirtensem episcopum, de eadem re.
Epistola CXVI . Generoso Numidiae Consulari Augustinus commendans causam Faventii.
Epistola CXIX Consentius Augustino proponit quaestiones de Trinitate.
Epistola CXX Consentio ad quaestiones de Trinitate sibi propositas.
Epistola CXXIII Hieronymus Augustino quaedam per aenigma renuntians.
Epistola CXXX Augustinus Probae viduae diviti praescribit quomodo sit orandus Deus.
Epistola CXXXI Augustinus Probam resalutat, et gratias agit quod de salute ipsius fuerit sollicita.
Epistola CXXXVII Respondet Augustinus ad singulas quaestiones superius propositas a Volusiano.
De Sequente Epistola. (Lib. II Retract., Cap. XXXVI.)
De Gratia Novi Testamenti Liber, Seu Epistola CXL.
Epistola CXLVI Pelagium resalutat, et pro litteris ipsius officiosis gratiam habet.
De Duabus Proxime Sequentibus Epistolis. (Lib. II Retract. Caput XLI.)
De Videndo Deo Liber, Seu Epistola CXLVII Docet Deum corporeis oculis videri non posse.
Epistola CLV . Augustinus Macedonio, docens vitam beatam et virtutem veram non esse nisi a Deo.
Epistola CLVI Hilarius Augustino, proponens illi quaestiones aliquot de quibus cupit edoceri.
Epistola CLVII Augustinus Hilario, respondens ad illius quaestiones.
Epistola CLX Evodius Augustino, movens quaestionem de ratione et Deo.
Epistola CLXIII Evodius Augustino proponit aliquot quaestiones.
De Duabus Epistolis Proxime Sequentibus. (Lib. II Retract. Caput XLV.)
De Origine Animae Hominis Liber, Seu Epistola CLXVI
De Sententia Jacobi Liber, Seu Epistola CLXVII
Epistola CLXXI Excusat formam superioris epistolae ad Maximum datae.
Fragmentum Epistolae Hactenus Ineditae Augustini Ad Maximum.
Epistola CLXXVI Milevitani concilii Patres Innocentio, de cohibendis Pelagianis haereticis.
Epistola CLXXVIII Augustinus Hilario, de Pelagiana haeresi duobus in Africa conciliis damnata.
De Epistola Subsequente. (Lib. II Retract., Cap. XLVIII.)
De Correctione Donatistarum Liber, Seu Epistola CLXXXV
De Subsequente Epistola. (Lib. II Retract. Cap. XLIX.)
De Praesentia Dei Liber, Seu Epistola CLXXXVII
Epistola CXCII Augustinus Coelestino diacono (postea pontifici Romano), de mutua benevolentia.
Epistola CCVI Valerio comiti Felicem episcopum commendat.
Epistola CCVII Augustinus Claudio episcopo, transmittens ipsi libros contra Julianum elaboratos.
Duodecim Sententiae Contra Pelagianos.
Epistola CCXXIII . Augustino Quodvultdeus, rursum efflagitans ut scribat opusculum de haeresibus.
Epistola CCXXVI . Hilarius Augustino, de eodem argumento.
Epistola CCXXXIX . Augustinus Pascentio, de eadem re urgens ut explanet fidem suam.
Epistola CCXLIV Augustinus Chrisimo, consolans ne deficiat in adversis.
Epistola CCXLIX Augustinus Restituto, quatenus mali tolerandi in Ecclesia.
Epistola CCLII Augustinus Felici, de pupilla quadam Ecclesiae tutelae commissa.
Epistola CCLIV . Augustinus ad eumdem Benenatum, pronubum agentem Rustici filio.
Epistola CCLV Augustinus ad Rusticum, de puella in connubium ejus filio petita.
Epistola CCLVI . Officiose Augustinus ad Christinum scribit.
Epistola CCLVII Augustinus Orontio, resalutans illum.
Epistola CCLX Audax Augustino, flagitans mitti sibi prolixiorem epistolam.
Epistola CCLXV Augustinus Seleucianae, de baptismo et poenitentia Petri, contra quemdam novatianum.
Appendix Tomi Secundi Operum Sancti Augustini, Complectens Aliquot Epistolas Ipsius Nomine Olim Falso Praenotatas.
Admonitio De Sexdecim Epistolis Proxime Sequentibus.
Admonitio De Subsequente Epistola.
Epistola XVII Pelagii Ad Demetriadem.
Censura Lovaniensium Theologorum In Duas Epistolas Proxime Sequentes.
Admonitio In Subsequentem Altercationem.
Epistola XX , Sive, uti Corbeiensis codex aliique Mss. praeferunt,
Index Rerum Quae In Hoc Secundo Volumine Continentur.
Index Rerum Quae In Hoc Secundo Volumine Continentur.
S. Augustini Episcopi Epistolarum Ordo Novus Cum Antea Vulgato Comparatus
S. Augustini Episcopi Epistolarum Ordo Novus Cum Antea Vulgato Comparatus
S. Augustini Episcopi Epistol. Ordo Antea Vulgatus Ad Novum Reductus.
S. Augustini Episcopi Epistol. Ordo Antea Vulgatus Ad Novum Reductus.
S. Augustini Episcopi Epistol. Index Alphabeticus. Numerus romanus Epistolam designat, arabicus paginam.
S. Augustini Episcopi Epistolarum Index Secundum Praecipua Earum Argumenta Digestus. ((Numericae notae Epistolam designant.))
Addenda Ad Appendicem Tomi II. Epistola Consolatoria S. Augustini Ad Probum .
Addenda Ad Appendicem Tomi II. Epistola Consolatoria S. Augustini Ad Probum .
Cap. Primum.
1. De paucis quae nunc jam ad navem currente litterarum perlatore, et mihi in ipsius festinatione properanti in mentem venerunt, ne sine corollario mihi rescribas, aliqua proponam: quae si forte lucida sunt, etmihi videntur obscura, nemo prudentum filiorum, qui forte de nostris in hora lectiunculae hujus circa te steterint, de insipientia mea rideat, sed potius benevolentia fraternae charitatis faveat instruendo, ut efficiar videntium particeps et ex doctrina tua illuminatis mentibus considerantium mirabilia de lege Domini.
2. Dic ergo mihi, benedicte doctor Israel, quid sit quod dicitur in psalmo decimoquinto: «Sanctis qui in terra sunt ejus, mirificavit omnes voluntates suas inter illos. Multiplicatae sunt enim infirmitates eorum; postea acceleraverunt.» Quos ait sanctos, qui in terra sunt sancti? Num illos Judaeos, qui filii carnis Abrahae, et non filii repromissionis excluduntur a semine quod in Isaac vocatum est (Rom. IX, 8, 7) , ideo sanctos in terra, quia sancti genere carnali, vita autem sensuque terreni sunt, qui terrena sapiunt, et carnali observantia in vetustate litterae consenescunt; non renascentes in novam creaturam, quia non receperunt eum, per quem vetera transierunt, 0463 et facta sunt nova? Sic enim forte eos in hoc psalmo sanctos appellat, quomodo et in Evangelio justos, ubi dicit, «Non veni vocare justos, sed peccatores » (Matth. IX, 13) ; id est illos justos, qui in sanctitate generis et littera Legis gloriantur: quibus dicitur, «Nolite gloriari in patre Abraham; quia potens est Deus de lapidibus istis excitare filios Abrahae » (Id. III, 9) . Quorum forma in illo Pharisaeo proponitur, qui justitias suas tanquam nescienti Domino recolens, praedicabat in templo; non orans ut exaudiretur, sed exigens quasi debitum meriti pro operibus bonis quidem, sed ingratis Deo, quia quod justitia aedificaverat, superbia destruebat: nec idipsum silentio, sed voce clamabat, ut appareret eum non divinis auribus loqui, qui et ab hominibus vellet audiri; atque ideo non placuit Deo, quia placebat sibi: «Quoniam dissipavit Dominus ossa hominum sibi placentium. Confusi sunt,» inquit, «quia sprevit illos » (Psal. LII, 6) , qui cor humile et contribulatum non spernit.
3. Denique et in ipsa Evangelii parabola, qua Pharisaei et Publicani persona confertur, evidenter ostendit ipse Dominus quid in homine suscipiat, quid repellat (Luc. XVIII, 10-14) , sicut scriptum est quia «Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam (Jac. IV, 6) .» Ideo protestatur magis justificatum abiisse e templo Publicanum de confessione peccatorum suorum, quam Pharisaeum de imputatione justitiarum suarum. Merito autem ille laudator sui, repudiatus abscessit a facie Dei, qui cum ipso nomine peritiam Legis praeferret, oblitus fuerat in propheta dicentem Dominum: «Super quem habitabo, nisi super humilem, et quietum, et trementem sermones meos » (Isai. LXVI, 2) ? Ille autem in corde contrito sui accusator accipitur, et obtinet veniam de confessis peccatis propter gratiam humilitatis, sancto illo Pharisaeo (quales Judaei sancti sunt), reportante sarcinam peccatorum de jactantia sanctitatis. Ipsius nimirum sunt forma Judaei illi, de quibus Apostolus ait quod suum justitiam statuere cupientes, quae ex Lege est, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X, 3) , quae est ex fide, quae reputata est patri nostro Abraham ad justitiam, non ex operibus (Id. IV, 2, 3) , quia secundum omnipotentiam Dei credidit Deo: apud quem ille vere justus est qui ex fide vivit; nec sanctus in terra est, sed in coelo, quia non carne, sed spiritu ambulat; cujus conversatio in coelis est; non gloriantis in circumcisione carnis, sed in circumcisione cordis, quae non littera, sed spiritu agitur invisibiliter; unde laus ejus non ex hominibus est, sed ex Deo.
4. Deinde quod jungit in eodem versiculo, «Miras fecit voluntates suas inter illos,» credo ex eo dicit, quod ipsis primum lucernam Legis accendit, et praecepta vivendi dedit. «Notas,» enim, inquit, «fecit vias suas Moysi, et filiis Israel voluntates suas» (Psal. CII, 7) . Deinde ipsum pietatis suae sacramentum in ipsis operatus est, natus in carne ex virgine Deus in gente ipsorum, et de carne ipsorum factus ex semine David homo: deinde virtutes sanitatum, quas in ipsis et coram ipsis perfecit. Qui per haec non modo creditus non est, sed et blasphematus 0464 est ab eis, cum dicerent, «Hic homo si a Deo esset, non curaret sabbatis» (Joan. IX, 16) ; et, «Non ejicit daemonia nisi in Beelzebub principe daemoniorum» (Matth. XII, 24) . Propter hanc mentem obdurata impietate caecatam, multiplicatae sunt infirmitates et tenebrae eorum.
5. Sed quid est quod ait, «Postea acceleraverunt?» Utrum in poenitentiam, sicut illi in Actibus Apostolorum, qui beati Petri praedicatione compuncti, crediderunt in eum quem crucifixerant, et festinantes tanto expiari peccato, ad donum gratiae cucurrerunt (Act. II, 37-41) ? an vero quia virtutes animae ex fide et charitate Dei roborantur, illis impiis utroque vacuis multiplicatae sunt infirmitates animae ex impietate scelerum mortiferis languoribus occupatae? Christus etenim lumen et vita credentium est, et sanitas sub pennis ejus: unde non mirum si et tenebrae et infirmitates eorum multiplicatae sunt in interitum, qui vitam et lucem non receperunt, neque sub pennis ejus manere voluerunt; quos, ut ipse flens in Evangelio suo protestatur, saepe voluit congregare sub alas suas, sicut gallina congregat pullos suos, et noluerunt (Matth. XXIII, 37) . Multiplicatis ergo infirmitatibus quo acceleraverunt? Forte in crucem Domini conclamandam, et invito Pilato nefariis vocibus extorquendam, ut adimplerent mensuram patrum suorum, ut isti Dominum Prophetarum occiderent, quorum patres ipsos Prophetas interfecerunt, a quibus hic mundi Salvator esse venturus nuntiabatur. «Postea acceleraverunt: veloces enim pedes eorum ad effundendum sanguinem. Contritio et infelicitas in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt » (Psal. XIII, 3) , id est Christum qui dicit, «Ego sum via» (Joan. XIV, 6) .
6. In consequenti psalmo illud mihi exponi desidero, quid dicat, «De absconditis tuis adimpletus est venter eorum. Saturati sunt porcina,» vel sicut in quibusdam psalteriis scriptum audio, «saturati sunt filiis , et reliquerunt quae superfuerunt parvulis suis.»
7. Rursus in alio psalmo admirari soleo, Filium ad Patrem loqui intelligens, in psalmo quinquagesimo octavo, ubi de Judaeis inimicis, de quibus supra dixerat, «Ecce ipsi loquentur in ore suo, et gladius in labiis eorum,» paulo infra dicit, «Ne occideris eos, nequando obliviscantur Legis tuae. Disperge illos in virtute tua, et destrue eos, Domine.» Quod in his usque in hodiernum diem videmus impleri: destructi sunt enim a veteri sua gloria, sine templo et sine sacrificiis, ac sine Prophetis in omnium gentium dispersione viventes. Sed quid miramur quod jam per Prophetam pro eis non occidendis rogabat, pro quibus et sub ipso tempore passionis jam ad crucem eum ducentibus precabatur, dicens: «Pater, dimitte eis; non enim sciunt quid faciunt » (Luc. XXIII, 34) ? Verum quod adjecit, «Ne unquam obliviscantur Legis tuae,» tanquam propter hoc necessaria esset etiam sine fide Evangelii vita eorum, obscurum mihi fateor. Quid enim his ad salutem, quae sola fide quaeritur, prodest in Legis memoria et meditatione versari; nisi forte propter honorem Legis ipsius, vel generis Abraham, ut 0465 etiam in parte terrena carnalis seminis ejus, quae videtur secundum arenam maris computari, Legis antiquae littera perseveret, ne forte aliqui legendo Legem illuminentur ad fidem Christi, qui et Legis et Prophetarum finis est, et in omnibus eorum libris praefiguratus ac prophetatus elucet? aut quia ex ipsis impiis eorum generatio ventura est electorum, qui de singulis tribubus electi, in duodenis millibus designantur (Apoc. VII, 5-8) ; quibus ipsa revelatio beati Joannis ex voce Angeli praenuntiantis hoc testimonium perhibet, quia comitatui regis aeterni familiarius adhaerebunt penitus immaculati, et humanae conjunctionis expertes? de quibus specialiter ait: «Sequuntur Agnum quocumque ierit, quia cum mulieribus se non coinquinaverunt; virgines enim sunt » (Id. XIV, 4) .
8. In sexagesimo septimo praeter alia illud mihi obscurissimum est quod ait, «Verumtamen Deus conquussavit capita inimicorum suorum, verticem capilli perambulantium in delictis suis;» quid sit verticem capilli perambulare in delictis. Non enim dixit, Verticem capitis, sed, «verticem capilli,» qui sine sensu est. An repletum peccatis hominem vult ostendere? Scriptum est: «Omne cor in dolore, a pedibus usque ad caput» (Isai. I, 6) . Et paulo infra quod ait, «Lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso.» A quo ipso? et numquid canes Dei dici possunt Gentiles, quos ipse in Evangelio canes nominat (Matth. XV, 26) ? aut ne forte ipsos canes Dei dicat, quales aestimari possunt, si qui in nomine christiano gentiliter vivant; quorum pars cum infidelibus ponitur, quia Deum quem verbis colunt, factis negant?