I. Pelagii haeresiarchae patria, vitae institutum, et mores.

Pelagius haeresis princeps, vulgo dicebatur Brito: quod illi cognomen Augustinus, ut ab illo distingueretur, ejus aequali, quem Pelagium Tarenti appellabant, inditum esse credidit (Epist. 186, n. 1) . Eodem ipsum cognomine Prosper in Chronico ad annum quadringentesimum decimum tertium, et Gennadius ad veteres codices emendatus, vocant (Infra, Append. parte 2) . Dicitur quoque ab Orosio, Britannicus noster (Apolog.); a Mercatore, gente Britannus (Infra, Append. parte 2) . Denique Prosper in carmine de Ingratis auctorem haeresis Pelagianae notat his verbis:

Dogma quod antiqui satiatum felle draconis
Pestifero vomuit Coluber sermone Britannus.
Et multo infra in Semipelagianam impietatem dicit,

Auctorem comitare exclusa Britannum.
Idemque in epigrammate adversus quemdam Augustini obtrectatorem:

Aut hunc (ait) fruge sua aequorei pavere Britanni.
Praeterquam quod suo in Collatorem opere, ubi inimicos gratiae quosdam in Britanniis deprehensos memorat, hos solum suae originis occupasse scribit (Ibid.) . Atque adeo idem si fuerit Pelagius, quem dicit Hieronymus Scotorum pultibus praegravatum: hoc ipsum quod in homines natali ejus solo finitimos quadrabat, ei attribuit. Qua ratione de eodem in alio loco, Habet, inquit, progeniem Scoticae gentis, de Britannorum vicinia (Ibid.) . Quibus verbis nihil aliud significat, nisi illum gente Scotum, seu Hibernum, videri; quando et innata essent ipsi Scoticae, id est, Hibernicae regionis vitia, et ortum e finitima Britannia duxisse. Ipsum autem humilibus parentibus natum prodit Orosius (Apolog. cap. 26) ; quippe cui natales ait non dedisse, ut honestioribus disciplinis erudiretur, ob idque ad conficiendos libros subsidiariis indiguisse operae comitibus, qui sermonem ei suum commodarent.

Is tum Augustino (Infra, de Gestis Pelagii, n. 36; et in tomo 8, lib. de Haeresibus, cap. 88) , tum aliis a quibus memoratur, solet Pelagius Monachus appellari (Infra, Append. parte 2) : unde colligas eum hoc vitae genus non modo professum fuisse, verum etiam titulum, quo vocaretur, clariorem nullum habuisse, atque clericali dignitate neutiquam cohonestatum. Hinc ejus haeresim Augustinus non ab episcopis, non a presbyteris, vel quibuscumque clericis, sed a quibusdam pseudomonachis invectam affirmat (Infra, de Gestis Pelagii, n. 61) . Illum Orosius disertis verbis hominem laicum dicit (Infra, Append. parte 2) , queriturque locum ipsi in Jerosolymitano consessu datum inter presbyteros. Et Zosimus papa eidem Pelagio, quem erroris falso insimulari existimabat, initio favens, eum laicum virum ad bonam frugem longa erga Deum servitute nitentem nuncupavit (Ibid) . Utrum vero monachum in Anglia apud Bangorenses, vel in Italia induerit Pelagius, statuere hic non magni refert: neque operae pretium est, alia quae apud Usserium videre licet, Anglicorum scriptorum de eodem commenta recensere. At omnibus fere persuasum fuit, illum, quo tempore Joannes Chrysostomus ab adversariis exagitabatur, monachum egisse in Oriente; atque eumdem illum esse, de quo Vir sanctus ad Olympiadem litteris anno, ut videtur, quadringentesimo quinto, in exsilio apud Arabissum in Armenia datis scribebat in haec verba: De Pelagio monacho dolore vehementi affectus sum. Quot igitur quantisque ii qui forti animo steterint, coronis digni sunt, perpendas velim: cum viros tanta cura et studio tantaque tolerantia viventes abduci videamus. Procul dubio Pelagius ille, ab iis qui Joannis innocentiam tuebantur, defecerat: neque aliud causae erat, cur ejus lapsum miseraretur sanctus Episcopus. Quod enim ad Pelagianam haeresim spectat, Chrysostomum, qui diem anno quadringentesimo septimo obiit, de illa quidquam unquam audivisse, tametsi forte illam sensim jam tum insinuaret ejus parens, nemini videatur verisimile. Quin etiam Pelagium haeresiarcham hoc ipso anno quadringentesimo quinto, quo Joannes Pelagii monachi defectionem querebatur, versatum fuisse Romae facile jam persuadetur, postquam ex Mercatore observatum est, haeresim illum suam Romae Rufino quodam Syro propinante imbibisse tempore Anastasii papae (Ibid.) . Quippe 0011 ex eadem urbe, in qua teste Augustino diutissime vixit (Infra, de Peccato Originali, n. 24) , non ante annum fere quadringentesimum decimum secessit: nam et ad id temporis spatium revocanda est illa epistola, quam se Pelagius Paulino episcopo ante duodecim fere annos scripsisse, in litterisad Innocentium papam jam defunctum directis memorabat (Infra, de Gratia Christi, n. 38) .

Romae longissimum temporis spatium cum esset versatus, in multorum cognitionem insinuaverat sese: ac primum existimationem in ea urbe sibi pepererat minime vulgarem. Hinc ipse quoque noscere illum coepit Augustinus (Infra, de Gestis Pelagii, n. 46) : ita ut, cum probaretur plurimis illius vita, eum in primis suis adversus ipsius errores opusculis nunquam fere sine honore ac laude nominaverit. Sic illum quodam loco, bonum ac praedicandum virum, ab iis qui eum nossent, vocitari testatur; alio autem, virum esse, ut auditione quidem acceperat, sanctum, et non parvo provectu christianum (Infra, de Peccatorum Meritis, lib. 3, nn. 5, 1) . Alibi gratiae adversarios generaliter ita praedicat: Cum sint, ait, casta vita moribusque laudabiles, nec dubitent facere quod illi diviti pro consequenda vita aeterna consilium requirenti, cum se respondisset jam omnia legis implevisse mandata, praecepit Dominus, si vellet esse perfectus, venderet omnia quae habebat, et daret pauperibus, thesaurumque transferret in coelum (Ibid. lib., 2, n. 25) . De quibus rursum Honorato scribit: Nec tales sunt, quos facile contemnas; sed continenter viventes, atque in bonis operibus laudabiles (Epist. 140, n. 83) . Pelagium certe charum admodum habebat Paulinus episcopus Nolensis, utpote quem insignem Dei servum existimabat. Illius adhortatione duo juvenes, Timasius et Jacobus, repudiatis quae saeculum eis promittebat, se spemque suam omnem Deo voverant. Quapropter multorum episcoporum litteras postmodum in medium eo consilio protulit, ut eximiis laudibus quibus eum illi decorabant, imputatae sibi haereseos notam elueret: Quasi eum, inquit Augustinus, haec perversa sentire, omnes qui vehementes et quodam modo ardentes ad bonam vitam exhortationes ejus audiebant, facile scire potuerint (Infra, de Gestis Pelagii, n. 50) . Idem gloriabatur se in amicis viros sanctos complures numerare (Ibid., n. 53.)

Sed postquam semel germanam fidem deseruit, quidquid illi pietatis inesse videbatur, in dies defecit, aut omnino evanuit. Ab Orosio ad annum quadringentesimum decimum quintum, aut quadringentesimum decimum sextum conscribente Apologiam, Novus magister ministerque mensarum appellatur. Tum ab eodem dicitur «Ἀναμάρτιτος,» qui venire sibi posse perfectionem vitae immaculatae manducanti, bibenti, dormientique confirmet. Infra quoque perstringitur quasi ob temulentiam hisce verbis: Post multam crapulam novissime expergefactus. Et cum eum schemate gigantis descripsisset idem Orosius in hunc modum, Stat immanissimus superbia Goliath, carnali potentia tumidus, omnia per se posse confidens, caput, manus, totum insuper corpus plurimo apparatu vestitus: ut hominis, quem etiam de facie noverat, speciem ac formam suis omnibus coloribus effingeret, huic rudiori tabellae subinde novas lineas adjecit, et quodam loco, Sed tibi, inquit, specialis inde portandi oneris fortasse fiducia est, quod balneis epulisque nutritus latos humeros gestas, robustamque cervicem, praeferens etiam in fronte pinguedinem. Verum haud scimus an ipsum eunuchum simul et luscum fuisse designet, cum ait: Noster hic mutilus, laevis in fronte, «μονόφθαλμος.» Denique qua ratione Pelagius vitam suam instituat, asserit ignotum esse nemini. Neque a fide alienum putaverimus, eumdem illum ab Hieronymo nominari, Albinum canem, grandem et corpulentum, et qui calcibus magis possit saevire quam dentibus (Infra, Append. parte 2) .

Isidori Pelusiotae, viri peccatorem in desideriis animae suae laudare ac palpare nescii, exstat ad Pelagium monachum epistola in hanc formam: Cani effusi sunt in Ephraim, et ipse ignoravit, vitiosis nimirum affectionibus juvenescens. Eo modo tibi quoque ingens annorum turba canitiem invexit, et tamen rigidum atque inflexum animum habes, ex alio monasterio in aliud subinde migrans, atque omnium mensas perscrutans atque explorans. Quamobrem si tibi carnium nidor atque obsoniorum condimentum curae est, iis qui magistratus gerunt potius blandire, atque urbium caminos vestiga. Neque enim homines eremitae facultates eas habent, ut te, quemadmodum tibi gratum est, excipere valeant (Lib. 1, Epist. 314) . Hoc autem epistolium si Pelagio haeresiarchae missum est, oportet illud ante vulgatam ejus haeresim scriptum; atque adeo non multo postquam ex Africa anno, ut postea dicturi sumus, quadringentesimo decimo primo profectus est. Et certe quam morum depravationem animadvertebat in Pelagio Isidorus, ea non leve argumentum subministrat, quo persuasum habeamus, id antequam Romae moraretur, ubi in magna apud probos quosque existimatione vixit, neutiquam contigisse.