IV. Coelestius Pelagii discipulus accusatur a Paulino, idemque a Carthaginensi concilio anno quadringentesimo duodecimo condemnatur.

Doctrina illa pestifera, quam Romae Pelagius tradere coeperat, in Africam perlata, tametsi hanc provinciam non tam late occupavit alteque pervasit (Infra, de Peccato Originali, n. 24) , sectatores ibi quosdam statim reperit, qui ubicumque poterant, haec sui erroris nova semina spargerent (Epist. 157, n. 22) . Illic per ora eorum qui Pelagii discipuli ferebantur, dogmata ista fervebant: ita ut unus ex eis Coelestius Carthagine ad ecclesiasticum judicium perduceretur, et reportaret dignam sua perversitate sententiam (Infra, de Gestis Pelagii, n. 46) . Fuit hic discipulorum Pelagii, cum temporis ordine, tum nominis celebritate facile princeps, qui magistri sui vestigiis tam diligenter institit, ut eorum haeresis sectatores ex aequo Pelagiani vel Coelestiani dicerentur (De Haeresibus, cap. 88) . Imo Coelestius videtur ipso Pelagio notiorem famam ac latius propagatam in Oriente consecutus. Quae patria ejus esset, non reperitur: siquidem vero propius existimamus, Pelagium ipsum esse, quem, ut supra diximus, Albinum canem Hieronymus appellabat. E Campania oriundum conjectat vir eruditus ( Garnerius, in Mercatorem), ex illo versu Prosperi, quem non de Juliano, sed de Coelestio interpretatur:

Aut huic Campano gramine corda tument. (Infra, Append. part. 3.)

Natu nobilis fuit, sed naturae vitio eunuchus utero matris editus (Ibid.) ; quo forsitan fit, ut Prodigiosus a Vincentio Lirinensi dicatur (Commonit. cap. 34) . Idem aliquandiu in foro versatus est, eam ob causam, nisi fallimur, dictus a Mercatore Auditorialis scholasticus (Infra, Append. parte 2) . Post vero meruit in monasterio, et inde, teste Gennadio, antequam se Pelagio adjunxisset, atque adhuc adolescens, ad parentes suos epistolas in libellorum formam tres conscripsit, omnibus divinae studentibus charitati utiles; utpote quae tantum ad virtutem accenderent, nec pravae illius doctrinae, quam postea palam professus est, quidquam saperent (Ibid.) .

Hieronymus adversarios suos verbis deprimere solitus, Coelestii sicut et magistri ejus Pelagii stilum ac ingenium admodum elevat. Et de Coelestio quidem hunc in modum loquitur: Unus discipulorum ejus, imo jam magister et totius ductor exercitus, et contra Apostolum vas perditionis, per solaecismorum, et non, ut sui jactitant, syllogismorum, spineta decurrens (Ibid.) . Quae paucula tamen restant ex hujus scriptis (Infra, de Perfectione Justitiae hominis, nn. 1, 2 seqq.) , ea subtili eum fuisse ingenio, necnon in philosophicis cavillis ac tricis exercitato declarant. Vocat illum Augustinus hominem acerrimi ingenii, qui profecto si corrigeretur, plurimis profuisset (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, lib. 2, n. 5) . Pelagius quoque ab eodem sancto antistite dicitur esse acutissimus (Infra, de Natura et Gratia, n. 41) . Et quid de ingeniis illorum senserit, haec inter caetera clare demonstrant: Hanc absurditatem, inquit, talia ingenia non videre, quis credat (Infra, de Peccatorum Meritis, n. 41) ? Item alio loco: Ne amicis nostris, quorum fortissima et celerrima ingenia, non in perversum, sed in directum currere volumus, facere existimemur injuriam (Infra, de Natura et Gratia, n. 6) . Alibi rursus: Illa ingenia, quamvis nefando errore perversa, non tamen contemptibilia (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, n. 5) . Praeterea de praeceptore ac discipulo ita pronuntiat: Quid inter istum Pelagium et Coelestium in hac quaestione distabit, nisi quod ille, nempe Coelestius, apertior, iste occultior fuit; ille pertinacior, iste mendacior; vel certe ille liberior, hic astutior (Infra, de Peccato Originali, n. 13) ? Coelestius ergo cum et animo ad audendum parato esset, et prompto argutoque ingenio, contra traducem peccati primus, ut fertur, scripsit, anno forte quadringentesimo secundo: et multos, inquit Mercator, incredibili loquacitate amentiae suae participes et complices fecit, ausus palam publiceque Pelagii errores passim disseminare per populos (Infra, Append. parte 2) .

Is anno Christi quadringentesimo duodecimo agebat Carthagine, qua etiam in urbe jam ad presbyterii honorem subrepere coeperat: verum cum haeresim non dissimulanter praedicaret, deprehensus fuit, et apud Aurelium episcopum accusatus (Epist. 57, n. 22) . Mox ergo in concilium Carthagine habitum, cui Aurelius quidem cum aliis episcopis bene multis interfuit, abfuit vero Augustinus (Infra, de Gestis Pelagii, n. 23) , arcessito Coelestio, libelli judicibus accusationis ipsi intentatae capita continentes, oblati sunt duo, quorum alter libellus minor dicitur. Stabat contra Coelestium ex adversa parte Paulinus quidam, ille haud dubie, qui Ambrosii vitam scripsit Augustini rogatu; quam ipse in Africa, Joanne praefecto praetorio (hanc vero dignitatem Joannes annis 412, 413 et 422 gessit), scriptam ab se testatur. Hic 0019 in libro quodam de Haeresibus vocatur diaconus, defensor, ac procurator Ecclesiae Mediolanensis: et Mercator prodit disertis verbis, quod Coelestius per libellum a quodam Paulino diacono sanctae memoriae Ambrosii Mediolanensis episcopi sit accusatus, tanquam haeretica capitula quaedam non solum ipse doceret, sed et per provincias conspirantes sibi diversos, qui haec per populos disseminarent, misisset (Infra, Append. parte 2) .

Capitula ex Coelestii doctrina haec in libello afferebantur: I. Adam mortalem factum, qui sive peccaret, sive non peccaret, moriturus fuisset. II. Quod peccatum Adae ipsum solum laesit, et non genus humanum. III. Quod parvuli qui nascuntur, in eo statu sint, in quo Adam fuit ante praevaricationem. IV. Quod neque per mortem vel praevaricationem Adae omne genus hominum moriatur, neque per resurrectionem Christi omne genus hominum resurgat. V. Quod lex sic mittit ad regnum coelorum, quomodo et Evangelium. VI. Quod et ante adventum Domini fuerunt homines impeccabiles, id est, sine peccato (Ibid.) . Prompsit haec Mercator de concilii gestis, quorum exemplaria in manibus habebat: ubi tamen ab ipsius Mercatoris exscriptoribus omissum suspicamur septimum, quod alio loco exhibet, capitulum Coelestii, quo is docuit, Infantes, etiamsi non baptizentur, habere vitam aeternam (Ibid., init.) . Nam Coelestio capitula numero septem objecta fuisse à Paulino, significat idem auctor, cum ait, de supra scriptis capitulis septem paribus synodi patres restitisse Coelestio; id est, de septem capitulis Coelestii alia fuisse contra ipsum pari numero confecta. Isthic etiam illud desideratur capituli sexti corollarium, quod cum in Coelestio Africana synodus, teste Orosio, detestata jam fuisset, non desinebat Pelagius in Jerosolymitano conventu idem adhuc praefracte dicere, scilicet, Hominem posse esse sine peccato, et facile Dei mandata servare, si velit (Infra, append. parte 2) . Porro ad capitulum secundum et ad tertium Coelestius in synodo Carthaginensi respondens, errores istos neque confiteri ausus est, neque rursus voluit inficiari, sed ejusmodi quaestiones in utramque partem disputari posse dixit; cum plurimos, ut aiebat, ex ordine presbyterorum, atque in his maxime Rufinum sancti Pammachii convictorem nosset, qui originis peccatum negarent. Addidit tamen, se semper dixisse, infantes egere Baptismo, ac debere baptizari (Infra, de Peccato Originali, n. 3) . Quin etiam libello brevissimo, redemptione ipsis etiam parvulis opus esse, eamque ob causam necessarium iis Baptismum concessit (Infra, de Peccatorum Meritis, nn. 62, 58; de Peccato Originali, n. 21; contra Julianum, lib. 3, n. 9; et in tomo 2, Epist. 157, n. 22) , catholicum videlicet hocce dogma negare coram Christianis veritus: sed tamen ex Adamo in parvulos transisse peccatum, aut remissionem alicujus in eis peccati apertius exprimere noluit. De hoc haud dubie loquitur libello Zosimus, cum priorem quemdam libellum in Africa datum a Coelestio, fidei ejus documentum praebere scribit, quod ab eo damnando prohibere judices debuisset. Tum vero Zosimus nondum perspectas habebat horum haereticorum fraudes: neque profecto ipsa viderat synodi acta; quandoquidem etiam dicit, nihil ibi liquido judicatum (Infra, Append. parte 2) . Etenim ex iisdem actis patebat, auditum illum frequenter, confessum, et convictum, tandem cum in haereticis illis dogmatibus, quorum insimulatus fuerat, obstinata mente perstaret, merito damnatum esse, et ecclesiastica communione privatum (Ibid.; tomo 2, Epist. 157, n. 22; tomo 1, Retract. lib. 2, cap. 33) . Coelestius a synodi sententia provocavit ad apostolicam Sedem: cujus quidem provocationis, praeter Zosimum in litteris ad Africanos episcopos, ubi de illius appellatione pristina commemorat, testes sunt Paulinus, Mercator et Facundus (Infra, Append. parte 2; Facundus, lib. 7, cap. 3) . Addit Mercator, eumdem ipsum mox, appellatione neglecta, Ephesum, Asiae urbem, contendisse, ibique ausum esse per obreptionem locum presbyterii petere.

Errores Coelestii qui apud Carthaginem sectabantur, ejus condemnatione deterriti sunt, quominus Ecclesiae fidem, quam fundatissimam cernebant, impugnare auderent, nisi tantum sermonibus, aut querelis potius, quas in vulgus dissimulanter et mussitando spargebant (Epist. 157, n. 22) . Quare non injuria Patres concilii Carthagine anno quadringentesimo decimo sexto habiti affirmant, episcopali judicio excisum fuisse hoc tantum ab Ecclesia vulnus, nimirum Pelagianam haeresim; idque judicium ante ferme quinquennium super Coelestii nomine Carthagine agitatum, atque adeo circiter initium anni quadringentesimi duodecimi (Infra, Append. parte 2) . Illud Augustinus quoque collocat post habitam cum Donatistis collationem; aut saltem non ante factum quam illa iniretur, satis aperte significat (Infra, de Gestis Pelagii, n. 46) . Ad idem etiam concilium forte respiciebat, quae Photio visa est, haeresis Pelagianae historia, dum hosce haereticos Theophili Alexandrini atque Innocentii Romani pontificis tempore ejectos Ecclesia tradit (Infra, Append. parte 2) : nisi forte loco Theophili, legendum sit Theodori Antiocheni. Quippe diem obiit Theophilus anno Christi quadringentesimo duodecimo, aliis conciliis, in quibus condemnati illi fuere, nondum habitis.

V. Pelagianos sacris concionibus primum, tum postea scriptis libris impugnat Augustinus. Scribit in eosdem ad Marcellinum opuscula duo, aliud de Baptismo parvulorum, aliud de Spiritu et Littera; necnon inter id temporis epistolam ad Honoratum de gratia Novi Testamenti.

Concilio contra Coelestium coacto, uti supra vidimus, Augustinus minime aderat: verum cum postea Carthaginem venisset, ejusdem gesta recensuit. Neque tamen in id argumenti confestim scribere est aggressus: sed tum ipse, tum alii catholici antistites, et publicis concionibus, et familiaribus colloquiis, pro sua quisque parte Pelagianos errores convellere moliebantur (Retract. lib. 2, cap. 33) . Huc omnino spectant Augustini sermones, 170, 174, 175, aliique vel hoc tempore vel aliquanto post habiti ( Infra, in fine tomi, vide Indicul. Opusculorum 0021 Augustini contra Pelagianos): siquidem in iis placita Pelagianorum, quamvis nominatim illos non appellet, funditus evertit. In sermone 176 adversus eosdem disputans: Nemo, ait, vobis susurret doctrinas alienas. Hoc Ecclesia semper habuit, semper tenuit; hoc a majorum fide percepit, hoc usque in finem perseveranter custodit . . . . Quisque ergo quod potest, fratres, loquatur pro eo qui loqui pro se non potest. Pro magno commendantur episcopis patrimonia pupillorum, quanto magis gratia parvulorum? Pupillum tuetur episcopus, ne mortuis parentibus ab extraneis opprimatur: clamet plus pro parvulo, cui timet ne a parentibus occidatur (Serm. 176, n. 2) .

Postea vero quam Pelagianam haeresim aliquandiu viva voce esset aggressus, stilo quoque adversus illam decertare compulsus est. Nam idem ille Marcellinus, qui collationi Carthaginensi ab Honorio imperatore datus fuerat moderator, cum homines ex illa haeresi quotidie disputatores molestissimos pateretur, sancto Doctori per litteras quaestiones eorum ac difficultates proponens, ut sibi solutionem earum significaret, obsecrabat (Infra, de Gestis Pelagii, n. 25) . Hae porro quaestiones potissimum spectabant ad infantium Baptismum: circa quem et novam quorumdam ex illis absurditatem nuntiabat, qua faterentur, etiam in parvulis per Baptismum remissionem fieri peccatorum; non tamen eos originaliter, sed in vita jam propria, posteaquam nati sunt, peccatum habere coepisse, dicerent (Infra, de Peccatorum meritis, n. 62) . Admonebat quoque, novum prorsus atque inauditum sensum illos affingere hisce Apostoli verbis, Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors. Et urgebat, ut eos redargueret, qui praedicabant, Adam, etiamsi non peccasset, fuisse moriturum; nec ex ejus peccato quidquam ad ejus posteros propagando transisse; et, quod in hac vita sint, fuerint, futurique sint filii hominum nullum habentes omnino peccatum (Ibid., nn. 8, 9, sqq.) . Cum ergo hujusmodi quaestionibus jam usquequaque ferventibus animos multorum infirmos perturbari cerneret Augustinus, non modo amicissimi viri rogatu, sed etiam sollicitudine suae erga Ecclesiam charitatis adductus, libros de Peccatorum Meritis et Remissione conscripsit. Sic enim eos in Retractationibus nuncupat (Retract. lib. 2, cap. 33) : alibi autem, de Baptismo Parvulorum; quo etiam titulo eosdem laudat Hieronymus (Infra, Append. parte 2) . Et quidem e quaestionibus a Marcellino propositis praecipua haec erat; neque argumentum aliunde validius ullum quam ex parvulorum Baptismo peti poterat, ad ostendendum, quod adversus Pelagianos tuebatur, originale peccatum. Id operis eidem Marcellino dicavit: unde fit ut quandoque suos ad Marcellinum libros vocet, aliam inscriptionem nullam adjiciens.

Libro primo probat mortem hominis non necessitate naturae consecutam esse, sed merito peccati: tum etiam peccato Adae totam ejus stirpem obligatam; atque ob ib baptizari parvulos, ut originalis peccati remissionem accipiant. Legerat unius cujusdam ex Pelagianis librum, ea continentem quae ab hujus operis exordio usque ad caput trigesimum quartum libri primi refellit (Infra, de Peccatorum Meritis, n. 63) . In libro secundo docet primum, hominem in hac vita sine peccato esse posse per Dei gratiam et liberum ipsius hominis arbitrium. Postea monstrat, non esse tamen quemquam in hac vita sine ullo prorsus peccato. Tertio, ideo non esse, quia nemo est qui tantum velit, quantum res exigit, dum vel latet quod justum est, vel non delectat facere. Quarto demum loco, nullum prorsus, excepto uno Mediadore Christo, esse, vel fuisse, vel futurum esse hominem ab omni peccato immunem. Paucis post diebus quam superiores duos libros absolvisset, expositiones Pelagii in Paulum nactus, in iis argumentationem quamdam novam adversus originale peccatum reperit, quam ipsi in mentem non venerat posse excogitari a quoquam: quae quidem a Pelagio non ex sua persona, sed tanquam ex aliena ponebatur. Quia vero priores duo libri ad modum erant legitimum perducti, et jam certo fine conclusi, idcirco nihil illis addendum ratus, epistolam de hac re propriam ad eumdem Marcellinum scribere satius putavit, quam tertii libri instar duobus primis annexuit.

Libellum a Coelestio synodo Carthaginensi oblatum haud obscure indicat in libro secundo. Verum clarius profitetur alio loco (Retract. lib. 2, cap. 33) , se post illud episcopale judicium, quo Coelestius excommunicationem meruerat, scripsisse hoc opus, anno videlicet Christi quadringentesimo duodecimo. Non tamen aut Pelagium, aut Coelestium, aut alium ex adversariis quempiam nominat in primis libris, spe nimirum ductus eos ad sanam fidem hac moderatione revocandi. Quin etiam in tertio libro, cum illa redarguit quae Pelagius in suis commentariis contra peccatum originale protulerat, eum non dubitat honorificentius appellare.

Laudat Hieronymus Augustini ad Marcellinum, eum qui postea, ut ait, sub invidia tyrannidis Heraclianae ab haereticis (Donatistis scilicet), anno quadringentesimo decimo tertio, innocens caesus est, duos libros de Infantibus baptizandis; et tertium ad eumdem, contra eos qui dicunt, Posse hominem sine peccato esse, si velit, absque Dei gratia (Infra. Append. parte 2) . Dicta ex primo libro quaedam retorquere in Augustinum ipsum nitebatur Julianus (Infra, contra Julianum, lib. 5, n. 54; lib. 6, n. 68; et Operis imperfecti contra eumdem, lib. 1, cap. 68) .

Porro dum epistolam illam ad Marcellinum duobus libris de Baptismo Parvulorum adjungendam scriberet sanctus Doctor (Epist. 139, n. 3) , simul etiam tunc in manibus habebat librum, seu epistolam ad Honoratum (Epist. 140) , de quaestionibus ab eo propositis quinque; quibus sextam ipse, ut novos haereticos gratiae Dei inimicos impugnaret, quaestionem 0023 injecit, de Gratia Testamenti Novi. Hanc illic praecipua cura et diligentia discussit, atque ad eam reliquas omnes revocavit.

Huic epistolae aliud opus contra Pelagianos itidem Marcellino nuncupatum subjungit Augustinus (Retract. lib. 2, cap. 37) . Nam quia in libro de Peccatorum meritis et remissione secundo dixerat, fieri posse ut sit homo sine peccato, si voluntas ejus non desit, ope adjuvante divina; nec tamen jure inde colligi, hominem ullum, excepto Christo, tam perfectae justitiae in hac vita vel fuisse, vel esse, vel futurum esse: rescripsit Marcellinus, id sibi mirum videri, nec satis capere se, quonam modo ea res, cujus nullum exstet exemplum, fieri tamen posse praedicetur. Hoc ergo Augustinum impulit, ut novum opus, de Spiritu et Littera, ut vocavit, ad illum dirigeret. Principio quidem innumera, quae neque exstitere, neque exstabunt unquam, tamen maxime esse possibilia, illic demonstrat. Verum cum reponere posset Marcellinus, exempla illa in miraculorum ac operum divinorum numero censenda esse, justitiae vero perfectionem in homine ad opus ipsius hominis pertinere: hoc Augustinus quidem agnoscit, sed simul eam perfectionem opus esse divinum contendit. Hinc occasione accepta de adjutorio gratiae Dei disputare pergit: atque illa exponens Apostoli verba, Littera occidit, Spiritus autem vivificat (II Cor. III, 6) ; ostendit non solas figuratas dictiones, neque legis cerimonias, quae Christi adventu fuerunt antiquatae, per occidentem litteram intelligere beatum Paulum; sed sanctissima quaeque praecepta, et quae pie inviolateque serventur dignissima, si tantum eorum ex lege cognitionem, non autem ad ea exsequenda vim illam et charitatem habeamus, quae nobis per Dei Spiritum et gratiam infunduntur. Et haec causa fuit cur libro de Spiritu et Littera titulum fecerit; quo in libro contra inimicos gratiae divinae qua impius justificatur, se acriter disputasse dicebat (Ibid.) .