XIII. Ineunte anno quadringentesimo decimo septimo, Innocentius Africanis episcopis respondens, Pelagium et Coelestium damnata eorum doctrina anathematizat. De gestis Diospolitanae synodi librum edit Augustinus, cujus extrema parte Pelagianorum in Hieronymum seditionem memorat. Idem epistolam contra Pelagianos scribit ad Paulinum.

Tribus memoratis epistolis, concilii Carthaginensis, concilii Milevitani, et quinque episcoporum, Innocentius papa totidem alias rescripsit ipso anno quadringentesimo decimo septimo, eadem januarii die vigesima septima consignatas; quae ab Julio episcopo in Africam omnes allatae sunt (Epistt. 181, 182 183, inter Augustinianas) . Credunt eas ab Innocentio nonnisi post coactam synodum perscriptas esse: cum apud pontifices Romanos tunc temporis non esset in more positum, ut de rebus tanti momenti scriberent, nisi prius, non solum clericos suos, sed etiam finitimos episcopos, cum iis quoque, qui tum Romae versabantur, ad concilium vocarent (Garnerius in Mercatorem, tomo 1, pag. 194, n. 1) .

Passim eruditionem, zelum, ac vigilantiam laudat Africanorum antistitum: quippe qui non modo Ecclesiarum sibi creditarum curam gererent, verum etiam alias omnes pia sollicitudine complecterentur. Utrumque concilium eo praesertim nomine honorificentissime praedicat, quod Apostolicam Sedem consuluissent; cujus non parum extollit dignitatem auctoritatemque (Epistt. 181, n. 1; 182, nn. 1, 2) . Acta Diospolitanae synodi quorumdam laicorum opera jam tum acceperat: at vix ullam eorum rationem habebat; tum quia desiderabat in responsis Pelagii sinceritatem, tum etiam quia eadem illa acta sine ullis Pelagii, episcoporumve a quibus is absolutus fuerat, litteris, reddita sibi fuerant: quod erat in causa, cur ipse partim de veritate actorum dubitaret, partim judicaret Pelagium absolutioni, quam venditabat, parum admodum confidere (Epist. 183, n. 3) . Itaque nulla hujusce judicii ratione habita, Africanorum praesulum secutus relationes, Pelagium ac Coelestium Ecclesiae communione segregatos declaravit, utpote sancti illius corporis societate, imo vero omni Catholicorum commercio indignos (Epist. 183, nn. 6, 3) . Eos pariter eadem poena damnat, qui pari contumacia illorum errores tueri praesumpserint. Porro in litteris ad quinque episcopos dicit, futurum sperare se, ut Pelagii damnatio ad sanam fidem revocet eos omnes, qui vel 0055 in Urbe essent (si tamen essent; non enim illud audere se nec affirmare, cum id de se nemo profiteretur, neque rursus inficiari, propter multitudinem civium), vel Jerosolymis, vel in quacumque demum orbis regione versarentur.

Hanc Augustinus saepe in Julianum citat sententiam Innocentii: qui sanctus vir, ait, quid potuit Africanis respondere conciliis, nisi quod antiquitus Apostolica Sedes et Romana cum caeteris tenet perseveranter Ecclesia? quique, ut mox idem observat, nihil aliud de hac re sapuit, quam quod Cyprianus, Hilarius, Ambrosius, aliique percelebres praesules Ecclesiae, posterior iis tempore, prior loco (Infra, contra Julianum, lib. 1, n. 13) . Ac rursum alibi: Ad omnia, inquit, nobis ille rescripsit eo modo, quo fas erat atque oportebat Apostolicae Sedis antistitem. Cumque concionem ad populum Carthaginensem haberet nono calendas octobris, die dominico, qui dies in annum quadringentesimum decimum septimum incidebat, jussit redargui contradicentes et resistentes ad se adduci. Jam enim, ait, de hac causa duo concilia missa sunt ad Sedem Apostolicam; inde etiam rescripta venerunt: causa finita est; utinam aliquando finiatur error (Serm. 131, n. 10) !

Gennadius narrat, Innocentium scripsisse decretum Occidentalium et Orientalium Ecclesiis adversus Pelagianos datum, post quem successor ejus papa Zosimus latius promulgavit (Gennadius, lib. de Scriptoribus ecclesiast., cap. 43, castigatus ad manuscriptum Corbeiensem) . Quibus verbis quid intelligat, nos quidem ingenio non assequimur. Pelagianae historiae scriptor in ea est sententia, ut putet, quoquo modo voces illas interpretemur, dicendum non esse, decretum aliud a tribus epistolis de quibus nos supra, Innocentium condidisse; ad quarum epistolarum formam Zosimus decretum, quod per totam vulgavit Ecclesiam concinnavit (Henricus Noris, Historia Pelag. lib. 1, cap. 11) . Atque haud scimus, annon jungat Possidius utriusque pontificis statuta, cum dicit, utrumque Pelagianos, datis litteris ad Africanas Occidentis, et ad Orientis Ecclesias, anathematizandos et devitandos ab omnibus Catholicis censuisse (Possidius, in Vita Augustini, cap. 18) .

Cum litteras quinque episcoporum nomine ad Innocentium scripsit Augustinus, ei nondum (uti observavimus) in manus venerant acta concilii Diospolitani: unde Joannem Jerosolymitanum, ut illa sibi mitteret, obsecrabat: quae quidem ab illone, an ab Innocentio, an ab alio quopiam acceperit, obscurum est. Id solum constat, exeunte anno quadringentesimo decimo sexto, vel quadringentesimo decimo septimo ineunte, haud ita multo post eam molestiam, qua Pelagiani Hieronymum exagitarunt, eadem acta in manus ipsius incidisse. In eis non sine summa voluptate reperit, quod persuasum nunquam non habuerat, Pelagium ideo tantum absolutum fuisse, quod in specie catholicae fidei professionem edidisset. Quo sanctus Doctor omnino inductus est ad scribendum in illud argumenti, ut planum faceret, eos a quibus judicio dimissus fuerat, placita ac doctrinam illius neutiquam approbasse. Confecto super ea re libro (tametsi ab ipso nonnunquam liber de Gestis Palaestinis appelletur ((Infra, de Peccato originali, n. 15)) ), titulum fecit, de Gestis Pelagii, sive quia jam vulgo receptum erat, ut illa dicerentur gesta Pelagii purgationisque ipsius (Infra, de Gestis Pelagii, n. 53; et in tomo 2, Epist. 177, n. 15) , quibus se ille purgatum jactitabat; sive quia agendum hoc libro erat de ipsis gestis, quae idem ille prius emiserat breviata et corrupta, id est, de chartula defensionis suae, quam vice gestorum, tanquam eorum breviationem quamdam, spargi in vulgus curaverat (Infra, de Gestis Pelagii, n. 57) ; ita ut eam ob causam Possidius eumdem librum Contra Gesta Pelagii jure nuncupaverit. Dicavit hoc opus Aurelio episcopo Carthaginensi. Illic singula errorum capita Pelagio apud Palaestinam synodum objecta, cum ejusdem ad illa responsis, minutatim excutit: deinde examinat, nullane de conversione ejus aut innocentia dubitatio relinquatur; quod sane creditu non ita pronum esse ostendit: et probat denique, hominem synodi sententia sic fuisse absolutum, ut ipsa nihilominus haeresis, ob quam in judicium venit, incunctanter damnata fuerit. Pelagii nomen, quod in opere de Natura et Gratia tacuerat, hic aperte profert: At nunc si Pelagius, inquit, Deum cogitat, si non est ingratus ejus misericordiae . . ., gratius accipiet litteras nostras, quando expresso nomine ulcus sanandum potius aperimus, quam illas, ubi cum dolorem facere timeremus, tumorem, quod nos poenitet, augebamus (Ibid., n. 50) . Nusquam ibi utitur epistolis ad Africanos antistites ab Innocentio scriptis; unde quis forte conjicere possit, tum eas ad ipsum perlatas nondum fuisse: sed nec ibidem earum, quas Africani ad Innocentium miserant, litterarum meminit.

In ejusdem operis fine Augustinus injurias memorat, beato Hieronymo a cuneo perditorum hominum, qui Pelagio favebant, illatas. In hac seditione diaconus unus necatus, aedificia monasterii incensa, ipse Hieronymus firmissimae turris beneficio vix eorum crudelitati subductus (Ibid., n. 66) . Quin etiam sanctae virgini Eustochio, et Paulae ejus nepti, trucidatis sub earum oculos domesticis, extrema omnia ferro et igne intentarunt (Infra, Append. parte 2) . Quo tam atroci facinore animi omnium, qui id fama usquequaque volitante didicerunt, graviter vulnerati sunt.

Hieronymus litteris par Aurelium episcopum, eumque, ut putant (Baronius, ad an. 416) , Carthaginensem, transmissis de hoc apud Innocentium questus est: a quo eadem illa via responsum tulit. Idem quoque Pontifex virginis Eustochii querelis ad se delatis, ejus injurias sibi dolorem ac molestiam peperisse respondit: scripsitque Joanni Jerosolymitano epistolam admodum severam, in qua satis indicabat, illum a culpa minime alienum sibi videri: et quanquam Hieronymus et Eustochium quemquam nominatim non expressissent, testatur tamen auctorem, unde profecta illa sint, sibi non esse incognitum (Infra, Append. 0057 parte 2) ; quibus haud dubie Pelagium designatum voluit. Obscurum non est, praesules Numidiae eventum illum, si fama ejus ad illos pervenisset, silentio non transituros fuisse tum, cum de Hieronymi contra Pelagium in Oriente conflictu Innocentio narrarent (Infra, Append. parte 2) : neque etiam creditu proclive est, Innocentium, si rumor ejus jam Romae atque in Africa pervagatus fuisset, de eo in suis responsionibus taciturum: atque ita commodius quam ad exitum anni quadringentesimi decimi sexti referri non potest. Illud satis credibile est, epistolas in eam rem ab Innocentio datas Joanne jam vita functo pervenisse in Palaestinam. Zosimus enim die vigesima prima septembris anni quadringentesimi decimi septimi scribens ad Africanos, Praylium diu ante suffectum in Joannis demortui locum fuisse docet (Ibid.) . Innocentius ipse post collata illa in Ecclesiam beneficia migravit ad superos: cujus obitum hoc anno die duodecima martii contigisse manifestum est (In praefatione tomi 2, ad Epist. 186) .

E vivis excesserat sanctus ille pontifex, beatae memoriae titulo jam tum exornatus (Epist. 186, n. 2) ; nec tamen quidquam adhuc Zosimus in Pelagianorum gratiam egerat, cum Augustinus Paulino episcopo prolixiorem epistolam contra Pelagianos per Januarium misit. Hac tota in disputando de Christi gratia distinetur, non ea tantum voluptate illectus, quam ex ejus crebra mentione capiebat; sed eo potissimum quod audierat, Nolenses inter clericos aut cives inveniri, qui adversus eam certarent, quique peccatum originis ita oppugnarent, ut per summam insaniam libertatis usum infantibus etiam adhuc materna alvo clausis, cum boni malive electione, adeoque merita et peccata propria tribuerent: quorum etiam aliqui in errore mentem sic obfirmarant, ut dicerent se a Pelagio, qui peccatum originale negantes anathematizaverat, citius discessuros, quam ab sua sententia avocari se paterentur. Quid porro de istis sibi narratum esset, aut quinam essent ii, Januarium Paulino declaraturum pollicetur: ipse vero non aliter indicat, quam illos magna et acuta ingenia vocando (Epist. 186) . Erat forte eorum ex numero Julianus: quem tametsi Nolae tum temporis fuisse non constat; haud longe tamen ab ea urbe morabatur: isque in Pelagianorum laqueos jamdudum inciderat (Infra, de Dono Perseverantiae, n. 55) .

Augustinus Africanorum antistitum ad Innocentium epistolas, una cum Innocentii responsis mittit Paulino; ut qui profitendae Dei gratiae studiosus esset, quod ejus satis commonstrabant scriptiones, armis quoque ac praesidiis, quibus eam ab adversariorum molitionibus defenderet, instrueretur. Non pauca etiam e Diospolitana synodo ei transcribit: ac meminit ibidem librorum, quos de libero arbitrio Pelagius nuperrime ediderat (Epist. 186, nn. 27, 34) . Postea Semipelagiani quaedam in illa epistola improbarunt, neque ob aliud quidem, nisi quod eorum errores de praedestinatione ac perseverantia convelleret (Infra, de Dono Perseverantiae, n. 55) .

Per hujus quoque anni aestatem librum ad Dardanum scribens, in illo adversus Pelagianam haeresim, quamvis ejus nomine abstinuerit, praecipua mentis intentione vigilabat (Retract. lib. 2, cap. 49) .