XXI. Augustinus librum de Nuptiis et Concupiscentia primum mittit Valerio. Episcopi anno quadringentesimo decimo nono, jubente Honorio, Pelagianorum damnationem subscribunt. Augustino de jugulata Pelagiana haeresi gratulatur Hieronymus. Vincentii Victoris placita quaedam Pelagiana hisque deteriora confutantur.

Dum Augustinus profanas Pelagianorum novitates scriptis confutabat, eorumdem conatus Valerius comes auctoritate sua et gratia apud Principem comprimebat. Hac quippe ratione, ne concilium ab illis post suam ipsorum damnationem expetitum concederetur, efficaciter obstitit: quod Comitis in Ecclesiam obsequium in ejus laude ponit sanctus Antistes (Infra, de Nuptiis et Concupiscentia, lib. 1, n. 2, Operis imperf. contra Julianum lib. 1, cap. 10) . At haeretici, quo potentis hominis patrocinium eriperent Ecclesiae, atque a Catholicorum doctrina eum absterrerent, litterarum ei quiddam scripserunt, quo Augustinum originale peccatum asserendo nuptias damnare significabant (Retract. lib. 2, cap. 53; epist. 200; infra, de Nuptiis et Concupiscentia, lib. 1, n. 2) . Calumniam illam Valerius fide robustissima praeditus exploserat irriseratque: Augustinus tamen doctrinam Ecclesiae contra ejusmodi criminationem sibi defendendam esse putavit. Hac igitur de causa primum composuit duorum librorum, quos De Nuptiis et Concupiscentia inscripsit. In hoc quae sint nuptiarum bona demonstrat, haec distinguens a concupiscentia, quam omnino esse malum, non de natura nuptiarum veniens, sed nuptiis ex antiquo peccato allatum; eoque nihilominus malo conjugalem pudicitiam bene uti ad liberorum procreationem asserit. Propter hanc autem concupiscentiam fieri, ut etiam de legitimis nuptiis filiorum Dei nascantur filii saeculi, qui peccati vinculo, licet ab eo liberatis parentibus, obstricti sunt, atque sub diaboli potestate captivi, nisi eadem similiter Christi gratia liberentur. Exponit quomodo concupiscentia in baptizatis maneat actu, non reatu. Baptismi autem sanctitate non hunc tantummodo originalem reatum, sed peccata alia et omnia prorsus hominum mala auferenda esse docet.

Librum hunc primum post damnationem Pelagii Coelestiique conscripsit (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, lib. 1, n. 9) , anno ineunte quadringentesimo decimo nono, aut exeunte quadringentesimo decimo octavo, quo anno quadringentesimo decimo octavo epistolas a Valerio tres, unam per Vindemialem episcopum, et duas per Firmum presbyterum, per quem Sixti litterae simul allatae sunt, recepit (Epist. 200, n. 1) . Plura vero de Valerio se Firmi relatu didicisse, Augustinus responsione sua, cum eodem data libro, testatur: atque inter haec forte, illud etiam quod se auditione accepisse postea recolebat, ex eodem Firmo comperit, puta Pelagianos de ipso scripsisse ad Valerium, quod nuptias peccatum originale asserendo damnaret (Retract. lib. 2, cap 53) : quod adversus originalem culpam commentum novum refellere jam alibi hoc anno quadringentesimo decimo octavo coeperat (Infra, de Peccato Originali, n. 38) . Istum librum a se inter ecclesiasticas, ut ait, curas, non sine molestia propter longitudinem et quaestionis difficultatem elaboratum (Infra, de Nuptiis et Concupiscentia, lib. 1, n. 40) , ut Valerio comiti potissimum dicaret, multae rationes impulerunt. Hinc tamen Julianus occasionem arripuit jactandi, eum non alio consilio illud scripsisse ad militarem virum, nisi ut ab ipso impotentiae contra adversarios precaretur auxilium. Ad quod Augustinus: Non impotentiae, inquit, contra vos precamur auxilium; sed pro vobis potius, ut ab ausu sacrilego cohibeamini, christianae potentiae laudamus officium (Infra, Operis imperf. contra Julianum lib. 2, cap. 14) . Exceperunt eumdem librum obviis manibus Catholici: quae res Pelagianorum querelas expressit, atque exacerbato publica hac approbatione Juliani animo, pluribus utrimque scriptis causam praebuit.

Nescimus an ejusdem Valerii comitis instantiae accepta referenda sit altera Honorii contra Pelagianos data sub hoc tempus constitutio, an potius curis ac precibus Bonifacii Romani jam episcopi. Nempe Zosimo sub anni quadringentesimi decimi octavi exitum defuncto, ejus in locum, non sine quadam populi Romani de constituendo episcopo dissensione (quam quidem Julianus divinae ultioni ob damnatos ab Romana Ecclesia Pelagianos impudenter tribuebat ((Infra, contra Julianunm lib. 6, n. 38)) ) suffectus est Bonifacius. Is summo studio gratiae Christi adversarios, cum auctoritate sua apostolica, tum edictis imperatorum, debellavit (Infra, Append. parte 3) . Hujus ergo forsitan diligentiae assignanda epistola Honorii Aurelio episcopo, quinto idus junias anni quadringentesimi decimi noni scripta (Epist. 201, inter Augustinianas) . Honorius ibi significat, a se constitutionem, quam anno superiore dederat adversus Pelagium atque Coelestium, novissime renovatam esse; simulque sancitum, ut quisquis eos, ubicumque terrarum agerent, sciens non denuntiaret aut expelleret, ipsemet in exsilium pelleretur. Huc addit, esse antistites, qui eorumdem haereticorum prava dogmata non palam oppugnare atque evertere studerent, imo ea tacite quodam modo approbare viderentur. Ac proinde ab Aurelio universos admoneri oportere sui officii, necnon omnes episcopos ad subscribendam Pelagii atque Coelestii damnationem adigi, sub iis poenis, ut recusantes dignitate sua exuantur, expellantur e suis urbibus, et a communione in perpetuum resecentur. Hujus epistolae ad Aurelium contra Pelagianos ab Honorio datae meminit Photius (Infra, Append. parte 2) .

Epistola autem distinguenda videtur a constitutione, quam Aurelio simul mittebat Honorius, et qua subscribendi rationem distinctius praecipiebat. Id intelligere est ex Aurelii litteris ad episcopos Bizacenae provinciae atque Arzugitanae calendis augusti hac de re datis (Ibid.) : in his siquidem satis aperte constitutionem imperatoriam ab epistola sibi directa secernit, quam epistolam et ad eosdem deferri curat; eosque omnes, tam videlicet qui condemnationem illam in plenario totius Africae concilio anni proxime elapsi jam subscripserant, 0081 quam quibus eidem interesse non licuerat, ad subscribendum cohortatur; ne in quoquam ipsorum vel negligentiae, vel dissimulationis, aut occultae cujusdam propensionis in haeresim suspicio ulla resideat.

Eadem porro epistola ab Imperatore similiter inscripta est Augustino; quippe cui honores minime sedi suae Hipponensi debitos propria virtus promerita fuerat. Et sane ipsi potiori jure, quam alii cuiquam, id convenit, quod hac epistola profitetur Honorius: In quo, ait, id est Pelagio damnando et Coelestio, secuta est clementia nostra judicium Sanctitatis tuae, quo constat eos ab universis justa sententiae examinatione esse damnatos (Infra, Append. parte 2) . Etsi enim Africanorum antistitum ardor magnum momentum ad victoriam de Pelagianis ab Ecclesia reportatam contulerit; ejus tamen praecipua laus debetur diligentiae scientiaeque Augustini, de quo Prosper:

Istius ergo inter cunctos, qui de grege sancto
Insanas pepulere feras, industria major,
Majus opus, totum praestantius imbuit orbem.
(Ibid) .

Hic ille antistes, jure merito praecipua portio Domini sacerdotum dictus, cujus ductu catholica acies inimicos gratiae Dei vicit, in quorum excidium unam cunctorum sacerdotum manu sententiam scripsit (Ibid.) . Et hoc quidem sensu gloriosum illud crimen Augustino Julianus exprobrabat, eum caput horum, quae in Pelagianos acta querebatur, et causam malorum exstitisse (Infra, Operis imperf. contra Julianum lib. 2, cap. 104) .

Ob tam insigne Augustini in Ecclesiam meritum, Hieronymus post devictos eosdem haereticos ipsi scribens sub annum forte quadringentesimum decimum octavum, testatur venerationem in eum suam et dilectionem, quae jam ante plane cumulata videbatur, tanto nihilominus auctam esse cumulo, ut ne unam quidem horam sine illius mentione durare possit. Tum eas, quas Romae passa fuerat fidei causa, difficultates procul dubio indicans, addit, ipsum contra flantes ventos ardore fidei perstitisse. Tandem subjungit eximiam illam sancti viri laudationem: Macte virtute, in orbe celebraris. Catholici te conditorem antiquae rursum fidei venerantur atque suspiciunt; et quod signum majoris gloriae est, omnes haeretici detestantur (Epist. 195, inter Augustinianas) .

Hac in re sane Alypius gloriae Augustini particeps fuit, a Juliano per injuriam appellatus Vernula peccatorum ejus (Infra, Operis imperf. contra Julianum lib. 1, cap. 7) . Hinc anno quadringentesimo decimo nono in epistola utrique inscripta idem Hieronymus: Testem, ait, invoco Deum, quod si posset fieri, assumptis alis columbae, vestris amplexibus implicarer, semper quidem pro merito virtutum vestrarum, sed nunc maxime quia cooperantibus et auctoribus vobis haeresis Coelestiana jugulata est. Eisdem, in fine, Albinae, Piniani, Melaniae, et Paulae junioris nomine salutem dicit (Epist. 202, inter Augustinianas) : hanc autem epistolam Hieronymi, qui subsequente anno migravit ad superos, ultimam nobis restare putant (Baronius, ad annum 412) .

Inter illud tempus quaestionem perplexam de animarum origine, quam ab Hieronymo explicari sibi Augustinus expetierat, cum temere tractandam in se recepisset Vincentius Victor, juvenis ex Mauritania Caesareensi, catholicae doctrinae rudis atque expers, in errores Pelagianos quosdam et iis pejores impegit. Nam inter alia dicebat, Quod anima meruerit esse peccatrix, ante omne peccatum. Contendebat, Infantes antequam baptizentur, morte praeventos, pervenire posse ad originalium indulgentiam peccatorum. Praeterea, Quos Dominus praedestinavit ad Baptismum, praedestinationi ejus eripi posse, et ante defungi, quam in eis fuerit, quod Omnipotens praedestinavit, impletum. Ad haec, Aliquos eorum qui sine Baptismo Christi ex hac vita emigraverint, interim non ire in regnum, sed in paradisum; postea vero in resurrectione mortuorum, etiam ad regni coelorum beatitudinem pervenire (Infra, de Anima et ejus Origine, lib. 4, n. 22) .

Victorem Augustinus sub hujus anni quadringentesimi decimi noni finem quatuor libris refutavit. Ac erranti quidem juveni, quamvis idem deterius saperet quam Pelagius (Ibid., lib. 3, n. 19) , id patrocinari posse vidit, quod in operis sui exordio modeste atque humiliter profitebatur, in judicando de suo opere, non credere se sibi, nec propriam sententiam tueri, si improbabilis deprehenderetur; sed sibi cordi esse, proprio judicio damnato, meliora et veriora sectari (Ibid., lib. 2, n. 22) . Ea porro modestia, quam sinceram fuisse eventus comprobavit, bonam in eo mentem denotabat; ac simul faciebat, ut opinando fidei adversa catholicae, non tamen a fide catholica recederet. Iste quippe animus, inquit Augustinus, etiam in dictis per ignorantiam non catholicis, ipsa est correctionis praemeditatione ac praeparatione catholicus (Ibid., lib. 3, n. 23) . Quapropter juvenilem quidem arrogantiam ea vehementia, qua par fuit defendi fidem, coercuit sanctus Doctor: sed interim tamen lenitatis quantum licuit, adhibere curavit: quod nimirum juvenem non praepropere detestandum, sed adhuc docendum putaret; nec damnari, sed emendari cuperet. Neque profecto spes eum fefellit; nam responsum accepit a Victore, quo se is demum errores abjecisse testabatur (Retract. lib. 2, cap. 56) .

Prodierunt circiter anni ejusdem quadringentesimi decimi noni finem cum epistolae Pelagianorum duae, una Romam, altera Thessalonicam missa, tum Juliani contra librum primum de Nuptiis et Concupiscentia volumina quatuor. Haec volumina duplici opere, uno ad Valerium, alio ad Claudium directo; illas autem epistolas libris ad Bonifacium scriptis, quemadmodum confutaverit Augustinus, jam narraturi sumus.