XXIII. Memoratos libros in Italiam Alypius circa initium anni quadringentesimi vigesimi primi defert. Constantius edictum dat in Pelagianos. Alios sex libros in Julianum Augustinus conscribit.

Quatuor illos libros detulit ad Bonifacium (Infra, Operis imperf. contra Julianum lib. 1, cap. 75) , secundum quoque de Nuptiis et Concupiscentia portavit ad Valerium idem Alypius (Ibid., capp. 7, 52) : quem proinde manifestum est iterum exeunte anno quadringentesimo vigesimo, aut quadringentesimo vigesimo primo ineunte trajecisse in Italiam. Augustinus quippe ipse ad excerpta ex Juliano sibi missa respondit continuo, ea diligentia et celeritate, per quam judicare non liceat, committere illum potuisse, ut eam responsionem tardius ad Valerium dirigeret. Porro Pelagiani transmarinam hanc Alypii profectionem eo infamare modo studuerunt, ut eamdem susceptam adversus illos fuisse facile arbitremur. Et certe videbimus istos haereticos sub idem tempus insectatum esse Constantium imperatorem.

Exprobrat igitur Augustino Julianus, eum vociferari cum feminis, cunctisque calonibus, et tribunis, quibus octoginta aut amplius equos tota Africa saginatos collega tuus, inquit, nuper adduxit Alypius (Ibid., cap. 42) . Infra autem idem gloriatur in hunc modum: Amplissimam esse nostri negotii dignitatem, ut ipsa rerum consideratio et appensio indicat, quas tuemur, ita etiam vester pavor, qui contra nostrorum sanguinem, pecuniarum effusione, haereditatum largitate, equorum transmissione, populorum seditione, potestatum corruptione pugnantes, et fidem vestram, quae a nobis impugnatur, erubescitis profiteri, etc. (Ibid., cap. 74) . Rursum alibi: Cur tantis totam Italiam factionibus commovistis? Cur seditiones Romae conductis populis excitastis? Cur de sumptibus pauperum saginastis per totam pene Africam equorum greges, quos prosequente Alypio tribunis et centurionibus destinastis? Cur matronarum oblatis haereditatibus potestates saeculi corrupistis, ut in nos stipula furoris publici arderet? Cur dissipastis Ecclesiarum quietem? Cur religiosi Principis tempora persecutionum impietate maculastis (Ibid., lib. 3, cap. 35) ? Hanc vero Juliani tantam in accusando vehementiam atque impudentiam Augustinus castigat prudentissimis hisce verbis: Aut calumniaris, inquit, aut nescis quid loquaris: et ideo aut mendax, aut temerarius ista loqueris. Quid te autem nequius, si haec ipse finxisti? quid stolidius, si fingentibus credidisti? Jam vero quod etiam scribere ausus es, neque veritus ne ad ea loca libri pervenirent tui, quae terra marique transeuntem seu venientem collegam meum Alypium susceperunt, ubi legi apertissima tua falsiloquia sine tua irrisione vel potius detestatione non possunt; cui non dico impudentiae, sed dementiae comparatur (Ibid., lib. 1, cap. 42) ?

Novam profecto iracundiae causam Juliano praebuerat edictum, quod in Pelagianos sub hoc ipsum tempus dedit Constantius, ad id concedendum forte Alypii legatione rogatuque adductus. Hunc imperatorem mortem hoc anno quadringentesimo vigesimo primo obiisse consentiunt chronographi, cum sex tantum menses imperasset, septimo juxta Olympiodorum inchoato. Prosper et Idacius ejus inaugurationem anno quadringentesimo vigesimo ponunt: Theophanes, anno quadringentesimo vigesimo primo, sexto idus februarii. Cum Theophane facit Codex Theodosianus, in quo legibus a die decima martii anni quadringentesimi vigesimi primi ad diem vigesimam octavam julii datis nomen Constantii adscribitur. Harum prima scripta est ad Volusianum: ex qua Coelestium tunc temporis in Urbe egisse cognoscimus. Ibi testatur Constantius, edictum nonnullum in antiquas recentesque haereses jam se tulisse; attamen quotidie sibi nuntiari easdem serpere latius: quocirca ut motus quos parere illa dissidia possent, evitentur, renovare se eadem jussa, velleque, ut habita diligenti inquisitione adversariorum verae fidei, statim ii Roma exturbentur atque hinc procul amandentur, ac Coelestius in primis: quibus propria subscriptione adjungit, Volusiani interesse ut edictum istud curet observandum (Infra, Append. parte 2) . Volusianus ergo, Constantio ut obsequeretur, decretum et ipse promulgavit, quo Coelestium divinae fidei et quietis publicae perturbatorem Roma atque omni finitima regione pellebat, proscriptionis poena iis a quibus occultaretur, intentata. Edictum Constantii ad Volusianum de pellendo Coelestio memorat Photius (Ibid) .

Verumtamen non propterea Coelestium animus defecit: is enim aliquot post annis, Coelestino 0087 Romano pontifice, in Urbem anno quadringentesimo vigesimo quarto aut paulo serius venit, audientiam postulans, haud aliter ac si causa ejus nondum fuisset disceptata (Infra, Append. parte 3) .

Cum autem gratiae inimici non desinerent fremere ad dominici gregis caulas, atque ad diripiendas Christi oves aditus undecumque rimari; faciebat Augustinus quidquid pro sui parte muneris poterat, ut eorum rabiem vel omnino sanaret, vel a laedendis aliis repelleret (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, lib. 1, n. 2) . Quapropter haudquaquam satis ei fuit, excerptis ex Juliani opere sibi missis libro ad Valerium posteriore respondisse: sed postea integrum illius opus beneficio Claudii episcopi nactus, novam plenioremque eidem responsionem edere animum induxit. Id aliunde laboris necessario suscipiendum videbatur; quia diligentius inspecto Juliani opere deprehenderat, excerpta quae sibi miserat Valerius, in nonnullis discrepare ab autographo: unde merito verebatur, ne ipsum vel Julianus, vel alius quispiam ad ea responsionem cum opere ipso comparans, imposturae reum ageret: quod reipsa crimen sancto Doctori injuriosissime impingere non omisit adversarius.

Alteram hanc Juliani refutationem cum Augustinus proxime post quatuor suos libros ad Bonifacium ponat, hinc eam anno quadringentesimo vigesimo primo aut paulo post editam affirmare licet. In ea Hieronymi meminit tanquam vita jam functi: unde sicut nihil causae videmus, cur illam multo serius anno praesenti collocemus, ita constat etiam citius omnino statui non posse, cum anno tantum quadringentesimo vigesimo, die trigesima septembris obierit Hieronymus. Quantum porro studii, quantum diligentiae et laboris hic adhibuerit Augustinus, non obscure ipse indicat, opus istud suum tantum tamque elaboratum appellans (Retract. lib. 2, cap. 62) . Nec immerito sane hac aliquis occasione pronuntiat, sanctum Doctorem, qui in caeteris ab se adversus Pelagianos editis libris mirabilis est, in hoc opere pene divinum apparere (Henricus Noris, Historia Pelagiana, lib. 1, cap. 21) .

Principio profitetur, convicia et probra, quae in ipsum Julianus congerebat, haud a se contemni, tanquam ad se nihil pertinerent: quando inde sibi et laetitiae et moeroris materia magna praeberetur; laetitiae quidem, propter uberem illam quam in coelis sperabat mercedem; moeroris autem, ipsius Juliani causa, quem non poterat non diligere, quidquid in ipsum ille diceret (Infra, contra Julianum, lib. 1, n. 35) . Cum vero Julianus eos qui peccatum originale asserebant, Manichaeorum nuncupatione afficeret; in clarissimos quosque Patrum tam graecorum, quam latinorum hanc recidere criminationem ostendit Augustinus; eamque habet primi libri pars prima materiam. Altera pars in hoc versatur, ut Manichaeos temerariis aliquot ipsiusmet Juliani dictis plurimum adjuvari demonstret. In secundo libro Pelagianas quinque contra originale peccatum argumentationes convellit auctoritate praecedentium Ecclesiae doctorum, episcoporum videlicet illustriorum decem, Irenaei, Cypriani, Reticii, Olympii, Hilarii, Gregorii Nazianzeni, Ambrosii, Basilii, Joannis Constantinopolitani, et Innocentii: adjuncto quoque testimonio presbyteri Hieronymi, viri sancti et perquam eruditi. Cumque probe sciret nihil frontis habere adversarium, qui haud dubie illos omnes celeberrimos viros eodem similiter errore captos dicere non erubesceret; idcirco singulis illius quatuor libris deinceps singulos totidem suos opponit, dicta illius omnia excutiens, iis tantum praetermissis, quae nodum quaestionis nullum haberent. Ac tertio quidem libro probat praesertim, malam esse concupiscentiam, quamvis bonae sint nuptiae et a Deo institutae. Illo malo bene uti pudicos conjuges, melius non uti continentes fideles. Ab hoc malo longe diversum esse id quod Manichaeus ex altera substantia quadam Deo coaeterna permixtum nobis deliravit. In quarto docet virtutes infidelium veras non esse: atque inter alia obiter ostendit quomodo gratia non secundum merita detur, nec tamen in fatum sit referenda. In quinto observat, multitudinem christianam scire, peccati merito fieri ut imago Dei et tantos hic in parvulis patiatur cruciatus, et si absque Baptismo iidem intereant, a regno Dei excludantur. Deinde probat perizomata a parentibus primis ob pudorem ex peccato venientem assumpta. Peccatum praecedentis peccati poenam esse posse. Ex eadem massa damnationis alios esse gratis electos, alios vasa irae factos. Concupiscentiam semper esse malam, in illis etiam qui ei non consentiunt. Verum sine concubitu esse conjugium. Carnem Christi a caeterorum hominum carne peccati differre, etc. In sexto libro peccatum originale monstrat ex Baptismo parvulorum, ex verbis Apostoli, ex baptizandorum exorcismo et exsufflatione. Oleae ac oleastri exemplo convenienter explicari, quomodo ex parentibus regeneratis et justis nascantur filii peccatores et regenerandi. Peccatum originale in primis parentibus voluntarium, ac nobis quidem alienum proprietate actionis, nostrum tamen esse contagione propaginis, etc.

Huic operi suo proxime subjungit Enchiridion ad Laurentium, post mortem Hieronymi, quem ibi beatae memoriae exornat elogio, a se compositum: cujus libri quamvis generaliorem titulum De Fide, Spe, et Charitate, esse voluerit; in tradenda tamen gratiae christianae doctrina maximam partem impendit.