Appendix Ad Vitam S. Stephani Romani Pontificis Et Martyris, In Qua Ipsius Contra S. Cyprianum Aliosque Rebaptizantes Agendi Ratio Veterum Testimoniis A Quorumdam Neotericorum Calumniis Vindicatur.

1295C S. Stephanus, ut vidimus, in causa Baptismatis haereticorum Cypriano, Firmiliano, aliisque rebaptizantibus praecepit, ne antequam haereticos sine iterato Baptismo recipiendi mutarent Ecclesiae traditionem, illisque denuntiavit sese ab illorum communione discessurum, si in sua sententia persisterent.

Qui caeco in Romanos pontifices odio abrepti illorum actis vituperandis ac diffamandis potissimum incumbere videntur, neoterici nimirum, quos impugnamus, hanc Stephani contra rebaptizantes agendi rationem vellicare, et quo possunt dente carpere non cessant: duram, intempestivam, praecipitem et iniquam esse vociferantur. Stephanum praecipiendo ac excommunicationis minas intentando et suae potestatis limites 1295D praetergressum fuisse, et immoderatae ac iniquae severitas specimina dedisse contendunt, Stephani zelum damnant tamquam ad omnia devastanda unice conducibilem; verbo dicam, sanctissimum Pontificem impotentioris dominatus tumidique fastus, immo tyrannidis et ecclesiarum oppressionis insimulare non crubescunt.

Verum quam sane diversum Ss. Patrum ac veterum omnium de Stephano judicium, quam validum ad vindicandum 1296C ab iis calumniis aequam et sapientem Stephani contra rebaptizantes agendi rationem.

I. Enim perlegantur veterum omnium cum Graecorum, tum Latinorum, qui res pacata ac serena mente considerabant monumenta. Perlegatur strenuus ille Ecclesiae traditionum vindex episcopus Cypriano coaevus, cujus modestia et humilitas nomen nobis invidit, in suo qui incipit: «Non debere denuo baptizari, etc.» tractatu , consule Dionysium Alexandrinum, 1297A Eusebium Caesariensem, Hieronymum, Augustinum, Vincentium Lirinensem, Facundum Hermianensem, V. Bedam, Nicephorum Callixtum, Georgium Syncellum; volvantur et ipsorum Donatistarum scripta, et si qui sunt alii, qui de agitata Stephanum inter et Cyprianum circa haereticorum Baptisma quaestione verba fecerint; hi profecto quid hinc et inde in hoc dissidio gestum fuerit non ignorabant, sicuti notum omnibus erat Stephanum in hac causa praecepisse ac minas excommunicationis rebaptizantibus intentasse, ita ex illis quamplures id passim testantur; attamen nemo Stephanum non dico inhumanitatis aut tyrannidis, sed vel minimae severitatis erga Cyprianum, et alios insimulat, nemo aliquid in Stephani agendi ratione deprehendere valuit, quod ulla censura vel 1297B animadversione dignum sibi videretur. Et certe si tale aliquid observassent memorati scriptores, illud profecto minime suppressissent, nec Stephano magis quam Cypriano, cujus tanta agnoscebant et praedicabant merita, pepercissent, in quo tamen fuisse aliquid culpandum, aliquid corrigendum, manifestare veriti non sunt. Quanta apud veteres Cypriani existimatio! Quot Cypriani panegyristae! Quot Cypriani defensores! innumeros fere congessit Launoius ; illorum tamen nec unus Cypriano intempestivam et minus rectam pronuntianti Stephani agendi rationem suffragatur, nullus Cypriano hac in parte adstipulatur; nullus Cypriani sequitur judicium, nullus Cyprianum eam ob causam excusat, quod Stephanus in ipsum severius sese gesserit. Quantum Augustini in 1297C elevandis ac minuendis Cypriani erratis studium! Quantus ardor! Quanta propensio! Nullibi tamen adoptat quae Cyprianus pro sui defensione contra Stephanum effuderat, nullibi intempestivum subindicat Stephani zelum, ut nimiae Cypriani in ipsum commotionis culpam imminuat. Uno verbo veterum nemo intempestivam aut severam, aut minus sapientem dixit Stephani adversus rebaptizantes agendi rationemn, ullus in Stephano aliquid reprehendendum invenit. Qui autem Stephani agendi rationem vellicassent aut improbassent illi qui ipsam, quando opus fuit, celebrare ac commendare non omiserunt, ut modo videbimus.

II. «Graviter revera Cypriano succensebat» Stephanus , quando ipsi praecepit ac denuntiavit se 1297D ab illius communione discessurum si in sua sententia persisteret; at de hac gravi Stephani successione quid putarunt tot per orbem universum episcopi, qui pro sana Ecclesiae doctrina cum ipso contra rebaptizantes militabunt? Illamne credebant incongruam aut intempestivam? Numquid in eo tantum Stephano 1298A suffragabantur, quod antiquam Ecclesiae traditionem teneret, non vero in eo quod gravius Cypriano aliisque rebaptizantibus succenseret? Id quidem excogitarunt recentiores nonnulli; at nemine antiquorum refragante testatur Augustinus totam illam episcoporum multitudinem cum Stephano non tantum Baptismum Christi in nullo iterandum esse censente, sed «et hoc facientibus graviter succensente sensisse»: libro enim de uno Baptismo contra Petilianum, cap. 14. «Stephanus, inquit, Baptismum Christi in nullo iterandum esse censebat et hoc facientibus graviter succensebat; Cyprianus autem in haeresi vel schismate baptizatos tamquam non habentes Baptismum Christi baptizandos in Ecclesia catholica existimabat: multi cum illo, quidam cum isto etiam sentiebant.» 1298B Quot autem cum Stephano fuerint qui multi hic ab Augustino dicuntur, significat ipse scribens contra Cresconium, lib. III, cap. 3: «Proinde, inquit, si omnino jam credendum sit quinquaginta episcopis Orientalium id visum esse, quod septuaginta Afris vel aliquanto etiam pluribus contra tot millia episcoporum quibus hic error in toto orbe displicuit.

Ante Augustinum tradiderat S. Dionysius Alexandrinus. Stephani judicium, quo volebat rebaptizantes, qui in sua sententia persisterent excommunicandos esse, fuisse simul judicium et sententiam reliquorum episcoporum, teste Eusebio, lib. VII, histor., c. V, apud Valesium: «ad hunc (Xistum R. pontificem) Dionysius secundum de Baptismo scripsit epistolam, in qua Stephani simul et reliquorum episcoporum 1298C sententiam ac judicium exponit;» quale autem fuerit Stephani, quod simul reliquorum erat episcoporum judicium, quae immediate sequuntur haec manifestant verba: «De Stephano ita scribens; ante quidem litteras scripserat de Heleno et Firmiliano, de omnibus denique sacerdotibus per Ciliciam, Cappadociam, cunctasque finitimas provincias constitutis sese ob eam causam: ab illorum communione discessurum quod haereticos baptizarent.»

Idem testatur et Nicephorus Callixtus his verbis: «Ad Xistum secundam de Baptismo epistolam Dionysius dedit Stephani et reliquorum judicium in ea ostendens, scripserat namque prius de Heleno et Firmiliano se cum illis non communicaturum eam ipsam ob causam quod haereticos rebaptizarent .»

1298D Vincentius etiam Lirinensis Stephanum Cypriano restitisse tradit, nec ignorabat quo pacto Stephanus restitisset, praecipiendo videlicet, ac minas excommunicationis intentando, quandoquidem Stephani ad Africanos epistolam refert ; attamen huic Stephani intercessioni caeteros undique complausisse Praesules affirmat his verbis: «Stephanus apostolicae Sedis antistes cum caeteris quidem collegis suis, sed tamen prae caeteris restitit .»

III. Censuit S. Stephanus rebaptizandos non esse haereticos, insuper arbitratus est Cyprianum aliosque 1299A rebaptizantes non esse ferendos, ideoque sese ab illorum communione discessurum, si persisterent, scripsit. Quid Ecclesia? Stephani sententiam in utroque probavit et tenuit: «Beatus Stephanus,» inquit Facundus, Hermianensis episcopus, lib. contra Mocianum, «continuo Cypriano denuntiavit quod si hoc auderent (haereticos rebaptizare) ab Ecclesia pellerentur; et Stephani potius quam Cypriani sententiam tenet Ecclesia, non solum de non rebaptizandis haereticis, verum etiam de rebaptizantibus non ferendis.» Damnetur igitur Stephanus a neotericis, tyrannus et immanis ecclesiarum oppressor ab ipsis vocetur, qui rebaptizantes non esse ferendos censuit; graviori absolvetur judicio, ab ipsa Ecclesia vindicabitur, quae illius sententiam «etiam de rebaptizantibus non ferendis» 1299B tenuit et probavit.

IV. Stephani ad Cyprianum rescriptum, in quo praecipiebat antiquam servari consuetudinem, superbum profecto, vel injuriarum plenum, aut Cypriani contumeliosum nec censuit omnium ecclesiarum mater et magistra Romana Ecclesia, quae illius rescripti memoriam tamquam S. Stephano gloriosissimam quot annis die 2 Augusti proponit in Breviario Romano his verbis: «Baptizatos ab haereticis iterum baptizari vetuit (S. Stephanus) rescribens S. Cypriano verbis illis: nihil innovetur nisi quod traditum est.»

V. De Stephani rescripto qui censuerit episcopus anonymus, qui Cypriani novitatem tunc temporis impugnavit, ipse nobis aperit his verbis: «In quo genere quaestionis (de Baptismo haereticorum) ut mihi 1299C videtur, nulla omnino potuisset controversia aut disceptatio emergere, si unusquisque nostrum contentus venerabili ecclesiarum omnium auctoritate et necessaria humilitate nihil innovare gestivet .» Cedo, an non satis aperte hic laudat S. Stephani praeceptum illud: «Nihil innovetur?» Idque non ut suo tantum judicio justum, sed «et venerabili ecclesiarum omnium auctoritate» ita comprobatum, ut «unusquisque necessaria pollens humilitate» illi acquiscere «contentus» ac modestus debuisset? Sane (eruditi viri verbis utor) nihil in mandante carpit, qui solam in subditis «hnmilitatem» desiderat et quidem «necessariam;» immo tantum illius aequitatem extollit, quantum horum contumaciam carpit, dum istos «inanis gloriae audaciae, temeritatis,» etc. accusat, ut in ipso 1299D tractatus aditu videri potest. Si ergo episcopo, quae suismet oculis obversabantur referenti fides adhibenda, vides Cypriano aliisque rebaptizationis novitatem introducentibus adversam tunc fuisse «venerabilem ecclesiarum omnium auctoritatem.» Quia nimirum Stephani praecipientis auctoritatem omnes illae ecclesiae assentiendo et approbando suam fecerant. Ex quo patet Stephani praeceptum justum, aequumque illis omnibus ecclesiis visum fuisse. Quare etiam Cypriano tanta juxta auctorem nostrum nil in causa Baptismatis haereticorum innovandi «humilitas 1300A erat necessaria,» nisi quia Stephanus praeceperat, ne aliquid in ea quaestione innovaretur? Ex quo iterum apparet quanta fuerit apud citatum auctorem lati a Stephano praecepti vis ac aequitas.

VI. Nec Stephanum quod rebaptizantibus excommunicationem. comminatus fuerit improbabant nobiles duo Ecclesiae Romanae presbyteri Dionysius, et Philemon, qui teste Dionysio Alexandrino hoc idem cum Stephano sentiebant: «Antea quidem,» inquit Dionysius Alexand. apud Euseb., l. VII Hist., c. 5, «litteras scripserat (Stephanus) de Heleno et de Firmiliano» aliisque Orientalibus «sese ab illorum communione discessurum, quod haereticos rebaptizarent. At vide, quaeso, gravitatem negotii; revera enim in maximis, ut audio episcoporum conciliis, decretum 1300B est, ut qui ab haereticis ad catholicam Ecclesiam accedunt primum catechumeni fierent ac deinde veteris et impuri fermenti sordibus per Baptismum purgarentur. De his omnibus ego ad illum epistolam misi rogans atque obtestans, sed et charissimis, inquit, fratribus compresbyteris nostris Dionysio et Philemoni qui prius idem cum Stephano sentiebant, deque iisdem rebus ad me scripserant, scripsi.» Dionysium et Philemonem Stephano rebaptizantibus excommunicationem minitanti «suffragatores» fuisse testimonio Dionysii Alexand. refert etiam Nicephorus Callixtus : quanti autem ponderis sit Philemonis et praesertim Dionysii Romani pro Stephano suffragium satis ostendunt, quae Ss. Patres ac praecipue S. Basilius et Athanasius pro celebranda Dionysii Romani 1300C «fidei integritate, doctrina, eruditione, sapientia aliisque virtutibus» cumularent elogia, satis ostendunt quae Eusebius post Dionysium Alexandrinum de illo nobis tradidit lib. VII, hist. cap. 7, his verbis: «Hunc ipsum Dionysium Romanum eruditissimum (adhuc presbyterum) planeque admirandum virum fuisse testimonio Dionysii Alexandrini licet cognoscere;» ac tandem ex eo dignosci etiam potest, quod Petri cathedram post Xistum II occupare meruerit.

VII. Dionysius Alexandrinus ad Stephanum per litteras sequester accessit quidem «rogans atque obtestans» ut a ferenda excommunicationis sententia abstineret, ideoque ne quod ipsis interminatus fuerat, «sese nimirum ab illorum communione discessurum, 1300D executioni demandaret. Fusas a Dionysio preces Stephani voluntati consonas fuisse constat ex Augustino, qui saepius testatur Stephanum cum Cypriano pacem et charitatem conservasse, et consequenter intra solas excommunicationis minas stetisse nec ulterius progressum fuisse . At intempestivas fuisse has Stephani minas nullatenus asserit Dionysius, et profecto si tales illas existimasset eadem libertate, qua ipsi significabat executioni non esse demandandas, ipsi pariter aperuisset immaturas ac 1301A minus aequas fuisse, idque eo magis, quod si adversariis nostris credimus, rebaptizantibus ipse suffragabatur; immo justas aeque ac providas illas Stephani minas sibi visas esse satis indicat, cum solis precibus illarum executionem avertavere tentaverit.

VIII. Eusebius Caesariensis qui ex Dionysio perceperat et in sua Historia inseruerat Stephanum rebaptizantibus significasse «sese ab illorum communione discessurum,» recte scribit «gravissime ipsum tulisse,» aliquid a Cypriano, aliisque circa haereticorum Baptismum innovari. At nedum Stephanum aliquatenus reprehendat quod id «gravissime tulerit,» eam affert hujusce Stephani agendi rationis causam, quae illius aequitatem apprime demonstret. Stephanus enim juxta Eusebium id gravissime tulit, quia ratus fuerat 1301B nil adversus antiquam Ecclesiae traditionem esse innovandum: «Cyprianus, inquit, l. VII Hist., c. 3, nonnisi per Baptismum ab errore prius emundatos admittendos esse censuit. Verum Stephanus nihil adversus traditionem quae jam inde ab ultimis temporibus obtinuerat innovandum ratus, gravissime id tulit.» Quid porro aequius ac sapientius novitatem antiquae Ecclesiae traditioni contrariam gravissime fere.

IX. Quid etiam de Stephano senserit S. Hieronymus percipitur ex suo adversus Luciferianos Dialogo, in quo non semel de exorta S. Stephanum inter et S. Cyprianum in causa Baptismi haereticorum concertatione meminit. Ibi ergo «Stephanum a Cypriano laceratum» fuisse scribit, at Cyprianum a Stephano minus bene habitum sicuti non censuit, ita 1301C nec tradidit; immo Stephani constantiae ac zelo adscribit, quod irriti fuerint Cypriani pro mutanda antiqua Ecclesiae tradiditione conatus: Conatus est, inquit, beatus Cyprianus contritos lacus fugere ac bibere de aqua aliena, et idcirco haereticorum Baptisma reprobans ad Stephanum tunc Romanae urbis episcopum super hac re Africanam synodum direxit, sed conatus ejus frustra fuit.»

Atque adeo frustra rebaptizantes Stephanum rogarunt, ut juxta S. Doctorem suum errorem deposuerint et antiquato veteri novum emiserint decretum; pergit enim: «Denique illi episcopi (Africani) qui rebaptizandos haereticos cum eo (Cypriano) statuerant ad antiquam consuetudinem revoluti novum emisere decretum.» En quid lucrati sint Africani ad 1301D Stephanum confugientes. An quaeso Stephani in Africanos agendi rationem vituperare potuisset Hieronymus, ex qua tantum Africani ac universa Ecclesia lucrum percepissent? Tandem concludit S. Doctor post verba modo citata «quid facimus? Ita et nobis majores nostri, et illis sui tradidere majores.» Ex quibus Hieronymi verbis, intelligis imitandum ab ipso Luciferianis proponi Stephani zelum ac studium in conservandis ac posteritati transmittendis, quae ipse a suis majoribus acceperat, ex quo rursus colligitur quam fuerit alienus S. Doctor ab illorum sententia, qui Stephani zelum traducunt, ut praecipitem, ac ad omnia devastanda unice idoneum.

X. Pro Cypriano defendendo ac excusando proniorem. 1302A ac illustriorem Augustino neminem ostentat antiquitas, quot in eo fuerint Augustini conatus, qui zelus, qui ardor, quae facundia atque constantia, solus ignorat qui in ipsius scriptis hospes omnino sit; apprime noverat S. Doctor, qui ipse tradebat Stephanum Cypriano in causa Baptismatis haereticorum «praecepisse ac ipsum abstinendum putasse .» Legerat et Cypriani ad Pompeium epistolam, in qua Stephani praeceptum et excommunicationis minas acriter perstringebat, ac illud quidem seu intempestivum et incosideratum, istas vero seu minus aequas acrius exagitabat. Quare ergo Cypriano Stephani agendi rationem reprehendenti non assentitur. Quare Cypriani Stephano praecipienti inobsequentiam non excusat, quod intempestiva ac minus aequa in ipsum 1302B fuerit Stephani agendi ratio? Totus minuendis ac elevandis Cypriani erratis vacabat Augustinus. Nihil novi dixisset hanc excusationem afferendo. Jam praeiverat ipse Cyprianus, qui eamdem attulerat. Quare ergo Cypriani judicium, quod tanti faciebat, hac in parte non sequitur? Si vera loqui et audire placet. Talem non censuit Augustinus, qualem existimabat Cyprianus Stephani agendi rationem, alioquin qui pro suscepta Cypriani defensione tot alia allegavit et excogitavit, illud profecto non omisisset, quod Cyprianus ipse pro suo resistendi jure non semel adduxerat.

Tantum abest ut Cypriani in Stephani agendi rationem quasi minus aequam ac moderatam querelis assentiri se posse crediderit Augustinus, ut eas non 1302C posse nisi improbari significaverit, strenuissimus licet Cypriani defensor. Expendes enim Cypriani ad Pompeium epistolam, in qua et quidem sola Romani pontificis agendi rationem vellicabat Carthaginensis antistes, diserte pronuntiat ea omnia, quae Cyprianus eo loci contra Stephanum scripserat, non hominis pacati ac sereni, sed «irritati» fuisse verba, quae minus sui compos non sobrie ac graviter protulerit, sed «effuderit;» immo ita moderationi, aequitati ac charitati parum consona, ut talia fuerint, «quae non levis sed perniciosae dissensionis periculum habuerunt;» ideoque nullatenus ea excusare, nedum probare valens ea «praeterire melius esse» vir christiana charitate maxime praeditus pronuntiat: en Augustini verba: «Jam illa quae in Stephanum 1302D irritatus effudit (Cyprianus) retractare nolo, quia et non opus est: eadem quippe ipsa dicuntur quae jam satis discussa sunt, et ea praeterire melius est, quae perniciosae dissensionis periculum habuerunt .» Hisce ne verbis Augustinus ostendit se Cypriano virilem Stephani agendi rationem carpenti suffragari? Ita ne significat S. Doctor illam sibi, sicuti Cypriano, intempestivam et minus aequam visam fuisse? quae autem Augustini verba exponimus, ea esse minime putes, quae ex aliis ejusdem S. Doctoris temperari possint. Id enim tantum loci, nec alibi, expendit expresse, 1303A quae Cyprianus in Stephanum effutiit, ut ex eo Augustini mentem certo assequi possis et debeas. Qua vero fronte, ut obiter dicam, nuperi aliqui protulerint Augustinum praecipuam Cypriani sanctitatem in modo, quo adversus Stephanum sese gessit constituisse, viderint ipsi, nobisque patefaciant; quasi vero tot alia Cypriani praeclarissima gesta ad eximiam, quam apud Deum et homines obtinuit sanctitatem firmandam ac constituendam minime sufficerent. In expendendis sanctorum virtutibus, expendantur sanctorum testimonia; ad sanctos potissimum spectat sanctorum vera discernere merita, eorumque praeconia celebrare; sanctissimi igitur Cypriani merita ex sanctissimo pariter Augustino liceat dignoscere, nil aequius: at, quae in Cypriano non probavit, 1303B sed potius velo charitatis et silentii obvolvenda censuit Augustinus, veridici dicamus ab ipso non adeo fuisse laudata, ut in illis praecipua Cypriani sanctitatis fundamina locaverit.

Ex Augustino rursus percipere lubet quae fuerit editi a Stephano praecepti aequitas, et an merito ipsi restiterit Cyprianus. Etsi Augustinus, ut modo videbamus, retractare se nolle ac praeterire melius esse profiteatur, quae Cyprianus in epistola ad Pompeium «irritatus» in Stephanum «effuderat,» quaedam tamen ex illa decerpere ac referre voluit, quae maxime apta erant ad probandam conditi a Stephano praecepti aequitatem, et culpandam Cypriani inobtemperantiam, in quo mirari satis non possumus Augustiniani vim ingenii ac mentis perspicaciam, 1303C cui vel ipsa Cypriani documenta suffecerint ad demonstrandam ipsius resistentiae labem. Cum enim Cyprianus Stephani praeceptum aegre ferens in citata ad Pompeium epistola dixisset «Episcopum docibilem esse debere, et non tantum docere, sed et discere illum oportere,» haec Cypriani verba refert atque probat Augustinus , at alio sane quam Cyprianus spiritu et scopo, Cyprianus enim episcopum docibilem esse debere dicebat, ut ostenderet Stephanum praecipere tantum ac docere non debuisse, sed etiam discere ac aliorum rationibus docibilem sese praebere; Augustinus econtra illa Cypriani sententia utitur, ut ostendat non Stephanum Cypriani argumentis, sed Cyprianum Stephani praecepto docibilem esse debuisse, «quia, inquit, recitato illo Cypriani effato, 1303D sicut multa erant quae doctus Cyprianus doceret, sic erat et aliquid quod Cyprianus docibilis disceret.» Quo ergo in negotio Cyprianus Stephanum, Augustinus Cyprianum docibilem voluit. Quid hoc significat nisi Cyprianum juxta Augustinum Stephano docenti et praecipienti docibilem esse debuisse, ex quo patet Stephani praeceptum aequissimum Augustino visum fuisse.

Cum autem Augustino potissimum insistant adversarii nostri, vitio nobis non dabitur si in ipsius mente exponenda paululum immoramur. Quot fuerint in excusando Cypriano S. Doctoris ambages, quot angustiae, 1304A ostendunt diversae illae ac perplexae, quas pro ejus defensione adduxit rationes. Modo enim contendit dubitari posse an Cyprianus rebaptizandos haereticos esse senserit, ac saepius conatur etiam aliorum testimonio ipsius errorem dubium reddere . Modo contendit ipsum, si ita sensit, hunc errorem correxisse . Modo tradit Cyprianum si revera noluit Baptismum apud haereticos, ut Stephanus docebat agnoscere, id suae charitatis ubertate ac suae passionis falce purgasse : haec omnia quid aliud manifestant quam pontificii praecepti aequitatem? Si enim Stephanus praecipiendo aequitatis ac potestatis suae limites excessit, nec illi cedere debuisset Cyprianus, ut quid pro istius defensione indagandum Augustino fuisset, utrum correxisset suam sententiam nec ne? cum 1304B illam revocare ac corrigere non teneretur? Praeterea Cyprianus in eo, juxta Augustinum, peccavit, quod «noluit agnoscere Baptismum apud haereticos:» peccatum enim fuisse quod charitatis ubertate ac falce passionis purgandum erat, nemo dubitat; at profecto in eo non peccasset Cyprianus, si Stephano praecipienti agnocendum esse Baptismum apud haereticos obtemperare non tenebatur; quam in rem quasdam recentiorum hallucinationes aperire non piget, nec inutile videtur. Alii contendunt nihil Cypriano in hac cum Stephano concertatione excidisse, quod aliqua reprehensione dignum Augustino visum fuerit, immo affirmant Cyprianum in modo quo sese gessit adversus Stephanum maxime ab Augustino commendari, quorum sententiam vel referre jam est refutare. Consultiores 1304C alii duo in Cypriani agendi ratione distinguunt, quod nempe Stephano restiterit, et quod nonnulla in Stephanum effuderit, quae moderationem ac mansuetudinem christianam minus saperent. Id ultimum ab Augustino reprehendi asserunt, non vero primum. Pace istorum dixerim Augustini scripta vel satis non voluerunt, vel ipsa satis non attendere; inscite vel te profecto hallucinantur.

Enim vero S. Augustinus in Cypriano non solum ea reprehendit quae minus temperanter in Stephanum effudit, sed etiam quod ipse aliter ac Stephanus in hac quaestione senserit, quod noluerit, ut Stephanus praeceperat, Baptismum apud haereticos agnoscere, id etiam praeter ea, quae in Stephanum «irritatus effudit,» charitate et martyrio a Cypriano purgatum 1304D affirmat Hipponensis episcopus. Attentae jam Augustino praebeantur aures: «Cyprianus, inquit in Ep. ad Vincentium Rogat. c. 10, aut non sensit omnino quod eum sensisse recitatis (apud haereticos non esse Baptismum) aut hoc postea correxit in regula veritatis, aut hunc quasi noevum sui candidissimi 1305A pectoris cooperuit ubere charitatis.» Hic juxta Augustinum non quae in Stephanum «irritatus effudit,» sed quod aliter ac Stephanus circa haereticorum Baptisma sensit Cyprianus, illud est quod «ubere charitatis cooperuit.» Et lib. I de Bapt. cap. 18, «quod ergo, inquit, ille vir sanctus (Cyprianus) de Baptismo aliter sentiens quam se res habebat, quae postea pertractata et diligentissima consideratione firmata est, in catholica unitate permansit, et charitatis ubertate compensatum est et passionis falce purgatum:» Hoc juxta Augustinum charitatis ubertate compensavit. Hoc passionis falce purgavit Cyprianus, nimirum «quod aliter, quam se res,» ut Stephanus docebat; «haberet,» circa haereticorum Baptisma «sentiebat.» Praeterea cum Petilianus Donatista Cypriani 1305B auctoritatem urgeret, qui haereticos ad Ecclesiam redeuntes sine Baptismo non esse recipiendos statuerat: «O quam, exclamabundus respondet Augustinus, detestandus est error hominum qui clarorum virorum quaedam non recte facta laudabiliter se imitari putant, a quorum virtutibus alieni sunt, sic enim et nonnulli Petro apostolo comparari se volunt, si Christum negaverint, si vero etiam Gentes judaizare coegerint vocitari germani ejus affectant: haec in illo tanto reprehensibilia fuerunt, sed tanta eminuit apostolica gratia ut continuo delerentur . . . . sic et in Martyre gloriosissimo Cypriano: Si apud haereticos, vel schismaticos datum Christi Baptismum nolebat agnoscere, tanta ejus merita usque ad triumphum martyrii consecuta sunt, ut et charitatis qua excellebat 1305C luce, illa obumbratio fugaretur .» Vides ex Augustino in Cypriano hoc fuisse «reprehensibile,» quod «noluerit» quemadmodum ipsi praeceperat Stephanus «agnoscere» Baptismum Christi apud haereticos et schismaticos datum; haec juxta Augustinum ipsa fuit Cypriani quaedam «obumbratio» quae sub charitatis luce «fugari» debuit.

Tandem ne morosiores simus in percurrendis omnibus quae his respondent Augustini locis , unum et solum, jam citatis adhuc subnectimus petitum ex lib. II cont. Gaudentium donat. cap. 8: «Absit autem, inquit, ut quoniam beatissimus Cyprianus de Baptismo aliter sensit, quam veritas et antea consuetudine, et postea perspecta diligentius ratione monstravit, propterea quisquam nostrum qui hoc quod ille, non 1305D sapimus ei se audeat anteponere. Caetera enim multa et magna ejus merita et animus praecipua charitate plenissimus, per quem cum collegis diversa sentientibus pacatissimus mansit, et in unitate Ecclesiae passio gloriosa, satis ostenderunt eum fuisse sarmentum in Christi radicem fructuosam, quod Pater etiam ab ista reprehensione purgaret . . . . ostendens etiam in ipsis fructuosis agricolam qui est in coelis aliquid invenire quod purget.» Quid clarius? Quid luculentius? Cyprianus, juxta Augustinum, de Baptismo 1306A aliter sensit, quam veritas per os nempe Stephani consuetudine tunc monstrabat, at Pater coelestis propter ipsius praecipuam charitatem et passionem gloriosam ab «ista reprehensione» etiam purgavit. Reprehensibilis ergo etiam erat Cyprianus quod de Baptismo aliter sentiret ac Stephanus, non ergo tantum reprehensibilis erat Cyprianus juxta Augustinum quod quaedam in Stephanum minus moderata ac modesta effuderit, sed etiam quod aliter ab ipso de Baptismo sentiret, ac Stephano contra sentiente et praecipiente, censuerit nullum esse apud haereticos Baptisma.

Haec si pacati et attenti perpendissent isti recentiores illam numquam excogitassent, quae solos incautos vel inscitos decipere possit distinctionem, 1306B qua nimirum volunt Cyprianum in eo quidem ab Augustino reprehendi, quod in Stephanum aliqua charitati ac moderationi Christianae minus consona effuderit, non autem in eo quod Stephano refragante ac contra praecipiente suam pertinaciter defenderit sententiam. Centies obtrudunt, inculcant urgentque Cyprianum suam constanter et immote sententiam propugnasse, licet Stephanus R. pontifex contra scripsisset et praecepisset, nec in eo ab Augustino umquam fuisse culpatum, quia Stephanus moderationis ac suae potestatis limites excessit, quia soli Ecclesiae judicio Cyprianus cedere tenebatur. Quid his ego? Sine clamore, sine strepitu, sine ostentatione, sed vere, simpliciter et breviter dico Cyprianum ad genuinam Augustini mentem in eo fuisse 1306C «reprehensibilem» quod «aliter ac Stephanus sensit.» Quod «noluerit agnoscere» illud, quod Stephanus agnosci volebat; «Baptismum nimirum Christi etiam esse apud haereticos et schismaticos.» Id, inquam, in Cypriano reprehendit Augustinus, id «charitate» et quidem «uberi» compensatum ab ipso autumavit, id «falce martyrii purgatum» ab ipso pronuntiavit. Tale ergo non erat ad mentem Augustini Stephani R. pontificis praeceptum, cui Cyprianus sine culpa resistere potuerit. Suam ergo sententiam Cyprianus deponere ac aliter sentire debebat, ut culpandus non esset; non ergo tandem Stephanus juxta S. Augustinum vituperandus, quasi praecipiendo moderationis ac suae potestatis limites praetergressus fuerit, sed e contra arguendus Cyprianus, 1306D qui aliter ab ipso sentire voluerit, illique resistere.

XI. Quam apposita, quam religiosa, quam aequa Vincentio Lirinensi optimo et antiquissimo Gallo visa fuerint Stephani in Cyprianum gesta, vel ex eo abunde dignoscitur, quod illa Stephani gesta referat, et adducat gravissimus auctor ad probandam hanc thesim initio capitis propositam: «Mos iste semper in Ecclesia viguit ut quo quis foret religiosior, eo promptius novellis adinventionibus contrairet.» Vorum disertius, ac luculentius ostendit his verbis. «In Epistola quae tunc ad Africam missa est, his verbis sanxit (Stephanus) nihil innovandum nisi quod 1307A traditum est. Intelligebat etenim vir sanctus et prudens nihil aliud rationem pietatis admittere, nisi ut omnia quae fide a Patribus suscepta forent, eadem fide filiis consignarentur, nosque religionem non qua vellemus ducere, sed potius qua illa duceret sequi oportere; idque esse proprium Christianae modestiae et gravitatis non sua posteris tradere, sed a majoribus accepta servare . . . tunc beatae memoriae papa Stephanus, apostolicae Sedis antistes, cum caeteris quidem collegis suis, sed tamen prae caeteris restitit (rebaptizantibus) dignum, ut opinor, existimans, si reliquos omnes tantum fidei devotione vinceret, quantum loci auctoritate superabat: » Haec de Stephano toti Galliae insonabat piissimus ille ac eruditissimus Gallus Vincentius. Haec licet 1307B Stephano in Cyprianum agenti perhonorifica Francorum nemini tunc nimia vel redundantia videbantur; immo quia veritati non minus, quam suae erga Petri successores innatae pietati consona libenter audiebat ac posteris tradebat universa Gallia, atque utinam haec etiam Launoio placuissent, tot profecto erroribus Vincentium Stephani gesta scribentem non onerasset, ipsique totam in hac re fidem minime detraxisset . Verum Stephano gloriosa nimis erant, quae Vincentius memorabat, hujusque in exponendis R. pontificum gestis stylus a Launoii stylo nimis diversus, ut apud Launoium expectatus ac gratiosus ille fore deberet, qui modestus, pacatus, Augustino covus Stephani praeceptum non zelo praecipiti, intempestivo ac impotenti, sed ipsius 1307C «sanctitati prudentiae» nec non «laudabili» posteris eadem tradendi, quae a majoribus acceperat «studio,» ac demum Stephani «fidei» qua caeteros, ut et loci dignitate, superabat, ac «devotioni» adscribebat.

XII. Prodeat jam nunc insignis et percelebris saeculi sexti episcopus, qui suspectus videri non possit: sive contra Cyprianum pronuntiet, ut pote Afer, et Cypriani amantissimus, sive pro S. Stephano pontifice Romano, quippe qui schismaticus, Facundus nempe Hermianensis. Hic autem Cyprianum a Stephano fuisse culpatum, et quidem intentata excommunicatione sciebat et tradebat . Stephano pariter Cyprianum restitisse ac calamum in epistola ad Pompeium in illum strinxisse refert ; a Facundo igitur totius 1307D rei gestae perito discamus, an jure vel injuria Cyprianus ita fuerit a Stephano culpatus, et consequenter an merito ipsi restiterit. Ab ipso perdiscamus etiam, num Cyprianum Stephanus, vel Stephanum Cyprianus injuriose tractaverit: «Cyprianus,» inquit breviter, sed aperte «injuriose tractans beatum Stephanum, a quo fuerat jure culpatus.» Haec in defensione trium capitulorum lib. X, cap. 3, versus medium Africanus antistes, qui libro contra Mocianum, 1308A ut supra vidimus , affirmabat Stephani sententiam etiam «de rebaptizantibus non ferendis» Ecclesiae universae fuisse probatam a quo profecto Ecclesiae judicio, cui tota suffragatur antiquitas cordatus recedere noluit, ne Christianorum omnium indignationem et offensionem incurreret, quod unus inter veteres et omnium primus Stephani agendi rationem improbare ac in Stephanum insurgere non erubuisset.

XIII. Quae Cypriano in causa Baptismatis contigere, obiter commemorandi nonnulla fuit viro litteris et sanctitate clarissimo venerabili Bedae occasio; pauca vero, quae de hac concertatione nobis etiam tradit eruditus scriptor, sicuti Stephani zelo ac prudentiae nullatenus officiunt, ita etiam illius agendi rationis 1308B aequitatem non obscure significant. Scribit enim Cyprianum et suum errorem «correxisse et ad universalem sanctae Ecclesiae normam reductum fuisse.» Qua vero ope, quove praesidio Cyprianus ad universalem Ecclesiae normam reductus fuerit, explicat vir eruditus, «spiritualium» nempe «virorum institutione;» sub nomine autem illorum «spiritualium virorum,» quorum «institutione» Cyprianus illud sit assecutus Stephanum aliosque Cypriani adversarios a Beda designari perspicuum est. Quid amplius ad ostendendam Stephani in Cyprianum agendi rationis prudentiam ac aequitatem? Prudentem, aequamve quis neget illam agendi rationem, cui tam utilis tam gloriosus debeatur fructus ac exitus? quae Cyprianum ad universalem Ecclesiae normam reducere 1308C valuerit. En pii scriptoris verba ex libro variarum quaestionum quaest. 5, decerpta: «Si bona quae nostis per charitatem operamini, tribuet vobis divina gratia, ut si quid aliter quam decet sapitis et hoc aliquando intelligatis, sicut B. Cypriano contigisse perspicuum est, qui cum suis coepiscopis qui erant in Africa rebaptizandos esse haereticos contra morem Ecclesiae statuit, sed quia in suo sensu, qui sibi rectus videbatur bonis abundare operibus studuit, mox corrigi meruit; atque ad universalem sanctae Ecclesiae normam spiritualium virorum institutione reduci.»

XIV. Quid dicam de Georgio Tarasii Patriarchae Constantinop. Syncello? Quid de Nicephoro Callixto? Referunt ambo Stephanum Cypriano restitisse; nec ignorabant modum quo restitit, praecipiendo scilicet 1308D atque gravissimas poenas intentando, id etiam expresse tradit Nicephorus ; at neuter Stephanum carpit, neuter ullatenus reprehendit, sed ambo Eusebium Caesariensem secuti eam Stephani agendi rationis causam adducunt, quae illam non nisi aequam efficiant ac exhibere valeant. Ita enim erga Cyprianum se gessit Sanctus Pontifex juxta laudatos scriptores, quia nil «novi,» nil quod «antiquae Ecclesiae conconsuetudini adversaretur in eam introduci volebat» et curabat .

1309A XV. Apposita, aequa ac opportuna Stephani in rebaptizantes gesta adeo judicarunt veteres, ut vel ipsis rebaptizantibus, si non illico, animis ardore disputationis abreptis, saltem non multo post, sedatis jam ac serenis probata fuisse nobis significent, et quidem sic probata, ut suum errorem etiam revocaverint. De S. Cypriano id credi vult S. Augustinus, licet id litteris mandatum se non invenisse fateatur. «Cyprianus» inquit in epist. ad Vincent. Rogat. 93, cap, 10, «autem sensisse aliter de Baptismo, quam forma et consuetudo habebat Ecclesiae non in canonicis, sed in suis et concilii litteris invenitur; correxisse autem istam sententiam non invenitur, non incongruenter tamen de tali viro existimandum est, quod correxerit et fortasse supressum sit ab eis qui 1309B hoc errore nimium delectati sunt, et tanto velut patrocinio carere noluerunt.» Augustinus hoc quidem in loco dicit tantummodo «non incongruenter» de Cypriano existimandum esse, quod suam correxerit sententiam; at lib. II de Baptismo contra Donatist. cap. 5, tam certum asserit Cyprianum suam revocasse sententiam, quam certum est tanti meriti fuisse virum; hinc enim considerans S. Doctor Cyprianum Stephano restitisse, illinc magna contemplatus Cypriani merita, quibus non parum offecisset ipsius in errore pertinacia; cum in Cypriani litteris hujusce opinionis correctionem ac emendationem non invenisset, asseveranter pronuntiat, quod si hanc correctionem litterae tacerent, ipsius tamen merita testarentur, ac dubiam esse non sinerent: «quomodo, 1309C inquit, accipere potuerit Cyprianus veritatem contra id quod sentiebat inventam, et si litterae tacent, merita clamant, si Epistola non invenitur, corona testatur,»

Augustino concinit S. Hieronymus, qui expressis verbis affirmat Africanos episcopos suam de rebaptizandis Haereticis sententiam novo decreto revocasse. «Illi ipsi episcopi, inquit, qui rebaptizandos haereticos cum Cypriano statuerant ad antiquam consuetudinem revoluti novum emisere decretum.» Orientales pariter rebaptizationi faventes suum rescidisse judicium, tradit Augustinus, et vel ipsi agnoscebant Donatistae: «Majores autem vestri» inquit S. Doctor lib. III contra Cresconium, cap. 2. «quibus tale testimonium perhibuisti, quod ab Orientalibus propterea communione discreti sunt, quia illi suum 1309D judicium resciderunt, quo eis placuerat de illa Baptismi quaetione Cyprianus atque illi Africano concilio consentire oportere,» et paulo post, ipsum alloquens Cresconium donati tam: «Vestri majores qui se ab Orientalium communione, quod de hac re (Baptismo haereticorum) diversa senserint diviserunt» Et cap. 3: «Cur non potius etiam ipsos paucos Orientales suum judicium correxisse dicamus, non ut tu loqueris rescidisse; sicut enim laudabile est a vera sententia non moveri, ita culpabile persistere in falsa.» Cyprianum a sua sententia discessisse aperte tradebat octavo saeculo v. Beda his verbis: «Cyprianus qui cum 1310A suis coepiscopis qui erant in Africa rebaptizandos esse haeretieos contra morem Ecclesiae statuit mox corrigi meruit, atque ad universalem sanctae Ecclesiae normam spiritualium virorum institutione reduci.» De rebaptizantium recipiscentia ita veteres laudati, quibus nullum refragari in antiquitate tota reperies: jam vero si Stephanus Rom. pontifex suam in hoc negotio auctoritatem non interposuisset, si tantum non prae se tulisset vigorem apostolicum, nisi se tamquam murum aereum rebaptizantibus opposuisset, adeone facile suam, quam tanto ardore propugnabant sententiam revocassent Africani simul et Orientales antistites? Quis hic digitum Dei non agnoscat, qui Stephani aliorumque ipsi adhaerentium episcoporum zelum ac constantiam tam uberi fructu cumulare 1310B voluerit? Illudne credes intempestivum, quod tam fuerit efficax studium? Iniquo ac intempestivo zelo itane dociles se praebuissent, qui eo gravabantur? Vel hinc Stephani actorum dignosce aequitatem.

XVI. At tandem quod unum infrunita recentiorum illorum, qui sanctissimi pontificis memoriam dilacerare non desinunt, ora penitus contundere, ac iniquam audaciam reprimere sufficeret; ipsi auscultentur infensissimi S. Stephani hostes, ipsos dico Donatistas. De aequa vel iniqua Stephani vel Cypriani agendi ratione sint judices. Nemo nescit Donatistis nil fuisse charius quam Cyprianum, nihil familiarius, quam opera Cypriani, ac potissimum ea quae pro sua de rebaptizandis haereticis opinione firmanda elucubraverat. Haec assidue Catholicis occinebant; 1310C in Catholicos urgebant, Legerat haec, ac triverat illorum coriphaeus Petilianus, haec inquam Cypriani opera perlegerat, in quibus Stephano praecipienti ac rebaptizantibus excommunicationem minitanti vitia non pauca Cyprianus exprobrabat. Neque tamen his omnibus ita moveri potuit Petilianus, quin ultro ac palam, contra rem suam, contra ipsam S. Cypriani, cujus in Stephanum dicta, ut meras proinde calumnias arguebat, auctoritatem, Stephanum «episcopatum illibatum gessisse» absolute profiteretur. Haec Petiliani Cirtensis in Numidia Donatistarum Episcopi tam Stephano gloriosa confessio eruitur ex his S. Augustini verbis lib. de unico Baptismo contra Petilianum, c. 14: «Sed volo mihi solvat iste (Petilianus) quaestionem, quandoquidem cum Romanae 1310D Ecclesiae per ordinem commemorat episcopos, inter eos commemoravit et Stephanum, quos episcopatum illibatum gessisse confessus est.» Quid ad Stephani gloriam tum in aliis quae fecit omnibus, tum in hoc praecipue negotio commendandam excellentius, quam ipsorum de ejus integritate Donatistarum testimonium. Enimvero veritatem hanc non modo apertam sed et violentam fuisse oportet, quando eam nec hostes quidem infensissimi dissimulare potuerunt. Et hodie non pudet scriptores quosdam, qui se Catholicos haberi volunt Cypriani Firmilianique litteris ad sanctissimi hujus pontificis memoriam, vel ipsis olim Donatistis undequaque illibatam commaculandam prorsus a proscindendam abuti.

1311A XVII. Plures Stephani vindices non suppeditat antiquitas, quia plures non exhibet, qui de famosa illa Cyprianum inter et Stephanum exorta contentione vel ex professo disseruerint, vel per transennam meminerint; at fallor, nisi laudati hactenus scriptores abunde sufficiant ad propositam Stephani causam non solum a calumniis vindicandam, sed insignibus etiam decorandam elogiis. Ecquis enim dubitet sanae mentis id a Stephano contra Cyprianum aliosque rebaptizantes recte factum fuisse, quod, sicuti veterum nemo improbavit, tot Ss. Patres, nobilesque tam doctrina quam antiquitate scriptores, immo vel ipsi infensissimi Stephani hostes in eo commendarunt? Quis judicio tam gravi, tam valido non acquiescat, ac in tantae auctoritatis lectulo quasi fessus non 1311B accumbat?

Post haec veterum testimonia anne adhuc inquirendum, an examinandum, utrum recta vel iniqua, opportuna vel intempestiva, prudens vel inconsulta fuerit Stephani contra rebaptizantes agendi ratio? At si minus recta nobis appareant Stephani acta, nostrum hoc qualecumque examen ac judicium numquid veterum omnium judicio et examine accuratius ac gravius existimabitur? Numquid tot Ss. Patres, totque venerandi Scriptores praejudiciis abrepti vel decepti vel minus veridici credentur, nos vero oculatiores, aequiores, atque his omnibus mentis, vel cordis infirmitatibus ita liberi ac immunes, ut quam ipsi assequi non valuerunt veritatem, pandere ac ostendere nobis tandem fuerit reservatum? Id ne, 1311C quaeso, cordatis suadebitur? Quam vana, quam stulta nostra esset fiducia, si praeposteris inquisitionibus efficere tandem speraremus, ut posthabito veterum judicio, nobis assentiatur nostraque amplectatur aequus rerum aestimator? Scio quidem ac quotidiana docet experientia hesternis quibusdam hominibus suos magis arridere foetus, suaque inventa, quam trita et pervulgata veterum testimonia, suisque potius quam illorum placitis indulgere.

Quid ergo? Stephani gesta suo illi subjiciant examini per me licet, illorumque aequitatem vel injustitiam non ex veterum judicio, sed ex suis animadversionibus stabiliant, nil veterum omnium, qui de Cypriani et Stephani dissidio scripsere testimoniis, totum suis dent disquisitionibus, non intercedo; at quaeso, non illibenter ferant me, cui tanta in excogitando mentis perspicacia concessa non fuit, sicuti nec tanta in judiciis ferendis ingenii maturitas, ex veterum testimoniis vetera dignoscere, veterumque judiciis mea componere. Mihi concedant tenuitatis meae conscio, nec veterum judicia reformare, aut saniora proferre valenti, pro Religione ducere, ubi de veterum gestis agitur, probatis me stare veterum 1312A monumentis, illorumque a me indui sensus; dicam nude quod sentio, Haec via ad recte dignoscenda et aestimanda veterum gesta tutior graviorque mihi semper visa fuit.

Post longum itaque laboriosumque Stephani gestorum a Neotericis nostris habitum examen, prodeat Stephanus ac ab ipsis divulgetur, superbus, contumeliosus, scatens injuriis, fastum tumide ac dominatum affectans, immanis, tyrannus, quietis perturbator, ac ecclesiarum opressor, uno verbo iis omnibus oneratus flagitiis ac criminibus quae Stephano ab ipsis impacta referebamus. Mihi, cui recondita tot arcana degetere datum non est, plusque sapere, quam veteres nolenti, ac quod illi retulere, pandere gestienti, aliter ab istis censoribus de Stephano, si 1312B non cogitare (illorum enim corda rimari non valeo) certe loqui necesse est. Novis igitur istis, sed non a charitate suppeditatis indumentis Stephano detractis, sub veteranis, sed suis, utpote si non aliunde, tot retro saeculorum praescriptione acquisitis, per me appareat vestibus, quae ipsum exhibeant religiosum et prudentem in causa Baptismatis haereticorum Ecclesiae traditionis assertorem et vindicem, qui pro singulari filiis ea consignandi quae a Patribus acceperat studio gravissime tulerit aliquid contra antiquam Ecclesiae traditionem innovari; ac nova inventa sectantibus, qua pollebat Christiana modestia et gravitate restiterit , ipsoque jure culpaverit , reliquos omnes tantum fidei devotione in eo vincens quantum loci auctoritate superabat , 1312C qui ab errantibus injuriose tractatus ac laceratus omnia bono pacis, quae vicit in ipsius corde , omnia bono unitatis, quam servare studebat vir magnus et Pater magna charitate praeditus sollicita pietate toleraverit , et haec sufficiant pro vindicanda S. Stephani Rom. Pontificis contra rebaptizantes agendi ratione.