IN BREVILOQUIUM

Flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas in caelo et in terra nominatur, ut det vobis secundum divitias gloriae suae virtutem, corroborari per Spiritum eius in interiori homine, habitare Christum per fidem in cordibus vestris: in caritate radicali et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus Sanetis, quae sit latitudo, longitudo, sublimitas et profundum: scire etiam supereminentem scientiae caritatem Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem Dei .

Magnus doctor gentium et praedicator veritatis, divino repletus Spiritu, tanquam vas electum et sanctificatum, in hoc verbo aperit sacrae Scripturae, quae theologia dicitur, ortum, progressum et statum: insinuans, ortum Scripturae attendi secundum influentiam beatissimae Trinitatis, progressum autem, secundum exigentiam humanae capacitatis, statum vero sive fructum, secundum superabundantiam snpcrplenissimae felicitatis.

Ortus namque non est per humanam investigationem, sed per divinam revelationem, quae fluit a Patre luminum , ex quo omnis paternitas in caelo et in terra nominatur, a quo per Filium eius, Iesum Christum, manat in nos Spiritus sanctus, et per Spiritum sanctum, dividentem et distribuentem dona singulis, sicut vult, datur fides, et per fidem habitat Christus in cordibus nostris. Haec est notitia Iesu Christi, ex qua originaliter manat firmitas et intelligentia totius sacrae Scripturae. Unde et impossibile est, quod aliquis in ipsam ingrediatur agnoscendam, nisi prius Christi fidem habeat sibi infusam , tanquam totius Scripturae lucernam et ianuam et etiam fundamentum. Est enim ipsa fides omnium supernaturalium illuminationum, quamdiu peregrinamur a Domino , et fundamentum stabiliens et lucerna dirigens et ianua introducens; secundum cuius etiam mensuram necesse est mensurari sapientiam nobis divinitus datam, ne quis sapiat plus quam oportet sapere, sed ad sobrietatem, et unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei . Mediante igitur hac fide, datur nobis notitia sacrae Scripturae, secundum influentiam Trinitatis beatae, iuxta quod expresse insinuat Apostolus in prima parte auctoritatis prius inductae.

Progressus autem sacrae Scripturae non est coarctatus ad leges ratiocinationum, definitionum et divisionum iuxta morem aliarum scientiarum et non est coarctatus ad partem universitatis ; sed potius, cum secundum lumen supernaturale procedat ad dandam homini viatori notitiam rerum sufficientem, secundum quod expedit ad salutem, partim per plana verba, partim per mystica describit totius universi continentiam quasi in quadam summa, in quo attenditur latitudo: describit decursum, in quo attenditur longitudo; describit excellentiam finaliter salvandorum, in quo attenditur sublimitas: describit miseriam damnandorum, in quo profunditas consistit non solum ipsius universi, veram etiam divini iudicii.

Et sic describit totum universum, quantum expedit de ipso habere notitiam ad salutem, secundum ipsius latitudinem, longitudinem, altitudinem et. profundum , habens etiam ipsa in suo progressu haec quatuor, secundum quod posterius declarabitur ; quia sic exigebat conditio capacitatis humanae, quae magna et multa nata est magnifice et multipliciter capere, tanquam speculum quoddam nobilissimum, in quo nata est describi non solum naturaliter, verum etiam supernaturaliter rerum universitas mundanarum ; ut sic progressus sacrae Scripturae attendatur secundum exigentiam capacitatis humanae.

Status vero sive fructus sacrae Scripturae non est quicumque, sed plenitudo aeternae felicitatis. Nam haec est Scriptura, in qua verba sunt vitae aeternae , quae ideo scripta est, non solum ut credamus, verum etiam ut vitam possideamus aeternam, in qua quidem videbimus, amabimus, et universaliter nostra desideria implebuntur: quibus impletis, vere tunc sciemus supereminentem scientiae caritatem, et ita impleti erimus in omnem plenitudinem Dei. Ad quam quidem plenitudinem conatur nos divina introducere Scriptura, iuxta praedictae sententiae apostolicae veritatem . Hoc igitur fine, hac intentione sacra Scriptura perscrutanda est et docenda et etiam audienda.

Et ut ad istum fructum et terminum recto perveniamus progressu per viam recti itineris Scripturarum, inchoandum est ab exordio, hoc est, ut cum mera fide ad Patrem luminum accedamus, flectendo genua cordis nostri, ut ipse per Filium suum in Spiritu sancto det nobis veram notitiam

Iesu Christi et cum notitia amorem eius, ut sic ipsum cognoscentes et amantes, et tanquam in fide solidati et in caritate radicati, possimus ipsius sacrae Scripturae noscere latitudinem, longitudinem, altitudinem et profundum, et per hanc notitiam pervenire ad plenissimam notitiam et excessivum amorem beatissimae Trinitatis , quo Sanctorum desideria tendunt, in quo est status et complementum omnis veni et boni.

Huius sacrae Scripturae fine concupito et intento, et principio credito simul et invocato, videndus est progressus quantum ad ipsius latitudinem, longitudinem, sublimitatem et profundum, secundum viam et ordinem apostolici documenti.

Consistit autem ipsius latitudo in multitudine suarum partium, longitudo vero in descriptione temporum et aetatum, altitudo in descriptione hierarchiarum gradatim ordinatarum, profunditas in multitudine mysticorum sensuum et intelligentiarum.

sig. 1. De latitudine sacrae Scripturae.

Si igitur velimus latitudinem sacrae Scripturae speculari, prima fronte occurrit nobis Scriptura secanda in duo testamenta, scilicet in vetus et novum.

Vetus autem occurrit cum multitudine librorum. Habet enim libros legales, historialis, sapientialcs et prophetales, ita quod primi sunt quioque , secundi decem, tertii quinque et quarti sunt sex, ac per hoc in universo viginti sex .

Novum testamentum similiter habet libros his correspondentes secundum quadruplicem formam. Nam legalibus correspondent libri evangelici, historialibus, Actus apostolici, sapientialibus, Epislolae Apostolorum et maxime Pauli, prophetalibus correspondet liber Apocalypsis: ut sic mira sit conformitas inter vetus et novum testamentum, non solum in continentia sensuum, verum etiam in quadriformitate partium. -In caius figuram et consignationem vidit Ezechiel rotas quatuor facierum et rotam in medio rotae, quia vetus est in novo, et e converso: et in libris legalibus et evangelicis est facies hortis propter excellentiam auctoritatis: in historialibus est facies bovis propter exempla virtutis: in sapientialibus est facies hominis propter prudentiam sagacem: in libris prophetalibus est facies aquilae propter intelligentiam perspicacem.

Recte autem sacra Scriptura dividitur in vetus et novum testamentum, et non in theoricam et practicam, sicut philosophia : quia, cum Scriptura fundetur proprie super cognitionem fidei, quae virtus est et fundamentum morum et iustitiae et totius rectae vitae, non potest in ea sequestrari notitia rerum sive credendorum a notitia morum. Secus autem est de philosophia, quae non tantum de veritate morum, verum etiam agit de vero nuda speculatione considerato. Quoniam igitur Scriptura sacra est notitia movens ad bonum et revocans a malo: et hoc est per timorem et amorem: ideo dividitur in duo testamenta, quorum " brevis differentia est timor et amor ".

Et quia quadrupliciter potest quis moveri ad bonum et revocari a malo, scilicet per praecepta . potentissimae maiestatis, vel per documenta sapientissimae veritatis, vel per exempla et beneficia innocentissimae bonitatis, vel ex his omnibus in unum collectis: ideo tam in novo quam in veteri testamento sunt quadriformiter traditi libri continentes sacram Scripturam secundum correspondentiam ad quatuor promissa. Nam libri legales movent per praecepta maiestatis omnipotentissimae; historiales, per exempla bonitatis innocentissimae; sapientiales, per documenta veritatis providentissimae: prophetales movent ex omnium praedictorum aggregatione, sicut manifeste in eis apparet. Unde ipsi sunt quasi rememorati vi totius legalis sapientiae et doctrinae.

Est igitur Scriptura sacra similis latissimo fluvio, qui ex concursu multarum aquarum aggregatur magis ac magis, secundum quod longius decurrit. Nam cum primo in Scriptura essent libri legales, postea supervenit aqua sapientiae historialium librorum, tertio vero superadvenit doctrina sapientissimi Salomonis, post haec etiam doctrina sanctorum Prophetarum et tandem doctrina evangelica revelata est, per os carnis Christi prolata, per Evangelistas conscripta, per sanctos Apostolos divulgata: additis etiam documentis, quae Spiritus sanctus, super eos veniens, docuit nos per eos: ut sic omnem veritatem, per Spiritum sanctum iuxta divinum promissum edocti , omnis veritatis salutaris doctrinam Ecclesiae Christi darent et sacram Scripturam consummando veritatis notitiam dilatarent.

sig. 2. De longitudine sacrae Scripturae.

Habet etiam haec Scriptura sacra longitudinem, quae consistit in descriptione tam temporum quam aelatum, a principio scilicet mundi usque ad diem iudicii. Describit autem per tria tempora mundum decurrere, scilicet per tempus legis naturae, legis scriptae et legis gratiae, et in his tribus temporibus septem distinguit aetates. Quarum prima est ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, tertia ab Abraham usque ad David, quarta a David usque ad transmigrationem Babylonis, quinta a transmigratione usque ad Christum, sexta a Christo usque ad finem mundi, septima decurrit eum sexta, quae incipit a quiete Christi in sepulcro, usque ad resurrectionem universalem, quando incipiet resurrectionis octava .

Et sic Scriptura est longissima, quia in tractando incipit a mundi et temporis exordio in principio Genesis, et pervenit usque ad finem mundi et temporis, scilicet in fine Apocalypsis.

Recte autem universum tempus, quod decurrit secundum triplicem legem, scilicet inditam interius, datam exterius et desuper infusam, decurrit per septem aetates et consummatur in fine sexlae; ut sic mundi decursus respondeat exordio et maioris mundi decursus correspondeat decursui vitae minoris mundi, scilicet hominis, propter quem factus est?. Nam prima aetas mundi, in qua facta est ipsius mundi formatio, casus daemonum et confirmatio Angelorum, recte respondet primae diei, in qua facta est lux et distincta est a tenebris . -Secunda, in qua per arcam et diluvium et salvati sunt boni et deleti mali, respondet secundae diei, in qua per firmamentum facta est distinctio aquarum ab aquis. - Tertia, in qua vocatus est Abraham, et inchoata synagoga, quae fructificare et generare debebat prolem ad Dei cultum, correspondet diei terliae, in qua apparuit terra et protulit herbam virentem. - Quarta, in qua viguit regnum et sacerdotium, quia David rex ampliavit cultum divinam, respondet diei quartae, in qua facta est formatio luminarium et stellarum.

Quinta, in qua transmigrantes inter populos multos versati sunt et tribulati, respondet diei quintae, in qua facta est formatio piscium ex aquis .

Sexta aetas, in qua natus est Christus in hominis effigie, qui est vere imago Dei, respondet sextae diei, in qua formatus . est homo primus.

Septima, quae est quies animarum non habens finem, respondet septimae diei, in qua requievit Deus ab omni opere, quod patrarat .

Et sic distinguuntur Iiae septem aetates propter insignia facta, quae fuerunt in earum exordiis, ratione quorum respondent diebus formationis mundi. Vocatur autem prima aetas infantia, quia, sicut infantia tota oblivione deletur, sic illa prima aetas per diluvium est consumta .

Secunda, pueritia; sicut enim in pueritia loqui incipimus, sic in secunda aetate facta est distinctio linguarum.

Tertia dicitur adolescentia, quia, sicut vis generativa incipit tunc in actum suum exire, sic tunc vocatus est Abraham,

et data est ei circumcisio, et facta est promissio de semine.

Quarta dicitur iuventus, quia, sicut in iuventute floret hominis aetas, sic quarta aetate sub regibns floruit synagoga.

Quinta, senectus, quia sicut in senectute vires minuuntur, et decidit pulcritudo , sic et in transmigratione factum est de Iudaeorum sacerdotio.

Sexta aetas dicitur senium, quia, sicut illa est, quae copulatur cum morte, habens tamen magnam lucem sapientiae; sic sexta aetas mundi terminatur cum die iudicii, et in ea viget sapientia per doctrinam Christi.

Sic igitur totus iste mundus ordinatissimo decursu a Scriptura describitur procedere a principio usque ad finem, ad modum cuiusdam pulcherrimi carminis ordinati, ubi potest quis speculari secundum decursum temporis varietatem, multiplicitatem et aequitatem, ordinem, rectitudinem et pulcritudinem multorum divinorum iudiciorum, procedentium a sapientia Dei gubernante mundum . Unde sicut nullus potest videre pulcritudinem carminis, nisi aspectus eius feratur super totum versum; sic nullus videt pulcritudinem ordinis et regiminis universi, nisi eam totam speculetur. Et quia nullas homo tam longaevus est, quod totam possit videre oculis carnis suae, nec futura potest per se praevidere; providit nobis Spiritus sanctus librum Scripturae sacrae, cuius longitudo commetitur se decursui regiminis universi.

sig. 3. De sublimitate sacrae Scripturae.

Habet nihilominus sacra Scriptura in suo processu sublimitatem, quae consistit in descriptione hierarchiarum gradatim ordinatarum, quae sunt hierarchia ecclesiastica, angelica et divina, seu svbcaeleslis, caelestis et supercaelestis ; ita quod primam describit patenter, secundam aliquantulum magis occulte et tertiam adhuc magis occulte. Ex descriptione ecclesiasticae hierarchiam est alta: ex descriptione angelicae altior: ex descriptione diurnus altissima, ita ut possimus dicere illud Prophetae :

Mirabilis facta est scientia tua ex me;confortata est, et non potero ad eam.

Et hoc quidem satis recte. Nam cum res habeant esse in materia, habeant esse in anima per notitiam acquisitam, habeant etiam esse in ea per gratiam, habeant esse in ea per gloriam et habeant esse in arte aeterna, philosophia quidem agit de rebus ut sunt in natura , seu in anima secundum notitiam naturaliter insitam, vel etiam acquisitam: sed theologia, tanquam scientia supra fidem fundata et per Spiritum sanctum revelata, agit et de eis quae spectant ad gratiam et gloriam et etiam ad Sapientiam aeternam. Unde ipsa, substernens sibi philosophicam cognitionem et assumens de naturis rerum, quantum sibi opus est ad fabricandum speculum, per quod fiat repraesentatio divinorum: quasi scalam erigit, quae in sui infimo tangit terram, sed in suo cacumine tangit caelum ; et hoc totum per illum unum hierarcham, Iesum Christum, qui non tantum ratione naturae humanae assumtae est hierarcha in ecclesiastica hierarchia, verum etiam in angelica et media persona in illa supercaelesti hierarchia beatissimae Trinitatis: ita quod per ipsum a summo capite Deo descendit un ctionis gratia non solum in barbam, verum etiam in oram vestimenti , quia non tantum in Ierusalem supernam, verum etiam usque in Ecclesiam militantem.

Est enim pulcritudo magna in machina mundana, sed longe maior in Ecclesia pulcritudine sanctorum charismatum adornata, maxima autem in Ierusalem superna, supermaxima autem in illa Trinitate summa et beatissima. Ideo ipsa. Scriptura non tantum habet altissimam materiam, per quam delectat et per quam in altum levat intelligentiam mentis, verum etiam ipsa est venustissima et miro quonam modo intellectum nostrum delectat , et sic magis ac magis delectando assuefacit ad divinorum spectaculorum contuitus et anagogias.

sig. 4. De profunditate sacrae Scripturae.

Habet postremo ipsa Scriptura profunditatem, quae consistit in multiplicitate mysticarum intelligentiarum. Nam praeter litteralem sensum habet in diversis locis exponi tripliciter, scilicet allegorice, moraliter et anagogice. Est antem allegoria, quando per unum factum indicatur aliud factum, secundum quod credendum est. Tropologia sive moralitas est, quando per id quod Iactum est, datur intelligi aliud, quod faciendum est. Anagogia, quasi sursum ductio, est, quando datur intelligi illud quod desiderandum est, scilicet aeterna felicitas Beatorum .

Recte autem hic triplex sensus debet esse in Scriptura praeter intelligentiam litteralem: quia sic competit ipsius Scripturae subiecto, ipsius auditori seu discipulo, ipsius origini, ipsius etiam fini.

Subiecto, inquam, competit, quia ipsa est doctrina, quae est de Deo, de Christo, de operibus reparationis et de credibili. Subiectum enim illius quoad substantiam Deus est: quoad virtutem, Christus: quoad operationem, reparationis opus: quoad omnia haec est ipsum credibile . Deus autem est trinus et unus: in essentia unus et in personis trinus. Ideo Scriptura, quae est de ipso, habet in unitate litterae triformitatem intelligentiae.

Christus etiam cum sit unum Verbum, omnia per ipsum facta dicuntur et in ipso relucent, ita quod eius sapientia est multiformis et una.

Opera reparationis, cum sint multa, omnia ad Christi oblationem principalem habent aspectum.

Credibile ut credibile diversimode relucet secundum diversum statum credentium. Ideo propter conformitatem ad omnia praemissa sacra Scriptura in una littera multiformem parit intelligentiam.

Competit etiam hoc auditori: quia nullus est conveniens eius auditor nisi humilis, mundus, fidelis et studiosus . Meo sub cortice litterae apertae occultatur mystica et profunda intelligentia ad comprimendum superbiam, ut ipsius profunditate in humilitate litterae latente et superbi comprimantur, et immuiuli repellantur, et fraudulenti declinentur, et negligentes excitentur ad intelligentiam mysteriorum.

Et quia auditor istius doctrinae non est unius generis, sed cuiuslibet: omnes enim salvandos oportet aliqua de hac doctrina scire ; ideo ipsa multiformem habet intelligentiam, ut sic omnem intellectum capiat, omni intellectui condescendat, omnem intellectum superexcedat et omnem intellectum sibi diligenter intendentem multitudine radiositatis suae illuminet pariter et accendat.

Competit etiam principio, a quo est: quia est a Deo per Christum et Spiritum sanctum loquentem per ora Prophetarum et aliorum, qui hanc doctrinam scripserant . Quoniam autem Deus non tantum loquitur per verba, verum etiam per facta, quia ipsius dicere facere est, et ipsius facere dicere: et omnia creata tanquam Dei effectus innuunt suam causam: ideo in Scriptura divinitus tradita non tantum debent significare verba, verum etiam facta.

Christus etiam doctor, licet esset humilis in carne, altus tamen erat in deitate: ideo decebat ipsum et eius doctrinam habere humilitatem in sermdne cum profunditate sententiae, ut, sicut Christus fuit panniculis involutus , ita sapientia Dei in Scriptura figuris quibusdam humilibus involveretur.

Spiritus etiam sanctus diversimode illustrabat et revelationes faciebat in cordibus Prophetarum: ipsum etiam nullus latere potest intellectus, et missus erat omnem docere veritatem : ideo competebat eius doctrinae, ut in uno sermone multiplices laterent intelligentiae.

Competit nihilominus ipsi fini: quia Scriptura data est, ut per ipsam dirigatur homo in cognoscendis et agendis, ut tandem perveniat ad optanda. Et quia omnes creaturae ad hoc factae sunt, ut.serviant homini tendenti ad supernam patriam ; ideo Scriptura assumit ipsarum creaturarum species diversas, ut sic per illas doceat nos sapientiam dirigentem nos ad atterna. Et quia homo non dirigitur ad aeterna, nisi cognitiva agnoscat verum credendum, et operatiua faciat bonum operandum, et af-fectiua suspiret ad Deum videndum et amandum et perfruendum: nino est, quod Scriptura sacra, per Spiritum sanctum data, assumit librum creaturae, referendo in finem secundum triplicem modum intelligentiae: ut sic per tropologiam habeamus notitiam agendorum viriliter ;per allegoriam credendorum veraciter: per anagogiam desiderandorum delectabiliter : ut sic purgati per virtuosam operationem, illuminati per radiosam fidem et perfecti per ardentissimam caritatem, perveniamus tandem ad bravium felicitatis aeternae.

sig. 5. De modo procedendi ipsius sacrae Scripturae.

In tanta igitur multiformitate sapientiae, quae continetur in ipsius sacrae Scripturae latitudine, longitudine, altitudine et profundo, unus est communis modus procedendi authenticus , videlicet intra quem continetur modus narrativus, praeceptorius, prohibitivus, exhortativs, praedicalivus , comminatorius, promissivus, deprecatorius et laudativus. Et omnes hi modi sub uno modo authentico reponuntur, et hoc quidem satis recte.

Quia enim haec doctrina est, ut boni fiamus et salvemur: et Hoc non fit per nudam considerationem, sed potius per inclinationem voluntatis: ideo Scriptura divina eo modo debuit tradi, quo modo magis possemus inclinari. Et quia magis movetur, affectus ad exempla quam ad argumenta, magis ad promissiones quam ad ratiocinationes, magis per devotiones quam per definitiones: ideo Scriptura ista non debuit habere modum definitivum, divisivum et collectivum ad probandum passiones aliquas de subiecto ad modum aliarum scientiarum ; sed oportuit, quod haberet modos proprios, secundum varias inclinationes animorum diversimode animos inclinantes; ut, si quis non moretur ad praecepta et. prohibita, saltem moveatur per exempla narrata: si quis non per haec movetur, moveatur per beneficia sibi ostensa: si quis nec per haec movetur, moveatur per monitiones sag aces, per promissiones veraces, per comminationes terribiles, ut sic saltem excitetur ad devotionem et laudem Dei, in qua percipiat gratiam, per quam dirigatur circa opera virtuosa.

Quoniam igitur hi modi narrativi non possunt fieri per viam certitudinis rationum, quia particularia gesta probari non possunt ; ideo, ne Scriptura ista tanquam dubia vacillaret, ac per hoc minus moveret, loco certitudinis rationis providit Deus huic Scripturas certitudinem auctoritatis, quae adeo magna est, quod omnem perspicacitatem humani ingenii superexcellit. Et quia non est certa auctoritas eius qui potest fallere vel falli; nullus autem est, qui falli non possit et fallere nesciat, nisi Deus et Spiritus sanctus: hinc est, quod ad hoc, quod Scriptura sacra modo sibi debito esset perfecte authentica, non per humanam investigationem est tradita, sed per revelationem divinam.

Ideo nihil in ipsa contemnendum tanquam inutile, nihil respuendum tanquam falsum, nihil repudiandum tanquam iniquum, pro eo quod Spiritus sanctus, eius auctor perfectissimus, nihil potuit dicere falsum, nihil superfluum, nihil diminutum. Et propterea caelum et terra transibunt, verba autem Scripturae sacrae non praeteribunt , quin impleantur. Donec enim caelum et terra transeat, iota unum aut unus apex non praeteribit a Lege, donec omnia fiant, Salvatore testante. Qui ergo solverit ea quae Scriptura docet, et docuerit sic homines, hic minimus vocabitur in regno caelorum: qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum.

sig. 6. De modo exponendi sacram Scripturam.

Quemadmodum autem Scriptura haec specialem habet modum procedendi, sic iuxta suum procedendi modum speciali suo modo debet intelligi et exponi. Cum enim ipsa sub una littera multiplicem tegat intelligentiam, expositor debet abscondita producere in lucem et illam eductam manifestare per aliam Scripturam magis patenlenu sicut si exponerem illud Psalmi : Apprehende arma et scutum, et exsurge in adiutorium mihi, et velim explicare, quae sint arma divina; dicam, quod eius veritas et bona voluntas: et quod ita sit, probandum per Scripturam apertam. Nam et scribitur alibi: Scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos: et iterum: Scuto circumdabit te veritas eius. - Ad quod non potest quis de facili pertingere, nisi per assuefactionem lectionis textum et litteram Bibliae commendet memoriae; alioquin in expositione Scripturarum nunquam poterit esse potens. Unde sicut qui dedignatur prima addiscere elementa, ex quibus dictio integratur, nunquam potest noscere nec dictionum significatum nec rectam legem constructionum: sic qui litteram sacrae Scripturae spernit ad spirituales eius intelligentias nunquam assurget.

Attendat autem expositor, quod non ubique requirenda est allegoria, nec omnia sunt mystice exponenda. Propter quod notandum est, quod Scriptura sacra quatuor habet partes. Una est, in qua secundum litteram agit de mundanis naturis, et per illas significat reparationem nostram, sicut apparet in descriptione formationis mundi.

Alia est, in qua agit de actibus et processibus illius populi Israelitici, et per illos significat reparationem generis humani.

Tertia est, in qua nudis verbis significat et exprimit quae pertinent ad nostram salutem quantum ad fidem vel mores.

Quarta est, in qua praenuntiat nostrae salutis mysterium, partim verbis nudis, partim aenigmaticis et obscuris. Et propterea Scriptura in his locis variis non est uniformiter exponenda.

Debet autem expositor dirigi in expositione sacrae Scripturae secundum triplicem regulam, quae trabi potest de verbis beati Augustini in libro de Doctrina christiana .

Prima est haec. Ubicumque in hae Scriptura prima verborum significatio significat res creationis, sive singulares actus humanae conversationis, ibidem res significatae per verba primo significantur, deinde nostrae reparationis mysteria: ubi vero prima significatio verborum exprimit fidem sive caritatem, ibi nulla est allegoria quaerenda.

Secunda regula est ista. Ubi verba huius Scripturae significant res creationis, aut conversationis populi Israelitici; ibi quaerat ex alio Scripturae loco, quid quaelibet res significet, et deinde significationem suam eliciat per verba nude significantia fidei veritatem, vel morum etiam honestatem; utpote si dicatur: Oves pariunt gemellos fetus , ostendat, quod oves significant ibi homines, et geminus fetus geminam caritatem.

Tertia regula est ista. Quando aliqua Scriptura habet aliquem intellectum litteralem et spiritualem, debet discutere expositor, utrum illa attributio conveniat historico, an spirituali significato, si forte utrique non poterit convenire; si autem utrique competit, tunc litteraliter et spiritualiter debet affirmari: si vero altero modo tantum, tunc spiritualiter solum debet intelligi: sicut sabbatum Legis esse perpetuum, sacerdotium aeternum, possessionem terrae aeternam, et pactum circumcisionis esse aeternum; quae omnia ad spirituale significatum referenda sunt.

Ad hoc autem, quod per sacrarum Scripturarum silvam quis secure incidendo et exponendo incedat, opus est, ut prius noverit ipsius sacrae Scripturae veritatem per verba explicita, videlicet ut attendat, quomodo Scriptura describat initium, progressum et consummationem duplicis corporis, quasi ex opposito se respicientium, bonorum scilicet, qui hic se humiliant, ut exaltentur sempiternaliter in futuro, et malorum, qui hic se exaltant, ut aeternaliter deprimantur . Unde ipsa agit de toto universo quantum ad summum et imum, primum et ultimum, et quantum ad decursum intermedium, sub forma cuiusdam crucis intelligibilis, in qua describi habet et quodam modo videri lumine mentis tota machina universi ; ad quam quidem intelligendam oportet nosse rerum principium, Deum, ipsarum rerum creationem, lapsum,

redemptionem per sanguinem Iesu Christi , reformationem per gratiam, curationem per Sacramenta et tandem retributionem per poenam et gloriam sem piternam.

Et quia haec doctrina tam in scriptis Sanctorum quam etiam doctorum sic diffuse tradita est, ut al accedentibus ad Scripturam sacram audiendam non possit per longa tempora videri nec audiri - propter quod etiam novi theologi frequenter ipsam Scripturam sacram exhorrent tanquam incertam et inordinatam et tanquam quandam silvam opacam - rogatus a sociis , ut de paupercula scientiola nostra aliquid breve in summa dicerem de veritate theologiae, eorumque precibus devictus, assensi breviloquium quoddam facere, in quo summatim non omnia, sed aliqua magis opportuna ad tenendum breviter tangerentur, addens simul cum hoc rationem aliquam ad intelligendum, secundum quod occurrebat pro tempore.

Quia vero theologia sermo est de Deo et de primo principio, utpote quia ipsa tanquam scientia et doctrina altissima omnia resolvit in Deum tanquam in principium primum et summum: ideo in assignatione rationum in omnibus, quae in hoc toto opusculo vel tractatum continentur, conatus sum rationem sumere a primo principio, ut sic ostenderem, veritatem sacrae Scripturae esse a Deo, de Deo, secundum Deum et propter Deum, ut merito ista scientia appareat una esse et ordinata et theologia non immerito nuncupata.

Si quid igitur imperfectum, vel obscurum, vel superfluum, vel minus rectum ibi fuerit, venia occupationi et brevitati temporis et pauperculae scientiae concedatur: si quid vero rectum, soli Deo lionor et gloria referatur.

Ut autem sequentia clarius elucescant, titulos particulares capitulorum praemittere curavi, ad faciliorem memoriam et lucidiorem contuitum dicendorum, quae septem partitionibus et septuaginta duobus capitulis distinguuntur.

EXPLICIT PROLOGUS.

INCIPIUNT CAPITULA BREVILOQUIUM .

Pars I.

Prima pars, de Trinitate Dei, huibet capitula novem,

et sunt haec. Primum est de illis septem, de quibus est theologia, in summa.

Secundum, quid tenendum est de trinitate personarum et unitate essentiae.

Tertium, de istius fidei intelligentia sano.

Unartum, de istius deici expressione catholica.

Quintum, de unitate divinae naturae in multiformitate apparitionum.

Sextum, de unitate divinae naturae in multiplicitate appropriatorum.

Septimum, de omnipotentia Dei.

Octavum, de Dei sapientia, praedestinatione et praescientia.

Nonum, de voluntate Dei et providentia. Pars II. Secunda pars, de creatura mundi, habet capitula duodecim.

Primum, de productione mundi totalis.

Secundum, de natura corporali quantum ad fieri.

Tertium, de natura corporali quantum ad esse.

Quartum, de natura corporali quantum ad influere et operari.

Quintum, de modo describendi praedicta in sacra Scriptura.

Sextum, de productione supernorum spirituum.

Septimum, de apostasia dacmonum.

Octavum, de confirmatione Angelorum bonorum.

Nonum, de productione hominis quantum.ad spiritum.

Decimum, de productione hominis quantum ad corpus.

Undecimum, de productione eius quantum ad totum coniunctum.

Duodecimum, de completione et ordinatione totius mundi consummati.

pars III.

Tertia pars, de corruptela peccati, habet capitula undecim. Primum est de origine mali in communi. Secundum, de primorum parentum tentatione. Tertium, de primorum parentum transgressione. Quartum, de primorum parentum punitione. Quintum, de originalis peccati corruptione. Statum, de originalis peccati transfusione. Septimum, de originalis peccati curatione. Octavum, de origine peccatorum actualium. Nonum, de origine et distinctione capitalium peccatorum. Decimum, de origine et qualitate peccatorum poenalium. undecimum, de origine peccatorum linalium, quae sunt pecenla in Spiritum sanctum.

Pan IV.

Quarta pars, de incarnatione Verbi, in qua sunt

decem capitula. Primum, de ratione, quo Verbum Dei debuit incarnari vel decuit.

Secundum, de incarnatione quantum ad unionem naturarum.

Tertium, de incarnatione quantum ad modum.

Quartum, de incarnatione quantum ad plenitudinem temporum.

Quintum, de plenitudine gratiae Christi quantum ad charismata in affectu.

Sextum, de plenitudine sapientiae in intellectu.

Septimum, de perfectione meriti in effectu.

Octavum, de passione Christi quantum ad statum patientis.

Nonum, de passione quantum ad modum patiendi.

Decimum, de passione quantum ad exitum passionis. Pan V. Quinto pars, de gratia Spiritus sancti, habet capitula decem.

Primum, de gratia, in quantum est donum, divinitus datum.

Secundum, de gratia, in quantum educit liberum arbitrium extra peccatum.

Tertium, de gratia, in quantum iuvat ad bonum.

Quartum, de ramiflentione gratiae in habitus virtutum.

Quintum, de ramiflenlione ipsius in habitus donorum.

Sextum, de ramiflentione ipsius in habitus beatitudinum et per consequens fructuum et sensuum.

Septimum, de exercitio gratiae respectu credendorum.

Octavum, de exercitio gratiae respectu diligendorum.

Nonum, de exercitio gratiae respectu agendorum, preceptorum et consiliorum.

Decimum, de exercitio gratiae respectu petendorum et orondorum.

Pan VI.

Sexta pars, de medicina sacramentali, cuius

capitula sunt tredecim. Primum est de Sacramentorum origine.

Secundum est de Sacramentorum variatione.

Tertium, de Sacramentorum numero et distinctione.

Quartum, de Sacramentorum institutione.

Quintum, de Sacramentorum dispensatione.

Sextum, de Sacramentorum iteratione.

Septimum, de constitutione et integritate baptismi.

Octavum, de integritate confirmationis.

Nonum, de integritate eucharistiae.

Decimum, de integritate poenitentiae.

Undecimum, de integritate unctionis extremae.

Duodecimum, de integritate ordinis.

Decimum tertium, de integritate matrimonii.

Pars VII. seplima part, de statu finalia indicii, habet capitula septem. Primum est de iudicio in communi.

Secundum, de antecedentibus ad iudicium, cuiusmodi est poena purgatorii.

Tertium, de antecedentibus ad iudicium, cuiusmodi sunt suffragia ecclesiastica. Quartum, de concomitantibus, sicut est conflagratio ignium. Quintum, de concomitantibus, sicut est resurrectio corporum, Sextum, de consequentibus, sicut est poena infernalis. Septimum et ultimum, de gloria paradisi.