CAPUT III.

De probatione subtili, quod oportet esse aliquid simplex cui naturalis sit motus circularis, per hoc quod sunt corpora simplicia quibus est naturalis motus rectus, et de objectione contra hoc.

Nunc autem intendimus de partibus mundi simplicibus quae differunt formis substantialibus ab invicem, et differunt accidentibus propriis quae consequuntur substantiales formas earum, ad hoc quod nos inveniamus corpus coeleste per motum qui est ei naturalis secundum convenientiam suae formae naturalis. Ad hoc autem investigandum ponemus principia investigationis istius sic penes propositionem istam, quod videlicet omnia corpora naturalia et magnitudines per se moventur aliquo locali motu : quia licet caeterae magnitudines non moventur nisi in corpore, tamen corpus ab eis habet quod sit mobile motu locali, sicut diximus. Hujus autem ratio patet ex his quae dicta sunt in diffinitione naturae in secundo Physicorum, quod videlicet natura est principium motus et quietis ejus in quo est per se et non secundum accidens. Cum ergo quodlibet corporum sit alicujus naturae formalis, et nos diximus quia motus est de consequentibus formam substantialem in corpore quod movetur per se et non per accidens, oportet quod habeat quodlibet corpus physicum motum naturalem suam formam consequentem. Omnis autem motus localis, sicut patet ex octavo Physicorum, aut est aequalis, aut circularis, aut compositus ex utrisque. Duo autem priores istorum motuum sunt simplices, scilicet aequalis, et circularis. aequalis enim dicitur, cuius mobile rectarum et aequalium in partibus est dimensionum : et circularis est, cujus mobile est dimensionum circularium : et licet aequalis motus et rectus sit etiam super spatium aequale et rectum, tamen hoc non est causa quod motus, est rectus et aequalis : quia circularis non est super spatium circulare sive in spatio circulari quod sit extra ipsum vel in ipso, quia non est spatium aliquod circulationis nisi ipse circulus: nihil autem movetur in spatio quod est sub ipso : et sic patet quod circulare spatium non est causa circularis motus : ergo a simili neque rectum spatium potest esse causa recti motus. His autem habitis, cum causa motus diversi sit causa mobilis quod movetur diversimode, ita quod mobilis unius secundum formam sit motus unus secundum formam, et diversorum in forma mobilium sunt diversi motus in forma. Item causa diversitatis horum motuum, qui sunt circularis et rectus, est diversitas mobilium secundum formam : unum est enim formae quae est in dimensionibus rectis et longis : alterum vero formae quae est in dimensionibus circularibus. Motus autem circularis est ille qui est circa medium : et motus rectus dividitur in duos : quia est unus eorum in sursum, sicut motus ejus quod est leve: et alter deorsum est, sicut motus gravis. Dico autem motum sursum, motum qui est a medio : et motum deorsum, qui est ad medium.

Ergo manifestum est, quod erunt tres motus locales simplices, ad medium, a medio, et circa medium. Et signant isti. tres motus tria mobilia in forma differentia.: et sic est aliquod corpus secundum substantialem formam differens ab elementis, et cujus naturalis motus est

circularis, sicut naturalis motus est rectus corpori quod est elementum.

Est autem hic non parvus locus ambiguitatis , Nos enim ostendimus in octavo Physicorum, quod forma illa quam naturaliter consequitur motus localis, est forma data a generante, et res in potentia ad motum hoc modo quo est in potentia ad formam illam : talis enim forma est elementi simplicis , quam consequitur motus sursum et locus sursum, et motus deorsum et locus deorsum. Si ergo clementalem formam consequitur motus circularis, videbitur necessario quod coelum sit compositum ex elementali forma quae est actus et perfectio materiae, et ex materia. Omne autem sic compositum est generabile et corruptibile. Igitur coelum generabile et corruptibile videtur. Cujus contrarium omnino probatur inferius : quia ibi ostendemus quod coelum ex materia sua tota est, et quod non habet compositionem formae cum materia, ita quod forma sit actus acceptus per generationem. Si autem aliquis forte velit dicere, quod coeli motus est motus formae suae, quae non accipitur per generationem, sed inest ei semper sicut ingenerabili et incorruptibili, et quod ideo est motus suus ingenerabilis et incorruptibis : tunc omnia illa quae dicta sunt in principio septimi. Physicorum, et in secundo tractatu octavi Physicorum erunt falsa. Ibi enim ostensum est quod omne quod movetur per se, habet motorem a se distinctum per esse et diffinitionem, vel saltem per diffinitionem solum. Si enim diceretur coelum moveri a forma sua corporali, quae est, ut ita dicam, caeleitas, tunc a nulla parte nec a toto distinguitur motor, nec per esse, nec per diffinitionem. Item quia corpus mobile non est motum nisi per hoc quod est in potentia ad locum, sicut corpus mobile ad formam, non est motum secundum actum, nisi per hoc quod est in potentia ad formam : non autem est in potentia ad locum, nisi per se, vel per accidens. Et si est in. potentia ad locum per se, movebitur a generante : et non movetur plus quando adeptum fuerit formam generantis et locum, quia tunc stabit. Si autem est in potentia ad locum per accidens, tunc est extra locem suum violenter, et movebitur ab eo quod removet impedimentum: et quando adeptum fuerit locum suum, iterum quiescit : et nihil omnium istorum videmus in coelo quod movetur continue in loco suo, et non a generante , nequo a removente prohibens. Adhuc autem ostendimus in secundo tractatu octavi Physicorum , quod necesse est quod primum quod movetur, moveatur non a generante, sed a seipso : quia illud movetur in loco suo, postquam jam completum est in esse, sicut animal, et ostendimus quod ille motus non est omnino naturalis : quae omnia videntur falsificare ea quae hic sunt inducta.

Omnia autem haec videtur solvere Averroes dicens., quod natura sumitur aequivoce, quando dicitur motus rectus esse naturalis, et quando dicitur motus circularis esse naturalis : eo quod motus rectus est consequens formam per generationem datam a generante, quae actus est compositi a generante per generationem ex forma et materia, cujus forma generationis est finis, et materia generationis est subjectum. Motus autem circularis est a forma quae est substantia separata, quae non est actus alicujus corporis, neque alicujus generationis finis, neque materia est alicujus generationis subjectum.

Sed si hoc est verum quod dicit dictus Philosophus, tunc non videtur ratio inducta valere, quia aequivocatio impedire videtur ejus processum. Sed ad hoc iterum potest dici per illud quod in octavo determinatum est, quod talis motus est naturalis secundum quod totum illud quod movetur comparatur ad motum, vel partes ejus quod movetur comparantur ad motum. Est enim totius animalis natura anima quae movet localem motum,

licet ipse motus non secundum naturam sit corporis moti vel partium ipsius corporis moti : et quoad hoc est similitudo proportionis : quoniam sicut naturalis est motor generans dando formam suam generabili, et per hanc est movens secundum locum : ita naturalis est motor, qui est substantia separata ei quod movetur, quando influit ei motum localem per intellectum vel appetitum. Vel possumus dicere, quod sicut forma quae est conjuncta corpori, et est actus corporis, habet movere dando formam suam corpori recto, quod habet gravitatem et levitatem : ita formae et substantiae separatae est movere corpus rotundum neque habens gravitatem, neque levitatem : et hoc redit fere ad idem.

Sed tunc surgit major et magis difficilis quaestio, et illa fundatur super duo, quorum unum est, quod nos videmus quod haec forma quae datur ab hoc generante, non habet movere nisi per esse quod habet in eo quod movetur per hoc quod individuatur in ipso. Et secundum est, quod formarum talium diversitas in specie diversificat corpora quae moventur in specie, et etiam motus ipsos diversificat in specie. Si ergo ponatur forma separata, quae per esse nullius corporis est actus, et ideo individuationem non habet ab ipso subjecto in quo est, fila videtur non posse movere subjectum, cum per esse non sit ei conjuncta. Et iterum propter secundum nulla diversitas motus videbitur posse esse ex talibus motibus, cum omnes ipsi sint substantiae separatae, et per hoc non habentes diversitatem, neque diversitatem aliquam causantes vel facientes in corpore quod movetur ab eis, neque etiam in motibus qui sunt ab eis.

Et scias quod haec difficultas multos compulit dicere, quod coelum componitur ex motore qui est actus corporis et virtus ejus in corpore quod movetur. Et dederunt illi motori coeli imaginationem qua intenderet hunc motum particularem quo movetur corpus coeli ab ipso : quia non viderunt qualiter intellectus qui est substantia separata, intendere possit nisi ratione motus in universali : et Ideo dixerunt consequenter, quod esse istorum motorum diversum est, sicut esse formarum quae sunt In generatis et corruptis, et ab illa diversitate provenit diversitas motus Ipsorum. Haec omnia autem absurda sunt, sicut nos probare intendimus in philosophia prima, et in parte probavimus in octavo Physicorum. Quod si esset sicut isti dicunt, motor talis moveretur per accidens, et sic non esset actus primus, neque separatus, et esset finitus, non Infinitus in virtute movendi: quae omnia ostensa sunt non convenire motori primo separato.

Propter quod quantum sufficit praesenti negotio, dicendum est quod motores sphaerarum coelestium, licet moveant per modum naturae, eo quod movent uno modo, et quod motus ille est naturalis corpori coeli plusquam motus processivus conveniat corpori animato, tamen sunt separati, neque per esse, neque per diffinitionem dependentiam habentes ad corpora ipsa, sed comparantur ad Ipsa sicut Intellectus artificis comparatur ad corpus quod movetur instrumentaliter ad formam artis inducendam in. materia : propter quod forma quae est In motore, proprie est, neqtfe universalis, neque particularis : eo quod hoc accidit formis prout abstrahuntur a rebus per potentias apprehensivas. Nisi forte diceretur, quod est universalis eo modo quo una numero causa dicitur universalis, quia factiva est multorum. Talis autem intellectus sic informatus influit motum particularem corpori, qui quidem particularis est prout est in eo quod particulare et singulare mobile : habet tamen universalem virtutem explicandi omne illud cui debet induci forma quam intendit inducere motor per suam scientiam activam : et sic patet aliqualiter solutio primi.

Diversitas autem istorum motorum est

ex diversitate ordinis secundum distare plus vel minus a causa prima : et huic diversitati respondet diversitas mobilium sphaerarum, et per consequens diversitas motus in sphaeris ipsis : et sic propalata est solutio secundi . De hoc tamen plus dicemus in libro secundo istius operis, sed cum subtilitate Inquiremus de his in philosophia prima : et quae hic dicta sunt, concordant cum his quae dicta sunt in octavo Physicorum. Diximus enim ibi, quod motor est separatus non Indigens corpore, nec motus motu corporis per accidens, quoniam est sicut intellectus activus movens. Et diximus dissimilitudinem esse Inter id quod movetur ab animalium anima, et illud quod movetur a motoribus separatis : quia corpus animalium de se non est susceptibile motus processivi, quo movet anima animalis perfecti : et ideo natura fecit ei fila et chordas, per quae trahit membra ad motum : et fecit ei musculos in quibus sedent virtutes affixae in membris, quae movent ad imperium intellectus moventis. Corpus autem coeli de se susceptibile est motus induxi ei per suum motorem separatum : propter quod nec indiget filis et chordis, nec virtutibus organicis affixis istis partibus moti : et quia talibus non indiget, Ideo nullam habet virtutem quae sit corporis virtus et actus ejus, sed totus est separatus, ita quod nihil accipit a corpore, nec esse habet a corpore neque diffinitionem : et sic debet Intelligi, quod dicitur motus naturalis coeli, qui est circularis sicut motus rectus naturalis est elemento. Simplices autem motus locales, in genere sunt tres, sed in specie plures : quorum unus est a medio, et est duorum elementorum: et alius est ad medium, et etiam est duorum elementorum : et tertius est circa medium, et ille est multiplex, et convenit corporibus coelestibus. Hoc autem convenit cum. eo quod diximus superius, videlicet quod corpus est compositum ex tribus dimen- sionibus : secundum enim tres dimensiones corpus movetur tribus motibus : quia cum dextrum et sinistrum sit primum

latitudinis, erit illud principium motus circularis, ut in secundo hujus scientiae ostendemus. Similiter ante et retro erit principium cujusdam motus qui est inferiorum motorum et mobilium secundum circulum, sicut illorum quorum motus est super polos orbis signorum. Sursum autem et deorsum sunt principia duorum motuum ascensionis et descensionis, secundum diversitatem suorum terminorum. Et ideo errant qui dicunt tres dimensiones non habere consonantiam cum tribus motibus localibus corporum simplicium, nisi in numero : quia sicut jam patuit, tres dimensiones secundum sua extrema quae sunt in mundo, habent causalitatem ad tres motus. Cum nos autem unum istorum motuum dicimus esse circa medium , sunt quidam, quorum princeps et dux Averroes, qui dicunt quod istud medium est physicum et naturae unius et determinatum: et hoc est medium terrae : quia hoc est medium mundi : et sic volunt mentiri astrologos in hoc quod ponunt epiciclos qui volvuntur circa medium acceptum in deferentibus circulis : et dicunt falsum esse, quod de circulis dicitur eccentricis sive circulis egressae cuspidis : quia illorum medium, neque est unum, neque terrae medium, sicut probatur in Almagestis Ptolemaei. Sed quia de his hic non potest sufficiens investigatio haberi, ideo transeundo dico, quod dictum Averrois non tonet, nisi dicantur omnes orbes coeli esse unius naturae et unius speciei et unius materiae, quemadmodum unius materiae sunt elementa : et nihil horum verum est, sicut ostendemus in secundo libro : et ideo si corpora coelestia diversa sunt in forma et in materia, et in motu diversa erunt : et ideo non erit inconveniens quod etiam diversa habeant contra. Sed Averroes nequaquam bene scivit naturas coelestium : et ideo multa abusiva et absurda dicit de coelis, quae etiam falsa esse convincuntur per visum. Redeamus nunc ad propositum adhuc inducentes rationes ad probandum, quod coelum est corpus quoddam simplex, praeter quatuor omnia elementa existens.

Dicimus igitur, quodcum inter corpora quaedam sunt simplicia, quaedam composita, ex simplicibus erunt profecto simplicia in quibus ideo est motus simplex, quia in eis natura movens non est nisi una quaecumque sit illa quaeest principium motus naturalis, sicut est ignis, et terra, et similia formis horum duorum quae sunt media : quia aer est secundum formam ignis in levitate, et aqua secundum formam terrae in gravitate. Et sunt etiam haec duo similia generi ignis et terrae, licet Joannes Grammaticus velit hoc esse falsum, propter hoc quod quatuor elementa differunt in formis, et differunt locis ad quae moventur : sed in genere gravis et levis conveniunt, licet differant secundum species gravitatis et levitatis. Sunt autem corpora composita in quibus sunt plures naturae moventes, sicut natura levis, et natura, gravis : et secundum hoc necessario diversificatur motus : quia alii sunt motus simplicium, et alii motus compositorum : motus autem corporum compositorum diversificantur secundum diversitatem compositionis: sed tamen quia non potest esse compositio ad aequalitatem omnimodam componentium, ideo motus compositorum est idem in specie secundum naturam moventem quae vincit in composito. Si enim esset compositio adaequantem omnimodam, tunc compositum nec locum nec motum haberet, sed in omni loco in quo poneretur, ibi et maneret fixum : quia componentia aequaliter moverent ipsum sursum et deorsum .

Sed tunc forte objiciet aliquis dicens, quod secundum hoc compositio dissolveretur : quia vincens in ipsa alia, vel expellet, vel transmutabit ad seipsum. Sed ad hoc respondemus, quod est compositio secundum aequalitatem geometricam in compositis per naturam, et non secundum aequalitatem arithmeticam : non enim componentia in composito sunt secundum aequalitatem in quantitate componentium acceptam, sed potius secundum similitudinem acceptam in aequalitate proportionis componentium : quia cum sint in composito terminato et continuato : et tantum est compositione de sicco terrae, quantum passivae sufficit ad terminationem ei figurationem compositi: et est in eo de frigido quantum sufficit terminationi et figurationi activae : quantum autem sufficit ad continuationem est in eo de humido continuante. De calido autem quantum sufficit movere ad ista et actiones compositi. Dicemus autem plura de hoc in primo libro Peri geneseos in tractatu de mixtione,

Cum igitur (ut praedictum est) motus simplex sit naturae simplicis moventis, cum motus circularis sit simplex, ut probatum est in octavo Physicorum, sicut et motus aequalis sive rectus, oportet quod sicut corpori simplici convenit motus simplex, quod ita sit e converso, quod motui simplici aptetur simplex corpus quod moveatur motu illo. Si autem inveniatur aliquando in physicis motus simplex In corpore composito, tunc oportet quod illo sit illius compositi, non secundum quod est compositum, sed potius secundum quod dominatur in ipso aliquod simplex vincens in compositione, sicut quando videmus lignum descendere : et possibile est quod etiam simplex aliquando sequatur motum contrarium simplicis quod dominatur super compositum, sicut quando videmus ignem descendere in stipite accenso : quia tunc profecto sequitur materiam suam quae est terrestre combustibile. Ex omnibus autem his quae dicta sunt, manifestum est quod motus simplex est corporis simplicis per se : et ideo cum circularis sit motus simplex, oportet quod sit aliquod corpus simplex quod natura sua simplici moveatur motu illo : et sicut est motus rectus distinctus a circulari, ita est distinctio in mobilibus, quod videlicet id quod circulariter movetur, distinctum est ab omnibus his quae recte moventur.